Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

MIVWIMBIMBI YAKUSHIKULU

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus

Desiderius Erasmus (c. 1469-1536) vatu vamumwenenga kupwa wamangana chikuma hali vakwavo vaka-kulinangula chikuma muEurope, oloze kutwala muze vamufwefulwile nakumumona kupwa muka-makuli kaha nawa wawoma. Omu vapwile nakushimutwila havihande vimwe vyamukwitava, asopololwele tutenga navyuma vyeka vyamuChachi yaKatolika, chuma kana chasolwele makuli vapwile nawo vaka-kwalumuna vyuma vyamukwitava. Makumbi ano, Desiderius Erasmus vanamutachikiza jino muEurope kupwa mutu uze alumwineko vyuma vyamukwitava numba vipwenga kanawa. Mujila muka?

VYUMA ALINANGWILE NAVIZE AFWELELELE

Hakuwana nge Erasmus atachikijile kanawa lilimi lyachiHelase nachiLatinyi ngocho chamulingishile aputuke mulimo wakwesekesa Mbimbiliya yaLatin Vulgate naVisoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu vyakulivanga vize vavuluka ngwavo Tesetamende Yayihya. Echi chamukunywile nakwijiva ngwenyi muchano wamuMbimbiliya wapwa waulemu chikuma. Kutachikiza chuma kana chamulingishile nawa amone jino ngwenyi Mazu-vasoneka Ajila vatela kuwalumuna mumalimi osena aze apwileko halwola luze.

Erasmus alumwineko vyuma vimwe muChachi yaKatolika, mwomwo ejivile ngwenyi kupwa mukwitava chavaka-Kulishitu hichuma chize nasakula kulinga mutu mukuyoya chenyi chosena keshi kukava kaha visemwako. Kahomu vaka-kwalumuna vyuma vyamukwitava vaputukile kuyayavala nakusaka kwalumunako vyuma vimwe muChachi yaKatolika, vatu vaputukile kumushinganyekela.

Erasmus asopololwele tutenga navyuma vyeka vyamuChachi yaKatolika navaka-kwalumuna vyuma vyamukwitava

Vyuma asonekele Erasmus vyasolwele hatoma, vilinga vyavipi, namuchima wakulivwimba vapwile nawo vatwamina vamukwitava, navishinganyeka vyavapopu vaka-kukundwiza jita. Kapwile ngana mwavatwamina vamukwitava vaze vanangwilenga visemwa vyamukwitava vyakufwana nge kulikonekela jishili, nakulemesa vaka-kujila, nakulitwamina kulya, nakuya kujizuvo jakulombela mangana vawane kanyinyilo kakukunywilamo vaka-kwitavako. Kaha nawa akanyinenga kulinga vyuma valingilenga muchachi vyakufwana nge, kuvumbika vatu vaze valingilenga vyuma vyavipi nakushinyinyika vatu vahone kumbata chipwe kusomboka.

VISONEKA VYACHIHELASE VYATESETAMENDE YAYIHYA

Mu 1516, Erasmus asonekele Mbimbiliya yenyi yatete yachiHelase yaTesetamende Yayihya, mbimbiliya yenyi yaVisoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu yikiko yapwile yatete kulovola. Mbimbiliya asonekele Erasmus yapwile navinyikilo vize vyalumbunwinenga mazu amwe akuhakila kuVisoneka VyachiHelase vyaVaka-Kulishitu vize alumwine muchiLatinyi vize vyalihandunwine navize vyaVulgate. Mukuhita chalwola, atwalileho kuhituluka Mbimbiliya yenyi, kaha alowele jino Mbimbiliya yamakumishilo yize yalihandunwine chikuma nayize yaLatin Vulgate.

Mbimbiliya yachiHelase yaTesetamende Yayihya

Chihandwa chimwe chapwile hachisoneka chaWaYowano 1, 5:7. Mbimbiliya yaLatin Vulgate yapwile namazu amwe amakuli akwamba ngwavo comma Johanneum aze akundwijile kunangula chaTulunga vatatu chize kachatwama muvisonekako. Mazu kana ambile ngwawo: “Mwilu, Tata, naLizu, naShipilitu Yajila, kaha ava vatatu vanapu umwe.” Oloze, Erasmus afumishile mazu kana mujiMbimbiliya jivali jaTesetamende Yayihya jakulivanga jize alowele mwomwo mazu kana kawawanyine mujimanyusikilipiti jachiHelase jize atangilengako. Kutwala muze vaka-chachi vamushinyinyikile mangana ahake mazu kana muMbimbiliya yamuchitatu.

Mbimbiliya yachiHelase yaTesetamende Yayihya yize alumwine Erasmus yakafwile chikuma mulimo wakwalumuna jiMbimbiliya mumalimi amuEurope. Chakutalilaho Martin Luther, naWilliam Tyndale, naAntonio Brucioli, naFrancisco de Enzinas vazachishile Mbimbiliya kana hakwalumuna Visoneka VyachiHelase mumalimi akufwana nge German, naChingeleshi, naItalian naSpanish.

Erasmus ayoyelele mulwola luze mukwitava mwapwile chikuma chimbalanganyi, ngocho Mbimbiliya yachiHelase yaTesetamende Yayihya yize alowele vayizangile chikuma kuli Vaka-kwalumuna vyuma mukwitava chavaPolotesitati. Vatu vamwe vashinganyekele nge Erasmus apwile muka-kwalumuna vyuma vyamukwitava, palanga nomu chuma kana chejile nakutesamo. Kufumaho akanyine jino kwazana mukushimutwila vihande vyakupandama kukwitava. Myaka yakuhambakana 100 yinahichimo, muka-shikola umwe walijina lyaDavid Schaff asonekele ngwenyi, Erasmus “afwile chakuhona kupandama kukala liuka lyakwitava. Vaka-Katolika navaka-Polotesitati vakanyine ngwavo Erasmus kapandamine kuli vakikoko.”