Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHACHINENE | UNO SAYASI YAYILEMU KUHAMBAKANA MBIMBILIYA?

Vaka-sayasi Kavatachikiza Vyuma Vyosenako

Vaka-sayasi Kavatachikiza Vyuma Vyosenako

Mumyaka yakalinwaha, mikanda yize yahanjika havishinganyeka vyavatu vaze vafwelela ngwavo Kalunga katwamako yinatande chikuma. Echi chili nakulingisa vatu vavavulu vashimutwile nakulipula jipami hachihande kana. David Eagleman uze alinangula vyawongo asonekele ngwenyi: “Vaka-kutanga mikanda vamwe vashinganyeka ngwavo vaka-sayasi vatachikiza vyuma vyosena.” Ambile cheka ngwenyi: “Vaka-sayasi vamwenemwene veji kusololanga muchima wauvwovu, kaha mulimo wavo wasakiwa kuhehwojola nakuwana vyuma vyavihya.”

Hamyaka yayivulu, vaka-sayasi vachinyingi vanawane vyuma vyavivulu hakufwila kutachikiza omwo vyazata vyuma vyakutenga. Oloze vamwe vanalimbenjenga muvyuma vyavivulu hakulinga ngocho. Isaac Newton apwile muka-sayasi wakwipangweji. Asolwele omwo ngolo jamavu jakukoka vyuma jeji kulingisanga jipulaneti, navatanganyika, namilalaji vitwame kanawa muvihela vyavyo. Newton ikiye atungile vilongeselo vyamakumi vize veji kuzachisanga mujikopyuta, nahakutambukila muutangatanga, nahakuwana omwo jazata jiatomu. Alinangwile nawa milimo yakwalumuna sumbu navikungo vyeka kupwa ulu.

Myaka yakuhambakana 1,500 shimbu kanda Newton apwengako, muka-kulinangula vyamumelu Ptolemy wakaHelase akekeselenga vyuma vyamumelu. Atalilenga jipulaneti naufuku, kaha apwile kuluwa muka-kutunga jimapu. Oloze afwelelele ngwenyi mavu atwama hakachi nakachi kavyuma vatanga mumelu. Kaha Carl Sagan uze alinangula vyamumelu asonekele vyuma ahanjikile Ptolemy ngwenyi: “Hakuwana nge vatu vetavilile vyuma vyamakuli ahanjikile Ptolemy myaka 1,500 kunyima, echi chasolola nge mutu nahase kuhanjika vyakuhenga numba apwa ngachilihi namangana.”

Navaka-sayasi vamakumbi ano veji kulimbenjanga. Kutala vahasa kulumbununa omwo vyazata vyuma vyosena vatanga mumelu nahamavu tahi? Numba tuhu twatachikiza ngwetu vaka-sayasi vali nakuzovoloka nakutukafwa, oloze chapwa nawa chachilemu kwijiva ngwetu kavatachikiza vyuma vyosenako. Paul Davies uze alinangula vyasayasi ambile ngwenyi: “Chapwa chachikalu kulumbununa omwo vyazata vyuma vyosena vatanga mumelu nahamavu mukwoloka kaha nawa chakuzenaka kulimbalaka.” Mazu kana apwa amuchano. Vatu kaveshi kuhasa kutachikiza vyuma vyakutenga vyosenako. Shikaho nge vatu navamba ngwavo vaka-sayasi vatachikiza vyuma vyosena, kaha mwatela kulihulika nakushinganyeka mumone numba nge vyuma kana vyamuchano nyi chiku.

Chikupu vene Mbimbiliya yeji kutukafwanga chikuma kuhambakana sayasi

Mbimbiliya yahanjika kutalisa kuvyuma vyakukomwesa atenga Kalunga ngwayo: “Talenu! Evi vinapu vyuma vyavindende kaha kumilimo [yaKalunga], tweji kumwivwanga nakalizu kakuyeveta kaha.” (Yopa 26:14) Chikupu vene kuli vyuma vyavivulu vize vatu kaveshi kukatachikizako. Mazu asonekele Paulu myaka kafwe 2,000 kunyima apwa amuchano. Ambile ngwenyi: “Omwo lwajiminyina luheto lwaKalunga namangana enyi nachinyingi chenyi! Omwo kusopesa chenyi vahona kuchihehula nomu jijila jenyi vahona kujilengeza.”—Wavaka-Loma 11:33.