Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Kakachila kuKwitava chaMuchano

Kakachila kuKwitava chaMuchano

Kapetulu 16

Kakachila kuKwitava chaMuchano

Mbimbiliya yanangula vyuma muka kutalisa kukuzachisa makombelo?

Vaka-Kulishitu veji kumonanga ngachilihi makumbi akunoka amukwitava?

Uno nauhasa kulumbununa ngachilihi kuli vakwenu vyuma wafwelela chakuhona kuvafutwisa kumichima?

1, 2. Nge unafumu mukwitava chamakuli, chihula muka watela kulihulisa, kaha mwomwo ika echi chapwila chachilemu?

PAMO vanakulweze ngwavo mulishima weji kuswitanga meya vanahakemo ulembe, kaha kuyoya chove chili muponde. Uno naulinga muka? Unahase chikupu kufula lishima lyeka lyakuswita meya. Numba tuhu unafulu lishima lyeka, oloze muchishinganyeka lika ngwove, ‘Uno ulembe kana ngunaunu tahi?’

2 Echi chuma chakufwana ngana cheji kusolokanga kupandama kukwitava chamakuli. Mbimbiliya yanangula ngwayo kwitava kana vachipihisa nakunangula chamajilo navilinga vyamajilo nawa. (Wavaka-Kolinde 2, 6:17) Echi chikiko chapwila chachilemu kuli ove kulovoka ‘muMbavilone Yayinene,’ yize yapwa wangana wakaye wakwitava chamakuli. (Kusoloka 18:2, 4) Kutala unalingi ngocho nyi? Nge mukiko, kaha chinawahe. Oloze kawatela kukumina kaha hakulihandula kukwitava chamakuli nakulitwamina kuyangako, nduma. Watela kulihulisa ngwove, ‘Uno nguchili nakulinga vyuma vimwe vyamukwitava chamakuli tahi?’ Achitale havyakutalilaho vimwe evi.

KULEMESA MAKOMBELO NAVAKULU

3. (a) Mbimbiliya yahanjika ika kutalisa kukuzachisa makombelo, kaha mwomwo ika chapwila chachikalu kuli vamwe kukavangiza omu Kalunga amwena vyuma kana? (b) Uno watela kulinga ika nakala vyuma watwama navyo vize vyapandama kukwitava chamakuli?

3 Vatu vamwe vanapunga namakombelo chipwe tuponya mujizuvo javo hamyaka yayivulu. Kutala mukiko chili nakuli ove tahi? Nge mukiko, kaha unahase kuchimona kupwa chaungeji chipwe chakuhenga kulomba kuli Kalunga chakuhona kuzachisa vyuma kanevi. Unahase pamo nakuvivwila kuwaha chikuma. Oloze Kalunga ikiye avuluka muvatela kumulemesela, kaha Mbimbiliya yanangula ngwayo Kalunga kasaka etu kuzachisanga makombelo hakumulemesako. (Kulovoka 20:4, 5; Samu 115:4-8; Isaya 42:8; WaYowano 1, 5:21) Ngocho, unahase kwingila mukwitava chamuchano hakumbila vyuma vyosena watwama navyo vize vyapandama kukwitava chamakuli. Watela chikupu kumonanga jino vyuma kana kupwa ‘vyaunyengwe,’ nge muze avimona Yehova.—Lushimbi lwamuchivali 27:15.

4. (a) Twejiva ngachilihi ngwetu kulemesa vakulu chapwa kulishina kaha? (b) Mwomwo ika Yehova akanyishile vatu jenyi kwazana mukala muyachi wakupanda?

4 Nakulemesa vakulu nawa chalisala chikuma mukwitava chamakuli chachivulu. Vatu vamwe shimbu kanda valinangule Mbimbiliya, vashinganyekelenga ngwavo vafu vavatonyi, kaha veji kulyalumunanga nakupwa vajimu vaze vanahase kulemeka chipwe kukafwa vatu vavatonyi. Pamo nayove wakilikichilenga mangana wivwise vakulu jove kuwaha. Oloze muKapetulu 6 mumukanda uno, walinangwile nge vafu kavatachikiza chumako. Ngocho kusaka kuhanjika navo chapwa kulishina kaha. Kala mazu aze nawasoloka nge anafumu kuli vafu vaze twazanga, eji kufumanga kuli vandemone. Ngocho, Yehova akanyishile vaIsalele kuhanjika navafu chipwe kwazana mumiyachi yeka yakupanda.—Lushimbi lwamuchivali 18:10-12.

5. Vyuma muka watela kulinga nge kunyima wazachishilenga makombelo navakulu hakulemesa Kalunga?

5 Uno watela kulinga ngachilihi nge kunyima walemeselenga Kalunga kuzachisa makombelo chipwe kuhichila muli vakulu? Tanga nakushinganyekanga chikuma hamijimbu yamuMbimbiliya yize yasolola omu Kalunga amona vyuma kana. Lombanga kuli Yehova hakumbi hakumbi ngwove uli nakufwila kupwa mukwitava chamuchano, nakumulweza akukafwe ushinganyeke nganomu ashinganyeka ikiye.—Isaya 55:9.

KULISIMASI KAVAYILINGILENGA KULI VAKA-KULISHITU VAKULIVANGAKO

6, 7. (a) Uno Kulisimasi ngwavo yapwa chiwanyino chakwanuka ika, kaha kutala vaka-kukavangiza Yesu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga valingilenga chilika kanechi tahi? (b) Halwola kwapwile tumbaji twaYesu vakulivanga, viwanyino vyakwanuka makumbi akusemuka vavilingilenga kuli veya?

6 Makumbi akunoka aze aya puho mukwitava chamakuli anahase kupihisa kwitava chamutu. Chakutalilaho, achitale haKulisimasi. Kulisimasi ngwavo yapwa hichilika chakwanuka kusemuka chaYesu Kulishitu, kaha mauka akwitava amavulu aze alivuluka kupwa avaka-Kulishitu eji kulinganga chilika kanechi. Oloze kakwatwama unjiho wasolola nge tumbaji twaYesu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga valingilenga chilika kanako. Mukanda waSacred Origins of Profound Things wamba ngwawo: “Hanyima yamyaka 200 kufuma hakusemuka chaKulishitu, vatu vavavulu kavejivile likumbi asemukile Yesuko, kaha vavandende kaha vakivo vasakile kutachikiza likumbi asemukile.”

7 Numba tuhu nge tumbaji twaYesu vejivile likumbi asemukile, oloze kavahashile kulinga chilika kanako. Mwomwo ika? Mwomwo, kweseka nomu yahanjika The World Book Encyclopedia, vaka-Kulishitu vakulivanga vamwenenga kulinga chiwanyino chalikumbi lyakusemuka lyakala mutu “kupwa hichilika chavaka-kuzeneka kwitava.” Viwanyino vyamakumbi akusemuka vasoneka muMbimbiliya vyapwa kaha vyavamyangana vavali vaze kavapwile vaka-kulemesa Yehovako. (Kuputuka 40:20; Mako 6:21) Viwanyino vyamakumbi akusemuka nawa vavilingilenga mangana valemese tulunga twavaze vazeneka kwitava. Chakutalilaho, haMay 24, vaka-Loma valingilenga chiwanyino chakwanuka likumbi asemukile kalunga kavo wapwevo, Ndeyana. Kaha halikumbi lyakavangijileho, valingilenga chilika chakwanuka likumbi asemukile kalunga kavo walikumbi, Apollo. Ngocho, viwanyino vyamakumbi akusemuka vavilingilenga kuli vatu vakuzeneka kwitava, keshi kuli vaka-Kulishituko.

8. Lumbununa omu viwanyino vyamakumbi akusemuka vyapandama kutufuta twakupanda.

8 Kuli nawa chuma chikwavo chalingishile vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga kuhona kulinga chiwanyino chakwanuka likumbi asemukile Yesu. Tumbaji twenyi vejivile chikupu ngwavo viwanyino vyamakumbi akusemuka vyapandaminenga kutufuta twakupanda. Chakutalilaho, vaHelase navaLoma vakushikulu vavavulu vafwelelele ngwavo hakusemuka chakala mutu heji kupwanga shipilitu, kaha shipilitu kana yikiko yeji kukinganga uze mutu mukuyoya chenyi chosena. Mukanda waThe Lore of Birthdays wamba ngwawo: “Shipilitu kana yapandamine kukalunga walikumbi lize asemukile mutu.” Chikupu vene, Yehova keshi kwivwila kuwaha kala viwanyino vize navipandamisa Yesu kutufuta twakupandako. (Isaya 65:11, 12) Uno vatu vavavulu vaputukile ngachilihi kulinga chiwanyino chaKulisimasi?

KWAFUMA KULISIMASI

9. Likumbi lyaDecember 25 valisakwile ngachilihi kupwa hilikumbi lyakulinga chilika chakwanuka kusemuka chaYesu?

9 Vatu vaputukile kulinga chiwanyino chakwanuka kusemuka chaYesu haDecember 25 hanyima yamyaka yayivulu kufuma halwola Yesu apwile hano hamavu. Oloze likumbi kana keshi likiko asemukile Yesuko, mwomwo unjiho wasolola nge Yesu asemukile mukakweji waOctober. * Jino mwomwo ika vasakwile likumbi lyaDecember 25? Vatu vamwe vaze vejile nakulivuluka kupwa vaka-Kulishitu “vashinganyekele likumbi lyakulitota nachiwanyino valingilenga vaLoma vakuzeneka kwitava chakwanuka ‘likumbi lyakusemuka chalikumbi lize kavafungululako.’” (The New Encyclopædia Britannica) Mungonde yachishika, omu likumbi lyahonenenga kuzuma chikuma, ava vaka-kuzeneka kwitava valingilenga viwanyino vyakufwila kukindulwisa kuzuma chalikumbi. Likumbi lyaDecember 25 valimwenenga kupwa hilikumbi lyakindulukilenga likumbi livene. Vatwamina vamukwitava vaputukile kulinga chiwanyino kanechi nakuchisolola kupwa jino “chavaka-Kulishitu,” mangana vakokele vatu kukwitava chavo. *

10. Mwomwo ika vatu vamwe kumakumbi akunyima vazenekelenga kulinga chilika chaKulisimasi?

10 Vatu vavavulu vejivile lyehi ngwavo chilika chaKulisimasi chafuma kuvatu vakuzeneka kwitava. Mulikulukaji lyamyaka lyakusokesa 17, chilika chaKulisimasi vachikanyishile muEngland namumafuchi amwe aze vayulilenga kuAmerica, mwomwo chilika kana kachapwile chamuvisonekako. Vahanyinenga mulonga kala mutu azenekelenga kuya kumilimo halikumbi lyaKulisimasi. Oloze kutwala muze, vatu vaputukile cheka kulinga visemwa vize valingilenga kunyima, kaha vahakililileko navyeka vyavihya. Ngocho vatu vaputukile cheka nawa kunoka halikumbi lyaKulisimasi, kaha noholyapwa likumbi kana lichili lika lyakunoka mumafuchi amavulu. Oloze vatu vaze vasaka kwivwisa Kalunga kuwaha kavalinga chilika chaKulisimasiko, chipwe makumbi eka akunoka aze afuma mukwitava chamakuli. *

UNO CHAPWA CHACHILEMU KWIJIVA KWAFUMA MAKUMBI AKUNOKA NYI?

11. Mwomwo ika vatu vamwe veji kulingilanga vilika vyamakumbi akunoka, oloze etu twatela kufwila kulinga vyuma muka?

11 Vatu vamwe vetavila ngwavo makumbi akunoka, akufwana nge Kulisimasi, afuma mukwitava chamakuli, oloze vashinganyeka ngwavo kachapwa chakuhengako kulinga vilika kana. Vatu vavavulu ngwavo, hakulinga viwanyino vyamakumbi akunoka, kaveshi kushinganyeka vyakwitava chamakuliko. Viwanyino kana vyeji kulingisanga nawa jitanga kulikungulwila hamwe. Uno omu mukiko washinganyeka nayove tahi? Nge mukiko, kaha kumana kuzanga tanga yove chikiko chalingisa uchiwane kupwa chachikalu kukakachila mukwitava chamuchano, keshi nge mwomwo yakuzanga kwitava chamakuliko. Ijiva ngwove Yehova, uze alongesele tanga, asaka upwenga nausoko wamwaza navausoko wove. (Wavaka-Efwesu 3:14, 15) Oloze unahase kuzamisa usoko kana mujila asaka Kalunga. Kaposetolo Paulu asonekele kutalisa kuvyuma twatela kufwila chikuma, ngwenyi: “Kahesekenungovyo vyakumwivwisa Mwata kuwaha.”—Wavaka-Efwesu 5:10.

12. Hana chakutalilaho chakusolola ovyo twatela kulihendela kuvisemwa navilika vize vyafuma kwakupi.

12 Pamo washinganyekaho lyehi ngwove numba tuhu vilika kana vyaputukilile mukwitava chamakuli, oloze echi kachapandama nomu vanakuvilingilamo makumbi anoko. Uno chapwa chachilemu kwijiva kwafuma makumbi akunoka nyi? Eyo! Chakutalilaho: Kachi nge unawane kulya chiyema chize vanambili muvimeya vyamajilo, kutala naumbata kulya kana nakuchilya nyi? Nduma! Kulya kana chili namajilo. Ngana mwakulya chize chiyema, makumbi akunoka anahase kusoloka kupwa ayema, oloze afuma kuvihela vyamajilo. Hakusaka tupwenga mukwitava chamuchano, twatela kupwa navishinganyeka ngana vize vyakapolofweto Isaya uze alwezele vaka-kulemesa Kalunga vamuchano ngwenyi: “Kanda mukwata chuma chachipi nachimweko.”—Isaya 52:11.

PWAKO WAKUNANGAKANA HAKUZATA NAVAKWENU

13. Ukalu muka unahase kusoloka hakukana kwazana muvilika vyamakumbi akunoka?

13 Kunahase kusoloka ukalu omu naukana kwazana muvilika vyamakumbi akunoka. Chakutalilaho, vakwenu wazata navo vanahase kulikomokela hakukumona mukana kwazana muvilika vimwe vyamakumbi akunoka. Jino mulinga ngachilihi nge vanakuhane wana waKulisimasi? Uno nachipwa chakuhenga kuutambula tahi? Ngachilihi nge muka-mahyove kafwelela vyuma wafwelelako? Mulinga vyuma muka mangana vana vove vahone kulivwa ngwavo unavahonesa kuwahilila navakwavo hakuvakanyisa kwazana muvilika vyamakumbi akunoka?

14, 15. Unahase kulinga ngachilihi nge mutu mwakumeneka namazu vazachisa hamakumbi akunoka chipwe mwasaka kukuhana wana?

14 Watela kupwa wakunangakana numba uhase kwijiva mwakulingila naukalu kanou. Nge mutu mwakumenekela kaha chiseke kuzachisa mazu vazachisa hamakumbi akunoka, kaha ejiva kumwitavila kaha nakumuliula. Oloze nge mutu kana wamwijiva chikuma chipwe nge wazata nenyi, kaha watela kushimutwila nenyi hachihande kana. Lwola lwosena, pwakonga nakukumbulula mujila yakuzangama. Mbimbiliya yahuhumuna ngwayo: “Kuhanjika chenu chipwenga makumbi osena nalikoji, chakutova mungwa, mangana mukatachikize omu mwatelenu kukumbulula mutu himutu.” (Wavaka-Kolose 4:6) Watela kupwa wakuzangama kuchina kusaula vakwenu. Kaha watela kuvalumbunwina jino mumeso akuunda vyuma wafwelela. Valumbunwine ngwove kawakana vyakulihana mawana nakulinga viwanyinoko, olozenyi naukazana muvikilikita kanevi halwola lweka.

15 Uno mulinga ngachilihi nge mutu mwasaka kukuhana wana? Watela kumona omwo vili vyuma halwola kana. Uze mwakuhana wana nahase kwamba ngwenyi: “Ngunejiva ngwami kaweshi kulinga chilika chalikumbi lino lyakunokako. Oloze ngunasake kaha kukuhanako wana kanou.” Unahase kushinganyeka ngwove kutambula wana kana halwola luze kachalifwanyine nakwazana muchilika chalikumbi kanako. Nge uze mwakuhana wana kejiva kanawa vyuma wafwelelako, kaha watela kumulweza ngwove kawalinga vilika vyamakumbi akunokako. Echi nachikafwa kulumbununa vyuma unatambwila wana kana, nakusolola ovyo kaweshi kuhanyina wana kumutu halikumbi kaneliko. Tuyokutuyoku nawa, unahase kukana wana kana nge mutu mwakuhanawo mwasaka mangana amone nge kawakavangiza vyuma wafwelelako chipwe nge muhasa tuhu kuhokola kulonga chove hakufwila luheto.

UNO NAULINGA NGACHILIHI NAVAKA-TANGA?

16. Naupwa ngachilihi wakuvanguluka hakushimutwila vihande vyakupandama kumakumbi akunoka?

16 Uno naulinga ngachilihi nge vaka-tanga yove kavetavila vyuma wafwelelako? Watela nawa kupwa wakuvanguluka. Kawatela kulipula jipami navausoko wove hakala chisemwa chipwe chilika navasaka kulingako. Oloze vumbika munayi vishinganyeka vyavo, nganomu nausaka nayove vavumbike munayi vishinganyeka vyove. (Mateu 7:12) Kanda kulinga kala chuma nachisolola nge unazana muchilika chavoko. Oloze pwako nawa wamuvwovu muvihande vize kavyapandamine chikuma kuviwanyinoko. Vyuma vyosena mulinga vyatela kukuseza nachivezu chitoma.—WaChimoteu 1, 1:18, 19.

17. Uno muhasa kukafwa ngachilihi vana vove vahone kulivwa ngwavo unavahonesa kupwa vakuwahilila hakuhona kwazana muvilika vyamakumbi akunoka?

17 Vyuma muka mulinga mangana vana vove vahone kulivwa nge unavahonesa kupwa vakuwahilila hakuhona kwazana muvilika vyamakumbi akunoka vize kavyafuma muvisonekako? Nauhasa kuhonesa ukalu kanou kweseka navyuma mweji kulinganga hamakumbi eka amumwaka. Visemi vamwe veji kunonekanga lwola lwakuhananga mawana vana vavo. Wana umwe wambwende unahase kuhana vana vove shina lwola lwove nakuvazakama.

KAVA KWITAVA CHAMUCHANO

18. Uno kupwanga kukukunguluka chavaka-Kulishitu nachikukafwa ngachilihi ukakachile kukwitava chamuchano?

18 Watela kukana kwitava chamakuli nakukakachila kukwitava chamuchano numbanyi wivwise Kalunga kuwaha. Uno chuma kanechi chalumbununa ika? Mbimbiliya ngwayo: “Tulyanukenunga navakwetu, mangana tulisangumwine kuzangi nakuvilinga vyamwaza. Kanda tukaseza kulikungulula chetu, nganomu veji kulinganga vamweko, oloze tulivendejekenunga navakwetu, nakuhambakanamo mwomwo munamono ngwenu, likumbi lize lili nakupandama kwakamwihi.” (WavaHepeleu 10:24, 25) Kukunguluka chavaka-Kulishitu chapwa hilwola lwamwaza lwakukulingisa ulemese Kalunga mujila yize etavila. (Samu 22:22; 122:1) Hakukunguluka kana heji kupwanga ‘kulivendejeka navakwetu’ vaka-Kulishitu vakushishika.—Wavaka-Loma 1:12.

19. Mwomwo ika chapwila chachilemu kulwezako vakwenu vyuma unalinangula muMbimbiliya?

19 Jila yikwavo nawa nayikukafwa ukakachile kukwitava chamuchano shina kulwezako vakwenu vyuma vyamuMbimbiliya unalinangula naVinjiho jaYehova. Vatu vavavulu vali chikupu ‘nakulishimwoka nakukemena’ havyuma vyavipi vili nakusoloka mukaye makumbi ano. (Ezekele 9:4) Pamo wejivako vatu vamwe veji kwivwanga ngocho. Unahase kuvalweza vyuma vyamuMbimbiliya watalilila kulutwe. Hakupwanga hamwe navaka-Kulishitu vamuchano nakulwezako vakwenu vyuma vyamuchano vyamuMbimbiliya vize unalinangula, vishinganyeka vyakusaka kulinga vilika vyamukwitava chamakuli navifumanga chikoki chikoki mumuchima wove. Ijiva ngwove, nge naukakachila kukwitava chamuchano, kaha naukapwanga wakuwahilila nakumonanga kukisula chachivulu.—Malaki 3:10.

[Kwinyikila chamwishi]

^ par. 9 Chilika chaSaturnalia nachikiko nawa chalingishile vatu vasakule likumbi lyaDecember 25. Echi chilika chakulemesa kalunga waunjimi wavaLoma vachilingilenga haDecember 17-24. Vatu valilenga nakunwa, nakuwahilila nakulihana mawana hachilika chaSaturnalia.

^ par. 10 Tala Vihande Vyakuhakilako hamafwo 222-3 umone omwo vaka-Kulishitu vamuchano vamona makumbi eka akunoka.

VYUMA YANANGULA MBIMBILIYA

▪ Mukwitava chamuchano kamwatwama kuzachisa makombelo chipwe kulemesa vakuluko.—Kulovoka 20:4, 5; Lushimbi lwamuchivali 18:10-12.

▪ Chapwa chakuhenga kwazana muviwanyino vize vyafuma kuli vatu vakuzeneka kwitava.—Wavaka-Efwesu 5:10.

▪ Vaka-Kulishitu vamuchano vatela kupwa vakuvanguluka hakulumbununa vyuma vafwelela kuli vakwavo.—Wavaka-Kolose 4:6.

[Vihula vyaChilongesa]

[Muvwimbimbi halifwo 158]

Kutala unahase kulya vyakulya viyema vize vanande mumeya amajilo nyi?

[Mivwimbimbi halifwo 163]

Kupwa mukwitava chamuchano cheji kunehanga kuwahilila