Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 21

“Ami Ngunatomo Lyehi kuManyinga aVatu Vosena”

“Ami Ngunatomo Lyehi kuManyinga aVatu Vosena”

Twima asolwele Paulu mumulimo wakwambulula namazu akuhuhumuna vakulwane

Chishina chinazame hali Vilinga 20:1-38

1-3. (a) Lumbununenu vyuma vyasolokele haufuku uze afwile Yutuku. (b) Chuma muka alingile Paulu, kaha chuma kana chamusolwele kupwa mutu wakufwana ngachilihi?

 ACHISHINGANYEKENU Paulu ali halizavu lyavatu mukapete kahelu muTolowa. Kaha ali nakuhanjika navandumbwenyi hatando yayisuku, mwomwo elu lukiko lwola lwamakumishilo kupwa hamwe navakiko. Mwatwalaho lika kuhanjika navo swi namukachi kaufuku. Mukapete kana muli manongo amavulu, ngocho munazumu kaha nawa muli liyena chikuma. Munjanena yimwe munatwame mukweze walunga walijina lyaYutuku. Omu Paulu ali nakuhanjika, Yutuku mwaya mutulo, ngocho mwandumuka nakuholokela hamavu kufuma hazuvo yahelu yamuchitatu.

2 Hakuwana nge Luka apwile chimbuke, chasoloka nge ikiye apwile watete kulahila haweluka nakukekesa uze mukweze walunga. Tunatachikiza chuma chasolokele. Yutuku “vamuwanyine nafu lyehi.” (Vili. 20:9) Nakushimbula chiku kwapwile chuma chakulipwila chize chasolokele. Paulu alimbilile hali ou mukweze walunga nakulweza vatu ngwenyi: “Holenu, kanda namuneha liuyako, mwomwo wamutonyi.” Paulu amusangwile.—Vili. 20:10.

3 Chuma alingile Paulu chasolwele ngolo jashipilitu yajila yaKalunga. Paulu keshi ikiye alingishile Yutuku afwengako. Chipwe ngocho, kasakile kufwa chaYutuku chitangule vyuma vyavilemu apwile nakulinga, chipwe chihukanyise vatuko. Kusangula Yutuku chavendejekele vandumbwenyi muchikungulwilo nakuvalingisa vatwaleho kuzata mulimo wakwambulula natwima. Chikupu vene, Paulu amwene kuyoya chavakwavo kupwa chachilemu. Chuma kana chatwanukisa mazu aze ahanjikile ngwenyi: “Ami ngunatomo lyehi kumanyinga avatu vosena.” (Vili. 20:26) Tutalenu omwo chakutalilaho chaPaulu chinahase kutukafwa.

“Atwalilileho naUngeji Nakuya kuMasetonya” (Vili. 20:1, 2)

4. Ukalu muka waunene ahichilemo Paulu?

4 Ngana muze twashimutwilanga mukapetulu nafumuho, Paulu ahichile muukalu waunene. Mulimo wakwambulula uze azachile muEfwesu walingishile vatu vanehe pindangano. Vaka-kufula palata vaze chiyoyelo chavo chapendaminyine hakulemesa kalunga Aletemese navakiko vazanyine mupindangano kana. Hali Vilinga 20:1 vamba ngwavo: “Omu lyakumine lize liuya, Paulu atumine vatu vasanyike tumbaji. Kahomu alingile hanavakolezeza lyehi nakuvasalisa, atwalilileho naungeji nakuya kuMasetonya.”

5, 6. (a) Uno Paulu atwamine muMasetonya tukweji vangihi, kaha vyuma muka alingililile vandumbwenyi? (b) Uno Paulu amwenenga ngachilihi vandumbwenyi?

5 Omu Paulu apwile nakuya kuMasetonya emanyine muchau chajimbopolo chamuTolowa, kaha ashimbwilemo chindende. Paulu ashinganyekele ngwenyi Chituse uze atumine kuKolinde mwamukavangiza. (Koli. 2, 2:12, 13) Oloze omu Paulu atachikijile ngwenyi Chituse keshi nakwizako, ayile kuMasetonya, kaha akatwamineko kafwe tukweji vavavulu “nakukolezeza tumbaji namazu amavulu.” a (Vili. 20:2) Chituse akavangijile jino Paulu kuMasetonya nakumulweza mujimbu wamwaza kutalisa kujila vakwilililemo vaka-Kolinde kumukanda watete avasonekelele Paulu. (Koli. 2, 7:5-7) Echi chalingishile Paulu avasonekele mukanda ukwavo, uze jino tuli nakuvuluka ngwetu mukanda Wavaka-Kolinde Wamuchivali.

6 Chapwile chakutamo Luka kuzachisa lizu ‘kukolezeza’ omu apwile nakulumbununa ungeji waPaulu halwola atambukililile vandumbwenyi muEfwesu namuMasetonya. Lizu kana lyasolola nge Paulu azangile chikuma vandumbwenyi. VaFwaliseu vahungilenga vakwavo, oloze Paulu amwenenga vandumbwenyi kupwa vakwavo muvazachila hamwe naKalunga. (Yowa. 7:47-49; Koli. 1, 3:9) Paulu amwene vandumbwenyi mujila kana nahalwola luze avahuhumwinenga.—Koli. 2, 2:4.

7. Uno makumbi ano tulama vali nakulondezeza ngachilihi Paulu?

7 Namakumbi ano, vakulwane muvikungulwilo natulama vakujinguluka veji kuzatanga nangolo mangana valondezeze Paulu. Nahalwola veji kuhuhumunanga vandumbwavo veji kufwilanga kuvajikijisa. Tulama veji kufwilanga kukolezeza vandumbwavo keshi kuvamona kupwa vakukuminamoko. Kalama umwe wakutambwojoka ambile ngwenyi: “Vandumbwetu vavavulu vasaka kulinga vyuma vyakwoloka, oloze lwola lumwe veji kwivwanga kupihya, nakwivwa woma, nakushinganyeka ngwavo kaveshi kuhasa kumika muukalu vali nakumonako. Ngocho vasakiwa kuvakafwa kuli vakulwane.” Chikupu vene tulama vanahase kukafwa vandumbwetu kana.—Hepe. 12:12, 13.

“Vamutwamine Punga” (Vili. 20:3, 4)

8, 9. (a) Chuma muka chalingishile Paulu ahone kuya kuSulya? (b) Vyuma muka vyalingishile vaYuleya valamine Paulu koko?

8 Omu Paulu afumine muMasetonya ayile muKolinde. b Kaha hanyima yakutwamamo tukweji vatatu, afwililile kuya kuKenekeleya mangana akaye nawato kuSulya. Kufuma kuSulya afwililile kuya kuYelusalema mangana akahane mawana kuli vandumbwenyi vaze vapwile muukalu. c (Vili. 24:17; Loma 15:25, 26) Hakuwana nge “vaYuleya vamutwamine punga” ngana muze vasoneka hali Vilinga 20:3, ngocho chamulingishile alumune vishinganyeka vyenyi.

9 Katweshi kulikomokela hakutachikiza ngwetu vaYuleya vakwachilile koko Pauluko, mwomwo vashinganyekele ngwavo apwile muka-kulikanga kuli Kalunga. Hakavanga, mulimo wakwambulula azachile Paulu walingishile Kulishipu uze apwile wamulemu muSunangonga yavaka-Kolinde alumuke kupwa muka-Kulishitu. (Vili. 18:7, 8; Koli. 1, 1:14) Halwola lukwavo nawa vaYuleya vamuKolinde vahanyine mulonga Paulu kumeso aNgalyo nguvulu wamuAkaya. Oloze Ngalyo avahangile nakuvalweza ngwenyi Paulu kapwile namulongako, ngocho vaka-kole jaPaulu vapihililile chikuma. (Vili. 18:12-17) Chasoloka nge vaYuleya vamuKolinde vatachikijile ngwavo Paulu mwaya nawato kuKenekeleya, ngocho vashinganyekele kuya nakumulukuka. Uno Paulu alingile ngachilihi?

10. Uno woma ukiko walingishile Paulu ahone kuhita muKenekeleya tahi? Lumbununenu.

10 Hakuwana nge Paulu kasakile kwingila mupondeko, kaha nawa asakile kukinga jimbongo jize vamuhanyine, ngocho kahichile muKenekeleyako oloze akindulukile nakuhita muMasetonya. Chipwe ngocho, kuhita jila yatunda nachikiko chapwile chaponde. Mujijila kana mwapwilenga vihwanga. Kaha nawa chapwile chaponde kutulila mujizuvo jakusavala vangeji. Oloze Paulu asakwile kuzachisa jila kana muchishishisa chakuhita muKenekeleya. Kuwaha chapwileho shina katambukile ukawenyiko. Apwile hamwe naAlishitaku, naNgayu, naSekundu, naSopate, naChimoteu, naTolofwimu, naTukiku.—Vili. 20:3, 4.

11. Vyuma muka vali nakulinga vaka-Kulishitu makumbi ano mangana valikinge, kaha Yesu atuhana chakutalilaho muka?

11 Ngana muze alingile Paulu, vaka-Kulishitu makumbi ano vasaka kulikinga nge vali muwande. Mujingalila jimwe vandumbwetu veji kuyanga muwande mwalizavu, chipwe vavali vavali muchishishisa chakuya mutu ukawenyi. Nyi ngachilihi nge vali nakuvayanjisa? Vaka-Kulishitu vatachikiza ngwavo vanahase kuvayanjisa. (Yowa. 15:20; Chimo. 2, 3:12) Chipwe ngocho, veji kulingangako vyuma vimwe mangana valikinge. Tutalenu hachakutalilaho chaYesu. Halwola lumwe omu vaka-kole jenyi muYelusalema vambachile malwola mangana vamwase, “Yesu aswamine, kaha alovokele mutembele.” (Yowa. 8:59) Lwola lweka nawa omu vaYuleya vasakile kumukwata mangana vamujihe, “Yesu katambukilenga cheka musana weye muli vaYuleyako, oloze afumine kuze nakuya kungalila yapwile kwakamwihi napambo.” (Yowa. 11:54) Yesu alingileko vyuma vimwe mangana alikinge, kulinga ngocho kachalimbalakile namwaya muchima waKalungako. Navaka-Kulishitu makumbi ano vali nakulinga mwomumwe.—Mateu 10:16.

‘Vavavendejekele Chikuma’ (Vili. 20:5-12)

12, 13. (a) Uno kusangula Yutuku chevwishile ngachilihi vandumbwenyi muchikungulwilo? (b) Lutalililo muka lwamuMbimbiliya luze luli nakuvendejeka vaze vanafwisa vausoko namasepa javo?

12 Paulu ayile kuMasetonya namasepa jenyi, kaha kutwala muze valihandunwine. Kufumaho valiwanyine cheka muTolowa. d Mbimbiliya ngwayo: “Twahetele kuli vakiko muTolowa omu mwahichile makumbi atanu.” e (Vili. 20:6) Mungalila kana mukiko Paulu asangwililile mukweze walunga Yutuku ngana muze twahanjikanga kumaputukilo akapetulu uno. Achishinganyekenu ocho kuwaha vevwile vandumbu jaYutuku hakumumona vanamusangula. Mbimbiliya yamba ngwayo “chavavendejekele chikuma.”—Vili. 20:12.

13 Vyakukomwesa kana kavyeshi nakulingiwa makumbi anoko. Chipwe ngocho vatu vaze vali nakufwisa vausoko namasepa javo vali ‘nakuvavendejeka chikuma,’ hakuvalweza lutalililo lwakusanguka luze lwatwama muMbimbiliya. (Yowa. 5:28, 29) Tachikizenu ngwenu, hakuwana nge Yutuku kapwile wakukupukako ngocho afwile cheka. (Loma 6:23) Oloze vatu vaze navakasanguka mukaye kakahya kaKalunga navakayoya haya myaka yosena. Kaha nawa vaze vali nakusangula mangana vakayule naKulishitu mwilu vatwama namwono wakuzeneka kufwa. (Koli. 1, 15:51-53) Shikaho, vyuma kana vyatela ‘kuvendejeka chikuma’ vaka-Kulishitu makumbi ano numba vapwa vakuwavisa chipwe “mikoko veka.”—Yowa. 10:16.

“Kumeso aVatu Vosena NakuZuvo hiZuvo” (Vili. 20:13-24)

14. Vyuma muka Paulu alwezele vakulwane vamuchikungulwilo chaEfwesu omu valiwanyine kuMiletu?

14 Paulu nalizavu lyenyi vafumine kuTolowa nakuya kuAso, nakuMitulene, nakuKiyose, nakuSamose, nakuMiletu. Paulu afwililile kuheta washi kuYelusalema kuChiwanyino chaPendekoseta. Kufwila kuheta washi kuYelusalema kuPendekoseta chikiko chamulingishile ahone kwimana muEfwesu haungeji kana. Jino hakuwana nge Paulu asakile kuhanjika navakulwane vamuchikungulwilo chamuEfwesu, ngocho avalwezele mangana valiwanyine kuMiletu. (Vili. 20:13-17) Omu vahetele, Paulu avalwezele ngwenyi: “Enu munatachikiza kanawa omu ngwapwilenga nayenu kufuma vene kulikumbi lyatete lize ngwalyachile mungalila yaAja, nakumuzachilanga Mwata nakulinyisa chikuma, namasoji, navyeseko vize vyanguwanyinenga hakungutwamatwama jipunga kuli vaYuleya. Kangwalitwaminyine kumilweza chuma chimwe chakuvyuma vyanganyoko, chipwe kulitwamina kuminangulanga kumeso avatu vosena nakuzuvo hizuvoko. Oloze ngwahanyine kanawa unjiho kuli vaYuleya nakuli vaHelase wakupihilila nakwalumuka nakwiza kuli Kalunga nakupwa nalufwelelo muli Mwata wetu Yesu.”—Vili. 20:18-21.

15. Uno kwambulwila kuzuvo hizuvo chawahila halihi?

15 Makumbi ano kuli jijila jajivulu tunahase kuzachisa hakwambulila vatu mujimbu wamwaza. Ngana muze alingile Paulu, nayetu tweji kuyanga nakwambulila vatu kala kwosena okwo vali, chipwe havitulilo vyajisacha, namumikwakwa, nahavisakano. Chipwe ngocho, kwambulwila kuzuvo hizuvo yikiko jila yayilemu chikuma veji kuzachisanga Vinjiho jaYehova. Mwomwo ika? Mwomwo kutambukila vatu hajizuvo javo cheji kulingisanga tutwaleho lika kuvambulila mujimbu waWangana, nakusolola nawa ngwetu katwatala vatu kumesoko. Cheji kulingisanga nawa vatu vamwaza michima vavanangule muchano kweseka nomu vili vyuma mukuyoya chavo. Kwambulula kuzuvo hizuvo nawa cheji kuzamisanga lufwelelo lwavaka-kwambulula nakuvalingisa vapwenga nalukakachila. Chikupu vene, vaka-Kulishitu vamuchano makumbi ano vavatachikijila hatwima yavo yakwambulwila “kumeso avatu vosena nakuzuvo hizuvo.”

16, 17. Uno Paulu asolwele ngachilihi ngwenyi kapwile nawomako, kaha vaka-Kulishitu makumbi ano vali nakumulondezeza ngachilihi?

16 Paulu alwezele vakulwane vamuEfwesu ngwenyi katachikijile ukalu naumuwana omu mwaheta kuYelusalemako. Kaha ambile ngwenyi: “Chipwe ngocho, kangweshi kumona kuyoya chami kupwa chachilemuko, chikalu kungunakumisa jila yami namulimo uze ngwatambwile kuli Mwata Yesu wakuhana kanawa unjiho wamujimbu wamwaza walikoji lyalinene lyaKalunga.” (Vili. 20:24) Chikupu vene, misongo chipwe kumufumbukila kavyalingishile Paulu ahone kukumisa mulimo wenyiko.

17 Navaka-Kulishitu makumbi ano veji kumikanga muukalu wakulisezaseza uze veji kumonanga. Vandumbwetu mumafuchi amwe vali nakumona ukalu mwomwo vaka-fulumende vanakanyisa mulimo wetu nakuvayanjisa. Veka nawa vali nakulipika namisongo yize yili nakuvazeyesa muwongo namuvishinganyeka. Kaha vaka-Kulishitu vavakweze veji kuvashinyinyikanga kuli vakwavo vaka-shikola. Chamokomoko naukalu vali nakumona, Vinjiho jaYehova vali nakutwalaho lika kumika ngana muze alingile Paulu. Vafwila kutwalaho lika ‘kwambulula kanawa unjiho wamujimbu wamwaza.’

“Lilamenunga Enu Vavene, Hakenunga Muchima kuUtanga Wosena” (Vili. 20:25-38)

18. Uno Paulu alihendele ngachilihi kumulonga wamanyinga, kaha vakulwane muchikungulwilo chamuEfwesu vatelelele kumulondezeza ngachilihi?

18 Kufumaho, Paulu ahuhumwine vakulwane vamuEfwesu nakuvalweza ngwenyi avahanyine chakutalilaho chize vatelelele kulondezeza. Chatete, avalwezele ngwenyi elu lukiko lwapwile lwola lwamakumishilo kupwa navo. Kufumaho avalwezele jino ngwenyi: “Ami ngunatomo lyehi kumanyinga avatu vosena, mwomwo kangwalitwaminyine kumilweza mwosena mwaya kujina chaKalungako.” Uno vakulwane muchikungulwilo chamuEfwesu valondezezele ngachilihi Paulu nakulihenda kumulonga wamanyinga? Paulu avalwezele ngwenyi: “Lilamenunga enu vavene, hakenunga muchima kuutanga wosena, utanga uze shipilitu yajila yinamitongola kupwa tulama, mangana mufungenga chikungulwilo chaKalunga chize alanjile namanyinga aMwanenyi.” (Vili. 20:26-28) Avahuhumwine ngwenyi “tungunge vaulyanyi” kaveshi kukatetela utangako, oloze “navakahanjika vyuma vyakuhingama mangana vakakoke tumbaji vakavakavangizenga vakiko.” Uno vyuma muka vatelelele kulinga vakulwane? Paulu avahuhumwine ngwenyi: “Tonenunga, kaha anukenunga ngwenu hamyaka yitatu, musana naufuku, kangwalitwaminyine kumihuhumuna mutu himutu namasojiko.”—Vili. 20:29-31.

19. Vaka-kulikanga kuli Kalunga muka vasolokele kumakumishilo alikulukaji lyamyaka lyakulivanga, kaha vyuma muka vyasolokele mumyaka yakavangijileho?

19 “Tungunge vaulyanyi” vasolokele kumakumishilo alikulukaji lyamyaka lyakulivanga. Kaposetolo Yowano asonekele kafwe mu 98 C.E. ngwenyi: “Vaka-kole jaKulishitu vavavulu vanasoloka lyehi . . . Vafumine muli etu, mwomwo kavapwile vetuko, mwomwo kachi nge vapwile vetu, kachi vatwaminenga lika nayetu.” (Yowa. 1, 2:18, 19) Kuheta mulikulukaji lyamyaka lyamuchitatu, vaka-kulikanga kuli Kalunga vatungile liuka lyavatwamina vamukwitava chaKulishitendomu, kaha mulikulukaji lyamyaka lyamuchiwana Mwangana Constantine etavishile liuka kana kupwa “Kwitava chaVaka-Kulishitu.” Hakwitavila echi kunangula chamakuli nakuvavuluka kupwa “Vaka-Kulishitu,” chasolwele hatoma nge vatwamina vamukwitava ‘vahanjikile vyuma vyakuhingama.’ Kaha namakumbi ano, tuli nakumona evi vyuma vyamakuli mukunangula namuvisemwa vyaka-Kulishitendomu.

20, 21. Uno Paulu asolwele ngachilihi muchima wakulisuula, kaha vakulwane muvikungulwilo makumbi ano vanahase kumulondezeza ngachilihi?

20 Vyuma alingilenga Paulu vyalihandunwine navize valingilenga vatu vaze vanganyalililenga hali mikoko. Paulu azachilenga nangolo jenyi mangana awane vyuma vyakulikafwa navyo kuchina kuhana chiteli vandumbwenyi. Paulu alisuuwile kukafwa vandumbwenyi keshi mwomwo yakusaka kupichilahoko. Ngocho akolezezele vakulwane muchikungulwilo chamuEfwesu vakafwenga vandumbwavo namuchima wakulisuula. Avalwezele ngwenyi: “[Kafwenunga] vaze vazeya, kaha mwatela kwanukanga nawa mazu aMwata Yesu, omu ambile ivene ngwenyi: ‘Kuhana cheji kunehanga kuwahilila chikuma kuhambakana kutambula.’”—Vili. 20:35.

21 Ngana muze alingile Paulu, navakulwane muvikungulwilo vyavaka-Kulishitu makumbi ano vatwama namuchima wakulisuula. Vatwamina vamukwitava chamakuli vafwila kunganyalila hamikoko javo, oloze vaze vatwama namulimo ‘wakufunga chikungulwilo chaKalunga’ veji kuzatanga mulimo wavo chakuzeneka kuwanyinaho nganyo. Vangamba jaKalunga kavapwa vakulivwimba chipwe kufwila vihela muchikungulwiloko, mwomwo vatachikiza ngwavo vatu vaze veji kulitondelanga ‘ulemu vavene’ kavafukilako. (Vishi. 25:27) Tachikizenu ngwenu, kazamuzamu keji kunehanga sonyi.—Vishi. 11:2.

“Vosena valilile chikuma.”—Vili. 20:37

22. Chuma muka chalingishile Paulu vamuzange kuli vakulwane vamuchikungulwilo chamuEfwesu?

22 Paulu azangile chikuma vandumbwenyi, ngocho chalingishile navakiko vamuzange. Kaha omu alingile himwavaseza “vosena valilile chikuma, kaha vapakachile Paulu mukasamba nakumusweswenya chikuma.” (Vili. 20:37, 38) Navaka-Kulishitu vazanga chikuma vandumbwavo vaze veji kulisuulanga nakukafwa mikoko ngana muze alingilenga Paulu. Kweseka nachakutalilaho chamwaza chaPaulu tunashimutwila, kutala kamweshi kwitavila ngwenu ahanjikile muchano hakwamba ngwenyi: “Ami ngunatomo lyehi kumanyinga avatu vosena” tahi?—Vili. 20:26.

a Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Mikanda yaPaulu Yize Asonekelele muMasetonya.”

b Chasoloka nge halwola luze Paulu ayile kuKolinde hakiko asonekelele mukanda vaka-Loma.

c Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Paulu Mwatwala Mawana Akukafwa Vandumbwenyi Vali muUkalu.”

d Hanjikiso azachishile Luka hali Vilinga 20:5, 6, yasolola nge aliwanyine cheka naPaulu muFwilipi, muze Paulu amusezele hakavanga.—Vili. 16:10-17, 40.

e Ungeji wakufuma kuFwilipi nakuya kuTolowa wambachile makumbi atanu. Chasolola nge kwapwile peho yayinene chikuma, mwomwo hakavanga ungeji kana vautambukile makumbi avali.—Vili. 16:11.