Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 13

“Omu Valingile Hivanalikokojwesa Lyehi”

“Omu Valingile Hivanalikokojwesa Lyehi”

Navatwala chihande chakujihana kulizavu lyakutwaminyina

Chishina chinazame hali Vilinga 15:1-12

1-3. (a) Chuma muka chasakile kuneha chihandwa muchikungulwilo chavaka-Kulishitu vakulivanga? (b) Uno tunahase kunganyala ngachilihi hakulinangula mujimbu kanou wamumukanda waVilinga?

 OMU Paulu naMbalanape vakindulukile kufuma munganda yaAndeyoka yamuSulya haungeji wavo waumishonali watete, vawahililile chikuma mwomwo Yehova “asokolwelele vaka-mafuchi eka chikolo chakulufwelelo.” (Vili. 14:26, 27) Chikupu vene mujimbu wamwaza watandakanyine muAndeyoka mwosena, kaha “vatu vavavulu” vaze vapwile vaka-mafuchi eka valumukile nakupwa vaka-Kulishitu.—Vili. 11:20-26.

2 Nakushimbula chiku, mujimbu kanou wamwaza wakuvula chatumbaji wahetele nakuYuleya. Muchishishisa chakuwahilila hakuzovoloka kana, vatu vamwe vaputukile kulipula jipami hachihande chakujihana. Pamo vasakile kutachikiza omwo vaka-Kulishitu vavaYuleya navaze kavapwile vaYuleya vatelelele kulimona, nakusaka nawa kutachikiza numba nge vaze kavapwile vaYuleyako vatelele kukavangiza Jishimbi vahanyine Mose nyi chiku? Chihande kana chepwile vikokojola vize vyasakile kuneha chihandwa muchikungulwilo chavaka-Kulishitu. Uno vatelele kuchikumisa ngachilihi?

3 Natulinangula vishina vyavilemu vyavivulu omu natushimutwila mujimbu kana mumukanda waVilinga. Vishina kana navitukafwa tusakulenga kanawa vyakulinga nge kunepuka chihande chize chinahase kuneha vihandwa.

“Kuvanga Vamijihane” (Vili. 15:1)

4. Vishinganyeka muka vyakuhenga vakundwijile vaka-kwitava vamwe, kaha vyaneha chihula muka?

4 Kambaji Luka asonekele ngwenyi: “Malunga vamwe vejile [kuAndeyoka] kufuma kuYuleya nakuputuka kunangula vandumbwetu ngwavo: ‘Kuvanga vamijihane kweseka nomu mwaya jishimbi jaMose, mokomoko kaveshi kumilwilako.’” (Vili. 15:1) Mbimbiliya kayahanjika numba nge ava “malunga . . . [vafumine] kuYuleya” vapwile vaFwaliseu shimbu kanda valumuke nakupwa vaka-Kulishituko. Numba nge vapwile vaFwaliseu chipwe chiku, oloze vavahungumwishile navishinganyeka vyavaFwaliseu vaze vakaluhwishilenga chikuma Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose. Kaha nawa pamo valyongele ngwavo vavatumine kuli vaposetolo navakulwane vaze vapwile muYelusalema. (Vili. 15:23, 24) Mwomwo ika vaka-kwitava vavaYuleya vakakachilile lika kuchihande chakujihana, okunyi halwola kana munahichi lyehi kafwe myaka 13 kufuma haze kaposetolo Petulu etavilile vaka-mafuchi eka vezenga muchikungulwilo chavaka-Kulishitu hakumutwaminyina kuli Kalunga? aVili. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Chuma muka chize pamo chalingishile vaka-Kulishitu vavaYuleya vamwe vakakachile kuchihande chakujihana? (b) Uno lushiko lwakujihana lwapwile halushiko lwaApalahama tahi? Lumbununenu. (Talenu kwinyikila chamwishi.)

5 Pamo kwapwile vyuma vyavivulu vize vyalingishile vaYuleya vavavulu vakakachile kuchihande chakujihana. Chatete, Yehova ikiye ahakileko lushimbi lwakujihana, kaha chapwile chinjikizo chakwimanyinako usepa wakulipwila naikiye. Lushimbi lwakujihana valuhakileko shimbu kanda Lushiko lwamuJishimbi, kaha Apalahama navakuzuvo yenyi vakiko vapwile vatete kujihana, oloze mukuhita chalwola valuhakile namuLushiko lwamuJishimbi. b (Levi 12:2, 3) Jishimbi vahanyine Mose jahanjikile ngwajo, navamwiza vatelelelenga kuvajihana numba vatengamo kulinga vyuma vimwe vyakulipwila, vyakufwana nge kulya Paseka. (Kulo. 12:43, 44, 48, 49) Chikupu vene, vaYuleya vamwenenga lunga wakuhona kujihana kupwa wamajilo kaha nawa waunyengwe.—Isa. 52:1.

6 Shikaho vaka-Kulishitu vavaYuleya vatelele kupwa vakulinyisa chikuma numba vahase kwitavila muchano wauhya. Halwola kana Lushiko lwamuJishimbi valushishile kulushiko lwaluhya, ngocho mutu kupwa nausoko naKalunga kachapendaminyine hakupwa kaYuleya wachisemwako. Kaha vaka-Kulishitu vavaYuleya vaze vatwaminenga mujingalila javaYuleya vatelelele kupwa vakuhamuka numba vetavile Yesu kupwa Kulishitu nakulemesela hamwe Kalunga navaka-kwitava vakumafuchi eka vaze vapwile vilima.—Yele. 31:31-33; Luka 22:20.

7. Muchano muka vahonene kwivwishisa vaze “malunga . . . [vafumine] kuYuleya”?

7 Chipwe ngocho, jindongi jaKalunga kajalumukileko. Twatachikiza ngocho mwomwo jindongi jamulushiko lwaluhya japwile namuJishimbi vahanyine Mose. (Mateu 22:36-40) Chakutalilaho, Paulu asonekele hachihande chakujihana ngwenyi: “KaYuleya shina ou napu kaYuleya mumuchima, kaha ungalami wenyi unapu ou wakumuchima kuhichila mushipilitu, keshi kuhichila mujishimbi vasonekako, nduma.” (Loma 2:29; Lushi. 10:16) Shikaho vaze “malunga . . . [vafumine] kuYuleya” kavevwishishile muchano kanako, oloze vashinganyekele ngwavo Kalunga kafumishileko lushimbi lwakujihanako. Kutala vetavilile kwalumuna vishinganyeka vyavo tahi?

‘Kulikokojwesa naKulipula Jipami’ (Vili. 15:2)

8. Mwomwo ika chihande chakujihana vachitwalilile kulizavu lyakutwaminyina muYelusalema?

8 Luka atwalileho lika ngwenyi: “Omu valingile [vaze “malunga . . . [vafumine] kuYuleya”] hivanalikokojwesa lyehi chikuma naPaulu naMbalanape nakulipula navo jipami, [vakulwane] vatongwele Paulu naMbalanape navakwavo vamwe mangana vatwale chihande kanechi kuli vaposetolo navakulwane kuYelusalema.” c (Vili. 15:2) Echi ‘kulikokojwesa nakulipula jipami’ chasolwele nge nava vetavilile vishinganyeka vyavakwavo vauchi, ngocho chikungulwilo chamuAndeyoka chahonene kuvatula chihande kana. Jino hakusaka kuneha kuunda nakulinunga, chikungulwilo chalongesele vyuma mangana chihande kana vachitwale kulizavu lyakutwaminyina chipwe ngwetu “vaposetolo navakulwane kuYelusalema.” Vyuma muka natulinangula kuli vakulwane vamuAndeyoka?

Vamwe vambile ngwavo: “Chinatemo . . . [kulweza vatu] vakumafuchi eka valamenga Jishimbi jaMose”

9, 10. Uno vandumbwetu muAndeyoka hamwe kaha naPaulu naMbalanape vatuhana ngachilihi chakutalilaho chamwaza makumbi ano?

9 Chishina chimwe chachilemu natulinangula kumujimbu kana shina, twatela kufwelela liuka lyaKalunga. Anukenu ngwenu vaka-Kulishitu vaze vapwile muAndeyoka vatachikijile ngwavo mulizavu lyakutwaminyina mwapwile kaha vaka-Kulishitu vavaYuleya. Chipwe ngocho, vafwelelele chikupu ngwavo eli lizavu nalivatula kanawa chihande chakujihana kweseka naVisoneka. Mwomwo ika? Mwomwo vafwelelele chikupu ngwavo, Yehova mwavatula chihande kana kuzachisa shipilitu yenyi yajila naYesu Kulishitu uze apwa Mutwe wachikungulwilo chavaka-Kulishitu. (Mateu 28:18, 20; Efwe. 1:22, 23) Kachi nge kunepuka vihande vyavinene makumbi ano, twatela kukavangiza chakutalilaho chavaka-Kulishitu vamuAndeyoka hakufwelela liuka lyaKalunga, naLizavu lyaKutwaminyina lyavaka-Kulishitu vawavisa.

10 Chishina chikwavo natulinangulako shina kupwa vakulinyisa nakupwa namuchima wakutalilila chikoki. Paulu naMbalanape vavatongwele kushipilitu yajila mangana vayenga nakwambulwila kumafuchi eka, oloze ngolo vapwile najo kajavalingishile vatonde kuvatula chihande chakujihana muAndeyoka hahaze veneko. (Vili. 13:2, 3) Mukuhita chalwola, Paulu asonekele ngwenyi: “Ngwayile [kuYelusalema] mwomwo yavyuma vangusolwelele,” kulumbununa nge Kalunga ikiye amutwaminyinyine hachihande kana. (Ngale. 2:2) Navakulwane makumbi ano veji kufwilanga kupwa vakulinyisa, nakutalilila chikoki kachi nge kunepuka vihande vize vinahase kuneha vihandwa. Muchishishisa chakufwila kuvatula vyuma munayi vishinganyeka vyavo, veji kupendaminanga hali Yehova hakukekesa Visoneka najindongi jize veji kutambulanga kufuma kuli ndungo wakushishika.—Fwili. 2:2, 3.

11, 12. Mwomwo ika chapwila chachilemu kuvandamina Yehova?

11 Shimbu jimwe cheji kusakiwanga kuvandamina Yehova atulweze mwakulingila havihande vimwe. Tachikizenu ngwenu vandumbwetu mumakumbi aPaulu vavandaminyine kafwe namu 49 C.E., hanyima yamyaka kafwe 13 kufuma haze Kolonelyu vamuwavishile mu 36 C.E., numba jino Yehova asolole ngwenyi vaka-mafuchi eka kavasakiwile kuvajihanako. Mwomwo ika chihande kana kachivatwile washiko? Pamo Kalunga apwile nakusaka kuhana lwola vaYuleya vamwaza michima valumune vishinganyeka vyavo hachihande kana. Kachapwile chachashi kwecha kukavangiza lushiko luze Kalunga alishikile naApalahama kakuluka yavo uze vazangile chikumako, luze vakavangijilenga hamyaka 1,900.—Yowa. 16:12.

12 Twatokwa chikuma kutunangula nakutukafwa kuli Setu wamwilu uze atwama namuchima wakutalilila chikoki nalikoji. Shikaho nge natwitavila Yehova atunangule nakutukafwa kaha natunganyala. (Isa. 48:17, 18; 64:8) Ngocho katwatela kutakilika munayi vishinganyeka vyetu, chipwe kuyayavala nge vanalumunako vyuma vimwe muliuka, chipwe nge vanalumunako ulumbunwiso umwe wamuVisonekako. (Kwambu. 7:8) Kachi nge munamono ngwenu munaputuka kupwa namuchima kana, kaha nachipwa chamwaza kulomba kuli Yehova nakuhunanana hajindongi jatwama mumukanda waVilinga kapetulu 15. d

13. Uno tunahase kulondezeza ngachilihi Yehova mumulimo wakwambulula?

13 Twatela kusololanga muchima wakutalilila chikoki chikumanyi nge tuli nakunangula mutu uze chili nakukaluhwila kuseza kunangula chamakuli chize amona kupwa chachilemu chipwe visemwa vize vyalimbalaka naVisoneka. Nge tuli nakunangula mutu wakufwana ngana, kaha nachiwaha kumuhana lwola mangana shipilitu yaKalunga yalumune muchima wenyi. (Koli. 1, 3:6, 7) Kaha nawa twatela kumulombelako, nakwijiva ngwetu Kalunga mwatukafwa halwola lwakutamo tutachikize mwakumukafwila.—Yowa. 1, 5:14.

Vambulwile Vyuma Vyamwaza Vawanyine “Munona Munona” (Vili. 15:3-5)

14, 15. Uno chikungulwilo chamuAndeyoka chavumbikile ngachilihi Paulu, naMbalanape navatu veka vaze vayile navo, kaha ungeji wavo wakolezezele ngachilihi vandumbwavo?

14 Luka atwalileho lika kusoneka ngwenyi: “Omu chalingile chikungulwilo chinavashinjikiza lyehi, ava malunga vayile ungeji wavo, kaha vapulasanyine muFwenyisha namuSamaliya nakulumbununa munona munona omu vatu vakumafuchi eka valumukile, kaha vevwishilenga vandumbwetu vosena kuwaha chikuma.” (Vili. 15:3) Kushinjikiza Paulu, naMbalanape, navaze vapwile navo, chasolwele nge chikungulwilo chavazangile nakuvavumbika, kaha vasakile Kalunga avakisule. Ava vaka-Kulishitu vamuAndeyoka vatusela chakutalilaho chamwaza. Kutala mweji kuvumbikanga vandumbwenu “chikumanyi [vakulwane] vaze veji kuzatanga chikuma milimo yakuhanjika nakunangula” tahi?—Chimo. 1, 5:17.

15 Omu Paulu navakwavo vapwile nakukinduluka kuYelusalema, vaka-Kulishitu vamuFwenyisha, namuSamaliya vawahililile chikuma kwivwa mijimbu vavalwezele “munona munona” yakusolola omwo vatu vakumafuchi eka vakwile kanawa kumujimbu wamwaza. Havatu vaze vevwililile kumijimbu kana pamo hapwile navaka-Kulishitu vavaYuleya vaze vachinyinyine kujingalila kana halwola vajihile Setefwano. Namakumbi ano nawa, vandumbwetu chikumanyi vaze vali nakuhita muvyeseko veji kuvakolezezanga hakwivwa mijimbu yakusolola omwo Yehova ali nakukisula mulimo wakunangula vatu vapwenga tumbaji. Kutala mweji kunganyalanga hakwivwa mijimbu yakufwana ngana hakupwanga kukukunguluka chachikungulwilo, nachachihanda, nachangalila, nahakutanganga vyakuliwana navyo namijimbu yakuyoya chavatu yize yeji kupwanga mumikanda yetu yakupulita chipwe yaha jw.org tahi?

16. Chuma muka chasolola nge chihande chakujihana chapwile chihande chachinene?

16 Omu vatambukile tunda yajikilomita kafwe 550 kuya kusulo, malunga vaze vafumine kuAndeyoka vahetele jino kuze vapwile nakuya. Luka asonekele ngwenyi: “Omu vahetele muYelusalema, vavatambwile nalikoji kuchikungulwilo, nakuli vaposetolo, nakuli vakulwane, kaha vavahichililemo vyuma vyosena vize alingile Kalunga kuhichila muli vakiko.” (Vili. 15:4) Oloze “vamwe mukaliuka kakuhanduka kavaFwaliseu, vaze valumukile nakupwa vaka-kwitava vakatukile muvitwamo vyavo nakwamba ngwavo: ‘Chinatemo ava vatu vavajihane nakuvalweza valamenga Jishimbi jaMose.’” (Vili. 15:5) Chikupu vene, chihande chakujihana vaka-Kulishitu vaze kavapwile vaYuleyako chapwile chihande chachinene, ngocho chasakiwile kuchivatula.

“Vaposetolo naVakulwane Valiwanyine” (Vili. 15:6-12)

17. Veya vapwile mulizavu lyakutwaminyina muYelusalema, kaha mwomwo ika pamo kwapwililile “navakulwane”?

17 Chisoneka chaVishimo 13:10 chahanjika ngwacho: “Vaze navehula vakwavo vavakafwe vakwechi mangana.” Kweseka nalundongi kana, “vaposetolo navakulwane valiwanyine mangana vatale [hachihande chakujihana].” (Vili. 15:6) “Vaposetolo navakulwane” vafwililile kulinga chuma chize nachinganyalisa chikungulwilo chavaka-Kulishitu chosena, ngana muze lyeji kulinganga Lizavu lyaKutwaminyina makumbi ano. Mwomwo ika “vakulwane” vazachililenga hamwe navaposetolo? Anukenu ngwenu kaposetolo Yakova vamujihile, kaha nawa kaposetolo Petulu vamukashile mukamenga hatando yimwe. Shikaho nge ukalu kana nausolokela vaposetolo veka, kaha vaze vakulwane vakuwavisa navatwalaho lika kutetekela mulimo.

18, 19. Mazu muka amwenemwene ahanjikile Petulu, kaha atelelele kulingisa vakwavo vakukulule ngwavo ika?

18 Luka atwalilileho lika ngwenyi: “Jino omu vashimutwilile chikuma, Petulu akatukile nakwamba . . . : ngwenyi: ‘Enu malunga, enu vandumbwami, enu munatachikiza kanawa ngwenu kumakumbi akunyima Kalunga angusakwile ami muli enu mangana ngwenyi vaka-mafuchi eka vevwenga mazu amujimbu wamwaza mukanwa kami, mangana vetavile. Kaha Kalunga uze atachikiza vili mumuchima asolwele unjiho hakuvahana ava shipilitu yajila, nge muze alingile kuli etu nawa. Kaha kasolwele chihandwa mukachi ketu navakikoko, oloze atomesele michima yavo mwomwo yalufwelelo.’” (Vili. 15:7-9) Mukanda umwe wamba ngwawo, lizu lyachiHelase valumuna ngwavo “kushimutwila,” muvesi 7 lyalumbununa ‘kutondatonda chipwe kuhulisa.’ Chasoloka nge ava vandumbwetu vapwile navishinganyeka vyakulihandununa vize vahanjikile hatoma.

19 Mazu amwenemwene ahanjikile Petulu anukishile vosena ngwavo naikiye kwapwile omu Kolonelyu mutu watete wakulifuchi lyeka navakuzuvo yenyi vaze kavapwile vakujihanako vavawavishile nashipilitu yajila mu 36 C.E. Shikaho hakuwana nge Yehova afumishile chihandwa chapwile hali vaYuleya navaze kavapwile vaYuleyako, kaha mutu ikiye iyaze numba anehe chihandwa kana? Kaha nawa kufwelela Kulishitu chikiko cheji kulingisanga muka-kwitava apwenga wakwoloka, keshi kukavangiza Jishimbi vahanyine Moseko.—Ngale. 2:16.

20. Uno vatu vaze vakundwijile chihande chakujihana vapwile ‘nakweseka ngachilihi Kalunga’?

20 Hakuwana nge kwapwile unjiho wazamine hamazu aKalunga nahashipilitu yajila, Petulu akukulwile ngwenyi: “Jino ikaze muli nakwesekela Kalunga hakuhaka toka hajishingo jatumbaji, eyi vahonene kumbata vakakuluka jetu chipwe yetu? Oloze etu tunafwelela ngwetu navakatulwila kuhichila mulikoji lyalinene lyaMwata Yesu, ngana muze vafwelela navakiko nawa.” (Vili. 15:10, 11) Vatu vaze vakundwijile chihande chakujihana vapwile ‘nakweseka Kalunga,’ chipwe ‘kweseka muchima wenyi wakutalilila chikoki,’ nganomu valumuna muMbimbiliya yimwe. Vapwile nakufwila kushinyinyika vatu vakumafuchi eka vakavangize jishimbi jize navaYuleya vavene kavapwile nakukavangiza kanawako, kaha mutu uze ahonene kukavangiza jishimbi kana vamuvulukilile kufwa. (Ngale. 3:10) Shikaho, vaYuleya vaze vapwile nakwivwilila Petulu vatelele kusakwilila Kalunga halikoji lyalinene avasolwelele kuhichila muli Yesu.

21. Uno Mbalanape naPaulu vahanjikile vyuma muka vize vyakafwile vaposetolo vasakule kanawa vyakulinga?

21 Mazu ahanjikile Petulu ahetele kumichima yavatu vaze vapwile nakumwivwilila, mwomwo Mbimbiliya yamba ngwayo “lize lizavu lyosena lyaholele kulu.” Kufumaho, Mbalanape naPaulu vavalwezele “vinjikizo vyavivulu navyuma vyakukomwesa vize alingile Kalunga muli vaka-mafuchi eka kuhichila muli vakiko.” (Vili. 15:12) Halwola kana vaposetolo navakulwane vahashile kukekesa kanawa unjiho wosena, nakusakula vyakulinga vize vyalitombwele namwaya kujina chaKalunga hachihande chakujihana.

22-24. (a) Uno makumbi ano Lizavu lyaKutwaminyina lyeji kukavangizanga ngachilihi chakutalilaho chalizavu lyakutwaminyina lyamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga? (b) Uno vakulwane vosena muvikungulwilo vanahase kusolola ngachilihi ngwavo vavumbika vyuma valongesa muliuka?

22 Namakumbi ano omu malunga vamuLizavu lyaKutwaminyina veji kuliwananga, veji kupendaminanga haMazu aKalunga avatwaminyine nakulomba shipilitu yajila yivakafwe. (Samu 119:105; Mateu 7:7-11) Ngocho, mutu himutu wamuLizavu lyaKutwaminyina eji kutambwilanga chimweza vyuma vananoneka vize navakashimutwila, mangana apwenga nalwola lwakushinganyekaho, nakulomba. (Vishi. 15:28) Omu veji kuliwananga nakushimutwila, ava malunga vakuwavisa veji kuhanjikanga nakukasunuka nakalemesa. Veji kuzachisanga chikuma Mbimbiliya hakushimutwila.

23 Vakulwane muvikungulwilo vatela kulondezeza chakutalilaho kana. Nge lizavu lyavakulwane linahono kuvatula chihande chachinene chize vali nakushimutwilaho, kaha linahase kuhulisa ofesi yamutango yamulifuchi lyavo, chipwe malunga veka vaze vatongola kuyimanyinako, vakufwana nge tulama vakujinguluka. Kaha ofesi yamutango yinahase kusonekela Lizavu lyaKutwaminyina nge chili nakusakiwa.

24 Yehova eji kukisulanga vaze veji kukavangizanga vyuma valongesa muliuka, vaze vapwa vakulinyisa, vakushishika nakutalilila chikoki. Nganomu natushimutwila mukapetulu mwakavangizaho, vatu vaze veji kukisulanga kuli Kalunga veji kupwanga nakuunda chamwenemwene, nakufukila kushipilitu nakupwa vakulinunga.

a Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Kunangula ChavaYuleya.”

b Lushiko lwakujihana kalwapwile halushiko lwaApalahama luze luchili nakuzata noholiliko. Lushiko lwaApalahama lwaputukile kuzata mu 1943 B.C.E. omu Apalahama (uze vavulukilenga ngwavo Apalama) azaukile kalwiji Yufwalate nakuya kuKanane. Halwola kana apwile namyaka 75. Oloze lushiko lwakujihana valuhakileko mu 1919 B.C.E., omu Apalahama apwile namyaka 99.—Kupu. 12:1-8; 17:1, 9-14; Ngale. 3:17.

c Chasoloka nge Chituse muka-Kulishitu wakaHelase uze ejile nakupwa sepa kaha nawa katumwa kaPaulu apwile hamukana wavatu vaze vatwalile chihande chakujihana kuYelusalema. (Ngale. 2:1; Chitu. 1:4) Chituse naikiye apwile muka-lifuchi lyeka uze kapwile wakujihanako oloze vamuwavishile nashipilitu yajila.—Ngale. 2:3.

d Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Vyuma Vafwelela Vinjiho jaYehova Vyazama haMbimbiliya.”