Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 7

Kwambulula “Mujimbu Wamwaza waYesu”

Kwambulula “Mujimbu Wamwaza waYesu”

Fwilipu uze apwile muka-kwambulula mujimbu wamwaza atusela chakutalilaho chamwaza

Chishina chinazame hali Vilinga 8:4-40

1, 2. Uno kukanyisa tumbaji kwambulula mujimbu wamwaza chanehele vyuma muka vyamwaza mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga?

 NAKUSHIMBULA chiku luyanjisa lwaputukile, kaha Saulu “aputukile kukinjila chikungulwilo naukenya.” (Vili. 8:3) Echi chalingishile tumbaji vachine, ngocho vatu vamwe vashinganyekele ngwavo chuma afwililile Saulu chakunongesa kwitava chavaka-Kulishitu nachitesamo. Oloze kulimwanga chavaka-Kulishitu chanehela vyuma vyamwaza. Vyuma muka vene ovyo?

2 Vaka-Kulishitu vaze valimwangile vaputukile “kwambulula mazu amujimbu wamwaza” kujingalila kuze vachinyinyine. (Vili. 8:4) Ocho kuwaha kana! Luyanjisa kalwahonesele vaka-Kulishitu kutandakanyisa mujimbu wamwazako. Vaka-kole valingishile mujimbu wamwaza utande nakuvihela vyakwakusuku chakuzeneka vakiko kutachikiza mwomwo valingishile tumbaji valimwangile kuvihela vyavivulu. Kaha chuma kanechi chinasolokanga namakumbi ano nganomu natumona.

“Vaze Valimwangile” (Vili. 8:4-8)

3. (a) Uno Fwilipu apwile iya? (b) Mwomwo ika muSamaliya vahonenene kwambulwilamo, kaha vyuma muka ahanjikilile chimweza Yesu ngwenyi navikasoloka munganda kana?

3 Havatu “vaze valimwangile” hapwile naFwilipu. a (Vili. 8:4; talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Fwilipu ‘Muka-Kwambulula Mujimbu Wamwaza.’”) Achinyinyine kuSamaliya, nganda yize kavambulwilile mujimbu wamwazako, mwomwo Yesu alwezele vaposetolo jenyi ngwenyi: “Kanda namwingila munganda yavaSamaliya numba yimweko. Oloze yenunga kaha kuli mikoko vakujimbala vakuzuvo yaIsalele.” (Mateu 10:5, 6) Chipwe ngocho, Yesu atachikijile ngwenyi vaSamaliya navakavambulila mujimbu wamwaza mwomwo shimbu kanda ayenga mwilu ahanjikile ngwenyi: “Namukatambula ngolo omu shipilitu yajila nayikeza hali enu, kaha namukapwanga muvinjiho jami muYelusalema, namuYuleya mwosena, namuSamaliya, nakuvihela vyakwakusuku vyahamavu.”—Vili. 1:8.

4. Uno vaSamaliya vakwile ngachilihi kumujimbu avambulilile Fwilipu, kaha chuma muka chavalingishile vakuleko mujila kana?

4 Omu Fwilipu ahetele muSamaliya amwene ngwenyi nganda kana ‘yinatomasana lyehi, yinatemo kwaha.’ (Yowa. 4:35) Mujimbu ambulwilenga wahizumwinenga vatu vamunganda kana, kaha chatelemo chikupu mwomwo vaYuleya kavalinwishilenga meya navaSamaliyako, kaha vavavulu vavahungile chikuma. Oloze halwola kanelu, vaSamaliya vamwene ngwavo mujimbu wamwaza uze vavambulilile wapwile wavatu vosena chamokomoko namuyachi wavo. Kahechi chalihandunwine navishinganyeka vyakuhenga vapwilenga navyo vaFwaliseu. Hakuwana nge Fwilipu ambulilile vaSamaliya chakuzeneka kuvatala kumeso, ngocho asolwele hatoma nge kamwene vaSamaliya ulumbi ngana muze vavamwenenga kuvatu vekako. Echi chikiko chalingishile mayongomena avaSamaliya ‘alinunge hamwe’ nakwivwilila kumujimbu wamwaza avambulilile Fwilipu.—Vili. 8:6.

5-7. Hanjikenu vyakutalilaho vize vyasolola omwo kulimwanga chavaka-Kulishitu chinalingisa mulimo wakwambulula utande kuvihela vyeka.

5 Ngana muze chapwile kuli vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, namakumbi ano luyanjisa kalweshi nakuhonesa vatu jaKalunga kwambululako. Luyanjisa lunavalingisa vatandakanyise chikuma mujimbu waWangana kuvihela vyakulisezaseza mwomwo yakuchinyina kujingalila jeka chipwe mwomwo yakuvakasa mutumenga. Chakutalilaho, halwola kwapwile Jita yaKaye yamuchivali, Vinjiho jaYehova vambulwilenga mujimbu wamwaza omu vapwile muvilombo vyakulamina vafunge vyaNazi. KaYuleya umwe uze alihumanganyinenga naVinjiho jaYehova muvilombo kana ambile ngwenyi: “Kumika chaVinjiho jaYehova vaze vakashile changulingishile ngukunyuke ngwami lufwelelo lwavo lwazamine haVisoneka, ngocho ngwalumukile nakupwa nguChinjiho chaYehova.”

6 Shimbu jimwe nawa, navatu vaze vayanjishilenga Vinjiho jaYehova navakiko vavambulililenga, kaha valumukile nakupwa Vinjiho. Chakutalilaho, omu ndumbwetu Franz Desch vamutwalile kuchilombo chakulamina vafunge chaGusen muAustria, aputukile kunangula Mbimbiliya mukulwane wakamenga. Achishinganyekenu kuwaha vevwile omu ava malunga vavali valiwanyine cheka hanyima yamyaka yayivulu kukukunguluka changalila chaVinjiho jaYehova. Halwola kana vosena vapwile jino vaka-kwambulula mujimbu wamwaza.

7 Chuma kanechi chalifwanako nachize chasolokele omu vaka-Kulishitu vachinyinyine kumafuchi eka mwomwo yakuvayanjisa. Chakutalilaho, muji 1970 omu vaka-Kulishitu vamuMalawi vachinyinyinyine muMozambique, vambulilile vatu mulifuchi kana. Kaha nahalwola muMozambique mwepukile luyanjisa, Vinjiho vatwalileho lika kwambulula. Ndumbwetu Francisco Coana ambile ngwenyi: “Numba tuhu etu vamwe vatukashilenga mapapa kakavulu mwomwo yakwambulula, oloze kumona omu vatu vakwilenga kanawa kumujimbu waWangana chatulingishile tumone ngwetu Kalunga apwile nakutukafwa ngana muze akafwile vaka-Kulishitu mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga.”

8. Uno kwalumuka chaviyulo vyamapolitiki nachachiyoyelo chavatu vinalingisa ngachilihi mulimo wakwambulula utande?

8 Kuli nawa vyuma vyeka vinalingisa mujimbu wamwaza utande mujingalila jeka. Mumyaka yakalinwomu, kwalumuka chaviyulo vyamapolitiki nachachiyoyelo vinalingisa mujimbu waWangana utande kuvatu vakumalimi nakumafuchi akulisezaseza. Vatu vamwe vaze vatwaminenga mumafuchi muze mwepukile jita navaze vamumafuchi akuhutwa vanachinyinanga kumafuchi eka kuze vyuma viliko kanawa, kaha vanaputuka kulinangula Mbimbiliya. Kuvula chamatunduke chinalingisa mumafuchi amwe mupwenga jingalila jili navatu vaze vahanjika malimi akumafuchi eka. Kutala muli nakuzata nangolo mangana mwambulile vatu “vakumafuchi osena, nakumiyachi yosena, nakuvatu veka naveka vosena, nakumalimi osena” vamungalila yenu tahi?—Kuso. 7:9.

“Nayami Nawa Nguhanenuko Ngolo Kana” (Vili. 8:9-25)

“Jino omu Shimona amwene vaposetolo vali nakuhana vatu shipilitu hakuvanangika mavoko, asakile ngwenyi avahane jimbongo.”—Vili. 8:18

9. Uno Shimona apwile iya, kaha chuma muka chamulingishile alikate naFwilipu?

9 Omu Fwilipu apwile muSamaliya alingile vyakukomwesa vyavivulu. Chakutalilaho, okile vitonji nakulovola vashipilitu vavapi. (Vili. 8:6-8) Kaha Shimona lunga uze alingilenga visava, uze nawa vavumbikilenga chikuma vatu nakumuvuluka ngwavo: “Ou lunga ikiye vene Ngolo jaKalunga,” alikomokelele chikuma hawana apwile nawo Fwilipu. Halwola kana hakiko Shimona amwene jino ngolo jivene jaKalunga kuhichila muvyuma vyakukomwesa vize alingile Fwilipu. Ngocho ou lunga alumukile jino nakupwa muka-kwitava. (Vili. 8:9-13) Uno vyuma muka vyalingishile Shimona alumuke? Tutalenu vyuma vyakavangijileho.

10. (a) Chuma muka alingile Petulu naYowano muSamaliya? (b) Uno Shimona alingile ika omu amwene tumbaji vavahya vanatambula shipilitu yajila hanyima yakuvanangika mavoko kuli Petulu naYowano?

10 Omu vaposetolo vevwile ngwavo vaSamaliya vanetavila Mazu aKalunga, vatumine Petulu naYowano vayengako. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Petulu Mwazachisa ‘jiSapi jaWangana.’”) Omu Petulu naYowano vahetele vanangikile mavoko avo hali ava tumbaji vavahya, kaha vatambwile shipilitu yajila. b Omu Shimona amwene chuma kana alikomokele chikuma. Kaha alwezele vaposetolo ngwenyi: “Nayami nawa nguhanenuko ngolo kana mangana weshowo nangunangika mavoko ami ahase kutambula shipilitu yajila.” Shimona asakile ngwenyi avahane jimbongo mangana vamuhane uhashi kana.—Vili. 8:14-19.

11. Vyuma muka Petulu ahuhumwine Shimona, kaha Shimona akwileko ngachilihi?

11 Kaposetolo Petulu akumbulwile Shimona ngwenyi: “Ojo jimbongo jove japalata jinongele kumwe nayove ivene, mwomwo unashinganyeka ngwove wana waKalunga wakanyombo unahase kuulanda najimbongo. Ove kaweshi nachazano chimwe chipwe chihanda mumulimo unoko, mwomwo muchima wove kawolokele kumeso aKalungako.” Kufumaho Petulu amulwezele apihilile nakwalumuka nakulomba vamukonekele. Amwambile ngwenyi: “Mulembelele Yehova, mangana nge chinahase, vakukonekele havishinganyeka vyavipi vili mumuchima wove.” Chasoloka nge Shimona kapwile mutu wakuhukako, asakile kulinga vyuma vyakwoloka, oloze halwola kana alingile mwayile muchima wenyi. Ngocho alembelelele vaposetolo ngwenyi: “Ngulembelelenuko kuli Yehova, mangana havyumevi munavuluka hazeneke kunguwana chuma numba chimwe.”—Vili. 8:20-24.

12. Uno lizu “ushimona” lyalumbununa ika, kaha linalingisa vaka-Kulishitendomu valinge vyuma muka?

12 Mazu akuhuhumuna ahanjikile Petulu kuli Shimona akwata nahali vaka-Kulishitu makumbi ano. Kufuma halwola kanelu, vatu valumwine lizu Shimona ngwavo “ushimona” kulumbununa kulanda chipwe kulanjisa vihela vyavilemu vyamukwitava. Mijimbu yakushikulu yasolola nge mumauka amuKulishitendomu mwalisala “ushimona.” Mukanda waThe Encyclopædia Britannica (1878) waunambala 9 wamba ngwawo: “Kachi nge muka-kulinangula mwatanga vyakuliwana chakupenge valingilenga vaPapa kushikulu chakutongola vakulwane, nahase kuwana nge chosena chapwile naushimona. Kakavulu ushimona valingililenga kupenge wavulile, kaha kavevwilenga sonyi hakuulinga chipwe kuuswekako.”

13. Uno vaka-Kulishitu vanahase kulihenda ngachilihi kumuchima wakufwila kulanda nakulanjisa vihela?

13 Vaka-Kulishitu vatela kulihenda kumuchima wakufwila kulanda chipwe kulanjisa vihela vyavilemu muchikungulwilo. Chakutalilaho, vatela kulihenda kukuhananga mawana chipwe kwalisanga chikuma vatu vaze vanamono ngwavo vanahase kuvatongola vazate milimo yimwe muchikungulwilo. Kaha nawa vatu vaze vali nangolo jakutongola vatu vazate milimo muchikungulwilo, vatela kulihenda kumuchima wakumona vaka-luheto kupwa vavalemu kuhambakana vaka-kuhutwa. Kala mutu mwalinga vyuma tunavuluka ali nakulinga mwalumbunukila lizu ushimona. Vangamba jaKalunga vosena vatela kulilingisa ‘kupwa vavandende’ nakuvandamina shipilitu yaYehova yikavatongole kuzata milimo yimwe muliuka. (Luka 9:48) Muliuka lyaKalunga kamwatela kupwa mutu ‘mwalitondela ivene ulemuko.’—Vishi. 25:27.

“Uno Vyuma Uli Nakutanga Unavitachikiza Tahi?” (Vili. 8:26-40)

14, 15. (a) Uno “chilolo wakaEchopa” apwile iya, kaha Fwilipu amuwanyine ngachilihi? (b) Uno chilolo wakaEchopa akwile ngachilihi kumujimbu vamwambulilile, kaha mwomwo ika natwambila ngwetu kalusukile kumumbapachisako? (Talenu kwinyikila chamwishi.)

14 Kangelo kaYehova alwezele Fwilipu ayenga mujila yakufuma kuYelusalema nakuya kuNgaza. Omu Fwilipu aliwanyine nachilolo wakaEchopa, atachikijile jino ovyo kangelo amulwezelele kuya mujila kana. Ou chilolo apwile “nakutangila helu mukanda wakapolofweto Isaya.” (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Mwomwo Ika Vamuvulukilile Ngwavo ‘Chilolo?’”) Shipilitu yaYehova yalingishile Fwilipu ayenga kulitemba lyauze chilolo. Kaha amuhulishile ngwenyi, “uno vyuma uli nakutanga unavitachikiza tahi?” Uze chilolo amukumbulwile ngwenyi: “Uno nanguhasa ngachilihi kuvitachikiza chakuzeneka mutu wakungulumbunwinavyo?”—Vili. 8:26-31.

15 Uze chilolo wakaEchopa alembelelele Fwilipu anyine mulitemba. Twafwelela valivwishile kuwaha kushimutwila. Hamyaka yayivulu vatu kavatachikijile “mukoko” chipwe “ngamba” uze vavuluka muupolofweto waIsayako. (Isa. 53:1-12) Oloze omu vapwile nakuya Fwilipu alumbunwinyine uze chilolo ngwenyi, upolofweto kana wapwile nakuhanjika hali Yesu Kulishitu, kaha wateselemo lyehi. Ngana muze chapwile kuli vatu vaze vambapachishile haPendekoseta mu 33 C.E., ou chilolo wakaEchopa alumukile kupwa kaYuleya, atachikijile jino vyuma atelelele kulinga. Kaha alwezele Fwilipu ngwenyi, “Tala! Meya awa, chuma muka nachinguhonesa ami kungumbapachisa?” Kaha hahaze vene vamumbapachishile kuli Fwilipu. c (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Kumbapachisa ‘muMeya.’”) Kufumaho shipilitu yaYehova yatwalile Fwilipu kuAzotu kuze akatwalilileho lika kwambulula mujimbu wamwaza.—Vili. 8:32-40.

16, 17. Uno vangelo veji kutwaminyinanga ngachilihi mulimo wakwambulula makumbi ano?

16 Vaka-Kulishitu makumbi ano vatwama namulimo waulemu ngana uze azachile Fwilipu. Shikaho veji kwambululanga mujimbu waWangana mukutulukila. Kaha kakavulu veji kuwananga vatu vakuwahilila. Chuma kana kachatela kutukomwesako, mwomwo Mbimbiliya yahanjika ngwayo vangelo veji kutwaminyinanga mulimo wakwambulula mangana mujimbu wamwaza uhete kuli “vaka-mafuchi osena, navaka-miyachi yosena, navaka-malimi osena, navatu veka naveka vosena.” (Kuso. 14:6) Yesu ahanjikilile chimweza ngwenyi vangelo navatwaminyinanga mulimo wakwambulula. Muchifwanyisa chatiliku namwila, Yesu ahanjikile kutalisa kulwola lwakwaha, kulumbununa chikukulwishi chakatwamino kamyaka yino ngwenyi, “vaka-kwaha vakiko vangelo.” Ambile nawa ngwenyi, “muWangana wenyi [ava vangelo] navakafumisamo vyuma vyakuhukanyisa vyosena, navatu vaze vali nakulinganga upapwoki.” (Mateu 13:37-41) Kaha nawa navakakungulula vatu vaze navakayula muWangana, “[na]liyongomena lyalinene” ‘lyamikoko veka’ vaze Yehova ali nakusaka kuneha muliuka lyenyi.—Kuso. 7:9; Yowa. 6:44, 65; 10:16.

17 Kuli unjiho wakusolola nge vangelo vali nakutwaminyina mulimo wakwambulula, mwomwo vatu vamwe vaze tweji kuwananga muwande veji kutulwezanga ngwavo vanalombonga Kalunga avakafwe. Tutalenu hachakutalilaho chavaka-kwambulula vavali vaze vapwile nakuzata nakanyike. Omu lwola lwapwile nakukokela kumusana, vaze Vinjiho vavali vasakile kukotoka, oloze uze kanyike afwililile kwambulwila kuzuvo yahachileko. Kaha ayileko nakungongomweza hachikolo. Ngocho kwalovokele mwanapwevo, kaha vaze Vinjiho vavali vayile nakuhanjika nenyi. Kaha valikomokelele chikuma omu uze mwanapwevo avalwezele ngwenyi, alombele kuli Kalunga mangana awane mutu mwamutambukila nakumukafwa evwishise Mbimbiliya. Ngocho uze mwanapwevo etavilile kumunangula Mbimbiliya.

“Ove Kalunga, numba tuhu kangwakutachikizako, oloze ngwalombo ungukafwe”

18. Mwomwo ika twatela kumona mulimo wetu wakwambulula kupwa waulemu?

18 Hakuwana nge mwatwama muchikungulwilo chavaka-Kulishitu, ngocho mwatwama nakutokwa chakuzachila hamwe navangelo mumulimo wakwambulula uze uli nakutanda chikuma. Monenunga mulimo kanou kupwa waulemu chikuma. Kachi nge namutwalaho lika kukilikita, kaha namupwa vakuwahilila nakutwalaho lika kuvilika “mujimbu wamwaza waYesu.”—Vili. 8:35.

a Ou Fwilipu tuli nakuhanjikaho, keshi kaposetolo Fwilipuko. Oloze ngana muze twashimutwilanga muKapetulu 5, ou Fwilipu apwile hali vaze “malunga 7 vapuho yamwaza” vaze vatongwele mangana vatale mulimo wakupangila vyakulya vatuliwe vamapwevo vaze vahanjikilenga chiHelase navaze vahanjikilenga chiHepeleu muYelusalema.—Vili. 6:1-6.

b Kakavulu tumbaji vavawavishilenga chipwe kutambula shipilitu yajila hakuvambapachisa. Echi chavalingishilenga vapwenga nalutalililo lwakukayula mwavamyangana navapilishitu hamwe naYesu mwilu. (Koli. 2, 1:21, 22; Kuso. 5:9, 10; 20:6) Oloze halwola kanelu, tumbaji vavahya kavavawavishile hahaze vene vavambapachishileko. Ngocho omu Petulu naYowano vavanangikile mavoko, hakiko jino vatambwile shipilitu yajila nakupwa nawana wakulinga vyuma vyakukomwesa.

c Ou chilolo kalusukile kumumbapachisako, mwomwo apwile mutu wakulifuchi lyeka uze alumukile lyehi kupwa kaYuleya, ngocho atachikijile Visoneka kuhakilako vene naupolofweto wakuvuluka Meshiya. Shikaho hakuwana nge atachikijile mijimbu yayivulu yahanjika hamulimo atwama nawo Yesu muvyuma ajina Kalunga, ngocho atelemo kumumbapachisa hahaze vene.