Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 23

“Ngwivwililenu Omu Nangulihakwila”

“Ngwivwililenu Omu Nangulihakwila”

Paulu mwahakwila lufwelelo lwenyi kulizavu lyavaka-ndombo nakuli vaka-Sunendeline

Chishina chinazame hali Vilinga 21:18–23:10

1, 2. Mwomwo ika kaposetolo Paulu ayililile kuYelusalema, kaha ukalu muka akamwene?

 PAULU apwile nakutambuka mumikwakwa yayindende yamuYelusalema muze mwapwile nakuhita vatu vavavulu chikuma. Nganda kana yayilemu kaha nawa yakulipwila mwomwo valemeselelengamo Yehova hamyaka yayivulu. Vatu vavavulu munganda kana vayimwenenga kupwa yayilemu. Paulu atachikijile ngwenyi vaka-Kulishitu vavavulu vahakile chikuma mangana kuJishimbi jize Kalunga ahanyine Mose, nakuzeneka kukavangiza jila yayihya yize Yehova apwile nakuvanangwilamo. Shikaho omu Paulu apwile muEfwesu ashinganyekele kuya kuYelusalema mangana akakafwe vaka-Kulishitu, keshi kuvatwalila kaha jimbongo jize vavahanyine vandumbwavoko oloze asakile kuvakafwa volole vishinganyeka vyavo. (Vili. 19:21) Numba tuhu atachikijile ponde nayifumamo, oloze afwililile kulinga vyuma ajinyine.

2 Ukalu muka amwene Paulu muYelusalema? Ukalu umwe wafumine kuli vaka-kukavangiza Kulishitu vaze vevwile mijimbu yamakuli kutalisa kuli ikiye. Oloze ukalu waunene wafumine kuli vaka-kole jaKulishitu. Vamuvangijikilile, nakumuveta, nakusaka kumujiha. Ukalu kanou walingishile Paulu awane jila yakulihakwilamo. Asolwele muchima wakulinyisa, nakuhamuka, nalufwelelo omu apwile muukalu kana, shikaho vaka-Kulishitu makumbi ano vanahase kulinangula kuli ikiye.

“Vaputukile Kutohwesa Kalunga” (Vili. 21:18-20a)

3-5. (a) Uno Paulu aliwanyine naveya muYelusalema, kaha vyuma muka vashimutwilile? (b) Vyuma muka natulinangula kuli Paulu kutalisa kuvyuma ashimutwilile navakulwane muYelusalema?

3 Omu Paulu namasepa jenyi vahetele muYelusalema, lichako vayile nakumona vakulwane vamuchikungulwilo. Mumujimbu kana kavavulukamo vaposetoloko, pamo halwola kana vayile nakwambulwila kuvihela vyeka. Chipwe ngocho, Yakova ndumbu yaYesu kwapwile halwola kana. (Ngale. 2:9) Chasoloka nge Yakova ikiye apwile nakutwaminyina hakuliwana kana omu “vakulwane vosena vapwile kuze” hamwe naPaulu.—Vili. 21:18.

4 Paulu amenekele vakulwane “nakuputuka kuvahichilamo munona munona vyuma vize Kalunga alingile muli vaka-mafuchi eka kuhichila mumulimo wenyi.” (Vili. 21:19) Twafwelela ngwetu mujimbu kana wavakolezezele chikuma. Makumbi ano, nayetu cheji kutukolezezanga chikuma hakwivwa omwo mulimo wetu uli nakuzovoloka mumafuchi eka.—Vishi. 25:25.

5 Chasoloka nge omu Paulu apwile nakuhanjika avulukile navyamawana aze ejile nawo kufuma kuEurope. Vaze vandumbwenyi vevwile kuwaha chikuma hakutachikiza ngwavo, vandumbwavo vakumafuchi akwakusuku vavazakamine. Omu vevwile mujimbu kana: Vakulwane “vaputukile kutohwesa Kalunga.” (Vili. 21:20a) Namakumbi ano nawa, vandumbwetu vavavulu vaze vali nakuhita muukalu chipwe mumisongo yayinene veji kwivwanga kuwaha nge vandumbwavo navavakafwa halwola lwakutamo nakuvakolezeza.

Vavavulu Vali “Natwima Yakukavangiza Jishimbi” (Vili. 21:20b, 21)

6. Ukalu muka vamulwezele Paulu?

6 Vakulwane valwezele Paulu ngwavo, vandumbwenyi muYuleya vapwile muchimbalanganyi mwomwo yamijimbu yamakuli vevwile hali ikiye. Vambile ngwavo: “Ove ndumbwetu, unamono omu vaka-kwitava vanavulu muli vaYuleya. Vosena vali natwima yakukavangiza Jishimbi. Oloze jino vanevunga lingwavo lyakwamba ngwavo ove unapunga nakunangula vaYuleya vosena vamuli vaka-mafuchi eka valikange nakuseza Jishimbi jaMose, hakuvalweza ngwove kanda vajihana vana vavoko, chipwe kulinga mwaya chisemwa chetu.” aVili. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Vishinganyeka muka vyakuhenga vapwile navyo vaka-Kulishitu vavavulu vamuYuleya? (b) Mwomwo ika natwambila ngwetu vaka-Kulishitu vavaYuleya vaze vapwile navishinganyeka vyakuhenga kavapwile vaka-kulikanga kuli Kalungako?

7 Mwomwo ika vaka-Kulishitu vavavulu vakavangijilenga Jishimbi jaMose okunyi mwahichile myaka yakuzomboka 20 kufuma haze vajifumishileko? (Kolo. 2:14) Mumwaka wa 49 C.E. vaposetolo navakulwane vaze valiwanyine muYelusalema, vatumine mukanda kuvikungulwilo wakulweza vandumbwavo kumafuchi osena ngwavo, vaka-Kulishitu kavasakiwile kuvajihana nakukavangiza Jishimbi jaMoseko. (Vili. 15:23-29) Chipwe ngocho, uze mukanda kawavulukile vaka-kwitava vavaYuleya vaze kavatachikijile ngwavo kavatelele kukavangiza cheka Jishimbi kanako.

8 Uno vishinganyeka kana vyalingishile vaze vaYuleya vahone kutamo kupwa vaka-Kulishitu tahi? Nduma. Mwomwo shimbu kanda vapwenga vaka-Kulishitu, kavapwile nakulemesa tulunga vamakuliko kaha nomu valumukile nakupwa vaka-Kulishitu kavakundwijilenga kulemesa chamakuliko. Jishimbi jize vamwenenga ava vaka-kwitava vavaYuleya kupwa jajilemu vavahanyinejo kuli Yehova. Ngocho Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose kajakundwijilenga vyuma vyaundemone chipwe kupwa jakuhengako. Jishimbi kana japwile jamulushiko lwamwaka, oloze vaka-Kulishitu vapwile jino mulushiko lwaluhya. Shikaho Yehova kasakile vakavangizenga cheka Lushiko lwamuJishimbi numba etavile kulemesa chavoko. Vaka-Kulishitu vavaYuleya vaze vashinyinyikile vatu vakavangize Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose, kavafwelelele jila yayihya yize Yehova Kalunga ahakileko yakumulemeselamoko. Vatelelele kwalumuna vishinganyeka vyavo mangana vilitombole najila yayihya kutalisa kuLushiko lwamuJishimbi. bYele. 31:31-34; Luka 22:20.

“Lingwavo Vanakuvulukila . . . lyaMakuli” (Vili. 21:22-26)

9. Vyuma muka anangwilenga Paulu kutalisa kuJishimbi jize Kalunga ahanyine Mose?

9 Uno lingwavo lyakwamba ngwavo Paulu apwile nakunangula vaYuleya ngwenyi, “kanda vajihana vana vavoko, chipwe kulinga mwaya chisemwa chetu” lyapwile lyamuchano tahi? Paulu apwile kaposetolo kuvatu vakumafuchi eka, kaha avalumbunwinyine ngwenyi kavapwile nakusakiwa kukavangiza Jishimbi kanako. Kaha nawa ahuhumwinenga vatu vaze vapwile nakushinjila vaka-Kulishitu vaze kavapwile vaYuleyako mangana vavajihane nakukavangiza Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose. (Ngale. 5:1-7) Paulu ambulililenga nawa vaYuleya mujimbu wamwaza mujinganda muze ayilenga. Alumbunwinyinenga vaYuleya vaze vamwivwilililenga ngwenyi, kufwa chaYesu chalingishile Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose jihone kuzata, kaha nawa Kalunga kasakile vaYuleya vakavangizenga Jishimbi kana numba vapwenga vaka-kwolokako.—Loma 2:28, 29; 3:21-26.

10. Vishinganyeka muka apwile navyo Paulu kutalisa kuLushimbi lwakujihana?

10 Paulu kafwefulwilenga vatu vaze vachimwenenga kupwa chakutamo kukavangiza visemwa vyavaYuleya, vyakufwana nge kuhona kuzata milimo halikumbi lyaSambata chipwe kuhona kulya vyakulya vimweko. (Loma 14:1-6) Kaha nawa katungililile vatu jishimbi kutalisa kukujihanako. Chakutalilaho, Paulu ajihanyine Chimoteu kuchina vaYuleya navapihilila hakuwana nge ise yaChimoteu apwile kaHelase. (Vili. 16:3) Chikupu vene, mutu himutu atelelele kulisakwila kumujihana chipwe chiku. Paulu alwezele vaka-Ngalesha ngwenyi: “Ungalami chipwe ulima kavyeshi vyavilemuko, oloze shina lufwelelo luze lwazata nazangi.” (Ngale. 5:6) Shikaho, chapwile chakuhenga mutu kumujihana mangana akavangize Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose chipwe kushinganyeka ngwenyi vatela kumujihana mangana Kalunga amwivwile kuwaha, mwomwo kulinga chuma kana chasolwele nge mutu kana kapwile nalufweleloko.

11. Vyuma muka vize vakulwane valwezele Paulu, kaha chuma muka chasakiwile hakulinga vyuma kana? (Talenu nawa kwinyikila chamwishi.)

11 Numba tuhu lingwavo vevwile lyapwile lyamakuli, oloze vaka-Kulishitu vavaYuleya vapwile muchimbalanganyi. Ngocho vakulwane valwezele Paulu vyuma vino ngwavo: “Tuli namalunga vawana vaze vanalishiki lushiko naKalunga. Mbata ava malunga uyenga navo, ukalitomese hamwe navakiko kweseka najishimbi nakuvafwetela vyosena navakasaka, mangana vakateule nakumitwe yavo. Kaha vatu vosena navakatachikiza ngwavo lingwavo vanakuvulukila ove kumana lyamakuli, oloze ngwavo nayove kumana uli nakutambuka mukulonga, kaha nawa uli nakulama Jishimbi.” cVili. 21:23, 24.

12. Uno Paulu asolwele ngachilihi ngwenyi etavilile vyuma vamulwezele vakulwane muYelusalema?

12 Paulu ahanjikile ngwenyi, ukalu kawapwile halingwavo lize evwileko, oloze hamuchima wavaYuleya wakufwila kukavangiza Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose. Chipwe ngocho, alisuwile kulinga kala vyuma vamulwezele, chikalu kaha vyuma kana kavyeshi kumulingisa ahokole jindongi jaYehovako. Hakavanga asonekele ngwenyi: “Kuli vaka-kulama jishimbi, ngwalilingishile kupwa ngumuka-kulama jishimbi, numba tuhu ami kangweshi ngumuka-kulama jishimbiko mangana ngunganyale vaka-kulama jishimbi.” (Koli. 1, 9:20) Halwola kanelu Paulu etavilile vyuma vamulweze vakulwane muYelusalema, ngocho apwile nge ‘muka-kulama jishimbi.’ Shikaho atuhana chakutalilaho chamwaza makumbi ano mangana twitavile vyuma navatulweza vakulwane muchikungulwilo muchishishisa chakufwila kulinga vyuma kweseka nomu munayi muchima wetu.—Hepe. 13:17.

Paulu etavililenga kulinga vyuma vimwe nge kavyalimbalakile najindongi jamuMbimbiliyako. Uno nayenu munahase kulinga ngocho tahi?

“Katelemo Kuyoyako” (Vili. 21:27–22:30)

13. (a) Mwomwo ika vaYuleya vamwe vanehelele liuya mutembele? (b) Uno Paulu vamuyowele ngachilihi?

13 Vyuma kavyatambukile kanawa hatembeleko. Omu lushiko valishikile vaze malunga lwapwile kwakamwihi nakukuma, vaYuleya vafumine kuAja vavangijikilile Paulu ngwavo nengisa vatu vakumafuchi eka mutembele, ngocho vasangumwine ndombo. Vatu kana kachi vajihile Paulu nge kavamuyowele kuli kapitau kamaswalale wamukulwane wavaLomako. Ou kapitau amumbachile nakumutwala muzuvo yakulamina vafunge. Kufuma vene halikumbi kana, mwahichile myaka yakuhambakana yiwana numba Paulu vamusokole. Nahalwola kana Paulu apwile lika muukalu. Omu kapitau ahulishile vaYuleya vamulweze ovyo vasakilile kuvetela Paulu, vakiko vaputukile kutambakana nakumuvangijikila vyuma vyeka navyeka. Uze kapitau kevwile vyuma vapwile nakuhanjikako mwomwo yaliuya. Ngocho maswalale vafumishile Paulu kuze kuvatu. Omu Paulu navaze maswalale vapwile kwakamwihi nakwingila mukapete kamaswalele, Paulu ahanjikile kuli uze kapitau kamaswalale wamukulwane ngwenyi: “Ngunakulembelela ngwami, ngwitavise nguhanjike kuvatu kanava.” (Vili. 21:39) Uze kapitau amwitavishile, kaha Paulu aputukile kuhakwila vyuma afwelelele.

14, 15. (a) Uno vyuma muka Paulu alumbunwinyine vaYuleya? (b) Vyuma muka alingile uze kapitau mangana atachikize vyuma vyalingishile vaYuleya vapihilile naPaulu?

14 Paulu aputukile kuhanjika ngwenyi: “Ngwivwililenu omu nangulihakwila.” (Vili. 22:1) Paulu ahanjikishile lize lizavu mulilimi lyachiHepeleu, ngocho echi chavalingishile valihulike nakumwivwilila. Avalumbunwinyine hatoma ovyo vyamulingishile alumuke nakupwa muka-kukavangiza Kulishitu. Ngocho ahanjikile vishina vize vaYuleya vatelelele kukekesa vawane unjiho wauvulu. Paulu alinangwililile kutungi yaNgamalyele uze ayile fuma, kaha nawa ayanjishilenga vaka-kukavangiza Kulishitu ngana muze vatu vavavulu vaze vakungulukile vatachikijile. Omu apwile nakuya kuNdamashiku amwene chakumwenesa chaKulishitu uze asangukile mwahanjika kuli ikiye. Vatu vaze vayile hamwe naPaulu vamwene mumunyi nakwivwa lizu, oloze kavevwishishile vyuma vapwile nakwivwako. (Vili. 9:7; 22:9) Kufumaho vatu vaze apwile nakuya navo vamutetekelele mujila hakuya kuNdamashiku, mwomwo chakumwenesa amwene chamulingishile apwenga kapuputa. Kaha Ananyiya lunga uze vatachikijile kuli vaYuleya munganda kana, alingile chakukomwesa hakutonesa meso aPaulu.

15 Paulu atwalileho lika nakuvalweza ngwenyi omu akindulukile kuYelusalema, Yesu alisolwele kuli ikiye mutembele muchakumwenesa. Omu vaYuleya vevwile mazu kana, vapihililile chikuma nakutambakana ngwavo: “Mutu wangana mujihenu afume hano hamavu, mwomwo katelemo kuyoyako.” (Vili. 22:22) Kaha kapitau kamaswalale wamukulwane akingile Paulu hakumutwala mukapete kamaswalale. Hakuwana nge ou kapitau asakile kutachikiza ovyo vaYuleya vapihililile naPaulu, ngocho amulwezele ngwenyi mwamulipula vikote mangana ambulule kanawa. Chipwe ngocho, Paulu azachishile jishimbi mangana alikinge hakuhanjika ngwenyi apwile kaLoma. Namakumbi ano vaka-kulemesa Yehova veji kuzachisanga jishimbi mangana vahakwile lufwelelo lwavo. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Jishimbi JavaLoma naVatu Vaze Vapwile vaLoma” nalyakwamba ngwavo, “ Vinjiho jaYehova Vanahakwilanga Lufwelelo Lwavo.”) Omu uze kapitau atachikijile ngwenyi Paulu apwile kaLoma, asakile kuwanako jila yeka yakuwanyinamo unjiho wauvulu. Lichako atwalile Paulu kuzango yaSunendeline yize yapwile zango yakulitulaho yakusopa milonga yavaYuleya.

“Ami NgukaFwaliseu” (Vili. 23:1-10)

16, 17. (a) Lumbununenu vyuma vyasolokele omu Paulu apwile nakulihakwila kuzango yaSunendeline. (b) Uno Paulu asolwele ngachilihi muchima wakulinyisa omu vamuvetele?

16 Hakusaka kulihakwila kuzango yaSunendeline, Paulu aputukile kuhanjika ngwenyi: “Enu malunga, enu vandumbwami, ami ngunapunga nachivezu chitoma kumeso aKalunga swi nakulikumbi lyalelo.” (Vili. 23:1) Paulu kahashile kuhanjika vyuma vyekako. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Hakwivwa ngocho, kapilishitu wakulitulaho Ananyiya alwezele vaze vemanyine kwakamwihi naikiye ngwenyi vamuvete kukanwa.” (Vili. 23:2) Vamusawishile chikupu. Asolwele nawa muchima wakumona vatu ulumbi hakumona Paulu kupwa muka-makuli shimbu kanda evwenga vyuma mwahanjika. Echi chikiko chalingishile Paulu ahanjike ngwenyi: “Ove muka-kulyonga, Kalunga mwakuveta. Ove unatwame ngwove ungusopese kweseka namwaya Jishimbi, kahove mutu youmwe nawa uhokole Jishimbi hakwamba ngwove vanguvete?”—Vili. 23:3.

17 Vatu vamwe vaze vakungulukile valikomokelele hakwivwa mazu aze ahanjikile Paulu. Vambile ngwavo: “Ove, uli nakusaula kapilishitu wakulitulaho waKalunga?” Hahaze vene Paulu alinyishile nakukavangiza Jishimbi. Ambile ngwenyi: “Enu vandumbwami, ami kangwatachikizanga ngwami hikapilishitu wakulitulahoko. Mwomwo vasoneka ngwavo: ‘Kanda naukahanjika mazu amapi kuli muka-kuyula vatu jenuko.’” d (Vili. 23:4, 5; Kulo. 22:28) Aha jino Paulu aputukile kushimutwila navo mujila yeka. Atachikijile ngwenyi muzango yaSunendeline mwapwile vaFwaliseu navaSatuse, ngocho ahanjikile ngwenyi: “Enu malunga, enu vandumbwami, ami ngukaFwaliseu, ngumwanavaFwaliseu. Ami vali nakungusopesela halutalililo lwakusanguka chavafu.”—Vili. 23:6.

Ngana muze alingile Paulu, nayetu tweji kushimutwilanga navatu vakumauka eka akwitava hakuhanjika vyuma vafwelela vize vyalifwana navyuma twafwelela

18. Mwomwo ika Paulu alivulukilile ngwenyi apwile kaFwaliseu, kaha tunahase kuzachisa ngachilihi jila yoyimwe hakushimutwila navatu?

18 Mwomwo ika Paulu alivulukilile ngwenyi apwile kaFwaliseu? Mwomwo apwile ‘mwanavaFwaliseu,’ kaha tanga yenyi yapwile yamulizavu lyavaFwaliseu. Shikaho vatu vavavulu vamumwene kupwa kaFwaliseu. e Uno Paulu alivulukile ngachilihi ngwenyi kaFwaliseu okunyi vafwelelele vyuma vyakuhenga kutalisa kukusanguka? VaFwaliseu vafwelelele ngwavo, chihanda chimwe chamujimba cheji kutwalangaho kuyoya nge mutu nafu, kaha nawa ngwavo mwono wamuka-kwoloka, weji kusemukilanga mumutu weka. Paulu kafwelelele kunangula kanako. Afwelelele mukusanguka chize anangwilenga Yesu. (Yowa. 5:25-29) Chipwe ngocho, Paulu etavilile vyuma vize vanangwilenga vaFwaliseu ngwavo mutu nge nafu mwakayoya cheka, kunangula chize kavafwelelele vaSatuseko mwomwo vakiko vafwelelele ngwavo kufwa akiko makumishilo akuyoya chamutu. Tunahase kuzachisa jila kana hakushimutwila navatu vaze valivuluka ngwavo vafwelela muli Kalunga. Tunahase kuhanjika ngwetu nayetu twafwelela muli Kalunga numba tuhu vatu kana vafwelela ngwavo Kalunga apwa Mutatu. Chipwe ngocho, tuvosena twafwelela ngwetu Kalunga kwatwama.

19. Mwomwo ika vaka-Sunendeline valihandunwinyine?

19 Vyuma ahanjikile Paulu vyalingishile vaka-Sunendeline valihandunune. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Kwepukile liuya lyalinene, kaha vaka-kusoneka vamwe vakuliuka lyavaFwaliseu vemanyine nakuputuka kulipula chikuma jipami ngwavo: ‘Etu katwawanyine mulonga muli ou mutuko, oloze nge shipilitu chipwe kangelo ikiye ahanjikanga kuli ikiye.’” (Vili. 23:9) Mazu akwamba ngwavo pamo kangelo ahanjikile kuli Paulu kavawamwene kupwa amalemu kuli vaSatuseko mwomwo vakiko kavafwelelele ngwavo kwatwama vangeloko. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ vaSatuse navaFwaliseu.”) Lize liuya lyatohwele chikuma, ngocho uze kapitau kamaswalale wamukulwane wavaLoma ejile cheka nakuyovola Paulu. (Vili. 23:10) Chipwe ngocho, Paulu apwile lika muponde. Uno vyuma muka navimusolokela? Natulinangula vyavivulu mukapetulu nakavangizaho.

a Hakuwana nge kwapwile vaka-Kulishitu vavaYuleya vavavulu, ngocho chasoloka nge kwapwile vikungulwilo vyavivulu vize vyaliwanyinyinenga mujizuvo javandumbwavo.

b Omu mwahichile myaka yayindende, kaposetolo Paulu asonekelele vaka-Kulishitu vavaHepeleu mukanda uze wasolwele kulema chakukavangiza lushiko lwaluhya. Mumukanda kana asolwele hatoma ngwenyi, lushiko lwaluhya lwashishile lushiko lwamwaka. Mazu aze Paulu asonekele mumukanda kana, akafwile ava vaka-Kulishitu kuhasa kukumbulula vaYuleya vaze vavafumbukilile. Kaha nawa azamishile lufwelelo lwavaka-Kulishitu vaze vasakilenga kukavangiza Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose.—Hepe. 8:7-13.

c Vatu valinangula chikuma vamba ngwavo vaze malunga valishikile lushiko lwakupwa vaNajili. (Kula. 6:1-21) Twatachikiza ngwetu Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose jize jakundwijile lushiko kana, kajapwile nakuzata halwola kanako. Chipwe ngocho, Paulu pamo ashinganyekele ngwenyi kachapwile chakuhenga vaze malunga kutesamo lushiko vashikile Yehovako. Shikaho kachapwile chakuhenga kuli ikiye kuvafwetela vyuma vyapwile nakusakiwa nakuya navo hamweko. Katwatachikiza kanawa lushiko valishikile vaze malungako. Kakavulu vaNajili vahanyinenga chimuna wakuvatula mangana valitomese kushili, oloze twafwelela ngwetu Paulu kakundwijile vaze malunga hakuhana chimuna wakuvatulako. Omu Yesu ahanyine mujimba wenyi wakukupuka kupwa chimuna wakuvatula, mawana avimuna vakuvatula kawafwikilenga milonga yashiliko. Katwatachikiza kanawa vyuma alingile Pauluko, oloze twatachikiza ngwetu ketavilile kulinga vyuma vize navyenyeka chivezu chenyiko.

d Vatu vamwe vamba ngwavo, Paulu kapwile nakumona kanawako, kahechi chikiko chamulingishile ahone kumona kapilishitu wakulitulaho. Chipwe pamo atwamine lwola lwalusuku chakuhona kuya kuYelusalema, echi chikiko chamulingishile ahone kutachikiza kapilishitu wakulitulaho uze apwileho halwola kana. Nyi pamo kuvula chavatu chamulingishile ahone kumona uze ahanyine lushimbi ngwenyi vamuvete.

e Mumwaka wa 49 C.E., omu vaposetolo navakulwane vapwile nakushimutwila numba nge vatu vakumafuchi eka vatela kukavangiza Jishimbi jize Kalunga ahanyine Mose nyi chiku, kwapwile navaka-Kulishitu vaze vavulukilenga ngwavo “[va]mukaliuka kakuhanduka kavaFwaliseu, vaze valumukile nakupwa vaka-kwitava.” (Vili. 15:5) Vaze vaka-kwitava vavamwenenga kupwa vakuchisemwa chavaFwaliseu.