Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 26

“Hali Enu Kaheshi Kupwa Mutu Numba Umwe Mwafwako”

“Hali Enu Kaheshi Kupwa Mutu Numba Umwe Mwafwako”

Omu Paulu avombele nawato asolwele lufwelelo lwakukola nakusolola nawa ngwenyi azangile chikuma vatu

Chishina chinazame hali Vilinga 27:1–28:10

1, 2. Ungeji muka atambukile Paulu, kaha vyuma muka pamo apwile nakulizakamina?

 PAULU apwile nakushinganyeka hamazu aNguvulu Fwesetu mwomwo akwachile hakuyoya chenyi chakulutwe. Ou nguvulu ahanjikile ngwenyi, “nauya vene kuli Kesale.” Halwola kana, Paulu apwile hanatwame lyehi mukamenga myaka yivali. Shikaho ungeji wausuku wakuya kuLoma, naumulingisa amoneko jino vihela vyeka. (Vili. 25:12) Chipwe ngocho, elu kalwapwile lwola lwatete Paulu kutambuka ungeji hakalungalwijiko, kaha nawa keshi maungeji osena atambukilenga hakalungalwiji apwile amwazako. Echi pamo chalingishile Paulu alizakamine hakutambuka ungeji kana, nomwo mwakahanjika kuli Kesale.

2 Paulu ahichilenga “mujiponde hakalungalwiji” mapapa kakavulu. Ayovokele mapapa katatu omu avombele nawato, nakupwa hakachi kakalungalwiji ufuku umwe namusana umwe. (Koli. 2, 11:25, 26) Kaha nawa, ou ungeji kawapwile ngana mwamaungeji aumishonali aze atambukilenga shimbu kanda vamukaseko. Halwola kanelu, Paulu apwile funge kaha nawa atelelele kutambuka tunda yayisuku yakufuma kuKesaliya nakuya kuLoma yize yapwile jikilomita 3000. Kutala mwahasa kutambuka ungeji kana chakuhona kupwa muponde tahi? Numba nge mwatambuka kanawa, kutala kuze mwaya navakamutongwela kufwa tahi? Anukenu nawa ngwenu, apwile nakuya vakamusopese kufulumende yize yapwile yangolo chikuma hamavu hosena.

3. Chuma muka afwililile Paulu, kaha vyuma muka natushimutwila mukapetulu uno?

3 Hanyima yakutanga ou mujimbu waPaulu, kutala munashinganyeka ngwenu ahombele nakulizakamina mwomwo yavyuma navimusolokela tahi? Nduma. Atachikijile vene ngwenyi mwamona ukalu oloze kejivile ukalu kanako. Paulu atachikijile ngwenyi, kachapwile chachilemu kulizakamina haukalu uze kapwile nangolo jakuukumisako. Ejivile nawa ngwenyi nge mwalizakamina chikuma kaha keshi kupwa cheka wakuwahilila hamulimo wakwambulula uze azachileko. (Mateu 6:27, 34) Paulu atachikijile ngwenyi, Yehova amuhanyine mulimo wakwambulula mujimbu wamwaza waWangana kuli vatu vosena vaze mwawana kuhakilako vene navaka-kuyula. (Vili. 9:15) Afwililile kutesamo mulimo vamuhanyine chamokomoko nakala ukalu. Tuvosena twafwila kulinga mwomumwe. Shikaho tushimutwilenu jino haungeji waPaulu wakuya kuLoma, mangana tuwane vyuma natulinangulako.

‘Peho Yahuhwilenga Kufuminyina Kulutwe Lwetu’ (Vili. 27:1-7a)

4. Wato muka azachishile Paulu haungeji wenyi, kaha vandumbwenyi muka ayile navo?

4 Paulu navakwavo vafunge vavahanyine mulivoko lyakapitau kamaswalale javaLoma uze vavulukilenga ngwavo Yulyu. Ngocho ou kapitau asakwile kuzachisa wato uze wambachilenga viteli uze wejile kuKesaliya. Ou wato wafuminyinyine kuchau chaAndalamuchiyu chize chapwililile kumulauko wakalungalwiji waAja, musali yanganda yaMitulene halitungu lyaLesbos. Ou wato wayilenga kunote, kufumaho watalishilenga kumulauko nakwimajala mangana valonge nakulongolola vyuma vambachilenga. Mato kana kavawatungililile kumbata vatu vaze vatambukilenga maungejiko chikumanyi vafunge. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Kutambuka Hatulungalwiji naJijila Jakuzachisa.”) Halizavu lyavatu vambachile vaze vamwene kupwa vihwanga, hapwile navaka-Kulishitu vakwavo keshi Paulu kahako. Vandumbwenyi vavali vaAlishitaku naLuka vayile nenyi hamwe. Kaha Luka ikiye asonekele ou mujimbu. Katwatachikiza numba nge ava vandumbwenyi vavali valifwetelele vavene kuwato nyi valisolwele kupwa vaka-kuzachila Paulu ngana kwiji.—Vili. 27:1, 2.

5. Vyuma muka alivwishile kuwaha Paulu kuShitone, kaha vyuma muka natulinangulako nayetu?

5 Hanyima yakutambuka hakalungalwiji likumbi lyamuundu, kafwe jikilomita 110 kutalisa kunote, vemanyine kuShitone muchau chakuSulya. Chasoloka nge Yulyu kayanjishile Paulu ngana muze ayanjishilenga vihwanga vekako, mwomwo pamo Paulu apwile kaLoma kaha nawa apwile kanda vachimusopese nakumuwanyina mulonga. (Vili. 22:27, 28; 26:31, 32) Yulyu etavishile Paulu ayenga nakutala vakwavo vaka-Kulishitu. Ava vaka-Kulishitu valivwishile kuwaha kuzakama kaposetolo Paulu uze vakashile hamyaka yayivulu. Kutala nayenu munahase kushinganyekako kusolwela chisambo vandumbwenu mangana munganyale tahi?—Vili. 27:3.

6-8. Uno ungeji waPaulu wakufuma kuShitone nakuya kuKinyitu wapwile ngachilihi, kaha kutokwa muka apwile nacho Paulu kutalisa kukwambulula?

6 Vasunukile kufuma kuShitone, nakupulasana Shilisha ngalila yize yapwililile kwakamwihi naTalasu kwimbo lyaPaulu. Kufuma haze, Luka kavulukile nge vemanyine chekako, numba tuhu asolola nge vapwile muponde hakuhanjika ngwenyi, ‘peho yahuhwilenga kufuminyina kulutwe lwetu.’ (Vili. 27:4, 5) Chamokomoko naukalu kanou, Paulu atwalileho lika kwambulula mujimbu wamwaza. Ambulililenga vakwavo vafunge navatu veka vapwile muwato, kuhakilako navakakutambukisa wato, namaswalale navatu vosena vaze awanyine havyau kuze vemanyinenga. Kutala nayetu makumbi ano tweji kwambulilanga vatu kala kwosena okwo natuvawana tahi?

7 Kutwala muze, wato wahetele kuMula, chau chakusulo yaAja. Paulu navakwavo vanyinyine muwato weka wakuvatwala kuLoma kuze vapwile nakuya. (Vili. 27:6) Halwola kana vaLoma valanjilenga tiliku kuEjipitu, kaha mato afuminenga kuEjipitu aze ambachilenga tiliku atulililenga muchau chaMula. Kaha Yulyu awanyine wato umwe hamato kana, nakulweza maswalale navafunge vanyine mangana vayenga kuLoma. Chasoloka nge wato kana wapwile waunene chikuma, hakuwesekesa kuli uze vazachishile hakavanga. Ou wato wambachile tiliku yayivulu chikuma navatu 276. Havatu kana hapwile vaka-kutambukisa wato, namaswalale, navafunge naveka vaze vapwile nakuya kuLoma. Hakuwana nge muze muwato mwapwile vatu vavavulu, echi chatohwesele ngalila yaPaulu yakwambulwila, kaha tunafwelela ngwetu ambulilile vatu vavavulu.

8 Kutwala muze vahetele kuKinyitu kusulo yaAja. Kachi nge peho yili kanawa hakalungalwiji, kaha tunda kana yambachilenga likumbi lyamuundu. Oloze Luka ahanjikile ngwenyi: “Omu twatambukile nawato chikoki chikoki nakupindasana hamakumbi amavulu, twahetele kuKinyitu.” (Vili. 27:1-7a) Ungeji kana wakaluhwile mwomwo yakupihya chapeho. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Peho Yayipi YahaKalungalwiji waMendetelenya.”) Achishinganyekenu omu vapwile nakwivwa vatu omwo peho yayinene namakimba vyapwile nakuvapekumuna ahakalungalwiji.

“Wanganjangile Chikuma naPeho yaNyamanganda” (Vili. 27:7b-26)

9, 10. Ukalu muka vahichilemo omu vapwile kwakamwihi naKelete?

9 Muka-kutambukisa wato asakile vatwaleho lika kuya kutalisa kumulauko kufuma kuKinyitu, oloze Luka uze apwileko ambile ngwenyi, “peho yatuhonesele tutwaleho kuya ungeji wetu.” (Vili. 27:7b) Omu wato wahandukile chikuma kutunda, kwejile peho yayinene chikuma yize yafuminyinyine kunote nakuhungumwina wato kusulo. Ngana muze litungu lyaKupulusu lyakingile wato kupeho hakavanga, mukiko nalitungu lyaKelete lyakingile wato halwola kana. Omu wato wahambakanyine Salamone kumututuko waKelete, vyuma vyawahileko chindende. Mwomwo ika? Mwomwo wato wapwililile kumulauko kuze kakwapwile peho yayinene chikumako. Achishinganyekenu kuwaha vevwile vaze vapwile muwato halwola kana. Oloze vaka-kutambukisa wato valizakaminyine, mwomwo yakutachikiza ngwavo ngonde yachishika kalinwomu yiputuke, kaha nachipwa chachikalu kutambuka.

10 Luka alumbunwine kanawa ngwenyi, “Twakulishile litungu [lyaKelete] nakupindasana, kaha twahetele kuchihela chimwe vavuluka ngwavo Vyau Vyamwaza.” Numba tuhu litungu lyavakingile kupeho, oloze chapwile chachikalu kupingulula wato. Kutwala muze jino, vawanyine chihela chamwaza hakumbilila chikungo chakwimwikisa wato shimbu kanda kalungalwiji achekunukile kunote. Uno vashimbwileko tahi? Luka ambile ngwenyi, vatwamine kuze “hatando yayisuku.” Kaha kushimbula kuze chatohwesele ukalu, mwomwo kutambuka namato chapwile nakukaluhwilako lika mwomwo yapeho. Kutambuka namato chapwilenga chaponde chikuma muSeptember naOctober.—Vili. 27:8, 9.

11. Vyuma muka Paulu alwezele vaze apwile navo muwato, oloze vyuma muka vasakwile kulinga?

11 Vatu vaze vapwile muwato vatelelele kukavangiza vyuma avalwezele Paulu, mwomwo apwile sachitetahundu uze atambukilenga chikuma maungeji hakalungalwiji waMendetelenya. Paulu avalwezele ngwenyi kavatelele kukatukako, mwomwo nge navakatuka kaha vanahase kupwa ‘muponde nakutokesa vyuma vyavivulu’ chipwe vene kuhichikisamo myono yavo. Oloze muka-kutambukisa wato namwenyawato vasakile kutwalaho lika naungeji kana mwomwo yakufwila kuwana chihela chakukingiwa. Ngocho vakunywile naYulyu kaha navatu veka vavavulu vashinganyekele ngwavo vatelelele kuheta kuFwenyise. Chasoloka nge kuFwenyise kwapwile chau chachinene chikuma muze vasakile kukatwama mungonde yachishika yosena. Kahomu kwahuhwile peho yize yasolokele nge yamwaza hakutambuka hakalungalwiji, chavalingishile vasunune wato.—Vili. 27:10-13.

12. Uno wato wapwile muponde muka omu vafumine kuKelete, kaha vyuma muka valingile vaka-kutambukisa wato hakusaka kuhonesa ponde kana?

12 Mukapyapya kakandende kaha kwejile “peho yanyamanganda” yayinene yize yafuminyinyine kuNote. Hakavanga vavakingile “kulitungu limwe lyalindende vavuluka ngwavo, Kauta” lize lyapwila kafwe jikilomita 65 kufuma kuVyau Vyamwaza. Chipwe ngocho, wato wapwile muponde yakuuhungumwina kusulo palanga nomu wayile nakukakachila hausekeseke wakungenge yaAfrica. Hakusaka vahone kuya kuchihela kana, vaka-kutambukisa wato vakokele wato waundende uze vapwile nakukoka kuwato waunene. Vapinjile chikuma hakusaka kuzata mulimo kana, pamo mwomwo ou wato waundende wazalile nameya. Kufumaho vapinjile hakukasa uze wato waunene nakuuselwisa jifungo chipwe ngwetu mikole mangana vaukase ukole. Kaha vambwembwelesele mahina akutambukisa wato nakuzata chikuma nangolo mangana vahone kuvahungumuna napeho. Achishinganyekenu woma vevwile halwola kana. Kukilikita chosena echi, chapwile hikulishina kaha, mwomwo ‘wato watwalileho lika kunganjanga chikuma napeho yanyamanganda.’ Kaha halikumbi lyamuchitatu vambachile vyuma vyakutambukisa wato nakuvimbilila mumeya mangana vahone kuvomba.—Vili. 27:14-19.

13. Uno vyuma vyapwile ngachilihi muwato apwile Paulu omu kwejile nyamanganda?

13 Vaze vapwile muwato pamo vevwile namuvifuwa keke. Oloze Paulu namasepa jenyi vapwile vakumika. Hakavanga Mwata afwelelesele kaposetolo Paulu ngwenyi mwaya nakuhana unjiho muLoma, kaha nakangelo ejile nakumulweza mazu wowamwe. (Vili. 19:21; 23:11) Chipwe ngocho, eyi peho yanyamanganda yatwalilileho lika kuhuhwa havyalumingo vivali, ufuku namusana. Hakuwana nge kwapwile vula yayinene chikuma kaha nawa kwilu kwelavile wi nakufwika likumbi navatanganyika, ngocho chalingishile muka-kutambukisa wato ahone kutachikiza oho vahetele nokwo vapwile nakuya. Chasoloka nge naumwe wauchi evwile zala mwomwo yachishika, navula, nachihwihwi nawoma uze wavakwachile.

14, 15. (a) Mwomwo ika Paulu ahilukilile mazu ahanjikile hakavanga kuli vakwavo? (b) Vyuma muka natulinangula kuli Paulu hamazu alutalililo ahanjikile?

14 Paulu emanyine nakuhanjika mazu aze ahanjikile hakavanga. Kaha echi kachapwile kwijiva nge ali nakuvamba ngwenyi ‘ami ngwamilwezanga oloze enu kamute.’ Chipwe ngocho, vyuma vyasolokele vyasolwele hatoma nge vatelele kukavangiza mazu avalwezele. Kufumaho avakolezezele ngwenyi: “Ami nangumilweza ngwami umikenu, mwomwo hali enu kaheshi kupwa mutu numba umwe mwafwako, shina wato kaha.” (Vili. 27:21, 22) Mazu kana pamo ajikijishile chikuma vaze vapwile muwato. Twafwelela ngwetu Paulu naikiye awahililile chikuma omu Yehova amuhanyine ou mujimbu walutalililo mangana alwezeko vakwavo vapwile muwato. Chapwa chachilemu kwanukanga ngwetu Yehova azakama kuyoya chavatu vosena. Mutu himutu apwa wamulemu kuli ikiye. Kaposetolo Petulu asonekele ngwenyi: “Yehova . . . kazanga mutu numba umwe akanongeko, oloze azanga vosena vapihilile nakwalumuka.” (Petu. 2, 3:9) Shikaho twatela kwambulila vatu vavavulu mujimbu waYehova walutalililo mukapachapacha mwomwo kuyoya chavo chili muponde.

15 Twafwelela ngwetu, Paulu ambulilile vatu vavavulu vapwile muwato “[vyalutalililo lwenyi] lwakutalilila vyuma vize Kalunga ashikile.” (Vili. 26:6; Kolo. 1:5) Omu vosena vamwene ngwavo navavomba, Paulu avakolezezele hakuvalweza mujimbu walutalililo ngwenyi navayovoka. Ambile ngwenyi: “Mwomwo naufuku, kuli ami kwemananga kangelo kaKalunga kami . . . kaha ambanga ngwenyi: ‘Ove Paulu, kanda nawivwa womako. Watela kwimana kumeso aKesale. Tala! Kalunga mwavakinga vosena vaze uli nakutambuka navo muwato.’” Kaha avakolezezele ngwenyi: “Shikaho, enu malunga, umikenu, mwomwo ngunafwelela Kalunga ngwami vyuma navisoloka nganomu vene angulwezanga. Oloze kuvanganyi makimba atumbile kulitungu limwe.”—Vili. 27:23-26.

“Vosena Vahetele Kanawa Kutunda” (Vili. 27:27-44)

“Alombele kuli Kalunga kumeso avosena.”—Vili. 27:35

16, 17. (a) Lwola muka alombele Paulu, kaha vyuma muka vyafuminemo? (b) Mazu aPaulu ateselemo ngachilihi?

16 Hanyima yavize vyalumingo vivali, wato vauhungumwinenga kunyamanganda kafwe jikilomita 870, kaha vaka-kuzata kuwato vaputukile kuhumikiza ngwavo, vali nakupandama kwakamwihi natunda mwomwo pamo vevwile makimba ali nakuliveta hatunda. Vazezumwine vikungo vyakwimikisa wato kuchina kuvapekumuna kumakimba nakutalisa tongo kutunda pamo ngwavo navaheta kutunda nakusulika wato. Halwola kana vaka-kuzata kuwato vasakile kuchina muwato, oloze vavahonesele kuli maswalale. Paulu alwezele kapitau kamaswalale namaswalale ngwenyi, “Ava malunga kuvanga vatwame muwato, mokomoko kamweshi kuyovokako.” Omu makimba aunjileko chindende, Paulu alwezele vakwavo vosena valyenga vyakulya nakuvafwelelesa ngwenyi navayovoka. Kufumaho “alombele kuli Kalunga kumeso avosena.” (Vili. 27:31, 35) Paulu ahanyine chakutalilaho chamwaza kuli Luka naAlishitaku, navaka-kulishitu makumbi ano hakusakwilila Yehova kuhichila mukulomba. Uno kulomba chenu cheji kujikijisanga nakuvendejeka vakwenu tahi?

17 Omu Paulu akumishile kulomba “vosena vomikile, kaha vaputukile kulya vyakulya.” (Vili. 27:36) Vatwalileho lika kumbila tiliku mukalungalwiji mangana wato uleluke omu vapwile nakuheta kwakamwihi natunda. Omu kwachele, vaka-kuzata kuwato vavatwileko vikungo vyakwimikisa wato nakukasununa nawa jingoji jakuvilapo vyakupingulwisa, nakuzezwila mupeho lihina lyakulutwe lyakutambukisa wato mangana chipwenga chachashi kupingulwila wato kutunda. Kufumaho, tongo yakulutwe yakakachilile pamo muusekeseke chipwe muulova, kaha tongo yakunyima yaputukile kupazwojoka muvihanda mwomwo yamakimba. Maswalale vamwe vasakile kujiha vafunge mangana vahone kuchina, oloze Yulyu avakanyishile. Avalwezele vosena vahale chipwe kuzachisa vihanda vyawato mangana vahete kutunda. Mazu ahanjikile Paulu ateselemo, vatu vosena 276 vayovokele. Chikupu vene “vosena vahetele kanawa kutunda.” Uno valovokelele kuchihela muka?—Vili. 27:44.

“Likoji lyaKulipwila” (Vili. 28:1-10)

18-20. Uno vatu vahalitungu lyaMelita vasolwele ngachilihi “likoji lyakulipwila,” kaha chakukomwesa muka alingile Kalunga kuhichila muli Paulu?

18 Vosena vayovokele vatachikijile jino ngwavo, vali halitungu lyaMelita kusulo yaShishilya. (Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Litungu lyaMelita Lyapwililile Kulihi?) Vatu vahalitungu kana vaze vahanjikilenga lilimi lyeka, vavasolwelele “likoji lyakulipwila.” (Vili. 28:2) Vawikililile kakahya vatu vaze kavatachikijileko, vaze vehetele halitungu lyavo oku vanazovo kaha nawa vali nakuchikima. Ngocho vaputukile jino kwivwa yuku numba tuhu kwapwile chishika navula. Kwasolokele chuma chakukomwesa.

19 Paulu asakile kukafwa vakwavo, ngocho ayile nakumbata mukuta wajitete nakuuhaka hajiko. Haze hamukuta wajitete hasolomokele chiyenge nakumusuma nakukakachila kulivoko lyenyi. Kahechi chalingishile vatu vahalitungu lyaMelita vashinganyeke ngwavo, pamo Paulu vapwile nakumuzangamisa kuli Kalunga. a

20 Vatu vahalitungu vaze vamwene omu Paulu vamusumine vashinganyekele ngwavo “mwajimba.” Mukanda umwe wahanjika ngwawo lizu livene vazachisa hano lyapwa hilizu veji kuzachisanga “vaka-chipatela.” Shikaho katweshi kulikomokelako mwomwo lizu kana valisonekele kuli ‘Luka, chimbuke vazanga.’ (Vili. 28:6; Kolo. 4:14) Oloze Paulu atapwilile uze linoka mukakahya, kaha kalemanyineko.

21. (a) Uno mumujimbu asonekele Luka, mwatwama vyakutalilaho muka vyasolola nge asonekele vyuma vyakwoloka? (b) Vyakukomwesa muka alingile Paulu halitungu lyaMelita, kaha vyuma muka valingile vatu vahalitungu kana?

21 Halitungu kana hapwile nalunga umwe wamulemu waluheto walijina lyaPuvuliu. Ou lunga pamo ikiye vatongwele vaLoma kupwa twamina halitungu lyaMelita. Luka amulumbununa ngwenyi apwile “lunga umwe wamulemu wahaze halitungu,” mazu kana akiko nawa vawanyine havyuma vivali vavumbwile halitungu lyaMelita. Ou lunga atambwile Paulu navakwavo nachisambo nakutwama navo hamakumbi atatu. Chipwe ngocho ise yaPuvuliu apwile nakuviza. Nahalwola kanelu Luka alumbunwine kanawa mujimbu kana. Asonekele ngwenyi ise you lunga “apwile nakuviza musongo wachishika nou wakuhichisa manyinga.” Alumbunwine musongo kana kuzachisa mazu aze veji kuzachisanga vaka-chipatela. Paulu alombele, kaha amunangikile mavoko enyi, ngocho amukile. Chuma kana chavevwishile kuwaha ngocho vaputukile kumunehela vosena vaze vapwile nakuviza, kaha avokile. Kaha nawa vanehelelelenga Paulu navakwavo apwile navo mawana amavulu.—Vili. 28:7-10.

22. (a) Vyuma muka ahanjikile mutu umwe alinangula chikuma hamujimbu asonekele Luka wakuya kuLoma? (b) Vyuma muka natushimutwila mukapetulu nakavangizaho?

22 Mujimbu waungeji waPaulu uze atambukile hakalungalwiji ou tunashimutwila, wapwa wakwoloka kaha nawa wamuchano. Mutu umwe alinangula chikuma ambile ngwenyi: “Mujimbu waLuka wapwa wakulipwila chikuma hamijimbu yosena yamuMbimbiliya yize yalumbununa vyuma vyasolokelenga. Mijimbu asonekele yakutalisa kumaungeji vatambukilenga hakalungalwiji mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, navyuma vyasolokelenga kumututuko wakalungalwiji waMendetelenya vyapwa vyakwoloka.” Kaha chasoloka asonekelenga vyuma vyapwile nakulingiwa. Pamo Luka asonekelenga vyuma kana halwola vapwile muungeji nakaposetolo Paulu. Nge mukiko chapwile kahanyi asonekele vyuma vyavivulu omu vatwalilileho naungeji wavo. Vyuma muka jino vyasolokele kuli Paulu omu vahetele muLoma? Tutalenu vyuma vyasolokele.

a Hakuwana nge ava vatu vatachikijile ava manoka, chasolola hatoma nge halitungu kana hapwilenga ou muyachi wamanoka. Oloze oholyapwa halitungu lyaMelita kaheshi viyengeko, pamo mwomwo yakwalumuka changalila hamyaka yayivulu yinahichimo, chipwe vanavajihinga mwomwo yakuvula chavatu halitungu kana.