Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 11

‘Vawahililile Nakuzala naShipilitu Yajila’

‘Vawahililile Nakuzala naShipilitu Yajila’

Vyuma alingilenga Paulu hakwambulila vatu vavakalu michima

Chishina chinazame hali Vilinga 13:1-52

1, 2. Uno ungeji waMbalanape naSaulu wapwile ngachilihi wakulipwila, kaha mulimo wavo wateselemo ngachilihi chikuma mazu ahali Vilinga 1:8?

 LIKUMBI limwe, vatu muchikungulwilo chamuAndeyoka vawahililile chikuma. Halikumbi kana vapolofweto navaka-kunangula valikungulwile, kaha shipilitu yajila yatongwele Mbalanape naSaulu vatwale mujimbu wamwaza kuvihela vyakwakusuku. a (Vili. 13:1, 2) Twatachikiza ngwetu shimbu kanda lwola kanelu, malunga veka vakulindunuka vavatumine vakambulule mujimbu kuvihela vyakwakusuku. Chipwe ngocho, halwola kana vamishonali vavatuminenga kuvihela kuze kwapwile lyehi vaka-Kulishitu. (Vili. 8:14; 11:22) Oloze aha jino, Mbalanape naSaulu naYowano uze vavulukilenga nawa ngwavo Mako uze apwile muka-kuvazachila, vavatumine vayenga kuvihela kuze vatu vavavulu kanda vevwengaho lyehi mujimbu wamwaza.

2 Kafwe myaka 14 kunyima, Yesu alwezele vaka-kumukavangiza ngwenyi: “Namukapwanga muvinjiho jami muYelusalema, namuYuleya mwosena, namuSamaliya, nakuvihela vyakwakusuku vyahamavu.” (Vili. 1:8) Shikaho awa mazu aupolofweto ahanjikile Yesu ateselemo chikuma, omu vatongwele Mbalanape naSaulu, mangana vapwenga vamishonali. b

Kuvahandununa “Vayenga kuMulimo” (Vili. 13:1-12)

3. Mwomwo ika chapwilile chachikalu kutambuka jitunda jajisuku mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga?

3 Makumbi ano twapwa vakutokwa chikuma hakupwa najiminyau najindeke mwomwo vatu veji kutambukanga jitunda jajisuku muola yimwe chipwe jivali. Oloze mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga C.E., kakwapwile vyuma kaneviko. Vatu vatambukilenga jitunda jajisuku hamavu, kaha nawa mumikwakwa yayipi. Vatu vatambukilenga ungeji walikumbi limwe wajikilomita 30, ngocho vazeyelenga chikuma. c Numba tuhu Mbalanape naSaulu vawahililile chikuma hakuvahana mulimo, oloze vatachikijile ngwavo navasakiwa kuzata chikuma nangolo nakulisuula.—Mateu 16:24.

4. (a) Uno Mbalanape naSaulu vavatongwele naka, kaha vandumbwavo vevwile ngachilihi? (b) Tunahase kukundwiza ngachilihi vandumbwetu vaze veji kutongolanga mangana vazate milimo muchikungulwilo?

4 Mwomwo ika shipilitu yajila yahandunwine Mbalanape naSaulu “vayenga kumulimo”? (Vili. 13:2) Mbimbiliya kayahanjikahoko. Twatachikiza kaha ngwetu shipilitu yatongwele ava malunga. Kakwatwama unjiho wasolola nge vapolofweto navaka-kunangula muAndeyoka vayayavalileko, oloze vavakundwijile. Achishinganyekenu kuwaha vevwile vaMbalanape naSaulu hakumona vandumbwavo vakushipilitu navavakundwiza chakuzeneka kuvevwila lushiushiu. Ava vandumbwavo ‘valombele, nakulijilika kulya, nakuvanangika mavoko, kaha vavasuwile vayenga.’ (Vili. 13:3) Nayetu nawa twatela kukundwiza malunga vaze veji kutongolanga vazate milimo muchikungulwilo kuhakilako namalunga vaze veji kutongolanga mangana vatwaminyine muvikungulwilo. Muchishishisa chakuvevwila lushiushiu, oloze twatela “[kuvavumbika] chikuma muzangi mwomwo yamilimo yavo.”—Teso. 1, 5:13.

5. Lumbununenu omwo Mbalanape naPaulu vambulwilile halitungu lyaKupulusu.

5 Omu vahetele kuchau chamuSelusha kwakamwihi naAndeyoka, Mbalanape naSaulu vanyinyine muwato nakuya halitungu lyaKupulusu, ungeji wajikilomita 200. d Twafwelela ngwetu Mbalanape afwililile kwambulila vatu vamungalila kana mujimbu wamwaza mwomwo mukiko afumine. Omu vahetele munganda yaSalame yize yapwililile kumututuko walitungu kana, kavenyekele lwolako, mwomwo hahaze vene “vaputukile kwambulula mazu aKalunga mujisunangonga javaYuleya.” e (Vili. 13:5) Mbalanape naSaulu vambulilile vatu halitungu lyosena lyaKupulusu, pamo vambulwilile mujinganda jajinene japwilile mujila vapwile nakuhita. Pamo vatambukile tunda yajikilomita 160, kweseka najila vahichile.

6, 7. (a) Uno Seleju Paulu apwile iya, kaha mwomwo ika Mbala-Yesu afwililile kumuhonesa kwivwilila kumujimbu wamwaza? (b) Chuma muka alingile Saulu omu Mbala-Yesu avafumbukilile?

6 Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vatu vahalitungu lyaKupulusu valemeselenga chikuma tulunga vamakuli. Chuma kana chasolokele hatoma omu Mbalanape naSaulu vahetele muPafwose, ngalila yize yapwililile kumulauko walitungu kana. Omu vahetele mungalila kana, vawanyine “muka-kupanda kaha nawa kapolofweto wamakuli uze vavulukilenga ngwavo Mbala-Yesu. Apwile hamwe nanguvulu Seleju Paulu, lunga wakunangakana.” f Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, vatu vavavulu vamangana muLoma kuhakilako vene ‘nalunga wakunangakana’ Seleju Paulu, vayilenga kuli vaka-kupanda navaka-kutaha kuzachisa vatanganyika mangana vavakafwe hakusakula vyakulinga vyavilemu chikuma. Chipwe ngocho, Seleju Paulu akunyukile hakwivwa mujimbu wamwaza waWangana, kaha “afwilile kwivwa mazu aKalunga.” Echi kachevwishile kuwaha Mbala-Yesu uze vavulukilenga ngwavo Eluma kulumbununa “muka-kupanda[ko].”—Vili. 13:6-8.

7 Mbala-Yesu ahungile mujimbu waWangana. Jino hakusaka apwenga lika muka-kulweza Seleju Paulu mangana, ajinyine ‘kusosolola nguvulu kulufwelelo.’ (Vili. 13:8) Oloze Saulu kechelele ou muka-kulinga visava mangana ahonese Seleju Paulu kwivwilila kumujimbu wamwazako. Jino vyuma muka alingile Saulu? Mbimbiliya ngwayo: “Saulu uze vavulukile nawa ngwavo Paulu, azalile nashipilitu yajila, kaha amushishikile [Mbala-Yesu] chikuma nakwamba ngwenyi: ‘Ove lunga wakuzala namakuli navilinga vyavipi vyosena, ove mwanaLiyavolo, ove muka-kole wavyuma vyakwoloka vyosena, ove kumana kaweshi kulitwamina kutangisa jijila jaYehova jakwolokako nyi? Tala, livoko lyaYehova lili hali ove, kaha mupwa ukapuputa, musana walikumbi kaweshi kuumonako hatando yimwe.’ Hahaze vene mbundu namilima yamufwikile, kaha apupuchilile noku noku awane mutu amukwate kulivoko amutwaminyine.” g Vyuma muka vyasolokele mwomwo yachuma kanechi chakukomwesa? Mbimbiliya ngwayo: “Uze nguvulu hakumona vyuma vize vyasolokele, alumukile nakupwa muka-kwitava, mwomwo alikomokelele hakunangula kanechi chakuli Yehova.”—Vili. 13:9-12.

Ngana mwaPaulu, nayetu tweji kuhakwilanga muchano kachi nge vanakutuyanjisa

8. Tunahase kupwa ngachilihi vakumika makumbi ano ngana mwaPaulu?

8 Paulu kevwile woma Mbala-Yesuko. Nayetu nawa katwatela kwivwa woma vaka-kole jetu vaze navafwila kuhonesa vatu vakuwahilila, vaze vali nakufwila kwivwilila kumujimbu waWanganako. Chipwe ngocho, mazu natuhanjika kuvatu vaze navasaka kutuhonesa atela kupwa “akukokweza shimbu yosena, akutova mungwa.” (Kolo. 4:6) Shikaho twatela kutwalaho lika kukafwa vatu vakuwahilila valinangule muchano numba nge chuma kana nachivwisa vatu veka kupihya. Kaha nawa katwatela kwivwa woma kusolola hatoma kwitava chamakuli chize chili nakutwalaho lika “kutangisa jijila jaYehova jakwolokako” ngana mwaMbala-Yesu. (Vili. 13:10) Ngana mwaPaulu, nayetu twatela kuvilika muchano nakumika nakuheta kumichima yavatu vakuwahilila. Numba tuhu Yehova keshi kutukafwa mujila yize akafwilililemo Pauluko, oloze twatachikiza ngwetu mwatukafwa nashipilitu yenyi yajila akoke vaze vatela vezenga mumuchano.—Yowa. 6:44.

‘Mazu Akukolezeza’ (Vili. 13:13-43)

9. Uno Paulu naMbalanape vahana chakutalilaho muka chamwaza kuli vaze vali nakutetekela muvikungulwilo makumbi ano?

9 Vyuma vyalumukile omu ava malunga vafumine kuPafwose nakuya nawato kuPelenga ngalila yize yapwilile kungenge yaAja, tunda yajikilomita kafwe 250. Hali Vilinga 13:13 ava malunga vavavuluka ngwavo, “Paulu navakwavo.” Vulukiso kana yasolola nge Paulu ikiye apwile nakutwaminyina vakwavo mumilimo yize vazachilenga. Chipwe ngocho, kakwatwama unjiho wasolola nge Mbalanape evwililile Paulu lushiushiuko. Oloze ava malunga vavali vatwalilileho lika kuzachila hamwe mangana valinge mwaya kujina chaKalunga. Paulu naMbalanape vahana chakutalilaho chamwaza kuli vaze vali nakutwaminyina muvikungulwilo makumbi ano. Muchishishisa chakufwila ulemu, vaka-Kulishitu veji kwanukanga mazu ahanjikile Yesu ngwenyi: “Muvosena mwapwa muvandumbu.” Ahanjikile nawa ngwenyi: “Weshowo mwalitohwesa ivene navakamwinyisa, kaha weshowo mwalinyisa ivene navakamutohwesa.”—Mateu 23:8, 12.

10. Lumbununenu omu wapwile ungeji wakufuma kuPelenga nakuya kuAndeyoka muPishicha.

10 Omu vahetele kuPelenga, Yowano uze vavulukile nawa ngwavo Mako avasezele nakukinduluka kuYelusalema. Mbimbiliya kayasolola vyuma vyamulingishile akindulukeko. Paulu naMbalanape vatwalilileho lika naungeji wavo. Vafumine kuPelenga nakuya kuAndeyoka muPishicha nganda yamungalila yaNgalesha. Kachapwile chachashi kutambuka ungeji kanako mwomwo nganda kana yapwililile hachihela chakulunduka kafwe jimita 1,100. Kaha nawa jijila jakuya kunganda kana jahichile mujipili, ngocho vatu vavavulu vavalukukilenga kuveji. Ou keshi ukiko kaha ukalu vamweneko, mwomwo chasoloka nge halwola kanelu Paulu kalikangwile kanawa kumujimbako. h

11, 12. Paulu akunywile ngachilihi vatu omu apwile nakuhanjika musunangonga yamuAndeyoka yakuPishicha?

11 Omu Paulu naMbalanape vahetele kuAndeyoka yakuPishicha, vengilile musunangonga halikumbi lyaSambata. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Jino omu Jishimbi naMazu aVapolofweto valingile hivanavitange lyehi kumeso avatu, vaka-kutwaminyina musunangonga vatumine mazu kuli vakiko ngwavo: ‘Enu malunga, enu vandumbwetu, kachi nge muli namazu amwe akukolezeza vatu, ahanjikenu.’” (Vili. 13:15) Ngocho Paulu emanyine nakuputuka kuhanjika.

12 Paulu aputukile kuhanjika kulizavu ngwenyi: “Enu malunga, enu vaIsalele, nayenu nawa vaka-kwivwa Kalunga woma.” (Vili. 13:16) Vatu vaze vakungulukile vapwile vaYuleya navaze valumukile kupwa vaYuleya. Uno Paulu akunywile ngachilihi vaka-kumwivwilila vaze kavatachikijile mulimo azata Yesu muvyuma ajina Kalunga? Chatete Paulu ahanjikilemujimbu wavaYuleya. Avalumbunwinyine omwo Yehova “atohwesele vatu kana omu vapwile vamwiza mulifuchi lyaEjipitu,” nomwo nawa “ejivile kuvecha valilingilenga tuhu vyuma vasakile mupambo” hamyaka 40. Paulu nawa avalumbunwinyine omwo vaIsalele vatambwile uswana muLifuchi lyaLushiko nomwo Yehova “avahanyine lize lifuchi kupwa uswana wavo.” (Vili. 13:17-19) Vatu vamwe vamba ngwavo, Paulu apwile nakuhanjika havyuma vyamuVisoneka vize vevwile vatu halikumbi lyaSambata. Nge mukiko, kaha ahana chakutalilaho chamwaza ‘chakulilingisa kupwa vyuma vyosena kuvatu vakulisezaseza vosena.’—Koli. 1, 9:22.

13. Tunahase kukunyula ngachilihi vatu natwambulila?

13 Nayetu nawa twatela kufwila kukunyula vatu vaze tweji kwambulilanga. Chakutalilaho, nge natutachikiza liuka lyakwitava lyamutu tunakwambulila, kaha nachitukafwa tusakule vihande vize navimukunyula. Kaha nawa tunahase kuvuluka mazu amuMbimbiliya aze atachikiza mutu tuli nakushimutwila nenyi. Chapwa chamwaza kulweza mutu alitangile muMbimbiliya yenyi. Shikaho, fwilenu kuwananga jijila jakwambulwilamo jize najikunyula vaka-kumivwilila.

14. (a) Uno Paulu ajimbwile ngachilihi mujimbu wamwaza wakuvuluka Yesu, kaha vyuma muka ahuhumwine vatu? (b) Uno vatu vakwile ngachilihi kuvyuma ahanjikile Paulu?

14 Kufumaho, Paulu ahanjikile hachisaka chavamyangana vaze vayulilenga vaIsalele kuze kwafumine “mulwilo, Yesu” nomwo nawa Yowano Muka-kumbapachisa akafwile vatu vetavile ou “mulwilo.” Kaha nawa Paulu alumbunwine omwo Yesu vamujihile nomwo nawa vamusangwile. (Vili. 13:20-37) Paulu ambile ngwenyi, “Shikaho, manenu ngumilweze . . . muli ou mukiko vene vali nakumyambulila enu mazu akumikonekela jishili jenu . . . Weshowo mwetava vanamusambisa lyehi kuhichila muli Yesu.” Kufumaho alwezele vaka-kumwivwilila mazu awa akuhuhumuna ngwenyi: “Zangamenu mangana vyuma vanahanjika muMazu avapolofweto vizeneke kwiza hali enu ngwavo: ‘Talenu, enu vaka-kulumbilisa, likomokelenu, nongenu, mwomwo ami nguli nakuzata mulimo hamakumbi enu ano, mulimo uze kamweshi kuketavilako numba kupwa mutu wakumilumbunwinawo munona munona.’” Awa mazu ahanjikile akwachile vatu kumichima. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Vatu vavalembelelele mangana vihande evi vakavihanjike cheka kuli vakiko haSambata nayizaho.” Omu vatu musunangonga valimwangile, “vaYuleya vavavulu vaze valemeselenga Kalunga navatu vaze valumukile kupwa vaYuleya vakavangijile Paulu naMbalanape.”—Vili. 13:38-43.

“Natwalumuka naKuya Kuli Vaka-Mafuchi Eka” (Vili. 13:44-52)

15. Vyuma muka vyasolokele haSambata omu Paulu ahanjikile kuvatu vaze valikungulwile?

15 Omu Sambata yakavangijileho yahetele, “kafwe vatu vosena munganda vakungulukile” nakwivwilila kuli Paulu. Oloze vaYuleya vamwe kavevwile kuwaha hachuma kanako, “kaha vaputukile kulingulula nakasautu vyuma vize ahanjikilenga Paulu.” Ngocho, Paulu naMbalanape vahanjikile nakumika ngwavo: “Chapwanga chakutamo kuhanjika mazu aKalunga chatete kuli enu. Oloze hakuwana nge muli nakuwakana kaha nawa enu vavene kamwalimwene ngwenu munatemo kupwa nakuyoya chahaya myaka yosenako, shikaho natwalumuka nakuya kuli vaka-mafuchi eka. Mwomwo naYehova atulweza mumazu ano ngwenyi: ‘Ngunakutongola upwenga umumunyi wavaka-mafuchi eka, mangana unehe ulwilo mbwe nakusongosongo yamavu.’”—Vili. 13:44-47; Isa. 49:6.

“Vaputukile kuyanjisa Paulu naMbalanape . . . Kaha tumbaji vawahililile lika nakuzala nashipilitu yajila.”—Vili. 13:50-52

16. Vyuma muka valingile vaYuleya hakwivwa mazu ahanjikile Paulu naMbalanape, kaha vakiko valingile ika omu vavayanjishile?

16 Vatu vakumafuchi eka vaze vapwile nakwivwilila vawahililile chikuma, kaha “vosena vaze vapwile namichima yamwaza yakusaka kuyoya chahaya myaka yosena valumukile nakupwa vaka-kwitava.” (Vili. 13:48) Nakushimbula chiku mazu aYehova atanjile mulifuchi lyosena, oloze vaYuleya vevwile kupihya. Echi chapwile kwijiva nge Paulu naMbalanape vapwile nakuvamba ngwavo, numba tuhu mazu aKalunga vawahanjikile chatete kuli vaYuleya, oloze vakanyine Meshiya nakulingisa Kalunga ahone kwitavila kulemesa chavo. Echi chalingishile vaYuleya vasowangize malunga namapwevo vaze vamwenenga kupwa vavalemu munganda, “kaha vaputukile kuyanjisa Paulu naMbalanape nakuvahangila kuweluka wajingiza javo.” Uno Paulu naMbalanape valingile ngachilihi? “Vavatotomwenene lukungu lwakumahinji avo, kaha vayile kuIkonyume.” Uno chuma kanechi chalingishile kwitava chavaka-Kulishitu chikume kuAndeyoka muPishicha tahi? Nduma. Mbimbiliya ngwayo, tumbaji vaze vasalile “vawahililile lika nakuzala nashipilitu yajila.”—Vili. 13:50-52.

17-19. Mujijila muka tunahase kulondezezelamo Paulu naMbalanape, kaha kulinga ngocho nachitukafwa ngachilihi tupwenga vakuwahilila?

17 Vyuma valingile ava vangamba jaKalunga vakushishika omu vavayanjishile, vyatunangula chishina chachilemu. Katwatela kulitwamina kwambulula mujimbuko numba nge vatu vavalemu mukaye navafwila kutukanyisa. Anukenu ngwenu, omu vatu vamuAndeyoka vakanyine kwivwilila kumujimbu, Paulu naMbalanape “vavatotomwenene lukungu lwakumahinji avo.” Echi chapwile chinjikizo chakusolola nge kavapihililileko, kaha kavapwile namulonga kuvyuma navisolokela vatuko. Ava vamishonali vamwene ngwavo kavapwile nangolo jakulweza vatu vyuma vatelele kulingako. Oloze vapwile kaha nangolo jakusakula kutwalaho kwambulula chipwe chiku. Kaha chikupu vene vatwalileho lika kwambulula omu vayile kuIkonyume.

18 Vyuma muka valingile vaze tumbaji vasalile muAndeyoka? Numba tuhu vapwile mungalila yavatu vavakalu michima, oloze vapwilenga lika vakuwahilila chamokomoko nomwo vatu vakwilililemo kumujimbu wamwaza. Yesu ambile ngwenyi: “Vawahilila shina vaze veji kwivwililanga mazu aKalunga nakuwalamanga.” (Luka 11:28) Kahomu mukiko vafwililile kulinga natumbaji kuAndeyoka muPishicha.

19 Ngana mwaPaulu naMbalanape, nayetu twatela kwanukanga lika ngwetu, mulimo twatwama nawo shina wakwambulula mujimbu wamwaza. Shikaho vatu vaze natwambulila vakiko kaha vatela kusakula kwitavila chipwe kukana mujimbu uze natuvambulila. Kachi nge vatu natwambulila navakana, kaha twatela kulinga ngana muze valingile tumbaji vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga. Shikaho nge natumona muchano kupwa waulemu nakwitavila shipilitu yajila yitutwaminyine, kaha natupwa vakuwahilila chamokomoko nakutuyanjisa.—Ngale. 5:18, 22.

a Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Mbalanape ‘MwanaKuvendejeka.’

b Halwola kanelu, vikungulwilo vyapwile nakuvihela vyakwakusuku vyakufwana nge kuAndeyoka yakuSulya, ngalila yize yapwililile kunote yaYelusalema kafwe jikilomita 550.

c Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Kutambuka Ungeji haMavu.”

d Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga wato watambukilenga tunda yajikilomita kafwe 160 halikumbi limwe nge peho yili kanawa. Oloze nge peho kayeshi kanawako wambachilenga chikuma lwola.

e Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ JiSunangonga JavaYuleya.”

f Ngalila yaKupulusu vayiyulilenga kuZango yaJishimbi JavaLoma. Kaha mwata wangalila walitungu kana apwile nguvulu uze apwile nachihela chachinene chikuma.

g Kufuma halwola kanelu Saulu vamuvulukilenga jino ngwavo Paulu. Vatu vamwe vamba ngwavo, Saulu aputukile kuzachisa eli lijina lyavaLoma mangana asolole kavumbi kuli Seleju Paulu. Hakuwana nge atwalileho lika kuzachisa lijina kana nahalwola afumine kuKupulusu, echi chasolola nge Paulu uze apwile “kaposetolo kuli vaka-mafuchi eka” ajinyine kuzachisa lijina kaneli lyavaLoma mangana vamutachikize. Kaha nawa pamo azachishile lijina lyakwamba ngwavo Paulu mwomwo muchiHelase vulukiso yalijina lyenyi lyachiHepeleu Saulu, yalifwanyine nalizu lyachiHelase lize lyatwama naulumbunwiso waupi.—Loma 11:13.

h Omu mwahichile myaka yayivulu, Paulu asonekelele vaka-Ngalesha mukanda. Kaha mumukanda kana asonekelemo ngwenyi: “Kuviza chami chikiko changulingishile ngumyambulile mujimbu wamwaza halwola lwatete.”—Ngale. 4:13.