Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 19

“Twalaho Lika Kuhanjikanga, Kanda Nauhola Kuluko”

“Twalaho Lika Kuhanjikanga, Kanda Nauhola Kuluko”

Numba tuhu Paulu azachilenga mulimo umwe mangana awane hakuyoyela, oloze ahakilenga mulimo wakwambulula kulutwe

Chishina chinazame hali Vilinga 18:1-22

1-3. Mwomwo ika kaposetolo Paulu ayililile muKolinde, kaha ukalu muka amwene?

 KUSONGO yamwaka wa 50 C.E, kaposetolo Paulu apwile munganda yaKolinde muze vasekasanyinenga chikuma, muze nawa vayilenga vaHelase, navaLoma, navaYuleya vavavulu. a Paulu kayile munganda kana nakusekasana chipwe nakutonda milimoko. Oloze ayile nakuzata mulimo waulemu chikuma wakwambulula unjiho waWangana waKalunga. Numba tuhu apwile nakusakiwa chihela chakutwama, oloze kapwile nakusaka kuhana vandumbwenyi mulimo wakumuzakamako. Kasakile kulingisa vatu vamone ngwavo vatelelele kumuzakama mwomwo azachilenga mulimo waKalungako. Vyuma muka alingile?

2 Paulu atachikijile mulimo wakutunga jimbalaka. Mulimo wakutunga jimbalaka wapwile waukalu, oloze alisuuwile kuuzata mangana awane hakuyoyela. Uno ahashile kuzata mulimo kana munganda kaneyi yapwile navatu vavavulu tahi? Uno awanyine chihela chamwaza chakutwama tahi? Numba tuhu Paulu apwile nakusakiwa vyuma kanevi, oloze kalitwaminyinyine kuzata mulimo waulemu wakwambululako.

3 Omu Paulu awanyine vyuma apwile nakusaka ashimbwile muKolinde, kaha vatu vavavulu vapwile nakwakulako kanawa kumujimbu uze apwile nakwambulula. Vyuma muka natulinangula kuli Paulu hamilimo yize azachile muKolinde, vize navitukafwa twambulule kanawa unjiho wamujimbu waWangana waKalunga mujingalila muze tweji kwambulwilanga?

“Vapwilenga Vaka-Kutunga jiMbalaka” (Vili. 18:1-4)

4, 5. (a) Uno Paulu apwile nakutwama kulihi omu apwile muKolinde, kaha mulimo muka wakukaye azachilenga? (b) Uno Paulu alinangwile ngachilihi mulimo wakutunga jimbalaka?

4 Omu mwahichile lwola kufuma haze Paulu ahetele muKolinde, aliwanyine naAkwila napuwenyi Pilishila vaYuleya vaze vapwile vachisambo. Ava valunga napwevo valukilile muKolinde, mwomwo mwangana Kolochiu ahanyine lushimbi ngwenyi “vaYuleya vosena vafume muLoma.” (Vili. 18:1, 2) Akwila napuwenyi Pilishila vetavilile Paulu atwame kuzuvo yavo nakuzachila hamwe mulimo wakutunga jimbalaka. Mbimbiliya yamba ngwayo: “Hakuwana nge [Paulu] azachilenga mulimo woumwe navakiko, ngocho atwamine kuzuvo yavo, kaha vazachililenga hamwe, mwomwo vapwilenga vaka-kutunga jimbalaka.” (Vili. 18:3) Paulu atwaminenga kuzuvo yavava valunga napwevo vachisambo omu azachilenga mulimo wenyi wakwambulula muKolinde. Chasoloka nge omu Paulu apwile nakutwama kuzuvo yaAkwila naPilishila, asonekele mikanda yimwe yamuMbimbiliya. b

5 Uno Paulu alinangwile ngachilihi mulimo wakutunga jimbalaka oku nawa vamunangwililile “kutungi yaNgamalyele”? (Vili. 22:3) VaYuleya vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vachimwenenga kupwa chakutamo kunangula vana vavo milimo numba tuhu vana kana valinangwile chinyingi chavyuma vyeka kumashikola. Hakuwana nge Paulu afumine kuTalasu muShilisha, mungalila muze mwapwilenga mahina vavulukilenga ngwavo cilicium aze vatungishilenga jimbalaka, ngocho chasoloka nge Paulu alinangwile mulimo wakutunga jimbalaka omu apwile mukweze. Mumulimo wakutunga jimbalaka mwaliweza vyuma muka? Mwaliweza kutonga lihina lyakutungisa, chipwe kulivatwojola nakulitonga numba jino vatunge mbalaka, mwomwo mahina kana apwilenga akukola chikuma. Kala mweshomwo vyapwile vyuma, mulimo kana wapwilenga waukalu.

6, 7. (a) Uno Paulu amwene ngachilihi mulimo wakutunga jimbalaka, kaha vyuma muka vyasolola nge Akwila naPilishila navakiko vamwene mulimo kana mujila yoyimwe? (b) Uno vaka-Kulishitu vamakumbi ano veji kukavangizanga ngachilihi chakutalilaho chaPaulu, naAkwila naPilishila?

6 Paulu kamwene mulimo wakutunga jimbalaka kupwa mulimo waulemu chikuma mukuyoya chenyiko. Azachilenga mulimo kana mangana awaneko vyuma vyakulikafwa navyo hakuzata mulimo wakwambulula mujimbu wamwaza ‘chakuhona kumufweta.’ (Koli. 2, 11:7) Uno Akwila napuwenyi Pilishila vamwenenga ngachilihi mulimo wakutunga jimbalaka? Hakupwa vaka-Kulishitu, twafwelela ngwetu vaumwene ngana muze aumwene Paulu. Kaha omu Paulu afumine muKolinde mu 52 C.E., Akwila naPilishila navakiko vamukavangijile kuEfwesu, kaha omu vapwile muEfwesu muzuvo yavo mukiko valikungulwililenga nakulemesa Kalunga. (Koli. 1, 16:19) Kaha vakindulukile kuLoma, kufumaho vayile cheka kuEfwesu. Ava valunga napwevo vatwima vahakile milimo yaWangana kulutwe nakufwila kukafwa vakwavo, echi chikiko chalingishile vavasakwilile “[ku]vikungulwilo vyavaka-mafuchi eka nawa.”—Loma 16:3-5; Chimo. 2, 4:19.

7 Vaka-Kulishitu vamakumbi ano veji kukavangizanga chakutalilaho chaPaulu, naAkwila naPilishila. Chakutalilaho, makumbi ano vaka-kwambulula vatwima veji kuzatanga nangolo mangana vazeneke “kupwa chiteli chachinene kuli” vandumbwavo. (Teso. 1, 2:9) Vaka-kuvilika Wangana vashimbu yosena veji kuzatangako milimo hamakumbi amwe yakuvakafwa vawane vyakulikafwa navyo, hakuzata mulimo wakwambulula. Kaha ngana muze alingile Akwila naPilishila, navangamba jaYehova vachisambo makumbi ano vanakutambulanga tulama vakujinguluka kujizuvo javo. Vangamba jaYehova vaze ‘vanakusolwelanga chisambo’ vakwavo, vatachikiza ngwavo kulinga chuma kana cheji kuvakolezezanga nakuvajikijisa.—Loma 12:13.

“Vaka-Kolinde Vavavulu . . . Vaputukile Kwitava” (Vili. 18:5-8)

8, 9. Uno Paulu alingile ngachilihi omu vamufumbukilile mwomwo yakwambulila vaYuleya, kaha ayile nakwambulwila cheka kulihi?

8 Mulimo wakutunga jimbalaka azachilenga Paulu wapwile kaha wakumukafwa awane vyakulikafwa navyo, mwomwo omu Shilase naChimoteu vamunehelele wana kufuma kuMasetonya alitwaminyinyine kutunga jimbalaka. (Koli. 2, 11:9) Kaha Mbimbiliya ngwayo, hahaze vene Paulu “aputukile kuhundangana mulimo wakwambulula mazu.” (Vili. 18:5) Chipwe ngocho, kwambulila vaYuleya chalingishile Paulu vamufumbukile. Kaha omu vaYuleya vakanyine kuvambulila mujimbu uze watelele kuvayovola wakutalisa kuli Yesu, Paulu atotomwene uvwalo wenyi nakwamba kuli vakiko ngwenyi: “Manyinga enu apwenga hamitwe yenu. Ami ngunatomo. Kufuma vene oholili nanguya kuvatu vakumafuchi eka.”—Vili. 18:6; Ezeke. 3:18, 19.

9 Uno Paulu ayile nakwambulwila cheka kulihi? Ayile nakwingila muzuvo yalunga umwe walijina lyaChichiyu Yushitu, uze pamo alumukile nakupwa kaYuleya, uze nawa apwile nazuvo vanungasanyine hamwe nasunangonga. Shikaho, Paulu afumine musunangonga nakuya nakutwama muzuvo yaYushitu. (Vili. 18:7) Numba tuhu Paulu atwalileho lika kutwama muzuvo yaAkwila naPilishila omu apwile muKolinde, oloze muzuvo yaYushitu mukiko ayilenga nakuzachila mulimo wenyi wakwambulula.

10. Chuma muka chasolola nge Paulu kafwililile kaha kwambulila vaka-mafuchi ekako?

10 Uno omu Paulu ahanjikile ngwenyi mwaya jino nakwambulila vaka-mafuchi eka, kutala alumbunwine ngwenyi keshi cheka kukambulila vaYuleya vosena navatu vaze valumukile kupwa vaYuleya numba vene vatu vaze vapwile namichima yamwazako tahi? Nduma. Chakutalilaho, “Kulishipu uze apwile muka-kutwaminyina musunangonga, alumukile nakupwa muka-kwitava muli Mwata, navaze vakuzuvo yenyi vosena.” Kaha nawa vatu vakungulukililenga musunangonga vakundwijilenga Kulishipu, mwomwo Mbimbiliya yamba ngwayo: “Kaha navaka-Kolinde vavavulu vaze vevwile mazu, vaputukile kwitava nakuvambapachisa.” (Vili. 18:8) Kaha muzuvo yaChichiyu Yushitu mukiko mwapwile nakukungulukila chikungulwilo chavaka-Kulishitu chachihya chamuKolinde. Nge mijimbu yamumukanda waVilinga vayisonekele kweseka najila asonekelelengamo Luka mikanda, kaha vaYuleya navatu vaze valumukile nakupwa vaYuleya valumukile nakupwa vaka-Kulishitu oku Paulu natotomona lyehi uvwalo wenyi. Chuma kana chasolola nge ou kaposetolo ashiwishile muchima wenyi.

11. Uno Vinjiho jaYehova makumbi ano vali nakulondezeza ngachilihi Paulu hakwambulila vatu vamujichachi jaKulishitendomu?

11 Mumafuchi amavulu makumbi ano, jichachi jaKulishitendomu jinakufukila, kaha vatu vamujichachi kana vali nakukavangiza vyuma vali nakuvanangula kuvatwamina javo. Kaha mumafuchi amavulu amuno mukaye, vamishonali vamujichachi jaKulishitendomu vanakoko vatu vavavulu mangana vapwenga mujichachi javo. Vatu vaze valivuluka kupwa vaka-Kulishitu vali nakukavangiza chikuma visemwa vyavo ngana muze chapwile kuli vaYuleya vamuKolinde mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga. Chipwe ngocho, ngana muze chapwile kuli Paulu, etu Vinjiho jaYehova tweji kwambulilanga vatu kana nakuvakafwa vevwishise vyuma vahanjika muVisoneka vize kavatachikizako. Tweji kutwalangaho lika kwambulula numba nge vatu kana navatufumbukila chipwe nge vatwamina vamujichachi javo navatuyanjisa. Kaha hali vatu vaze “vali natwima yakumuzachila Kalunga, oloze keshi nge mwaya chinyingi chakwolokako,” hanahase kupwa navatu vamwaza michima vaze twatela kutonda nakuvawana.—Loma 10:2.

“Nguli naVatu Vavavulu muNganda Yino” (Vili. 18:9-17)

12. Vyuma muka vamufwelelesele Paulu muchakumwenesa?

12 Kachi nge Paulu apwile nakuhuhwasana numba nge atela kutwalaho lika kuzata mulimo wakwambulula muKolinde nyi chiku, kaha vishinganyeka kana vyakumine halikumbi lize Mwata Yesu ahanjikile kuli ikiye muchakumwenesa ngwenyi: “Kanda nawivwa womako, oloze twalaho lika kuhanjikanga, kanda nauhola kuluko, mwomwo ami nguli nayove, kaha kakweshi mutu mwakulukuka nakukulemekako, mwomwo nguli navatu vavavulu munganda yino.” (Vili. 18:9, 10) Chakumwenesa kana chamukolezezele chikuma. Mwata Yesu afwelelesele Paulu ngwenyi mwamukinga vahone kumulemeka, kaha nawa munganda mwapwile vatu vamichima yamwaza vavavulu. Uno Paulu alingile ngachilihi kweseka navyuma vamulwezele muchakumwenesa? Mbimbiliya yamba ngwayo: “Atwamine kuze mwaka umwe natukweji 6, nakunangula mazu aKalunga mukachi kavo.”—Vili. 18:11.

13. Chuma muka ashinganyekele Paulu omu ahetele kwakamwihi nachitwamo chakusopela, kaha vyuma muka vyamulingishile ashinganyeke ngwenyi chuma kana kacheshi kumusolokelako?

13 Hanyima yakutwama mwaka umwe muKolinde, kwasolokele cheka vyuma vize vyakafwile Paulu atachikize ngwenyi Mwata mwamukafwa. Mbimbiliya yamba ngwayo: “VaYuleya valinungile hamwe nakufumbukila Paulu, kaha vamukwachile nakumutwala kuchitwamo chakusopela.” (Vili. 18:12) Vatu vamwe vashinganyeka ngwavo, echi chitwamo chakusopela chapwililile helu, kaha nawa vachitungile namalwola amamole aulombo ushikima nou utoma. Chasoloka nge chitwamo kana chapwililile kwakamwihi nachilanjilo chamunganda yaKolinde. Kulutwe lwachitwamo chakusopela kwapwile chihela chachinene chize vatu valikungulwililenga. Vyuma vyakushikulu vavumbwojola vyasolola nge echi chitwamo chakusopela chapwililile kwakamwihi nasunangonga, kaha nawa kwakamwihi nazuvo yaYushitu. Omu Paulu apwile kwakamwihi nachitwamo chakusopela, pamo ashinganyekele Setefwano muka-Kulishitu watete kujiha hakumwasa malolwa mwomwo yalufwelelo lwenyi. Paulu uze vavulukilenga ngwavo Saulu “avakundwijile mumuchima wenyi ngwenyi vajihe Setefwano.” (Vili. 8:1) Kutala ashinganyekele ngwenyi chuma kana nachimusolokela naikiye tahi? Nduma, mwomwo vamufwelelesele ngwavo: “Kakweshi mutu mwakulukuka nakukulemekako.”—Vili. 18:10.

“Shikaho avahangile kuchitwamo chakusopela.”—Vili. 18:16

14, 15. (a) Mulonga muka vaYuleya vavangijikilile Paulu, kaha mwomwo ika Ngalyo akanyinyine kusopa chihande kana? (b) Chuma muka chasolokele kuli Sosetenu, kaha chuma muka chize chafuminemo?

14 Uno vyuma muka vyasolokele omu Paulu ahetele kuchitwamo chakusopela? Muka-kusopesa uze apwile hachitwamo halwola kana apwile nguvulu wakuAkaya vavulukilenga ngwavo Ngalyo, yaya yaSeneca kaLoma uze alinangula mangana autu. VaYuleya vavangijikilile Paulu nakwamba ngwavo: “Ou lunga ali nakukunyula vatu mangana valemesenga Kalunga mujila yalimbalaka najishimbi.” (Vili. 18:13) VaYuleya valumbunwine nge Paulu apwile nakukunyula vatu mangana valumuke. Oloze Ngalyo amwene ngwenyi, Paulu kalingile “vyuma vimwe vyakuhenga, chipwe vyavipi chikuma[ko].” (Vili. 18:14) Ngalyo kasakile kwazana muvikokojola vyavaYuleyako. Mwomwo ika tunambila ngocho? Mwomwo shimbu kanda Paulu alihakwile, Ngalyo akanyine kusopa chihande kana. Echi chevwishile vaYuleya vaze vafumbukilile Paulu kupihya. Ngocho vakwachililile matoto Sosetenu uze pamo ashishile Kulishipu muka-kutwaminyina musunangonga. Kaha vakwachile Sosetenu “nakuputuka kumuvetela kulutwe lwachitwamo chakusopela.”—Vili. 18:17.

15 Mwomwo ika Ngalyo ahonenene kukanyisa vatu kuveta Sosetenu? Pamo Ngalyo ashinganyekele ngwenyi Sosetenu ikiye atwaminyinyine vatu vaze vafumbukilille Paulu, ngocho chatelemo kumuveta. Numba nge mukiko chapwile chipwe chiku, chuma kana chanehele vyuma vyamwaza. Mumukanda wakulivanga uze Paulu asonekelelele chikungulwilo chavaka-Kolinde omu mwahichile myaka yayivulu, avulukilemo ngwenyi Sosetenu apwile ndumbwenyi. (Koli. 1, 1:1, 2) Uno Sosetenu kana ikiye uze vavetele muKolinde tahi? Nge apwile ikiye vene, kaha kumuveta chamulingishile alumuke nakupwa muka-Kulishitu.

16. Uno mazu aMwata akwamba ngwavo, “twalaho lika kuhanjikanga, kanda nauhola kuluko, mwomwo ami nguli nayove” anahase kutukafwa ngachilihi hakuzata mulimo wakwambulula?

16 Tachikizenu ngwenu omu vaYuleya vakanyine vyuma vize anangwilenga Paulu, hakiko Mwata Yesu amufwelelesele ngwenyi: “Kanda nawivwa womako, oloze twalaho lika kuhanjikanga, kanda nauhola kuluko, mwomwo ami nguli nayove.” (Vili. 18:9, 10) Twatela kwanukanga mazu kana chikumanyi nge vatu vanakane kuvambulila. Anukenu ngwenu Yehova ikiye atachikiza vyuma vili mumichima yavatu, kaha eji kukokanga vatu vamwaza michima vezenga kuli ikiye. (Samwe. 1, 16:7; Yowa. 6:44) Mazu kana atela kutukafwa tuzate natwima mulimo wakwambulula. Mwaka himwaka vanakumbapachisa vatu vakuheta ku 300,000, kulumbununa nge hakumbi hakumbi vali nakumbapachisa vatu kafwe 800. Yesu afwelelesa vatu vaze veji kukavangizanga lushimbi lwakwamba ngwavo yenunga “mukanangule vatu vakumafuchi osena vakapwe tumbaji,” ngwenyi: “Nangupwanga nayenu makumbi osena palanga nakuchikukulwishi chakatwamino kamyaka yino.”—Mateu 28:19, 20.

“Kachi Nge Yehova Netava” (Vili. 18:18-22)

17, 18. Vyuma muka apwile nakushinganyeka Paulu omu apwile nakuya ungeji?

17 Katwatachikijile numba nge muchikungulwilo chavaka-Kulishitu chachihya chamuKolinde mwapwile kuunda omu Ngalyo akingile Paulu kuli vaka-kumufumbukilako. Chipwe ngocho, omu Paulu alingile “hanatwameko cheka makumbi amavulu,” asalishile vandumbwenyi vamuKolinde. Kaha kuheta kuchivatuko chavula mu 52 C.E., Paulu afwililile kuya kuSulya kuzachisa chau chaKenekeleya, chize chapwililile kafwe jikilomita 11 kufuma muKolinde. Shimbu kanda Paulu afume muKenekeleya, “akambile jikambu jenyi . . . , mwomwo yalushiko alishikile.” c (Vili. 18:18) Kufumaho ambachile Akwila naPilishila nakuzauka navo kalungalwiji waAngenyi nakuya kuEfwesu muAja.

18 Omu Paulu apwile nakufuma muKenekeleya ashinganyekele havyuma ahichilemo muKolinde. Anukile vyuma vyavivulu vize vyamulingishile awahilile. Vatu vakwilenga kanawa kumujimbu ambulwile hatukweji 18. Vatungile chikungulwilo chatete muKolinde chize chaliwanyinyinenga muzuvo yaYushitu. Havatu vaze valumukile nakupwa vaka-Kulishitu hapwile Yushitu, naKulishipu navaka-tanga yenyi navatu veka vavavulu. Ava vaka-Kulishitu vavahya vavazangile chikuma kuli Paulu hakuwana nge ikiye avakafwile valumuke nakupwa vaka-Kulishitu. Mukuhita chalwola avasonekelele mukanda nakuvavuluka ngwenyi vapwile mukanda wakuvajimbula wakusoneka mumuchima wenyi. Nayetu nawa tweji kuzanganga chikuma vatu vaze tunakafwe nakwiza mukwitava chamuchano. Tweji kwivwanga kuwaha chikuma hakumona vatu vaze vanapu nge “mikanda yakutujimbula.”—Koli. 2, 3:1-3.

19, 20. Chuma muka alingile Paulu omu ahetele muEfwesu, kaha chuma muka natulinangula kuli ikiye kutalisa kuvyuma vyakushipilitu vize natulitomena?

19 Omu Paulu ahetele muEfwesu, hahaze vene aputukile kuzata mulimo wenyi. “Ayile nakwingila musunangonga nakushimutwila navaYuleya.” (Vili. 18:19) Halwola kana Paulu atwamine muEfwesu makumbi amandende kaha. Numba tuhu vamulembelelele atwamemo halwola lwalusuku “ikiye ketavileko.” Hakusalisa vaka-Efwesu avalwezele ngwenyi: “Kachi nge Yehova netava, kaha nangukakinduluka cheka kuli enu.” (Vili. 18:20, 21) Echi chasolola nge Paulu atachikijile chikupu ngwenyi, muEfwesu mwapwile nakusakiwa kwambulwilamo chikuma. Numba tuhu ou kaposetolo ashinganyekele kukakindulukilako, oloze asele vyuma vyosena mumavoko aYehova. Echi hichakutalilaho chamwaza chize twatela kulondezeza. Twatela kulingako vyuma vimwe mangana tutesemo vyuma vyakushipilitu tunalitomena. Chipwe ngocho, twatela kukavangizanga jindongi jize ali nakutulweza Yehova nakulinga vyuma kweseka namwaya muchima wenyi.—Yako. 4:15.

20 Paulu asele Akwila naPilishila muEfwesu, kaha azaukile nakuya kuKesaliya. Chasoloka nge “ayile” kuYelusalema nakumeneka chikungulwilo chapwileko. (Vili. 18:22) Kufumaho ayile kwimbo lyenyi kuAndeyoka yakuSulya. Chikupu vene, Paulu afukililile muungeji wenyi waumishonali wamuchivali. Uno ungeji wenyi waumishonali wamakumishilo auzachile ngachilihi?

a Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Nganda yaKolinde Yapwile naVyau Vivali.”

b Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Mikanda Vahwima Yize Yakolezezele Vatu.”

c Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Lushiko lwaPaulu.”