Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 3

“Vazalile naShipilitu Yajila”

“Vazalile naShipilitu Yajila”

Vyuma vyasolokele omu vavahingunwinyine shipilitu yajila haPendekoseta

Chishina chinazame hali Vilinga 2:1-47

1. Lumbununenu vyuma vyasolokelenga haChiwanyino chaPendekoseta.

 VATU vapwile mumikwakwa yaYelusalema vawahililile chikuma. a Kaha halijiko lyakulumbila lyamutembele hapwile nakukakumuka wishi. VaLevi nawa vapwile nakwimba myaso yakwalisa Kalunga (Samu 113 nakuheta ku 118), oku vali nakulitaviza. Mumikwakwa nawa mwapwile vangeji vavavulu. Vangeji kana vafumine kuvihela vyakulisezaseza vyakufwana nge Elame, nakuMesopotamya, nakuKapotosha, nakuPondu, nakuEjipitu, nakuLoma. b Uno vejile nakulinga ika? Vejile kuchiwanyino chaPendekoseta, chize nawa vavulukilenga ngwavo “[likumbi] lyakwaha mihako yakulivanga kuhya.” (Kula. 28:26) Echi chiwanyino vachilingilenga kamwe mumwaka hanyima yakwaha mbale nakumaputukilo akwaha tiliku. Kaha halikumbi kana vatu vawahilililenga chikuma.

2. Chuma muka chakulipwila chasolokele haPendekoseta 33 C.E.?

2 LyaSondo nachimene kuchivatuko chavula nalwola lwa 9:00 mu 33 C.E., kwasolokele chuma chize vananukanga vatu hamyaka yayivulu. “Vakasumukile lushindo nalufuma mwilu nge kuhuhwa chapeho yangolo chikuma.” (Vili. 2:2) Lushindo kana lwevwakanyine muzuvo yosena muze mwalikungulwilile tumbaji twaYesu kafwe 120. Kaha kwasolokele chuma chakulipwila chikuma, vamwene tumilangi twakakahya twakufwana nge malimi tunatwame hali mutu himutu. c Ngocho tumbaji vosena “vazalile nashipilitu yajila” nakuputuka kuhanjika mumalimi akulisezaseza. Omu tumbaji valovokele muzuvo, vaze vangeji vapwile mumikwakwa yamuYelusalema valikomokelele hakuvevwa navavahanjikisa mumalimi avo. Chikupu vene, “mutu himutu evwile tumbaji vali nakuhanjika mulilimi lyenyi.”—Vili. 2:1-6.

3. (a) Mwomwo ika Pendekoseta yamu 33 C.E. yapwila yayilemu chikuma mukulemesa chamuchano? (b) Uno chihande ahanjikile Petulu chalikwatasana ngachilihi “najisapi jaWangana”?

3 Echi chuma chakulipwila chalumbununa chuma chachilemu chasolokele mukulemesa chamuchano. Chuma kana shina kuputuka chamuyachi waIsalele wakushipilitu, chikungulwilo chavaka-Kulishitu vakuwavisa. (Ngale. 6:16) Oloze kwapwile vyuma vyeka nawa. Omu Petulu apwile nakuhanjika kulizavu lyavatu halikumbi kana, azachishile sapi yimwe ‘hajisapi jitatu jaWangana,’ jize najikalingisa mazavu akulisezaseza vakawakisule. (Mateu 16:18, 19) Sapi yatete yalingishile vaYuleya navatu vaze valumukile nakupwa vaYuleya, vetavile mujimbu wamwaza nakuvawavisa nashipilitu yajila yaKalunga. d Vatu kana vapwile jino hamukana wavaIsalele vakushipilitu, ngocho vapwile nalutalililo lwakukayula mwilu mwavamyangana kaha nawa vapilishitu muWangana wauMeshiya. (Kuso. 5:9, 10) Mukuhita chalwola, vaSamaliya, navaka-mafuchi eka navakiko vapwile nakutokwa kana. Vyuma muka navalinangula vaka-Kulishitu vamakumbi ano kuchuma chasolokele haPendekoseta mu 33 C.E.?

“Vosena Vapwile kuChihela Chimwe” (Vili. 2:1-4)

4. Uno chikungulwilo chavaka-Kulishitu makumbi ano chili nakutwalaho ngachilihi kuzata mulimo uze chikungulwilo chamu 33 C.E. chazachilenga?

4 Chikungulwilo chavaka-Kulishitu, chaputukile natumbaji kafwe 120 vaze “vapwile [mu]chihela chimwe” mukapete kahelu vaze nawa vawavishile nashipilitu yajila. (Vili. 2:1) Kaha kuheta kuchingoloshi, vambapachishile vatu vavavulu muchikungulwilo kana. Aha hakiko liuka lyaYehova lyaputukile kutohwa, kaha lili nakutohwelako lika makumbi ano. Chikupu vene malunga namapwevo vaze veji kwivwanga Kalunga woma, kulumbununa chikungulwilo chavaka-Kulishitu chamakumbi ano, chikiko chili nakwambulula “mujimbu wamwaza waWangana . . . hamavu hosena, nakupwa unjiho kuli vaka-mafuchi osena” shimbu kanda kukuma chizenga.—Mateu 24:14.

5. Kutokwa muka vanapunga nacho vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga nava vamakumbi ano hakulikata navandumbwavo?

5 Chikungulwilo chavaka-Kulishitu cheji kukolezezanga vawavisa, “namikoko veka” kushipilitu. (Yowa. 10:16) Paulu asolwele kusakwilila chenyi hakumona omwo vatu muchikungulwilo valikafwilenga. Asonekelele vaka-Kulishitu muLoma ngwenyi: “Ngunafwila kumimona, mangana ngwami ngumihaneko wana wakushipilitu, mangana nayenu muzame mbe, mokomoko ngwami mangana tuhase kulikolezeza, mutu himutu nalufwelelo lwamukwavo, elu lwayenu nalwelu lwayami.”—Loma 1:11, 12.

6, 7. Uno chikungulwilo chavaka-Kulishitu makumbi ano chili nakutesamo ngachilihi mulimo ahana Yesu wakwambulwila kumafuchi osena?

6 Namakumbi ano, chikungulwilo chavaka-Kulishitu chili nakufwila kulinga ngana muze valingilenga vaka-Kulishitu mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga. Yesu ahanyine tumbaji twenyi mulimo uze navakalivwisa kuwaha kuzata chamokomoko naukalu navakamona. Avalwezele ngwenyi: “Mukanangule vatu vakumafuchi osena vakapwe tumbaji, mukavambapachise mulijina lyaTata, neli lyaMwana, neli lyashipilitu yajila. Mukavanangule kulamanga vyuma vyosena vize ngunamilweze.”—Mateu 28:19, 20.

7 Yehova ali nakuzachisa chikungulwilo chavaka-Kulishitu chaVinjiho jaYehova makumbi ano, mangana chitesemo mulimo wakwambulula. Numba tuhu chapwa chachikalu kwambulila vatu vahanjika malimi akulisezaseza, oloze Vinjiho jaYehova vanalovolanga mikanda yize yahanjika haMbimbiliya mumalimi akuzomboka 1,000. Shikaho nge muli nakulikata chikuma nachikungulwilo chavaka-Kulishitu nakwazana mumulimo wakwambulula nakunangula vatu vapwenga tumbaji, kaha mwatela kuwahilila chikuma. Mwatokwa chikuma kumilavila hamukana wavatu vaze veji kwambululanga kanawa unjiho walijina lyaYehova makumbi ano.

8. Vyuma muka tweji kunganyalanga kuli vandumbwetu muchikungulwilo?

8 Yehova Kalunga, natuhane vandumbwetu vamukaye kosena mangana vatukafwe tutwaleho lika kupwa vakumika mumakumbi ano akukuminyina nakupwa vakuwahilila. Paulu asonekelele vaka-Kulishitu vavaHepeleu ngwenyi: “Tulihakenunga michima navakwetu mangana tulikolezeze tusolole zangi navilinga vyamwenemwene. Kaha kanda natusuvilila kulikungulwila hamweko, nganomu vatu vamwe vatwama nachijililo kana, oloze tulikolezezenunga navakwetu, chikumanyi omu munamono ngwenu likumbi kana linapandama kwakamwihi.” (Hepe. 10:24, 25) Chikungulwilo chavaka-Kulishitu chapwa hijila yize Yehova atuhana mangana tulikolezeze navakwetu. Shikaho, pandamenu chikuma kuli vandumbwenu vakushipilitu, kaha kanda kusuvilila kulikungulwila hamweko.

“Mutu hiMutu Evwile . . . muLilimi Lyenyi” (Vili. 2:5-13)

“Tuli nakwivwa tumbaji vali nakuhanjika mumalimi etu vyuma vyaukelenga waKalunga.”—Vili. 2:11

9, 10. Vyuma muka vanalingi vandumbwetu vamwe mangana vambulile vatu vahanjika lilimi lyeka?

9 Achishinganyekenu kuwaha vevwile vaYuleya navatu vaze valumukile nakupwa vaYuleya haPendekoseta 33 C.E. Chasoloka nge vatu vavavulu vapwile nakuhanjika chiHelase chipwe chiHepeleu, malimi aze vazachishilenga chikuma halwola kana. Oloze halikumbi kana “mutu himutu evwile tumbaji vali nakuhanjika mulilimi lyenyi.” (Vili. 2:6) Vatu kana vevwile kuwaha kwivwa mujimbu wamwaza mumalimi avo. Numba tuhu vaka-Kulishitu makumbi ano kavavahana wana wakuhanjika malimi akulisezasezako, oloze vavavulu veji kulisuulanga kutandakanyisa mujimbu waWangana kuvatu vakumiyachi yosena. Mujila muka? Vamwe vanalinangula lilimi lyeka mangana vazachile muchikungulwilo chamwakamwihi chize chazachisa lilimi kana, chipwe kuya kungalila yeka. Vandumbwetu vavavulu vanawane nge vatu vaze veji kwivwililanga kumujimbu veji kwivwanga kuwaha hakumona omwo veji kuzatanga nangolo valinangule lilimi lyeka.

10 Achishinganyekenu hali Christine uze alinangwile lilimi lyaGujarati hamwe kaha navakwavo Vinjiho 7. Omu aliwanyine namukwavo pwevo muvazachilililenga uze ahanjikilenga lilimi lyaGujarati amumenekele mulilimi kana. Uze pwevo awahililile chikuma, kaha ahulishile Christine amulweze ovyo vyamulingishile afwile kulinangula lilimi lyaGujarati. Echi chalingishile Christine amwambulile. Uze pwevo amulwezele ngwenyi: “Chinasoloka nge uli namujimbu waulemu uze uli nakusaka kulweza vatu.”

11. Tunahase kulizanga ngachilihi kwambulula mujimbu waWangana kuvatu vahanjika malimi eka?

11 Twatachikiza ngwetu etu vamwe katweshi kuhasa kulinangula lilimi lyekako. Chipwe ngocho, tunahase kupwa vakulizanga kwambulula mujimbu wamwaza waWangana kuvatu vaze vahanjika malimi eka. Tunahase kulinga ngachilihi ngocho? Jila yimwe tunahase kulingilamo ngocho shina, kuzachisa chihanda cha JW Language® mangana tulinangule mwakulimenekela navatu vamungalila yetu. Munahase nawa kulinangula mazu amwe amulilimi lyavatu munakwambulila mangana muvakunyule. Valwezenu keyala yetu ya jw.org nakuvalweza jivindiyo namikanda yakulisezaseza vyamulilimi lyavo vize viliho. Kuzachisa vinoma kana mumulimo wakwambulula, nachitulingisa tuwahilile ngana muze vawahililile vandumbwetu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga omu vatu vakumafuchi eka valikomokelele hakwivwa mujimbu wamwaza “mutu himutu . . . mulilimi lyenyi.”

“Petulu Emanyine” (Vili. 2:14-37)

12. (a) Uno upolofweto waYowele wakundwiza ngachilihi vyuma vyasolokele haPendekoseta 33 C.E.? (b) Mwomwo ika vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vavandaminyine kutesamo chaupolofweto waYowele?

12 “Petulu emanyine” nakuputuka kuhanjika kuvatu vakumafuchi akulisezaseza. (Vili. 2:14) Avalumbunwinyine ngwenyi wana wakuhanjika mumalimi vavahanyinewo kuli Kalunga mangana vatesemo upolofweto ahanjikile Yowele wakwamba ngwavo: “Nangukahingunwina shipilitu yami hali vatu vosena.” (Yowe. 2:28) Shimbu kanda Yesu ayenga mwilu, alwezele tumbaji twenyi ngwenyi: “Ami nangumulomba Tata, kaha ikiye mwamihana muka-kumikafwa.” Yesu ambile ngwenyi ou muka-kuvakafwa yikiko ‘shipilitu.’—Yowa. 14:16, 17.

13, 14. Uno Petulu ahetele ngachilihi kumichima yavatu vaze vapwile nakwivwilila kuchihande chenyi, kaha tunahase kumulondezeza ngachilihi?

13 Petulu ahanjikile jino mazu amakumishilo kuliyongomena. Ambile ngwenyi: “Vaze vakuzuvo yaIsalele vosena vatela kutachikiza chikupu ngwavo, Yesu uze mwasukikile enu hachitondo, Kalunga namulingisa lyehi kupwa ikiye Mwata kaha nawa Kulishitu.” (Vili. 2:36) Vatu vavavulu vaze vapwile nakwivwilila omu Petulu apwile nakuhanjika kavapwileko halwola Yesu vamusukikile hachitondo chakuyanjishila. Oloze hakuwana nge vapwile muyachi umwe, ngocho vapwile namulonga havyuma vyasolokelele Yesu. Petulu ahanjikile kuli vakwavo vaYuleya mujila yakalemesa yize yavahetele kumichima. Chuma apwile nakufwila shina kukafwa vatu vaze vapwile nakumwivwilila vapihilile nakwalumuka keshi kuvahana mulongako. Uno vatu vahukanyine hamazu ahanjikile Petulu tahi? Nduma. Vatu “vevwile vangu kumichima yavo.” Kaha vahulishile ngwavo, “natulinga muka?” Chikupu vene jila azachishile Petulu yahetele vatu kumichima mwomwo yavalingishile vapihilile nakwalumuka.—Vili. 2:37.

14 Nayetu nawa twatela kulondezeza Petulu hakuzachisa jila yize nayiheta vatu kumichima. Nge mutu uze tuli nakwambulila mwahanjika vihande vize vyalimbalaka navisoneka, kaha katwatela kulipula nenyi jipamiko, oloze twatela kushimutwila nenyi hachishina chize natwitavila tuvosena. Kachi nge natuwananga hakuputukila kushimutwila navatu hachihande chize nachivaheta kumichima, kaha chinahase kutukafwa kushimutwila navo Mazu aKalunga. Nge natwambulilanga vatu muchano wamuMbimbiliya mujila kaneyi, kaha nachikafwa vatu vamichima yamwaza vakule kanawa kumujimbu.

“Vamimbapachise Mutu hiMutu” (Vili. 2:38-47)

15. (a) Mazu muka ahanjikile Petulu, kaha vatu vakwileko ngachilihi? (b) Mwomwo ika vatu vavavulu vaze vevwililile kumujimbu wamwaza haPendekoseta vatelemo kuvambapachisa halikumbi vene lize?

15 Halikumbi lyakulipwila lyaPendekoseta mu 33 C.E., Petulu alwezele vaYuleya vamichima yamwaza navatu vaze valumukile kupwa vaYuleya ngwenyi: “Pihililenu nakwalumuka, kaha vamimbapachise mutu himutu.” (Vili. 2:38) Ngocho vatu kafwe 3,000 vavambapachishile. Pamo vavambapachishilile muvijiva vyamuYelusalema chipwe vize vyahachileko. e Kutala ava vatu valusukile hakwitavila kuvambapachisa tahi? Kutala mujimbu kana watela kulingisa vilongesa vyaMbimbiliya navana vaVinjiho valusuke kuvambapachisa shimbu kanda vatengamo tahi? Nduma. Ijivenu ngwenu, vaYuleya kana navatu vaze valumukile kupwa vaYuleya, vapwile vaka-kulinangula Mazu aKalunga vakwipangweji, kaha nawa vapwile hivatu vakumuyachi uze walihanyine kuli Yehova. Vatu kana vapwile natwima chikuma, kaha chikiko chavalingishile vatambuke jitunda jajisuku kwiza kuchiwanyino chize valingilenga mumwaka kamwe. Shikaho omu vatachikijile muchano wakuvuluka Yesu Kulishitu namulimo azata hakutesamo vyuma ajina Kalunga, valizangile jino kuzachila Kalunga hakulihana vavambapachise nakupwa vaka-kukavangiza Kulishitu.

16. Uno vaka-Kulishitu vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vasolwele ngachilihi muchima wakulisuula?

16 Chasolokele hatoma nge Yehova akiswile vatu jenyi. Mbimbiliya ngwayo: “Vosena vaze valumukile nakupwa vaka-kwitava vapwilenga hamwe, nakwazananga vyuma vyavo vyosena hamwe, kaha valanjishilenga luheto lwavo navikumba vyavo, ngocho jimbongo vawanyine vajipangililenga vatu vosena kweseka nakukalikiza chamutu himutu.” f (Vili. 2:44, 45) Chikupu vene, vaka-Kulishitu vamuchano vafwila kulondezeza muchima kanou.

17. Vyuma muka atela kulinga mutu mangana atengamo kumumbapachisa?

17 Hakusaka muka-Kulishitu alihane kuli Kalunga nakumumbapachisa, atela kukavangiza vyuma vino vanangula muVisoneka: (1) Kulinangula Mazu aKalunga. (Yowa. 17:3) (2) Nakusolola lufwelelo, nakupihilila nakwalumuka kujishili jenyi, nakusolola hatoma ngwenyi nevu kupihya havyuma vyavipi alingilenga. (Vili. 3:19) (3) Atela nawa kwalumuna vilinga vyenyi nakuputuka jino kupwa navilinga vize vyalitombola namwaya kujina chaKalunga. (Loma 12:2; Efwe. 4:23, 24) Kufumaho atela kulihana kuli Kalunga mukulomba nakumumbapachisa.—Mateu 16:24; Petu. 1, 3:21.

18. Kutokwa muka vatwama nacho tumbaji twaKulishitu vakumbapachisa?

18 Uno nayenu mwapwa kambaji kaYesu Kulishitu uze alihana kuli Kalunga kaha nawa uze vambapachisa tahi? Nge mukiko, kaha wahililenu hakutachikiza ngwenu chapwa hikutokwa chachinene. Ngana muze chapwile kuli tumbaji vamulikulukaji lyamyaka lyakulivanga vaze vazalile nashipilitu yajila, nayenu vanahase kumizachisa mumulimo wakuhana kanawa unjiho nakulinga mwaya muchima waYehova Kalunga.

a Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ MuYelusalema Mukiko vaYuleya Valemeselelenga Kalunga.”

b Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Nganda Yayinene YamuWangana WavaLoma,” nalipwata lyakwamba ngwavo, “ VaYuleya VamuMesopotamya NamuEjipitu,” nalipwata lyakwamba ngwavo, “ Kwitava chaVaka-Kulishitu muPondu.”

c Tuze ‘tumilangi twakufwana nge malimi’ katwapwile kakahya kaveneko, oloze twapwile ‘twakufwana nge kakahya.’ Echi chikiko chalingishile tumbaji vosena vasoloke nge vapwile namilangi yakakahya.

d Talenu lipwata lyakwamba ngwavo, “ Uno Vatu Vaze Valumukile Kupwa vaYuleya Vapwile Veya?”.

e Echi chinalifwane nachuma chasolokele ha August 7, 1993, hakukunguluka chamafuchi amavulu chaVinjiho jaYehova muKiev, Ukraine. Hakukunguluka kana vatu vakuheta ku 7,402 vavambapachishile muvijiva 6. Lumbapachiso kana lwambachile jola jivali naminyutu 15.

f Hakuwana nge vangeji vaze vejile vatwalilileho lika kutwama muYelusalema mangana vatwaleho kuzamisa lufwelelo lwavo, ngocho echi kulisuula chavanganyalishile vosena. Zangi yikiko yalingishile vaka-Kulishitu valisuule mujila kana.—Vili. 5:1-4.