Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

Vinyikilo vyaKusongo

Vinyikilo vyaKusongo

 1 JINDONGI

Jishimbi jaKalunga jazama hajindongi jenyi. Jindongi japwa muchano uvene uze tweji kuwananga muMbimbiliya. Kaha jeji kutukafwanga tutachikize vishinganyeka vyaKalunga nomu eji kwivwanga havyuma vimwe. Jindongi jeji kutukafwanga nawa tusakule kanawa vyakulinga mukuyoya nakulinga vyuma vyakwoloka. Jinahase kutukafwa chikumanyi hakusakula kulinga vyuma vize kavavuluka hatoma mujishimbi jaKalungako.

Kapetulu 1, palangalafu 8

 2 KWONONOKA

Kwononoka Yehova chalumbununa kulinga kala vyuma vize mwatulweza namuchima wetu wosena. Yehova asaka tumwononokenga mwomwo yakumuzanga. (WaYowano 1, 5:3) Shikaho, kachi nge twazanga Yehova, kaha natukavangizanga jindongi jenyi mukala vyuma natulinga, numba nge vyuma vinatukaluhwila. Yehova atunangula mwakupwila nachiyoyelo chamwenemwene oholyapwa, kaha nawa atushika ngwenyi mwakatulingila vyuma vyamwaza kulutwe. Ngocho twatela kufwila kumwononokanga.—Isaya 48:17.

Kapetulu 1, palangalafu 10

 3 LISESA LYAKULISAKWILA VYAKULINGA

Yehova ahana mutu himutu lisesa lyakulisakwila vyakulinga chipwe ngwetu uhashi wakusakula kulinga vyuma. Katutenga ngana mwamakinako. (Lushimbi lwamuchivali 30:19; Yoshuwa 24:15) Tunahase kuzachisa lisesa lyetu mangana tusakule kulinga vyuma vyakwoloka. Oloze nge katwazangamineko, tunahase kusakula kulinga vyuma vyakuhenga. Hakuwana nge twatwama nalisesa lyakulisakwila vyakulinga, ngocho twatela kulisakwila etu vavene kwononoka Yehova nakusolola ngwetu twamuzanga.

Kapetulu 1, palangalafu 12

 4 JISHIMBI JAKWOLOKA

Yehova ahakako jishimbi jize najitukafwa tupwenga navilinga vyamwaza. Kulinangula Mbimbiliya nachitukafwa tutachikize jishimbi kana nomu jinahase kutukafwa tupwenga nachiyoyelo chamwenemwene. (Vishimo 6:16-19; Wavaka-Kolinde 1, 6:9-11) Eji jishimbi najitukafwa tutachikize vyuma vize amona Kalunga kupwa vyakwoloka navize nawa amona kupwa vyakuhenga. Jeji kutukafwanga nawa tupwenga nazangi, nakusakula kanawa vyakulinga nakusolwela vakwetu likoji. Numba tuhu jishimbi jamukaye jeji kwalumukanga, oloze jishimbi jaYehova kajalumukako. (Lushimbi lwamuchivali 32:4-6; Malaki 3:6) Kukavangiza jishimbi jaKalunga nachitukinga kumujimba namuvishinganyeka.

Kapetulu 1, palangalafu 17

 5 CHIVEZU

Chivezu chapwa chinyingi twatwama nacho chize cheji kutukafwanga tutachikize vyuma vyakwoloka nevi vyakuhenga. Tuvosena Yehova atuhana chivezu. (Wavaka-Loma 2:14, 15) Shikaho, twatela kunangula chivezu chetu kweseka namwaya jishimbi jaYehova numba chizate kanawa nakutukafwa tusakule kulinga vyuma vize navivwisa Kalunga kuwaha. (WaPetulu 1, 3:16) Chivezu chetu chinahase nawa kututwaminyina tulihende kukulinga vyuma vyavipi, chipwe kutulingisa tuliveye kachi nge tunalingi vyuma vyakuhenga. Kachi nge natupendaminanga hali Yehova, kaha mwatukafwa tuzamise chivezu chetu kuchina nachizeya. Chivezu chamwaza chinahase kutukafwa tupwenga vakuunda nakulivumbika etu vavene.

Kapetulu 2, palangalafu 3

 6 KWIVWA KALUNGA WOMA

Kwivwa Kalunga woma chalumbununa kumuzanga nakumuvumbika chikuma, nakuhona kulinga kala vyuma vize navimwivwisa kupihya. Kaha nawa nachitukafwa tulingenga vyuma vyamwaza nakulihenda kukulinga vyuma vyavipi. (Samu 111:10) Kwivwa Yehova woma nachitukafwa nawa tulinge vyuma mwatulweza. Kaha nawa nachitulingisa tutesemo vyuma twamushika mwomwo twamuvumbika chikuma. Tunahase kusolola ngwetu twevwa Kalunga woma muvyuma tweji kushinganyekanga, namujila tweji kutwaminangamo navakwetu navyuma vyamukuyoya tweji kusakulanga hakumbi hakumbi.

Kapetulu 2, palangalafu 9

 7 KUPIHILILA NAKWALUMUKA

Mutu uze napihilila nakwalumuka eji kwivwanga kupihya kumuchima havyuma vyavipi nalingi. Vatu vaze vazanga Kalunga veji kwivwanga kupihya chikuma kumuchima kachi nge vanamono ngwavo vyuma vanalingi vyalimbalaka najishimbi jaKalunga. Kachi nge tunalingi vyuma vyavipi, kaha twatela kulomba Yehova mangana atukonekele kuhichila mundando yakusokola yaYesu. (Mateu 26:28; WaYowano 1, 2:1, 2) Shikaho nge natupihilila nakwalumuka nakulitwamina kulinga vyuma vyavipi, kaha chikupu vene Yehova mwatukonekela. Ngocho katwatela kulihana mulonga havyuma twalingile hakavangako. (Samu 103:10-14; WaYowano 1, 1:9; 3:19-22) Shikaho twatela kulinangula kuvyuma twalimbenjele nakulitwamina kushinganyekanga havyuma vyavipi nakufwila kukavangiza jishimbi jaYehova.

Kapetulu 2, palangalafu 18

 8 KUFUMISA MUTU MUCHIKUNGULWILO

Kachi nge mutu uze nalingi shili yaunene mwahona kupihilila nakwalumuka, nakukana nawa kukavangiza jishimbi jaYehova, kaha keshi kutamo kupwa muchikungulwiloko. Mutu kana vatela kumufumisa muchikungulwilo. Kachi nge mutu vamufumisa muchikungulwilo, kaha katwatela kulikata nenyi chipwe kumuhanjikisako. (Wavaka-Kolinde 1, 5:11; WaYowano 2, 9-11) Kufumisa mutu muchikungulwilo cheji kulingisanga lijina lyaYehova lipwenga litoma nakukinga nawa chikungulwilo. (Wavaka-Kolinde 1, 5:6) Kaha nawa cheji kumukafwanga apihilile nakwalumuka nakukinduluka cheka kuli Yehova.—Luka 15:17.

Kapetulu 3, palangalafu 19

 9 JISHIMBI, KUTWAMINYINA, NAKUHANJIKILA

Yehova asaka kutukafwa mwomwo atuzanga. Echi chikiko chamulingisa atuhane jishimbi, nakututwaminyina, nakutuhanjikila kuhichila muMbimbiliya nakuzachisa nawa vatu vaze vamuzanga mangana vatuhanjikile. Hakuwana nge katwakupukako, ngocho twasakiwa kutukafwa chikuma. (Yelemiya 17:9) Kachi nge natuvumbikanga vatu vaze ahakako Yehova vatutwaminyine, kaha natusolola ngwetu twamuvumbika nakusaka nawa kumwononoka.—WavaHepeleu 13:7.

Kapetulu 4, palangalafu 2

 10 KULIVWIMBA NAKULINYISA

Hakuwana nge katwakupukako, ngocho chapwa chachashi kupwa vakulivwimba nakulizanga etu vavene. Oloze Yehova asaka tupwenga vakulinyisa. Tunahase kupwa vakulinyisa kachi nge natutachikiza ngwetu twapwa tuvakukuminamo hakulyesekesa kuli Yehova. (Yopa 38:1-4) Chuma chikwavo nachitukafwa tupwenga vakulinyisa shina kushinganyekanga chikuma hali vakwetu nakufwilanga kuvalingila vyuma vyamwaza, keshi kusakanga kaha kulinganyalisa etu vaveneko. Kulivwimba chinahase kulingisa mutu alimone kupwa wamulemu chikuma kuhambakana vakwavo. Oloze mutu wakulinyisa kalimona kupwa wamulemu kuhambakana vakwavoko, kaha nawa atachikiza hakumina ngolo jenyi nakwijiva ngwenyi atwama natutenga. Mutu wakulinyisa eji kwitavilanga tutenga twenyi nakulomba lukonekelo nakwitavila vakwavo vamukafwa chipwe kumuhuhumuna. Kaha nawa mutu kana eji kupendaminanga hali Yehova nakukavangiza vyuma mwamulweza kulinga.—WaPetulu 1, 5:5.

Kapetulu 4, palangalafu 4

 11 WATA

Wata wapwa ngolo jakuhana jishimbi nakulweza vatu vyakulinga. Kaha Yehova ikiye atwama nawata wakulitulaho mwilu nahano hamavu. Yehova atwama nangolo chikuma mwilu nahano hamavu mwomwo ikiye atangile vyuma vyosena, kaha eji kuzachisanga wata wenyi mangana anganyalise vyuma atenga. Yehova ahana vatu vamwe ngolo jakututwaminyina. Chakutalilaho, Yehova ahana wata visemi, natulama muchikungulwilo najifulumende, kaha asaka tuliluulenga kuli vakiko. (Wavaka-Loma 13:1-5; WaChimoteu 1, 5:17) Oloze nge jishimbi javatu jinalimbalaka najishimbi jaKalunga, kaha twatela kwononoka Kalunga kuhambakana vatu. (Vilinga 5:29) Shikaho, kachi nge natwitavila vyuma navatulweza vatu vaze ali nakuzachisa Yehova, kaha natusolola ngwetu twavumbika vyuma ajina Yehova.

Kapetulu 4, palangalafu 7

 12 VAKULWANE

Yehova eji kuzachisanga vakulwane muchikungulwilo, vaze vapwa vandumbwetu vamalunga vakulindunuka mangana vazakame chikungulwilo. (Lushimbi lwamuchivali 1:13; Vilinga 20:28) Veji kutukafwanga mangana tuzamise usoko wetu naYehova, nakumulemesa mujila yamwaza kaha nawa yakulonga. (Wavaka-Kolinde 1, 14:33, 40) Vandumbwetu vamalunga vatela kutesamo vyuma vyasakiwa vize vasoneka muMbimbiliya numba shipilitu yajila yivatongole. (WaChimoteu 1, 3:1-7; WaChituse 1:5-9; WaPetulu 1, 5:2, 3) Shikaho, tunahase kusolola ngwetu twafwelela liuka lyaKalunga nakulikundwiza kachi nge natwononokanga ava vakulwane vatongola.—Samu 138:6; WavaHepeleu 13:17.

Kapetulu 4, palangalafu 8

 13 MUTWE WATANGA

Yehova ahana visemi mulimo wakuzakama vana vavo navaze vakukanda yavo. Chipwe ngocho, Mbimbiliya yamba ngwayo lunga ikiye apwa mutwe watanga. Kachi nge chisemi walunga wauchi mutanga, kaha chisemi wapwevo ikiye eji kupwanga mutwe watanga. Shikaho mutwe watanga eji kutondelanga vaze vakuzuvo yenyi vyakulya, navyakuvwala, nazuvo yakutwamamo. Chapwa chachilemu mutwe watanga kukafwa vaka-tanga yenyi vazachile Yehova. Chakutalilaho, atela kumona ngwenyi vaka-tanga yenyi vali nakukungulukanga lwola lwosena, nakwazananga mumulimo wamuwande nakulinangwila hamwe Mbimbiliya. Mutwe watanga eji kutetekelanga vaka-tanga yenyi hakusakula vyakulinga. Kaha nawa eji kulondezezanga Yesu hakutetela vaka-tanga yenyi nakuvevwishisa keshi kukaluhwisa muchima chipwe kupwa naukenyako. Kachi nge mutwe watanga mwalinganga vyuma kana, kaha mutanga yenyi namupwanga kuunda, nakulingisa vaka-tanga yenyi vapwenga vakukingiwa nakuzamisa usoko wavo naYehova.

Kapetulu 4, palangalafu 12

 14 LIZAVU LYAKUTWAMINYINA

Lizavu Lyakutwaminyina lyapwa lizavu lyamalunga vaze vatwama nalutalililo lwakukayoyela mwilu, vaze Kalunga asakula mangana vatetekele mulimo uze veji kuzatanga vatu jenyi. Mulikulukaji lyamyaka lyakulivanga, Yehova azachishile lizavu lyakutwaminyina mangana litwaminyine chikungulwilo chavaka-Kulishitu vakulivanga nakutetekela nawa mulimo wakwambulula. (Vilinga 15:2) Makumbi ano, vandumbwetu vaze vatwama muLizavu Lyakutwaminyina veji kutetekelanga vatu jaKalunga nakuvatwaminyina nakuvakinganga. Ava vandumbwetu veji kupendaminanga haMazu aKalunga nashipilitu yenyi yajila hakusakula vyakulinga. Kaha Yesu avulukile eli lizavu lyamalunga vawavisa ngwenyi, “ndungo wakushishika wakuzangama.”—Mateu 24:45-47.

Kapetulu 4, palangalafu 15

 15 KUFWIKA KUMUTWE

Lwola lumwe ndumbwetu wapwevo vanahase kumulweza azate mulimo umwe muchikungulwilo uze veji kuzatanga vandumbwetu vamalunga. Shikaho, nge mwazata mulimo kana, kaha atela kufwika kumutwe wenyi mangana asolole ngwenyi avumbika wata waYehova. Chipwe ngocho, kwatwama vyuma vimwe kaha vize vinahase kulingisa pwevo afwike kumutwe wenyi. Chakutalilaho, ndumbwetu wapwevo atela kufwika kumutwe wenyi nge ali nakutwaminyina chilongesa chaMbimbiliya oku ali hamwe nalunga lyenyi chipwe kala ndumbwetu walunga wakumbapachisa.—Wavaka-Kolinde 1, 11:11-15.

Kapetulu 4, palangalafu, 17

 16 KUHONA KWAZANA MUVIHANDE VYALIFUCHI NACHIYULO

Katwatela kukundwiza vihande vyamapolitikiko mangana tusolole ngwetu katwazana muvihande vyalifuchi nachiyuloko. (Yowano 17:16) Oloze tweji kukundwizanga Wangana waYehova ngana muze alingile Yesu.

Yehova atulweza twononokenga “kujifulumende nakumawata.” (WaChituse 3:1, 2; Wavaka-Loma 13:1-7) Kaha jishimbi jenyi nawa jamba ngwajo katwatela kujiha mutuko. Echi chikiko chalingisa vaka-Kulishitu vahone kuya kujita. Shikaho muka-Kulishitu uze vanalweze kuzata mulimo uze kawapandama kuuswalaleko, atela kushinganyeka kanawa amone numba nge chivezu chenyi nachimwitavisa kulinga ngocho.

Tweji kulemesanga kaha Yehova mwomwo ikiye atutenga. Numba tuhu twavumbika vinjikizo vyamafuchi vyakufwana nge lipandelo, namwaso walifuchi navyuma vyeka, oloze katweshi kwimba mwaso walifuchi chipwe kulifukula kulipandeloko. (Isaya 43:11; Ndanyele 3:1-30; Wavaka-Kolinde 1, 10:14) Kaha nawa, vatu jaYehova veji kulisakwilanga vavene kuhona kukundwiza mauka amapolitiki chipwe kuvwotela twamina wakala liuka. Vaka-Kulishitu kavalinga vyuma kanako mwomwo veji kukundwizanga fulumende yaKalunga.—Mateu 22:21; Yowano 15:19; 18:36.

Kapetulu 5, palangalafu 2

 17 SHIPILITU YAKAYE

Kaye keji kukundwizanga vishinganyeka vyaSatana. Vatu vaze vahona kuzanga Yehova nakumulondezeza, vaze nawa vahona kukavangiza jishimbi jenyi, vakiko vatwama navishinganyeka kana. (WaYowano 1, 5:19) Vishinganyeka navilinga vize veji kulinganga vatu kana vavivuluka kupwa shipilitu yakaye. (Wavaka-Efwesu 2:2) Oloze etu vatu jaYehova twafwila kukavangiza jishimbi najijila jaYehova mangana tupwenga navishinganyeka ngana vize atwama navyo Yehova. (Wavaka-Efwesu 6:10-18) Ngocho tweji kuzatanga nangolo mangana vahone kutuhungumwisa nashipilitu yakaye.

Kapetulu 5, palangalafu 7

 18 KULIKANGA KULI KALUNGA

Kulikanga kuli Kalunga chapwa kwimanyinanga muchano wamuMbimbiliya nakole. Vaka-kulikanga kuli Kalunga veji kufumbukilanga Yehova naYesu uze apwa mwangana waWangana waKalunga, nakufwila nawa kuhungumwisako vatu veka valinge mwomumwe. (Wavaka-Loma 1:25) Veji kufwilanga kulingisa vatu vaze veji kulemesanga Yehova vaputuke kukakasana. Vatu vamwe vaze vapwile muchikungulwilo chavaka-Kulishitu chakulivanga valikangile kuli Kalunga, kaha omu mukiko vali nakulinga navatu vamwe makumbi ano. (Wavaka-Tesolonyika 2, 2:3) Vatu vaze vapwa vakushishika kuli Yehova, kavalikata navaka-kulikanga kuli Kalungako. Shikaho, katwatela kwitavila vakwetu vatushinyinyike chipwe kufwila kutondatonda vyuma vize navitulingisa tutange, chipwe kwivwilila kumijimbu veji kuhanjikanga vaka-kulikanga kuli Kalungako. Etu twafwila kulemesa Yehova nakupwa vakushishika kuli ikiye.

Kapetulu 5, palangalafu 9

 19 KUFWIKA HASHILI

Mujishimbi jize Kalunga ahanyine Mose, vaIsalele valombelenga Yehova avakonekele milonga yavo yashili. Ngocho vanehelenga mawana akufwika hashili kutembele, akufwana nge manona, namaji navimuna. Kulinga chuma kana chasolwele nge Yehova akonekelelenga vaIsalele mwalizavu chipwe mutu himutu. Kufumaho, omu Yesu ahanyine kuyoya chenyi mangana vatukonekele jishili jetu, kakwapwile nakusakiwa cheka kuhana mawana akufwika hashiliko. Yesu ahanyine wana wakukupuka “kamwe kaha kunahu.”—WavaHepeleu 10:1, 4, 10.

Kapetulu 7, palangalafu 6

 20 KUMONA TUNYAMA KUPWA VAVALEMU

Kweseka najishimbi jize Kalunga ahanyine Mose, vatu vavetavishilenga kulya tunyama nakuvalweza nawa vahanenga wana wachimuna wakuvatula. (VyavaLevi 1:5, 6) Chipwe ngocho, Yehova ketavishile vatu jenyi vakenyukilenga tunyamako. (Vishimo 12:10) Hajishimbi jize vahanyine Mose, hapwile najishimbi jakukinga tunyama kuchina kuvenyeka. Shikaho vaIsalele vavalwezele valamenga kanawa vimuna javo.—Lushimbi lwamuchivali 22:6, 7.

Kapetulu 7, palangalafu 6

 21 TUVIHANDA TWATUNDENDE TWATUNGA MANYINGA NAJIJILA JAKUKILAMO MISONGO

Tuvihanda twatundende twatunga manyinga. Kwatwama vyuma viwana vize vyatunga manyinga. Vyuma kana shina: maselusi aze eji kutwalanga peho yaoxygen kuvihanda vyosena vyamujimba (red cells), namaselusi eji kuzungisanga misongo mumujimba (white cells), navyuma vyeji kukondesanga manyinga (platelets) nameya amumanyinga (plasma). Evi vyuma viwana vyatunga manyinga veji kuvihandununanga mutuvihanda twatundende. *

Vaka-Kulishitu veji kukananga kuvahaka manyinga chipwe vyuma viwana vyatunga manyinga. Kutala vatela kwitavila kuvahaka tuvihanda twatundende twakufuma kuvuma vize vyatunga manyinga tahi? Mbimbiliya kayahanjika vyuma vyosena munona munona hachihande kanako. Shikaho muka-Kulishitu atela kulisakwila yivene vyakulinga kweseka nachivezu chenyi chize vanangula naMbimbiliya.

Vaka-Kulishitu vamwe veji kukananga kuvahaka tuvihanda twosena twatundende tuze twatunga manyinga. Veji kushinganyekanga halushimbi luze Kalunga ahanyine vaIsalele luze lwahanjikile ngwalwo, nge vanajihi kanyama kaha manyinga enyi vatelelele ‘kuwamwangila hamavu.’—Lushimbi lwamuchivali 12:22-24.

Oloze vivezu vyavamwe vyeji kuvetavisanga kuvahaka tuvihanda tumwe twatundende tuze twatunga manyinga. Veji kushinganyekanga ngwavo tuvihanda twatundende tuze twatunga manyinga katwemanyinako kuyoya chamutu uze ukwechi manyinga kanako.

Shikaho hakusakula vyakulinga kutalisa kutuvihanda twatundende tuze twatunga manyinga, mwatela kulihulisa vihula vino:

  • Uno ngunejiva ngwami kukana etu tuvihanda twatundende chili nakulumbununa nge, ngunakane nakunguka navitumbo vyakuzungisa misongo chipwe vize vyakulingisa manyinga ahone kuhita tahi?

  • Uno ngunahase kulumbunwina ngachilihi ndotolo ovyo ngunakanyina, chipwe kwitavila vanguke kuzachisa kachihanda kamwe chipwe tuvihanda twatuvulu tahi?

Jijila jakukilamo misongo. Etu vaka-Kulishitu katweshi kwitavila kuhana manyinga chipwe kulama manyinga etu mangana vakatuhakewo lwola lwekako. Chipwe ngocho, kwatwama jijila jeka jize vanahase kuzachishilamo manyinga etu. Muka-Kulishitu atela kulisakwila yivene mujila vatela kuzachishilamo manyinga enyi hakumupula, chipwe hakumupima, chipwe hakumuka kukala musongo. Nge vyuma vyakufwana ngana vinasoloka, kaha manyinga amuveji vanahase kuwafumisa mumujimba wenyi nakuwatulika halwola lumwe numba vamuhakewo cheka.—Nge muli nakusaka mijimbu yayivulu, kaha talenu Kaposhi Kakutalila waOctober 15, 2000, mafwo 30-31.

Chakutalilaho kuli jila yimwe veji kuzachisanga vavuluka ngwavo hemodilution. Hakuzachisa jila kana, manyinga amuveji veji kuwafumisanga mumujimbu nakuhakamo meya shimbu kanda vamupule, kaha nge vanamupulu lyehi, veji kumuhakanga cheka manyinga enyi.

Jila yikwavo veji kuzachisanga shina yize vavuluka ngwavo cell salvage. Hakuzachisa jila kaneyi, vandotolo veji kukokanga manyinga amuveji halwola navamupula nakuwatumbika, kaha veji kuwatomesanga nakumukindulwishilawo nge vanamupulu lyehi.

Hakuwana nge vandotolo valihandununa mujila veji kuzachishilangamo jila kaneyi, ngocho muka-Kulishitu atela kuhulisa ndotolo uze mwamupula mangana amulweze jila mwazachishilamo manyinga enyi.

Shikaho hakusakula jila yakumyukilamo yize nayisakiwa kuzachisa manyinga enu, mwatela kulihulisa vihula vino:

  • Kachi nge manyinga ami amwe navawafumisa mumujimba wami nakuwatulikila kweka, kutala chivezu chami nachitavila nakumona manyinga kana kupwa himanyinga ami, nakuhona kushinganyeka ngwami vatela ‘kuwamwanga hamavu’ tahi?—Lushimbi lwamuchivali 12:23, 24.

  • Kutala chivezu chami ngwanangula naMbimbiliya nachinguhana mulonga kachi nge hakungupula manyinga ami amwe navawafumisa mumujimba wami nakuwatomesa nakuwakindulwisa cheka mumujimba tahi?

  • Uno ngunejiva ngwami kukana kuzachisa manyinga ami hakunguka nachilumbununa nge kangweshi kwitavila kungufumisa manyinga ami vangupime chipwe kuzachisa jila vavuluka ngwavo hemodialysis (jila yakuzachisa likina lize lyeji kufumisanga meya navyuma vyeka vyamajilo kumanyinga) chipwe kuwahichisa mulikina vavuluka ngwavo heart-lung bypass (likina lize lyeji kuzatanga ngana muze weji kuzatanga muchima namahuyungu halwola navapula muveji) tahi?

Shikaho, shimbu kanda tusakule kala jila yakutukilamo kuzachisa manyinga etu, twatela kuvangila kulomba kuli Yehova mangana atukafwe, kaha nawa twatela kuhehwojola kanawa. (WaYakova 1:5, 6) Kufumaho twatela kuzachisa chivezu chetu chize vanangula kanawa naMbimbiliya mangana tusakule kanawa jila yakutukilamo. Kaha nawa katwatela kuhulisa vakwetu vatulweze vyuma vanahase kulinga kachi nge vakiko vapwanga muukalu kana, chipwe kuvechelela vatusakwile vyakulingako.—Wavaka-Loma 14:12; Wavaka-Ngalesha 6:5.

Kapetulu 7, palangalafu 11

 22 KUPWA NAVILINGA VITOMA

Kupwa navilinga vitoma chalumbununa kupwa navilinga vize navivwisa Kalunga kuwaha. Vishinganyeka vyetu, nahanjikiso yetu navilinga vyetu vyatela kusolola nge twatwama navilinga vitoma. Yehova atulweza tulihende kukala chuma chize chakundwiza ujila. (Vishimo 1:10; 3:1) Twatela kufwila kukavangiza jishimbi jaYehova jakwoloka numba nge katweshi muchesekoko. Twatela kulombanga kuli Kalunga mangana atukafwe tupwenga navishinganyeka vyamwaza nakukana kulinga vyuma vyavipi.—Wavaka-Kolinde 1, 6:9, 10, 18; Wavaka-Efwesu 5:5.

Kapetulu 8, palangalafu 11

 23 VILINGA VYAKUZUNGUMA NEVI VYAMAJILO

Vilinga vyakuzunguma vyapwa kuhanjika chipwe kulinga vyuma vize vyalimbalaka chikuma najishimbi jaKalunga, kaha mutu uze eji kulinganga vyuma kanevi katwama nasonyiko. Mutu uze eji kulinganga vyuma kana kavumbika jishimbi jaKalungako. Kachi nge mutu nalingi vilinga vyakuzunguma, kaha vatela kumutungila komiti yakusopa mangana yitale hamulonga kana. Vilinga vyamajilo vyalumbununa kulinga vyuma vyavipi vyakulisezaseza. Shikaho, chikungulwilo chatela kumona numba nge chinatemo kutungila mutu komiti yakusopa kweseka navyuma vyamajilo nalingi.—Wavaka-Ngalesha 5:19-21; Wavaka-Efwesu 4:19; nge muli nakusaka mijimbu yayivulu, kaha talenu chihande chakwamba ngwavo, “Vihula Vyakufuma Kuli Vaka-Kutanga” muKaposhi Kakutalila waJuly 15, 2006.

Kapetulu 9, palangalafu 7; naKapetulu 12, palangalafu 10

 24 KULISOKOTA KUUSONYI

Yehova ahakileko kulisavala kupwa hijila yimwe yize vatela kulisolwelamo zangi vaze valimbata. Oloze nge mutu mwasokota kuusonyi wenyi chipwe kuuzachisa mujila yakuhenga hakusaka kulisuulwisa yivene, kaha keshi nakumona kulisavala ngana muze achimona Yehovako. Kulisokota kuusonyi chinahase kulingisa mutu ajihe usoko wenyi naYehova. Mutu akwechi tato kaneyi eji kupwanga napeha yayipi yakusaka kulisavala, kaha eji kuputukanga kumona kulisavala mujila yakuhenga. (Wavaka-Kolose 3:5) Kachi nge mutu uze ali natato kaneyi ali nakuchiwana kupwa chachikalu kulitwamina, kaha atela kutwalaho lika kulwa mangana ayifungulule. (Samu 86:5; WaYowano 1, 3:20) Kachi nge nayenu mwatwama natato kana, kaha lombenu Yehova amikafwe muhonese tato kana. Mwatela kwecha kutalanga mivwimbimbi yavatu vali uselesele mwomwo yinahase kumilingisa mushinganyeke havyuma vyamajilo. Lwezenuko chisemi chenu uze apwa muka-Kulishitu chipwe kulwezako sepa lyenu uze avumbika jishimbi jaYehova. (Vishimo 1:8, 9; Wavaka-Tesolonyika 1, 5:14; WaChituse 2:3-5) Fwelelenu ngwenu Yehova eji kumisakwililanga chikuma hakukilikita chenu mangana mupwenga vatoma.—Samu 51:17; Isaya 1:18.

Kapetulu 9, palangalafu 9

 25 LUHALI

Luhali lwapwa kumbata mapwevo vavavulu. Yehova ikiye ahakileko ulo, ngocho asaka lunga ambate pwevo umwe chipwe pwevo kusomboka kulunga umwe kaha. Numba tuhu kushikulu Kalunga etavishile vaIsalele kumbata mapwevo vavavulu, oloze omu keshi mukiko ajinyine hakavangako. Chipwe ngocho, makumbi ano Yehova ketavisa vatu jenyi kumbata luhali chipwe kusomboka kuluhaliko. Shikaho lunga atela kumbata pwevo umwe kaha, pwevo nawa atela kusomboka kulunga umwe kaha.—Mateu 19:9; WaChimoteu 1, 3:2.

Kapetulu 10, palangalafu 12

 26 KULILUKULULA NAKULIHANDUNUNA

Yehova ajinyine ngwenyi valunga napwevo vatwamenga lika muulo mukuyoya chavo chosena. (Kuputuka 2:24; Malaki 2:15, 16; Mateu 19:3-6; Wavaka-Kolinde 1, 7:39) Ngocho Yehova etavisa kaha ulo kufwa kachi nge muka-mahyamutu nalingi ukoji. Shikaho nge umwe muulo nalingi ujila, kaha muka-mahyenyi ali nalisesa lyakujiha ulo chipwe nduma.—Mateu 19:9.

Shimbu jimwe vaka-Kulishitu vamwe vanalihandununanga navaka-mahyavo numba tuhu umwe hakachi kavo kalingile ujilako. (Wavaka-Kolinde 1, 7:11) Muka-Kulishitu nahase kulihandununa namuka-mahyenyi kachi nge kunasoloka ukalu wakufwana nge uno:

  • Kukana kutondela muka-mahyamutu vyuma vyasakiwa mukuyoya: Nge lunga mwakana kutondela puwenyi vyuma vyakulikafwa navyo mukuyoya nakulingisa tanga yihone kupwa najimbongo jakulikafwa najo chipwe vyakulya.—WaChimoteu 1, 5:8.

  • Kuyanjisa muka-mahyamutu: Nge mutu mwaveta muka-mahyenyi chipwe kumuyanjisa mujila yayipi yize nayilingisa muka-mahyenyi amone ngwenyi kuyoya chenyi chili muponde.—Wavaka-Ngalesha 5:19-21.

  • Kukanyisa muka-mahyamutu kulemesa Yehova: Kulingisa muka-mahyamutu achiwane kupwa chachikalu kulemesa Yehova.—Vilinga 5:29.

Kapetulu 11, palangalafu 19

 27 KUSANGEJEKA NAKUKOLEZEZA

Tuvosena twasaka vakwetu vatusangejeke nakutukolezeza. (Vishimo 12:25; 16:24) Tunahase kukolezeza nakuvendejeka vakwetu hakuhanjika navo mazu amwaza alikoji. Mazu akufwana ngana anahase kukafwa vandumbwetu vapwenga vakumika, nakutwalaho lika kuzachila Yehova chamokomoko naukalu vali nakuhitamo. (Vishimo 12:18 Wavaka-Fwilipi 2:1-4) Shikaho, twatela kwivwilila kanawa nakwivwishisa vyuma mwahanjika ndumbwetu uze nahombo. Kulinga ngocho nachitukafwa tuwane mazu twatela kuhanjika nenyi, najila twatela kumukafwilamo. (WaYakova 1:19) Fwilenu kuzata nangolo mutachikize kanawa vandumbwenu mangana chimikafwe kuwana jijila jakuvakafwilamo. Kaha vakafwenu vafwelele muli Yehova uze apwa Muka-kuvendejeka chosena mangana avahizumune.—Wavaka-Kolinde 2, 1:3, 4; Wavaka-Tesolonyika 1, 5:11.

Kapetulu 12, palangalafu 16

 28 VILIKA VYAKULIMBATA

MuMbimbiliya kamwatwama jishimbi jize jahanjika hatoma omwo chatela kupwa chilika chakulimbatako. Kaha nawa visemwa najishimbi vyalihandununa handununa kweseka nalifuchi chipwe ngalila. (Kuputuka 24:67; Mateu 1:24; 25:10; Luka 14:8) Chipwe ngocho, chuma chapwa chachilemu chikuma shina lushiko luze vatu veji kushikanga Yehova hakulimbata. Vaka-kulimbata vavavulu veji kusanyikangako vausoko wavo namasepa mangana vapwengako omu navalishika jishiko. Kaha nawa kweji kupwanga kalama uze mwahanjika chihande chaulo. Vatu vaze navalimbata vakiko vanahase kusakula omwo chatela kupwa chilika chavo chachifupawenga hanyima yakulimbata. (Luka 14:28; Yowano 2:1-11) Shikaho vaze navalimbata vatela kumona ngwavo vyuma navipwa hachilika chavo chakulimbata navineha kavumbi kuli Yehova. (Kuputuka 2:18-24; Mateu 19:5, 6) Jindongi jamuMbimbiliya jinahase kuvakafwa vasakule kanawa vyuma vatela kulinga. (WaYowano 1, 2:16, 17) Kachi nge vatu vaze navalimbata navasaka ngwavo kuchilika chavo kukapwe wala, kaha chilika kana vatela kuchitwaminyina kanawa. (Vishimo 20:1; Wavaka-Efwesu 5:18) Kaha nawa nge nakukapwa myaso chipwe kuhema chakulihizumuna, kaha vatela kumona ngwavo vyuma kana navikaneha kavumbi kuli Yehova. Vaka-Kulishitu vaze navalimbata vatela kuhaka chikuma mangana kuusoko wavo naYehova nakuzakama nawa mutu navalimbata nenyi, keshi nge kuzakama kaha vyalikumbi lyavo lyakulimbatako.—Vishimo 18:22; nge muli nakusaka mijimbu yayivulu, kaha talenu Kaposhi Kakutalila waOctober 15, 2006 mafwo 18-31.

Kapetulu 13, palangalafu 18

 29 KUSAKULA KANAWA VYAKULINGA

Twatela kufwila kusakula kulinga vyuma vize vyapendamina hajindongi jamuMazu aKalunga. Chakutalilaho, muka-Kulishitu vanahase kumulanya kuli muka-mahyenyi uze kapwa chinjiho chaYehovako mangana vakapwe hamwe navausoko wenyi kuchilika chalikumbi lyakunoka lyakukaye chipwe chilika chamukwitava. Uno nge mwapwanga yenu, kachi namulinga ngachilihi? Nge chivezu chenu chinamitavisa, kaha munahase kulweza muka-mahyenu ngwenu kachi nge nakukapwa vyuma vimwe vize vyakundwiza kwitava chamakuli, kaha kamweshi kukazanamoko. Kaha nawa mwatela kumona numba nge namuhukanyisa vakwenu hakuya kuchilika kana nyi chiku.—Wavaka-Kolinde 1, 8:9; 10:23, 24.

Nyi ngachilihi nge mukulwane wenu wamilimo mwamihana wana halikumbi lyakunoka? Kutala mwatela kuukana tahi? Chili kuli enu vavene. Shimbu kanda mukane chipwe kwitava, mwatela kuvangila kushinganyeka ovyo mukulwane wenu wamilimo ali nakumihanyina wana kana. Kutala namono wana kana kupwa hijila yimwe yakukundwijilamo chilika kana tahi? Nyi namihanyinawo mwomwo yakusaka kumisakwilila hamilimo mweji kuzatanga tahi? Kushinganyeka havyuma kanevi nachimikafwa mumone numba nge nachipwa chakutamo kutambula wana kana chipwe chiku.

Shimbu jimwe mutu nahase kumihana wana halikumbi lyakunoka nakwamba ngwenyi: “Ngunejiva ngwami kaweshi kulinga chilika chalikumbi lino lyakunokako. Oloze ngunasake kaha kukuhanako wana kanou.” Vatu vamwe vanahase kumihana wana mujila kaneyi mwomwo vatwama namuchima wakuhana. Chipwe ngocho, mwatela kukekesa kanawa mumone numba nge vanakusaka kaha kweseka lufwelelo lwenu chipwe kumilingisa nayenu mukundwize chilika kana nyi nduma. Kukekesa havyuma kanevi nachimikafwa mumone numba nge nachipwa chakutamo kutambula wana kana chipwe chiku. Twatela kumona ngwetu vyuma natusakula kulinga navitukafwa tupwenga nachivezu chitoma nakupwa lika vakushishika kuli Yehova.—Vilinga 23:1.

Kapetulu 13, palangalafu 22

 30 KUSEKASANA NAVIHANDE VYAKUTWALA KUJIZANGO JAKUSOPELA

Kakavulu nge vatu navakumisa washi vikokojola mujila yakuunda, kaha kakweshi kupwa vihande vyavineneko. (Mateu 5:23-26) Etu vaka-Kulishitu tuvosena twatela kufwila kuvumbika Yehova nakulingisa chikungulwilo chilinunge.—Yowano 13:34, 35; Wavaka-Kolinde 1, 13:4, 5.

Nge vaka-Kulishitu vanalimbalaka havihande vyakusekasana, kaha vatela kushimutwilaho nakuhona kufwila kulitwala kujizango jakusopela. Hamukanda Wavaka-Kolinde 1, 6:1-8, hatwama mazu aze Paulu ahuhumwine vaka-Kulishitu kutalisa kukulitwala kujizango jakusopela. Kutwala vandumbwetu kuzango cheji kwivwisanga Yehova kupihya kumuchima nakuneha katombo hachikungulwilo. Hamukanda waMateu 18:15-17, hatwama jijila jitatu jize vatela kukavangiza vaka-Kulishitu hakukumisa vihande vyakufwana nge kuvangijikila nakulyapula. (1) Vatela kuvangila kukumisa ukalu kana mwavomwavo. (2) Kachi nge vanahono, kaha vatela kulwezako ndumbwetu umwe wakuhya kushipilitu wamuchikungulwilo. (3) Nge hanga chochimwe, kaha vanahase kutwala chihande kana kulizavu lyavakulwane. Nge tulama vanavalweze chihande kana, kaha navazachisa jindongi jamuMbimbiliya mangana vakumise ou ukalu mukuunda. Oloze nge ndumbwetu umwe mwahona kukavangiza jindongi jamuMbimbiliya navamulweza vakulwane, kaha vanahase kumutungila komiti yakusopa.

Kwatwama vihande vimwe vize vandumbwetu vanahase kutwala kujizango jakusopela. Vihande kana vinahase kupwa kulilukulula, namilonga yakutalisa kukulela vana,namutu kufweta muka-mahyenyi jimbongo mwomwo yakumulukulula, nachihande chakutalisa kukumifweta jimbongo kukapani yaishuwalesi, nakuhona kufweta mikuli yayinene, navihande vyakutalisa kumapapilo ajishiko jamufu. Kachi nge muka-Kulishitu mwatwala mutu kuzango havihande vyakufwana ngana, kaha keshi nakulikanga kumazu ahanjikile Pauluko.

Kachi nge kuli vihande vyakufwana nge muka-Kulishitu vanamupiki, chipwe kuyanjisa chikuma vanyike, chipwe kuvulumuna mutu, chipwe kwiva vyuma vyavinene, chipwe kujiha mutu, kaha muka-Kulishitu nahase kwambulula milonga kaneyi kuzango yakusopela mwomwo kulinga chuma kana kacheshi kusolola nge nalikange kumazu ahanjikile Pauluko.

Kapetulu 14, palangalafu 14

 31 VILINGA VYASATANA VYAKUHUNGUMWISA VATU

Satana nahungumwisanga vatu kufuma vene mumilemba yaEtene. (Kuputuka 3:1-6; Kusoloka 12:9) Atachikiza ngwenyi nahase kutufungulula tulinge vyuma vyavipi kachi nge mwaluwanganyisa vishinganyeka vyetu. (Wavaka-Kolinde 2, 4:4; WaYakova 1:14, 15) Shikaho, eji kuzachisanga mapolitiki, namauka akwitava, navaka-kusekasana, navyuma vyakuhemahema, nakutanga mashikola ahelu navyuma vyeka vyangana mangana akunyule vatu vakundwize vishinganyeka vyenyi vyakuhenga.—Yowano 14:30; WaYowano 1, 5:19.

Satana atachikiza ngwenyi nalitulu kaha nalwola lwalundende lwakuhungumwisa vatu. Ngocho ali nakuzata nangolo jenyi josena mangana ahungumwise vatu vavavulu. Kaha ali nakusaka chikumanyi kuhungumwisa vatu vaze vazachila Yehova. (Kusoloka 12:12) Shikaho, nge katwazangamineko, kaha Liyavolo nahase kutangula vishinganyeka vyetu. (Wavaka-Kolinde 1, 10:12) Chakutalilaho, Yehova asaka malo elilenga. (Mateu 19:5, 6, 9) Oloze vatu vavavulu makumbi ano vashinganyeka ngwavo ulo unahase kufwa hakala mulonga. Jivindiyo jajivulu navihande vyahavisaji vyamivwimbimbi vyeji kukundwizanga vishinganyeka kana. Shikaho, twatela kuzangama kuchina nayetu natumona ulo nganomu vaumona vaka-kaye.

Jila yikwavo Satana eji kuhungumwishilangamo vatu shina kukundwiza muchima wakulimanyina. (WaChimoteu 2, 3:4) Nge katwazangamineko, tunahase kulelesa vaze atongola Yehova vatutwaminyine. Chakutalilaho, ndumbwetu walunga nahase kuputuka kuhombwanyisa vyuma navamulweza vakulwane muchikungulwilo. (WavaHepeleu 12:5) Kaha nawa ndumbwetu wapwevo nahase kuputuka kuhumbula chihande chawata ahakako Yehova mutanga.—Wavaka-Kolinde 1, 11:3.

Shikaho, katwatela kwitavila Liyavolo atuhungumwiseko. Oloze twatela kulondezeza vishinganyeka vyaYehova nakuhaka vishinganyeka vyetu “kuvyuma vyamwilu.”—Wavaka-Kolose 3:2; Wavaka-Kolinde 2, 2:11.

Kapetulu 16, palangalafu 9

 32 JILA YAKUTUKILAMO

Tuvosena twasaka kupwa vakulikangula kumujimba nakutuka mujila yamwaza nge tunaviji. (Isaya 38:21; Mako 5:25, 26; Luka 10:34) Makumbi ano, vandotolo navatu veka vali najijila jajivulu jakukilamo vatu navitumbo vyavivulu vyakuvahana. Shikaho, nachipwa chachilemu kukavangiza jindongi jamuMbimbiliya hakusakula jila yakutukilamo. Twatela kwanuka ngwetu Wangana waKalunga kaha ukiko naukakumisa misongo yosena. Ngocho katwatela kuhaka chikuma muchima kukulikangula chamujimba wetu, nakusuvilila kulemesa Yehovako.—Isaya 33:24; WaChimoteu 1, 4:16.

Katwatela kwitavila kutuka mujila yize yakundwiza ngolo javandemoneko. (Lushimbi lwamuchivali 18:10-12; Isaya 1:13) Shikaho, shimbu kanda twitavile vitumbo vimwe, twatela kwijiva kanawa omu vyazata navyuma vyakundwiza. (Vishimo 14:15) Twatela kwijiva ngwetu Satana ali nakusaka kutuhungumwisa tukundwize vandemone. Ngocho, nge natumona ngwetu vitumbo vanatuhane vyakundwiza vandemone, kaha katwatela kuvizachisako.—WaPetulu 1, 5:8.

Kapetulu 16, palangalafu 18

^ par. 98 Vandotolo vamwe vanahase kumona evi vyuma viwana vyatunga manyinga kupwa nge tuvihanda twatundende. Ngocho mwatela kulumbununa ovyo vyamilingisa mukane kumihaka manyinga chipwe vyuma viwana vyatunga manyinga.