Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 15

Yesu “Mwakazamisa Chiyulo chaKwoloka Hamavu”

Yesu “Mwakazamisa Chiyulo chaKwoloka Hamavu”

1, 2. Lwola muka Yesu apihililile, kaha mwomwo ika?

 YESU apihililile chikuma mwomwo yavyuma vimwe vyavipi vyasolokele. Pamo unahase kushinganyeka ngwove Yesu keshi kuhasa kupihililako mwomwo apwile mutu wamuvwovu. (Mateu 21:5) Chipwe ngocho, kapihililile nakulinga vyuma vyavipiko mwomwo kupihilila chenyi chapwile chavyuma vyakwoloka. a Uno chuma muka chalingishile ou mutu wakuunda ngana apihilile? Apihililile mwomwo vatu vahengesele chiyulo.

2 Yesu azangile chikuma tembele yamuYelusalema. Tembele yikiko kaha yapwile chihela chajila chize valemeselelenga Ise wamwilu mukaye kosena. VaYuleya vaze vapwilenga kuvihela vyakwakusuku, vayilenga nakulemesa Kalunga kuchihela kanechi. Navatu vakumafuchi eka vaze vevwilenga woma Kalunga vejilenga kutembele nakumulemesa muchipango chize vavetavishile kwingila. Oloze omu Yesu engilile mutembele kukuputuka chamulimo wenyi, awanyinemo vyuma vyaunyengwe. Chihela kana chapwile jino kwijiva nge hichisakano keshi nge zuvo yakulemesela Kalungako. Chazalile navaka-kusekasana navaka-kutambasana jimbongo. Uno chuma kana chapihililile halihi? Mwomwo ava vatu valingishile tembele yaKalunga kupwa chihela chakulyapwila vatu nakuvevanga jimbongo javo. Mujila muka?—Yowano 2:14.

3, 4. Vyuma muka vyapwile nakusoloka hazuvo yaYehova, kaha Yesu alingile ika hakusaka olole vyuma?

3 Vatwamina vamukwitava vakashile lushimbi ngwavo kwatela kupwa muyachi umwe kaha wajimbongo jachichele jize vatelele kuzachisa vatu hakuhana mitelo yamutembele. Ngocho vaze vafuminenga kuvihela vyeka vatambasanyinenga jimbongo javo najize vetavishile. Kaha vaka-kutambasana jimbongo kana vahakilenga jimesa javo mukachi katembele, nakutambula kalyapoko kuli vatu vejilenga nakutambasana jimbongo. Kulanda nakulandulula vimuna nachikiko nawa chavanehelelenga nganyo. Vatu vafuminenga kwakusuku vaze vasakilenga kuhana vimuna vakuvatula, kachi valanjilenga vimuna kuli kala mutu wamunganda. Oloze vilolo vahatembele vakanyinenga vimuna vakulanda kweka ngwavo vali natutenga. Chasoloka nge vetavililenga kaha vimuna vakulanjila mutembele. Echi chalingishile vaka-kusekasana vatohwese jindando javimuna valanjishilenga mutembele. b Kusekasana kana chapwile chachipi sulumunu. Ou wapwile hiwiji chikupu!

4 Yesu kawahililile navilinga kanevi vyakuhengako. Zuvo kaneyi yapwile yaIse. Ngocho anyotele chikote chamikole, nakuhanga utanga wavangombe namikoko mutembele. Kaha ayile kuli vaka-kutambasana jimbongo nakukatumuna jimesa javo. Achishinganyeke kuvula chajimbongo jize jamwangalikile hamavu. Atenukilile vaze valanjishilenga mayembe ngwenyi: “Fumisenu vyumevi muno.” (Yowano 2:15, 16) Kakwapwile mutu numba umwe ahashile kukanyisa ou lunga wakuhamuka ngana.

“Fumisenu vyumevi muno”

MwaIse mwaMwana

5-7. (a) Vyuma muka alinangwile Yesu omu apwile mwilu kutalisa kuchiyulo chakwoloka, kaha vyuma muka natulinangula kuvyuma alingilenga? (b) Uno vyuma muka nalingi Yesu hamakuli ahanjikile Satana, kaha vyuma muka mwakalinga kulutwe kutalisa kumakuli kana?

5 Vaka-kusekasana vakindulukile cheka. Kaha omu mwahichile kafwe myaka yitatu, Yesu ahanjikile cheka havilinga vyovimwe vyakuhenga, kaha halwola kanelu ahanjikile mazu ahanjikile Yehova akupopolola vaze valingishile zuvo yenyi kupwa nge “wina wakuswama vihwanga.” (Yelemiya 7:11; Mateu 21:13) Eyo, Yesu hakumona omu vatu vavalyapwilenga nomu vapihishile tembele yaKalunga, evwile nganomu evwile Ise. Mwomwo ika? Mwomwo Yesu vamunangwile kuli Ise hamyaka yayivulu chikuma yize vapwile hamwe mwilu. Ngocho atachikijile kanawa omwo Yehova amona chiyulo chakwoloka. Kuyoya chenyi chasolwele hatoma mwalumbunukila hanjikiso yakwamba ngwavo, Mwaise mwamwana. Shikaho nge tuli nakusaka kutachikiza kanawa mwaya chiyulo chaYehova, kaha twatela kushinganyekanga havyuma alingilenga Yesu Kulishitu.—Yowano 14:9, 10.

6 MwanaYehova umwe kaha wakulipwila kwapwile omu Satana ahanjikile ngwenyi, Yehova Kalunga apwa muka-makuli kaha nawa muka-kuhengesa chiyulo. Chikupu vene, Satana ahanjikile makuli. MwanaKalunga evwileko nawa omu Satana ambile ngwenyi vatu veji kuzachilanga Yehova mwomwo yakusaka kunganyalilaho keshi mwomwo yakumuzangako. Makuli kana evwishile Yesu kupihya kumuchima. Oloze evwile kuwaha hakutachikiza ngwenyi Ise mwakamuzachisa hakuhakwila lijina lyenyi nakusolola chiyulo chenyi kupwa chakwoloka. (Wavaka-Kolinde 2, 1:20) Uno mwakalinga ngachilihi ngocho?

7 Ngana muze twalinangulanga muKapetulu 14, Yesu Kulishitu akumishile chikupu makuli aSatana akufwefulula kulonga chavatu jaYehova. Ngocho Yesu aputukile jino kutomesa lijina lyaYehova Kalunga lyajila kumakuli osena aze ahanjikile Satana, kaha nawa asolwele ngwenyi chiyulo chaYehova chapwa chakwoloka. Hakuwana nge Yesu apwa Twamina Wamunene vatongola kuli Yehova, mwakalingisa chiyulo chaKalunga chikapwe mwilu nahamavu. (Vilinga 5:31) Vyuma alingilenga omu apwile hano hamavu vyasolola omu chapwa chiyulo chaKalunga. Yehova ahanjikile hali ikiye ngwenyi: “Nangukamuhana shipilitu yami, kaha mwakasolola muchapwa chiyulo chakwoloka kuli vaka-mafuchi.” (Mateu 12:18) Uno Yesu ateselemo ngachilihi awa mazu?

Yesu Alumbunwine ‘Omwo Chapwa Chiyulo chaKwoloka’

8-10. (a) Uno jishimbi vatungile vatwamina vamukwitava vavaYuleya, jasolwele ngachilihi nge vamwenenga ulumbi mapwevo navatu vaze kavapwile vaYuleyako? (b) Uno jishimbi javava vatu jalingishile ngachilihi lushimbi lwaKalunga lwaSambata lusoloke nge hichiteli?

8 Yesu azangile Jishimbi jaYehova nakujikavangiza. Oloze vatwamina vamukwitava vamumakumbi enyi, vajilumbunwinenga nakujizachisa mujila yakuhenga. Yesu avambile ngwenyi: “Lamba kuli enu vaka-kusoneka nayenu vaFwaliseu, enu vaka-kulyonga! . . . Munaleununa vyuma vyavilemu kuJishimbi, vikiko vene chiyulo chakwoloka nakutetela nakushishika.” (Mateu 23:23) Ava vaka-kunangula Jishimbi jaKalunga kavalumbunwinenga kanawa ‘omwo chapwa chiyulo chakwolokako.’ Valingishile vatu vahone kutachikiza kanawa omwo chapwa chiyulo chaKalunga. Mujila muka? Tushimutwile havyakutalilaho vimwe.

9 Yehova alwezele vatu jenyi valihende kuli vatu vavajingilikile vaze kavamulemeselengako. (Vamyangana 1, 11:1, 2) Oloze vatwamina vamukwitava vamwe valwezelenga vakwavo vaYuleya kuhunga vatu vosena vaze kavapwile vaYuleyako. Mumukanda waMishina mwatwama lushimbi lwakwamba ngwavo: “Kanda kuseza vangombe kujizuvo javatu vaze kavapwa vaYuleyako mwomwo vanahase kuvasavala.” Vishinganyeka kanevi vyakumona ulumbi vatu vosena vaze kavapwile vaYuleyako vyapwile vyakuhenga, kaha nawa vyalimbalakile naJishimbi vahanyine Mose. (VyavaLevi 19:34) Kaha jishimbi jeka nawa vatungile vatu kana jasolwelenga nge mapwevo vapwa vamokomoko. Chakutalilaho lushimbi lumwe lwambile ngwalwo, nge valunga napwevo vali nakutambuka, pwevo atelelele kusala munyima yalunga lyenyi keshi kutambukila hamweko. Lunga vamukanyishile kuhanjika napwevo hakachi kavatu, numba vene puwenyi. Mapwevo kavavetavishilenga kwambulula unjiho muzangoko, ngana muze chapwilenga kuli vandungo. Kaha nawa vatwamina vamukwitava vapwilenga nakulomba chize vasakwilililenga Kalunga hakuhona kupwa mapwevo.

10 Vatwamina vamukwitava vatungile jishimbi jajivulu chikuma, ngocho chakaluhwile kutachikiza Jishimbi jaKalunga. Chakutalilaho, lushimbi lwaSambata lwakanyishile vatu kuzata halikumbi lyaSambata, mwomwo lyapwile likumbi lyakulemesa Kalunga, nakulihizumuna kushipilitu, nakunoka. Oloze vaFwaliseu vakaluhwishile jino lushimbi kana. Valitwikile mulimo wakulweza vatu ‘milimo’ yakuzata nayize kavatela kuzatako. Kwapwile milimo 39 yize vavulukile vakiko ngwavo vatu kavatela kuyizatako, milimo yimwe shina kwaha vimbuto chipwe kuzomba tunyama. Jishimbi vahakilileko jahonesele vatu kutachikiza kanawa milimo vatelelele kuzata nayize kavatelelele kuzatako. Chakutalilaho, nge mutu najihi mbwangala haSambata, kutala nachikiko hikujiha kanyama tahi? Uno nge mutu nahulula tumanona twakuta mulivoko mangana alyenga oku ali nakutambuka, kutala nachikiko kwaha tahi? Nge mutu noku muka-kuviza, kutala nazate mulimo tahi? Vihula kana vavikumbulwilenga najishimbi jeka jajikalu vatungile.

11, 12. Uno Yesu afwefulwile ngachilihi jishimbi javaFwaliseu jize kajapwile jamuvisonekako?

11 Uno halwola lwakufwana ngana, Yesu akafwile ngachilihi vatu vevwishise omwo chapwa chiyulo chakwoloka? Ahamukile nakusolola vatwamina vamukwitava kupwa vaka-makuli navyuma vanangwilenga, kuhichila muvyuma alingilenga navize anangwilenga. Chatete, achitale havyuma vimwe anangwilenga. Afwefulwile jishimbi javo jajivulu jize vatungile hakwamba ngwenyi: “Mweji kuzeyesanga mazu aKalunga mwomwo yavisemwa vyenu vize munaliselanga.”—Mako 7:13.

12 Yesu anangwilenga hatoma ngwenyi vaFwaliseu vahingikile lushimbi lwaSambata, kaha nawa ngwenyi kavevwishishile ovyo Yehova ahakililileko lushimbi kanako. Alumbunwine ngwenyi, Meshiya ikiye “Mwata waSambata,” ngocho atelemo kuka vatu haSambata. (Mateu 12:8) Hakusaka ashindakanye chishina kana, okile vatu mujila yakukomwesa haSambata. (Luka 6:7-10) Echi kuka chasolwele omwo mwakoka vatu kulutwe mukaye kosena muChiyulo chenyi chaMyaka 1,000. Eyi myaka 1,000 nayikapwa hiSambata yayinene, muze vatu vakushishika vosena navakanoka kuukalu uze vanamononga mwomwo yashili nakufwa.

13. Lushimbi muka lwaputukile kuzata omu Kulishitu akumishile kuzata mulimo wenyi wakwambulula, kaha lwalihandunwine ngachilihi najishimbi jakulivanga?

13 Yesu alumbunwine nawa omwo chapwa chiyulo chakwoloka hakuhakako lushimbi lwaluhya, vavuluka ngwavo “lushimbi lwaKulishitu,” luze lwaputukile kuzata omu akumishile mulimo wenyi wakwambulula hano hamavu. (Wavaka-Ngalesha 6:2) Elu lushimbi kalwapendaminyine chikuma hakuvula chajishimbi jakusoneka ngana mwaJishimbi jaMoseko, oloze lwapendaminyine havikota vyajishimbi. Chipwe ngocho mulushimbi kana mwapwilenga najishimbi jeka. Yesu avulukile lushimbi lumwe hajishimbi kaneji, ngwenyi “lushimbi lwaluhya.” Yesu alwezele vaka-kumukavangiza vosena ngwenyi valizangenga navakwavo ngana muze avazangilenga ikiye. (Yowano 13:34, 35) Eyo, zangi yakulisuula yikiko vatela kutachikijilaho vosena vaze vali nakukavangiza “lushimbi lwaKulishitu.”

Mutu Uze Asolwele Chiyulo

14, 15. Uno Yesu asolwele ngachilihi ngwenyi atachikijile hakumina ngolo jawata wenyi, kaha chuma kana chatukolezeza ngachilihi?

14 Yesu kanangwilenga zangi muhanjikiso kahako, oloze namuvilinga nawa. Ayoyelenga kweseka namwaya “lushimbi lwaKulishitu.” Tushimutwile hajijila jitatu jize Yesu asolwelelemo chiyulo chakwoloka.

15 Jila yatete, Yesu apwile wakuvanguluka mangana ahone kulinga vyuma vize navihengesa chiyulo. Pamo nayove wamona omwo vatu vakuhona kukupuka veji kuhengesanga chiyulo hakulivwimba nakuhona kulinga vyuma kweseka nawata wavo. Oloze Yesu kalingile ngochoko. Likumbi limwe, mutu umwe ejile kuli ikiye nakwamba ngwenyi: “Ove Muka-kunangula, mulweze ndumbwami tulipangile uswana wetu hakachi.” Yesu ambile ngwenyi: “Ove lunga, iya angutongola kupwa ngumuka-kuyula chipwe lihako hali enu vavali?” (Luka 12:13, 14) Uno mazu kana atunangula ika hali Yesu? Numba tuhu Yesu vamuhanyine mangana, nakunangakana, nangolo kuli Kalunga jakuhambakana vatu vosena vahamavu, oloze akanyine kulingisa muchihande kana, mwomwo kapwile nalisesa lyakulinga ngochoko. Yesu napunga wakulikehesa lwola lwosena, kufuma vene kumyaka shimbu kanda vatu vachivatenge. (WaYuta 9) Echi chasolola nge Yesu alikehesa nakufwelela ngwenyi Yehova kaha ikiye akwechi chiyulo chakwoloka.

16, 17. (a) Yesu asolwele ngachilihi chiyulo hakwambulula mujimbu wamwaza waWangana waKalunga? (b) Yesu asolwele ngachilihi ngwenyi chiyulo chenyi chapwa chakeke?

16 Jila yamuchivali, Yesu asolwele mwaya chiyulo kuhichila mujila ambulwililemo mujimbu wamwaza waWangana waKalunga. Katalilenga vatu kumesoko. Ambulililenga vatu vosena, vakuhutwa navapichi. Oloze vaFwaliseu vahungilenga vaka-kuhutwa, nakuvahenda ngwavo ʽam-ha·ʼaʹrets, kulumbununa ngwavo “vatu vahamavu.” Yesu ahamukile kwolola vyuma kanevi vyakuhenga. Omu ambulililenga vatu mujimbu wamwaza, hakulila hamwe navatu, nakuvahana vyakulya, nakuvoka, nakusangula vafu, akundwijilenga chiyulo chakwoloka chaKalunga uze asaka kulwila “vatu vosena.” cWaChimoteu 1, 2:4.

17 Jila yamuchitatu, Yesu asolwele chiyulo hakwivwilanga vatu keke. Akafwilenga vaka-shili. (Mateu 9:11-13) Akafwilenga navaka-kukalikiza vaze kavapwile nawakuvakingako. Chakutalilaho, Yesu kafwefulwilenga vaka-mafuchi eka vosena ngana muze valingilenga vatwamina vamukwitavako. Numba tuhu mulimo wenyi wapwile wakunangula vaYuleya kaha, oloze asolwele keke hakukafwa navatu veka nakuvanangula. Etavilile kuka ngamba yakapitau kamaswalale wavaka-Loma mujila yakukomwesa, nakuhanjika ngwenyi: “MuIsalele kangwawanyinemo mutu numba umwe ali nalufwelelo lwalunene nge eluko.”—Mateu 8:5-13.

18, 19. (a) Uno Yesu avumbikilenga ngachilihi mapwevo? (b) Uno chakutalilaho chaYesu chatukafwa ngachilihi kumona omu kuhamuka chatambukila hamwe nachiyulo?

18 Chochimwe nawa, Yesu kamwenenga mapwevo ngana muze vavamwenenga vatu vamuchivuluko. Oloze omikile nakulinga mwaya chiyulo. Mapwevo vaka-Samaliya vavamwenenga kupwa vamajilo, ngana muze vamwenenga vaka-mafuchi eka. Oloze Yesu kakwachile kumashinde kwambulila pwevo wakaSamaliya halishima lyaSukaleko. Kaha nawa kuli ou pwevo kukiko alijimbwile Yesu halwola lwatete ngwenyi ikiye Meshiya uze vavulukile ngwavo mwakeza. (Yowano 4:6, 25, 26) VaFwaliseu vakanyishilenga kunangula mapwevo Jishimbi jaKalunga, oloze Yesu azachishilenga lwola lwenyi nangolo jenyi hakunangula mapwevo. (Luka 10:38-42) Kaha nawa, numba tuhu chisemwa chavo chakanyishilenga mapwevo kuhana unjiho, oloze Yesu avumbikile mapwevo vamwe hakusoloka chatete kuli vakiko kufuma hakusanguka chenyi. Kaha avalwezele vakalweze tumbaji twenyi vamalunga chuma kanechi chachilemu chikuma.—Mateu 28:1-10.

19 Chikupu vene, Yesu asolwele omwo chapwa chiyulo chakwoloka kuli vaka-mafuchi. Kakavulu ahakilenga mwono wenyi muponde hakulinga ngocho. Chakutalilaho chaYesu chasolola nge twatela kupwa vakuhamuka numba tukundwize chiyulo. Shikaho chakutamo kumuvuluka ngwavo “Ndumba wakumuyachi waYuta.” (Kusoloka 5:5) Anuka ngwove ndumba vamuzachisa kwimanyinako chiyulo. Kalinwomu Yesu anehe chiyulo chakwoloka. Mwakalinga ngocho hakuzamisa “chiyulo chakwoloka hamavu” hosena.—Isaya 42:4.

Mwangana wauMeshiya “Mwakazamisa Chiyulo chaKwoloka haMavu”

20, 21. Uno Mwangana wauMeshiya nazamisa ngachilihi chiyulo hamavu hosena namuchikungulwilo chavaka-Kulishitu makumbi ano?

20 Yesu nazatenga mangana anehe chiyulo hamavu, kufuma vene hakumuswanyisa kupwa Mwangana wauMeshiya mu 1914. Uno nalinginga ngachilihi ngocho? Nalinginga ngocho hakukafwa vatu vatesemo upolofweto wenyi uze watwama hali Mateu 24:14. Vaka-kukavangiza Yesu hano hamavu vananangula vatu vakumafuchi osena muchano waWangana waYehova. Ngana mwaYesu, vanambulilanga vatu mwachiyulo mangana vatachikize Yehova Kalunga wachiyulo. Vanalinginga ngocho chakuzeneka kutala vatu kumeso, nakufwila kukafwa vatu vosena, numba kanyike chipwe mukulwane, muka-luheto chipwe chihutu, lunga chipwe pwevo.

21 Yesu ali nakuneha nawa chiyulo muchikungulwilo chavaka-Kulishitu, muze apwa ikiye Mutwe. Ngana muze vahanjikilile chimweza, ahana “malunga kupwa wana,” vakiko vakulwane vakushishika vaze veji kutetekelanga vikungulwilo. (Wavaka-Efwesu 4:8-12) Ava malunga veji kusololanga ngwavo vali nakukundwiza chiyulo ngana muze alingile Yesu Kulishitu omu veji kuyanga nakufunga utanga waKalunga. Veji kwanukanga ngwavo, Yesu asaka mikoko jenyi vavakafwe mwaya chiyulo chakwoloka, numba tuhu vatu kana vakwechi vihela vyavinene, chipwe vaya chikuma fuma, chipwe vakwechi vikumba nyi chiku.

22. Uno Yehova eji kwivwanga ngachilihi havilinga vyakuhengesa chiyulo vyamuno mukaye, kaha natongola Mwanenyi alinge ika?

22 Kalinwomu Yesu anehe chiyulo chakwoloka hamavu mujila yakulipwila. Mukaye kano munazale vilinga vyakuhengesa chiyulo. Vana vavavulu vali nakufwa kuzala mwomwo yavilinga vyakuhengesa chiyulo, oku mafuchi ali nakuzachisa jimbongo jajivulu kuvitwa, kaha nawa vatu vali nakwenyekela jimbongo jajivulu kuviseke. Mwaka himwaka, vatu vavavulu vali nakufwa mwomwo yavilinga vyavatu vyakuhengesa chiyulo, kaha echi chili nakwivwisa Yehova kupihya chikuma. Yehova atongola Mwanenyi alwenga jita nakaye kano kakapi mujila yakwoloka mangana akumise vilinga vyakuhengesa chiyulo vyosena.—Kusoloka 16:14, 16; 19:11-15.

23. Uno Kulishitu mwakakundwiza ngachilihi chiyulo haya myaka hanyima yaAlamangetone?

23 Chipwe ngocho, chiyulo chaYehova kacheshi kukakumina kaha hakunongesa vatu vakuhukako. Natongola nawa Mwanenyi kupwa “Mwata waKuunda.” Hanyima yajita yaAlamangetone, chiyulo chaYesu nachikaneha kuunda mukaye kosena, kaha mwakayulanga “nachiyulo.” (Isaya 9:6, 7) Halwola kana hakiko jino Yesu mwakafumisako vilinga vyakuhengesa chiyulo vyosena vize vyaneha vihuli nakuyanda mukaye. Kaha mwakatwalaho lika kukundwiza chiyulo chaYehova chakukupuka haya myaka. Shikaho, nachipwa chachilemu kulondezeza Yehova hakulinga mwaya chiyulo chakwoloka. Tutale omu tunahase kulinga ngocho.

a Hakupihilila mujila yakutamo, Yesu alondezezele Yehova uze “eji kusololanga utenu wenyi” havatu vakuhuka. (Nahume 1:2) Chakutalilaho, omu Yehova akumishile kulweza vatu vakulikanga ngwenyi, vanamono zuvo yenyi “kupwa nge wina wakuswama vihwanga,” ambile jino ngwenyi: “Nanguhingunwina utenu wami nakulundundu yami hachihela chino.”—Yelemiya 7:11, 20.

b Mukanda vavuluka ngwavo Mishina wamba ngwawo, omu hahichile myaka, vatu vapihililile nakuyayavala hakutohwa chandando yamayembe valandulwilenga hatembele. Kaha ndando jino vayitepulwile chikuma kafwe najipaseti 99. Uno veya vawanyinyinengaho nganyo hakusekasana kana? Vatu vamwe vaze valinangula vyakushikulu vahanjika ngwavo, visakano vyamutembele vyapwilenga vyavaze vamutanga yaKapilishitu Wakulitulaho Anase, ngocho tanga kana yapichile chikuma.—Yowano 18:13.

c VaFwaliseu vamwenenga vatu vaze kavatachikijile Jishimbiko kupwa hivatu “vakwangula.” (Yowano 7:49) Vambilenga ngwavo vatu kana kavatelelele kuvanangula chipwe kusekasana navo chipwe kulya navo chipwe kulomba navo hamweko. Kaha nawa ngwavo mutu mwahangisa mwanenyi wapwevo kuvatu kana nafwane nge mutu nambili mwana kuvisuma. Vafwelelele nawa ngwavo vatu kana kaveshi kukavasangulako.