Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 14

Kukundwiza Kaha Fulumende yaKalunga

Kukundwiza Kaha Fulumende yaKalunga

CHISHINA CHAMUKAPETULU

Vatu jaKalunga vakundwiza kaha Wangana, kavapwa vamuli vaka-kayeko

1, 2. (a) Mazu muka amalemu anakafwenga vaka-kukavangiza Yesu swi noholyapwa? (b) Vyuma muka vanafwilanga kulinga vaka-kole jetu, kaha ika yinafumumo?

YESU emanyine kumeso aPilatu uze apwile chambamilonga wamunene wavaYuleya, kaha avulukile mazu amalemu aze ali nakukafwa navaka-kumukavangiza makumbi ano. Ambile ngwenyi: “Wangana wami kaweshi wamukaye kanoko. Kachi nge Wangana wami wapwanga wamukaye kano, kachi vaka-kungukafwa vanalu mangana vazeneke kungutwala kuli vaYuleya. Olozenyi Wangana wami kaweshi wamukaye kanoko.” (Yowa. 18:36) Pilatu etavilile Yesu vamujihe, oloze nakushimbula chiku Yesu vamusangwile. Vilolo jawangana wavaLoma vasakile vajihe vaka-kukavangiza Kulishitu vosena, oloze kavahashileko. Vaka-Kulishitu vatandakanyishile mujimbu waWangana kuvihela vyosena.—Kolo. 1:23.

2 Omu Wangana waputukile kuyula mu 1914, jifulumende javatu jangolo jasakile kufumisako vatu jaKalunga vosena. Oloze kavahashileko. Jifulumende jajivulu naviyulo vyamapolitiki vyasakile kutushinyinyika mangana twazane muvihande vyamafuchi. Kavahashile kuhandununa kulinunga chetuko. Makumbi ano, vaka-kukundwiza Wangana vali mumafuchi osena. Chipwe ngocho, twalinunga hamwe navandumbwetu mukaye kosena nakulihenda kuvihande vyamafuchi nachiyulo. Kulinunga kana chasolola nge Wangana waKalunga unakuyula, kaha nawa Mwangana Yesu Kulishitu anakutwaminyina vangamba jenyi, nakuvaheha nakuvakinga. Tutalenu jino omu nalinginga ngocho, nakumona nawa omu tunasambenga mumilonga mwomwo yakuhona kupwa “vakukaye.”—Yowa. 17:14.

Chihande Chize Chapwile Chachilemu

3, 4. (a) Vyuma muka vyasolokele omu Wangana waputukile kuyula? (b) Uno vatu jaKalunga kunyima vevwishishile omu chalumbununa kuhona kupwa muli vaka-kaye tahi? Lumbununenu.

3 Omu Wangana waputukile kuyula, mwilu mwapwile jita, kaha Satana vamufumishile mwilu nakumumbila hano hamavu. (Tangenu Kusoloka 12:7-10, 12.) Hano hamavu nawa hakatukile jita yize yanehele ukalu kuvatu jaKalunga. Chipwe ngocho, vakavangijile chakutalilaho chaYesu nakuhona kupwa vakukaye. Hakavanga kavatachikijile vyuma vatelele kulinga numba valihende kuvihande vyamafuchi nachiyuloko.

4 Chakutalilaho, mukanda waMillennial Dawn Chihanda 6, * uze vasonekele mu 1904 wakolezezele vaka-Kulishitu valihende kukwazana mujita. Chipwe ngocho, mukanda kana wahanjikile ngwawo, nge muka-Kulishitu vanamushinjila kwingila uswalale, kaha katela kukwata utako oloze atela kulomba vamuhaneko milimo yeka. Nge vanakane, kaha atela kwitavila kuya kujita oloze katela kujiha mutuko. Ndumbwetu Herbert Senior, uze apwile muBritain vambapachishile mu 1905 ambile ngwenyi: “Vandumbwetu vapwile mulihayihayi, kaha kavatachikijile numba nge chapwile chakwoloka kwingila uswalale nakulomba kuzata milimo yeka.”

5. Kaposhi Kakutalila kaSeptember 1, 1915 alumbunwine ika havyuma twafwelela?

5 Oloze Kaposhi Kakutalila kaSeptember 1, 1915, alumbunwine kanawa chihande. Mukanda waStudies in the Scriptures wambile ngwawo: “Katwatachikijile numba nge nachipwa chakwoloka muka-Kulishitu kwingila uswalale numba tuhu keshi kukwata kuutako.” Nyi ngachilihi nge muka-Kulishitu vanamulweze ngwavo nge mwakana kwingila uswalale navamujiha? Mukanda kana wambile ngwavo: “Uno nachipwa chakwoloka kukuloza mwomwo yakusaka kwononoka nakukundwiza Mwangana waKuunda tahi, nyi kukuloza oku unakukundwiza milimo yavamyangana vahano hamavu hakusaka kulinga vyuma anangula Mwangana waMwilu? Natusakulaho kutuloza mwomwo yakwononoka Mwangana waMwilu.” Numba tuhu mumukanda kana mwapwile mazu kana, oloze vasonekele nawa ngwavo: “Katweshi nakushinjila vandumbwetu valinge chuma kanako, oloze tunakuvalweza kaha mwakulingila nge chinahase.”

6. Vyuma muka munalinangula kuchakutalilaho chaNdumbwetu Herbert Senior?

6 Vandumbwetu vamwe vetavilile ngwavo chapwile chakwoloka kulinga ngocho. Chakutalilaho, Herbert Senior uze twavulukanga hakavanga ambile ngwenyi: “Kuli yami nachihandwa vene chauchi, hali mutu mwalongolola vilyanga mumbopolo nou mwahaka vilyanga muuta.” (Luka 16:10) Ndumbwetu Senior akanyine kwingila uswalale, kaha vamukwachile nakumukasa munjele. Ikiye navandumbwetu veka 4 navatu vamukwitava cheka, vosena 16, vavahakile munjele yaRichmond muBritain yize jino vavulukile ngwavo Richmond 16. Kutwala muze ndumbwetu Senior navakwavo vavaseunwine nakuvatwala kuFrance mangana vakavajihileko. Vosena vavemikile mumukana mangana vavaloze, oloze kavavalozeleko. Vavalwezele jino ngwavo navavakasa mukamenga hamyaka 10.

“Ngwalinangwile jino nge vatu jaKalunga vatela kutwama mukuunda navatu vosena, namulwola lwajita.”—Simon Kraker (Talenu palangalafu 7)

7. Vyuma muka vatu jaKalunga vatachikijile omu Jita yaKaye yamuchivali yepukile?

7 Omu Jita yaKaye yamuchivali yepukile vatu, jaYehova mukaye kosena vejivile jino omu chalumbunuka kuhona kupwa muli vaka-kaye, navyuma vatelele kulinga numba vakavangize chakutalilaho chaYesu. (Mateu 26:51-53; Yowa. 17:14-16; Petu. 1, 2:21) Chakutalilaho, Kaposhi Kakutalila waNovember 1, 1939, apwile nachihande chachilemu chakwamba ngwavo “kuhona kwazana muvihande vyalifuchi nachiyulo,” chize chahanjikile ngwacho: “Vatu jaYehova vatela kukavangiza mazu kana hakulihenda kuvihande vyamafuchi nachiyulo nakuhona kwazana mujita.” Kweseka nachihande kana, ndumbwetu Simon Kraker uze azachilile hachikota chetu muBrooklyn, New York, ambile ngwenyi: “Ngwalinangwile jino nge vatu jaKalunga vatela kutwama mukuunda navatu vosena, namulwola lwajita.” Chihande kana chakafwile vatu jaKalunga valizange mucheseko chapwile nakwiza kulutwe chakupwa vakushishika kuWangana.

Vavanehelele Vyeseko Vyakufwana Nge “Kalwiji”

8, 9. Upolofweto wakaposetolo Yowano wateselemo ngachilihi?

8 Kaposetolo Yowano apolofwetele ngwenyi omu Wangana waKalunga naukaputuka kuyula mu 1914, chazangombe Satana Liyavolo mwakafwila kukafumisaho vaka-kukundwiza Wangana waKalunga vosena hakupamba meya mukanwa kenyi aze nawakapwa nge kalwiji. * (Tangenu Kusoloka 12:9, 15.) Upolofweto waYowano vauteselemo ngachilihi? Kufuma vene muji 1920, vatu jaKalunga vavemanyinyine chikuma nakole. Ndumbwetu Kraker navakwavo veka vaze vapwile muNorth America vavakashile mukamenga hajita yakaye yamuchivali mwomwo yakukundwiza Wangana waKalunga. Halwola kana, Vinjiho jaYehova vakiko vavulile chikuma mujinjele muUnited States mwomwo vakanyine kuya kujita hakukavangiza vyuma vafwelela.

9 Liyavolo navaka-kumukundwiza vafwililile kuhonesa vangamba jaKalunga mukaye kosena vaseze kulonga chavo. Vandumbwetu muAfrica, namuEurope, namuUnited States vavatwalilenga kujizango jakusopela nakuvakulwane jafulumende. Mwomwo yalufwelelo lwavo lwakukola, vavahakile mutumenga, nakuvaveta nakuvatengula. Vatu jaKalunga muGermany nawa vavayanjishile chikuma mwomwo yakuhona kulifukula kuli Hitler chipwe kwazana mujita. Vandumbwetu kafwe 6,000 vavahakile mukamenga muchiyulo chaNazi, kaha vandumbwetu vakuhambakana 1,600 vamuGermany navamumafuchi eka vafwile mwomwo yaluyanjisa. Chipwe ngocho, Liyavolo kahashile kunongesa vatu jaKalunga vosenako.—Mako 8:34, 35.

“Mavu” Aminyine “Kalwiji”

10. “Mavu” emanyinako ika, kaha anakafwe ngachilihi vatu jaKalunga?

10 Upolofweto waYowano wasolola nge “mavu,” aze emanyinako viyulo vyakaye vyamwaza, nawakamina “kalwiji” uze emanyinako vyeseko, kaha nawakalwila vatu jaKalunga. Upolofweto kana unatesamo ngachilihi? Myaka yakavangijileho kufuma haJita yaKaye yamuchivali, “mavu” anahakwilanga vatu vakushishika vaze veji kukundwizanga Wangana waMeshiya. (Tangenu Kusoloka 12:16.) Chakutalilaho, jizango jakusopela jajivulu jinahakwilanga Vinjiho jaYehova halisesa vatwama nalyo lyakukana kwingila uswalale nakwazana muvilika vyamafuchi. Tuchitalenu havihande vimwe vyavinene vyakwazana muuswalale vize Yehova nakafwenga vatu jenyi vasambe.—Samu 68:20.

11, 12. Chihande muka asopele ndumbwetu Sicurella naThlimmenos, kaha vyuma muka vyafuminemo?

11 United States. Ndumbwetu Anthony Sicurella navandumbwenyi 5 vavalelele kuvisemi vaze vapwile Vinjiho. Vamumbapachishile omu apwile namyaka 15. Kahomu apwile namyaka 21 alisonekesele kufulumende kupwa mukulwane wamukwitava. Omu mwahichile myaka yivali kuheta mu 1950, alisonekesele kupwa mutu uze kazana mujijitako. Numba tuhu lipatimende lyavaka-kukekesa mijimbu vetavilile (Federal Bureau of Investigation), oloze lipatimende lyatala hajishimbi lyakanyine. Chihande kana vachitwalile kujizango jajivulu jamu U.S., kufumaho vachitwalile kuzango yayinene kuze jino vakevwililile kanawa kuchihande chenyi nakumusambisa. Jila vavatwililemo chize chihande chalingishile jino vandumbwetu veka muUnited States vahone kuvahana mulonga hakukana kwingila uswalale.

12 Greece. Mu 1983, ndumbwetu Iakovos Thlimmenos vamuhanyine mulonga ngwavo nafumbukila lifuchi hakukana kuvwala uvwalo wauswalale, kaha vamukashile munjele. Omu vamufumishile munjele, asonekele mukanda wakulomba kuzata milimo, oloze vamukanyinyine mwomwo ngwavo apwile namulonga. Atwalile chihande kana kuzango yakusopela mulifuchi lyenyi, oloze vamuhanyine lika mulonga. Ngocho achitwalile jino kuZango Yayinene yamuEurope Yize Yatala haLisesa Vatwama Nalyo Vatu. Kuheta mu 2000, vachambamilonga 17 vamuzango kana vamusambishile, kaha navatu veka vaze vapwile navihande vyamuyachou kavavahanyine cheka milongako. Shimbu kanda vavatule chihande kanechi, muGreece mwapwile vandumbwetu vakuzomboka 3,500 vaze vapwile munjele mwomwo yakuzeneka kwazana muvihande vyalifuchi nachiyulo. Jino omu vavatwile chihande kanechi, lifuchi lyaGreece lyavulukile nge vosena vaze vakashile hamilonga yangachize vatelele kuvalovola munjele. Lushimbi kana lwazamine chikuma mulifuchi lyaGreece mwomwo valuhakile namujishimbi jalifuchi omu vajihitulukile.

“Shimbu kanda ngwingile muzango yakusopela, ngwalombele kuli Yehova, kaha ngwevwile namuchima undutu.”—Ivailo Stefanov (Talenu palangalafu 13)

13, 14. Vyuma muka natulinangula kuchihande chandumbwetu Ivailo Stefanov naVahan Bayatyan?

13 Bulgaria. Mu 1994, Ivailo Stefanov apwile namyaka 19 omu vamushinjilile kwingila milimo yauswalale. Akanyine kwingila uswalale chipwe kuzata kala milimo yakukundwiza uswalale. Vamulwezele ngwavo navamukasa hatukweji 18, oloze akanyine, kaha atwalile chihande chenyi kuzango yakusopela. Chihande chenyi vachitwalile jino kuZango Yayinene yamuEurope Yize Yatala haLisesa Vatwama Nalyo Vatu. Mu 2001, shimbu kanda vasope chihande chenyi, Ndumbwetu Stefanov vamulwezele ngwavo chihande chove chinakumu. Shikaho, fulumende yaBulgaria yetavishile Ndumbwetu Stefanov navatu vosena ngwavo vapwile nalisesa lyakwitavila chipwe kukana kwingila uswalale. *

14 Armenia. Ndumbwetu Vahan Bayatyan vamushinjilile kwingila uswalale mu 2001. * Akanyine mulimo kana, kaha jizango jakusopela jamuhanyinenga mulonga omu atwalilengako chihande chenyi. MuSeptember 2002, vamutwalile munjele mangana apike myaka yivali natukweji 6. Oloze shimbu apwile munjele, atwalile chihande chenyi kuZango Yayinene yamuEurope Yize Yatala haLisesa Vatwama Nalyo Vatu. Jino hanyima yakupika tukweji 10 navyalumingo vivali, vamulowele. Kaha haOctober 27, 2009, zango kayamusambishileko. Vandumbwetu muArmenia vevwile kupihya chikuma. Mukuhita chamakumbi, eyi zango yahitulukile cheka muchihande kana. Kaha haJuly 7, 2011, zango kana yasambishile ndumbwetu Vahan Bayatyan. Elu lukiko lwapwile lwola lwatete eyi zango kutachikiza ngwavo chapwile chakutamo mutu kulisakwila kuzata uswalale chipwe nduma. Kuvatula chihande mujila kaneyi chalingishile Vinjiho jaYehova mulifuchi kana namafuchi eka amuEurope vapwenga nalisesa lyakuhona kuzata mulimo wauswalale. *

Vandumbwetu muArmenia vavafumishile mukamenga omu vaka-zango yaECHR vavasambishile

Kulihenda kuVilika vyaLifuchi

15. Mwomwo ika vatu jaYehova vakanyinyine kwazana muvilika vyamulifuchi?

15 Vatu jaYehova vatwalileho lika kukundwiza Wangana waMeshiya hakukana kwingila uswalale nakwazana muvilika vyalifuchi. Chikumanyi haJita yaKaye yamuchivali, vandumbwetu mukaye kosena vavashinyinyikile kwazana muvilika vyamafuchi. Chakutalilaho, vatu mumafuchi amavulu vavalwezele valemese lifuchi lyavo, nakwimba myaso yalifuchi, nakulifukula kulipandelo. Oloze vaka-Kulishitu vatela kulemesa kaha Yehova. (Kulo. 20:4, 5) Echi chikiko chinalingisa vaka-mafuchi vatuyanjise chikuma. Chipwe ngocho, Yehova nazachisanga “mavu” mangana amine luyanjisa. Tutalenu havihande vimwe vize vinepukanga nakumona omu Yehova natukafwe kuhichila muli Kulishitu mangana tusambe.—Samu 3:8.

16, 17. Chihande muka apwile nacho Lillian naWilliam Gobitas, kaha vyuma muka munalinangula kuchihande chavo?

16 United States. Mu 1940, Zango yayinene yakusopela muU.S. yahanyine mulonga Vinjiho jaYehova hachihande chaGobitis. Shikola yaMinersville School District yikiko yayile nakusopesa vana vandumbwetu Gobitis. Lillian Gobitas, * wamyaka 12, nasongo yenyi William wamyaka 10, vakanyine kulifukula kulipandelo hakusaka kwononoka kuli Yehova. Ngocho vavahangile kushikola. Chihande kana vachitwalile kuzango yayinene, kaha zango yakukulwile ngwayo chapwile chakutamo kuvahanga kweseka najishimbi jalifuchi mangana vanehe “kuunda mulifuchi.” Echi chalingishile vandumbwetu vavayanjise chikuma. Kaha vana vaVinjiho vavavulu vavahangile kumashikola, Vinjiho vavakulwane vavafumishile hamilimo, kaha veka vavavetele nakuvayanjisa. Mukanda waThe Lustre of Our Country wamba ngwawo, “kufuma mumwaka wa 1941 nakuheta mu 1943, Vinjiho vavayanjishile chikuma muAmerica.”

17 Oloze luyanjisa kana kalwashimbwileko. Mu 1943, zango yayinene yaputukile kusopa chihande chalifwanyineko nachize chandumbwetu Gobitis. Vaka-West Virginia State Board of Education vayile nakusopesa ndumbwetu Barnette. Halwola kana zango yayinene yasambishile Vinjiho jaYehova. Elu lukiko lwapwile lwola lwatete zango yayinene yamu U.S. kwalumuna vishinganyeka vyavo halwola lwalundende. Kufuma vene haze, vatu jaYehova mulifuchi kana kavavayanjishile chikumako. Kutwala muze, vamwene nge mutu himutu muUnited States apwile nalisesa lyakulisakwila vyakulinga.

18, 19. Vyuma muka ahanjikile Pablo Barros vize vyamukafwile omike, kaha vangamba jaYehova vanahase kulondezeza ngachilihi chakutalilaho chenyi?

18 Argentina. Mu 1976, Pablo Barros wamyaka 8 nandumbwenyi Hugo wamyaka 7, vavahangile kushikola mwomwo yakukana kulifukula kulipandelo. Likumbi limwe, mukulwane washikola wapwevo ashinjikile Pablo nakumuveta mumutwe. Avalwezele vasale omu vakwavo vakotokele, kaha avashinjilile haola yamuundu vazane muvilika vyashikola. Hakushinganyeka havyuma vyasolokele Pablo ambile ngwenyi: “Nge Yehova kangukafwileko, kachi kangwahashile kulama kulonga chamiko.”

19 Chihande kana vachitwalile kuzango yakusopela, kaha chambamilonga ambile ngwenyi chapwile chakutamo kuhanga Pablo naHugo kushikola. Chipwe ngocho, chihande kana vachitwalile kuzango yayinene yakusopela yamuArgentina. Mu 1979, zango kana yalumwine vyuma vasopele kuzango yikwavo yayindende, kaha yambile ngwayo: “Kufumisa mutu kushikola chalimbalaka nalushimbi lwalifuchi lwakwamba nge mutu himutu akwechi lisesa lyakutanga shikola (Lushimbi 14) nalushimbi lwakwamba nge vanyike vosena vatela kutanga (Lushimbi 5).” Jila vavatwililemo chihande kanechi yanganyalishile vana vaVinjiho 1,000 vapwile muukalu wangachize. Vamwe vavetavishile kukinduluka kushikola, kaha Pablo naHugo vavetavishile kutangila hakala shikola.

Vana vaVinjiho vavavulu vanomikanga muvyeseko

20, 21. Chihande chaRoel naEmily Embralinag chinakolezeza ngachilihi lufwelelo lwenu?

20 Philippines. Mu 1990, Roel Embralinag, * wamyaka 9, nandumbwenyi Emily wamyaka 10, navaka-shikola veka vaVinjiho 66, vavahangile kushikola hakukana kulifukula kulipandelo. Leonardo ise yaRoel naEmily ayile nakuhanjika navakulwane jashikola, oloze kavamwivwililileko. Kaha Leonardo atwalile chihande kana kuzango yakusopela yayinene. Leonardo kapwile najimbongo nalihako wakumwimanyinako. Tanga yenyi yalombele kuli Yehova mangana avahane chinyingi. Halwola kana, vana vapwile nakuvatoleka nakuvahenda. Leonardo amwene ngwenyi keshi kuhasa kusamba mumulonga kanako mwomwo ngwenyi kalinangula mwakusopela milongako.

21 Oloze omu lwahetele lwola lwakusopa, yize tanga vayimanyinyineko kuli Felino Ganal, lihako wamunene waliuka limwe lyalinene lyamulifuchi. Halwola kana ou Ganal te nafumu lyehi milimo kuliuka kaneli, kaha napu jino Chinjiho chaYehova. Omu vaputukile kusopa, eyi zango yayinene yakukulwile chihande kana mujila yamwaza nakusambisa Vinjiho nakwamba ngwavo, vanyike kavatelele kuvahanga kushikolako. Ngocho vatu vosena vaze vasakile kuhonesa vatu jaKalunga vahonene.

Kuhona Kwazana muVihande vyaLifuchi naChiyulo Chaneha Kuunda

22, 23. (a) Mwomwo ika tunasambilanga vihande vyayivulu kujizango jakusopela? (b) Kuunda twatwama nacho mukaye kosena chasolola vyuma muka?

22 Mwomwo ika vatu jaYehova vanavasambisanga muvihande kana? Katwatwama nangolo jakufungulula vaka-mapolitikiko. Oloze mumafuchi amavulu vachambamilonga vanatusambisanga havihande vyavinene kweseka namuze vahanjika mujishimbi. Chakuzeneka kukakasana, Kulishitu natukafwenga tusambe muvihande kana. (Tangenu Kusoloka 6:2.) Mwomwo ika tweji kutwalilanga vihande kana kuzango yakusopa? Katweshi kufwila kutachikiza jishimbi jalifuchiko, oloze twasaka mulimo waMwangana wetu Yesu Kulishitu uyenga kulutwe chakuhona chuma chakuuhonesa.—Vili. 4:29.

23 Numba tuhu mukaye munazale navihande vyamapolitiki nakulifumbukila, oloze Mwangana Yesu Kulishitu anakutukafwa tulihende kuvyuma kanevi mangana tupwenga vakulinunga mukaye kosena. Satana nahono kutangula kulinunga chetu. Wangana unakukungulula mayevuyevu avatu vaze vakana ‘kulinangula cheka jita.’ Kuunda chize chinatande muvangamba jaKalunga mukaye kosena chinakusolola nge Wangana waKalunga unakuyula.—Isa. 2:4.

^ par. 4 Mukanda kana vauvulukilenga ngwavo The New Creation. Kufumaho ngwavo Millennial Dawn, kaha kutwala muze ngwavo Studies in the Scriptures.

^ par. 8 Nge namusaka kutachikiza vyavivulu haupolofweto kanou, talenu mukanda waRevelation—Its Grand Climax At Hand!, kapetulu 27, mafwo 184- 186.

^ par. 13 Kuvatula chihande mujila kana chasolwele nge fulumende yaBulgaria yetavishile kala mutu alisakwile yivene milimo yakuzata.

^ par. 14 Nge namusaka chihande chosena, kaha talenu Kaposhi Kakutalila kaNovember 1, 2012 mafwo 29-31.

^ par. 14 Hamyaka 20, fulumende yaArmenia yakashile Vinjiho vavanyike vakuzomboka 450. MuNovember 2013, vandumbwetu vamakumishilo vapwile mukamenga vavalowelemo.

^ par. 16 Lijina lyatanga yenyi valisonekele mwakuhenga hamapapilo akuzango yakusopa.

^ par. 20 Lijina lyatanga yenyi valisonekele mwakuhenga hamapapilo akuzango yakusopa ngwavo Ebralinag.