Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

KAPETULU 7

Jijila Jakwambulwilamo—Kuzachisa Jijila Jakulisezaseza Hakwambulwila Vatu

Jijila Jakwambulwilamo—Kuzachisa Jijila Jakulisezaseza Hakwambulwila Vatu

CHISHINA CHAMUKAPETULU

Vatu jaKalunga vanazachisanga jijila jakulisezaseza hakwambulwila vatu vavavulu

1, 2. (a) Jila muka azachishile Yesu hakunangula vatu vavavulu? (b) Tumbaji vaKulishitu vakushishika vanakavangizanga ngachilihi chakutalilaho chenyi, kaha mwomwo ika?

LIKUMBI limwe vatu vavavulu vejile kuli Yesu kungenge yachijiva mangana avambulwile, kaha engilile muwato nakuswenya chindende hakachi. Mwomwo ika? Atachikijile ngwenyi meya eji kulingisanga lizu livwakane chikuma, ngocho asakile vatu vosena vakungulukile vevwenga vyuma mwahanjika.—Tangenu Mako 4:1, 2.

2 Shimbu kanda Wangana uputuke kuyula, tumbaji vaKulishitu vakushishika vakavangijile chakutalilaho chenyi hakuzachisa jijila jakulisezaseza jakutandakanyishilamo mujimbu waWangana. Hakuvatwaminyina kuli ou Mwangana, vanazachisanga jijila jajihya namakina amyaka yino hakuzata ou mulimo. Tuli nakufwila kwambulila vatu vavavulu chikuma shimbu kanda kukuma chizenga. (Mateu 24:14) Tuchitalenu hajijila jimwe tunazachisanga hakwambulila vatu, chamokomoko nokwo vatwama. Shinganyekenu omu munahase kulondezeza lufwelelo lwavaze vatandakanyishile mujimbu wamwaza kunyima.

Kwambulila Vatu Vavavulu

3. Vaka-kole vevwile ngachilihi havihande vyamuMbimbiliya vasonekelenga mumapapilo amijimbu?

3 Mapapilo amijimbu. Kufuma vene mu 1879, ndumbwetu Russell namasepa jenyi vasonekelenga Kaposhi Kakutalila uze avakafwile kwambulula mujimbu waWangana kuvatu vavavulu. Oloze mumyaka yakukokela ku 1914, Kulishitu akafwile vatu jenyi mangana vambulwile vatu vavavulu mujimbu wamwaza. Mu 1903, vyuma vyaputukile kwalumuka. Chakutalilaho, Ndotolo E. L. Eaton, uze apwile muka-kuhanjikilako lizavu lyavaPolotesitati munganda yaPennsylvania, alwezele ndumbwetu Charles Taze Russell vashimutwile havihande vimwe vyamuMbimbiliya. Asonekelele mukanda ndumbwetu Russell ngwenyi: “Ngunashinganyeka ngwami nachiwaha nge natushimutwila hameso avatu vihande vimwe vize twalimbalaka mukunangula.” Ndumbwetu Russell namasepa jenyi navakiko vetavilile, kaha vyuma vashimutwilile vavisonekelenga mulipapilo lyamijimbu lyaThe Pittsburgh Gazette. Vihande vyamulipapilo kaneli vyapwile vyamwaza, kaha vatu vazangile omu ndumbwetu Russell alumbunwinyinemo muchano wamuMbimbiliya, ngocho chalumingo hichalumingo vasonekelengamo vihande kanevi. Oloze vaka-kole vevwile kupihya hachuma kana.

Mu 1914, mapapilo amijimbu akuzomboka 2,000 vasonekelemo vihande vyaRussell

4, 5. Muchima muka apwile nawo Russell, kaha vaze vanakutwaminyina vanahase kumulondezeza ngachilihi?

4 Vaka-kusoneka mapapilo amijimbu veka navakiko vasakile kusonekanga vihande vyandumbwetu Russell. Kuheta mu 1908, Kaposhi Kakutalila ahanjikile ngwenyi evi vihande vavisonekelenga “mumapapilo amijimbu 11.” Kaha vandumbwetu valinangula vyakutandakanyisa mijimbu valwezele ndumbwetu Russell afumise ofesi yaSosayiti kuPittsburgh nakuyitwala munganda yayinene, mangana vihande vyamuMbimbiliya vikapwenga mumapapilo amijimbu amavulu. Ndumbwetu Russell akekesele kanawa vyuma vyosena, ngocho anungulwilile ofesi kuBrooklyn, New York, mu 1909. Vyuma muka vyafuminemo? Omu mwahichile tukweji vavandende, kwapwile mapapilo amijimbu 400 aze asonekelenga evi vihande. Kuheta mu 1914 omu Wangana waputukile kuyula, kwapwile jino mapapilo amijimbu akuzomboka 2,000 mumalimi awana aze asonekelenga vihande vyandumbwetu Russell.

5 Uno vyuma kanevi vyatunangula ika? Vaze vali nakutwaminyina muliuka lyaKalunga makumbi ano vatela kulondezeza muchima wandumbwetu Russell wakulinyisa. Mujila muka? Nge muli nakusaka kulinga vyuma vimwe vyavilemu muliuka, mwatela kwivwililanga vakwenu.—Tangenu Vishimo 15:22.

6. Mutu umwe alinangwile ngachililhi muchano muvihande vyalovokelenga mumapapilo amijimbu?

6 Muchano waWangana vasonekelenga muze mumapapilo amijimbu wakafwilenga vatu. (Hepe. 4:12) Chakutalilaho, ndumbwetu Ora Hetzel uze vambapachishile mu 1917, alinangwile muchano muvihande vize vyapwilenga mumapapilo amijimbu. Ambile ngwenyi: “Omu ngwasombokele, ngwayile nakutala mama kunganda yaRochester, Minnesota. Kaha ngwawanyine mama anakulenga vihande vyandumbwetu Russell vize vyapwilenga mulipapilo lyamijimbu. Mama angulumbunwinyine vyuma alinangwilenga muvihande kana.” Ora etavilile muchano, kaha ambulwilenga natwima vyaWangana waKalunga hamyaka 60.

7. Mwomwo ika vaze vapwile nakutwaminyina vashinganyekele kuzachisa jijila jeka hakwambulwila vatu?

7 Kuheta mu 1916, kwapwile vyuma vivali vyasolokele vize vyalingishile vandumbwetu vapwile nakutwaminyina vashinganyeke jila yeka yakutandakanyishilamo mujimbu wamwaza. Chatete, chapwile chachikalu kuwana mapapilo naulombo halwola kanelu kwapwile Jita Yayinene. Mu 1916, vandumbwetu muBritain vaze vatalilenga vyamapapilo amijimbu vavulukile ukalu vapwile nakumona ngwavo: “Kuli kaha mapapilo amijimbu kafwe 30 aze anakusonekanga vihande vyamuMbimbiliya oholyapwa. Chinakusoloka nge mapapilo amijimbu nawakeha lika mwomwo ndando yamapapilo yinakutohwelako.” Chamuchivali shina kufwa chandumbwetu Russell haOctober 31, 1916. Kaposhi Kakutalila waDecember 15, 1916, ambile ngwenyi: “Hakuwana nge Ndumbwetu Russell nafu, mumapapilo amijimbu kamweshi kupwanga cheka vihande vyamuMbimbiliyako.” Numba tuhu eyi jila yakwambulwilamo yakumine, oloze kwapwile jijila jeka jamwaza jakufwana nge kutalisa vatu vindiyo “[ya]Photo-Drama of Creation.

8. Vyuma muka valingile hakulovola vindiyo “[ya]Photo-Drama of Creation?

8 Jivindiyo. Ndumbwetu Russell namasepa jenyi vahundanganyine hamyaka yitatu nakulovola vindiyo “[ya]Photo-Drama of Creation” mu 1914. (Vishi. 21:5) Eyi vindiyo yapwile namivwimbimbi yaulombo wamwaza, namazu atunyama navatu. Vazachishile vatu vavavulu hakukopa nakutunga vindiyo kana, kaha nawa vakopelenga natunyama mangana vasolole kanawa mijimbu yamuMbimbiliya. Mujimbu umwe wamu 1913 wambile ngwawo: “Vakopele tunyama natujila vali nakutambuka mangana vindiyo yisoloke ngana muze chapwile omu Nowa engishile tunyama muwato.” Mivwimbimbi kana vayikwichile ulombo kuli vaka-kufunjejeka vamuLondon, naNew York, naParis, naPhiladelphia.

9. Mwomwo ika vandumbwetu vahundanganyine nakutunga vindiyo?

9 Mwomwo ika vandumbwetu vahundanganyine nakutunga eyi vindiyo? Mazu vavilikile hakukunguluka chamu 1913 ahanjikile ngwawo: “Muchano tunanangula vatu vavavulu mumapapilo amijimbu amuAmerica muze munapunga mivwimbimbi, navyakutalilaho, navyuma vyeka vyakukafwa vatu vevwishise, unasolola hatoma nge kunangula chetu chinahetenga hamichima yavatu nakutusolola kupwa tuvaka-kunangula vamwaza. Eyi yapwile jila yamwenemwene yakunangwilamo vatu nakutandakanyisa mujimbu wamwaza.”

Helu: Zuvo yakukopela vindiyo “[ya]Photo-Drama”; mwishi: Mivwimbimbi “[ya]Photo-Drama

10. Vindiyo “[ya]Photo-Drama” vayitalishile kuvihela muka?

10 Mu 1914, vindiyo “[ya]Photo-Drama” vayitalishilenga mujinganda 80 hakumbi hakumbi. Kafwe vatu jimiliyoni 8 muUnited States naCanada vamwene vindiyo kana. Mumwaka vene uze, eyi vindiyo vayitalishile cheka muAustralia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden, naSwitzerland. Kaha vayalumwineko mujila yeka yayashi muze mwapwile mivwimbimbi yize kayapwile nakutambukako, kaha vayitalishile mujimbaka jajindende. Vindiyo kana vayivulukilenga ngwavo “Eureka Drama,” yapwile yayashi kuyitunga nakuyituma kuvihela vyeka. Kuheta mu 1916, eyi vindiyo “[ya]Photo-Drama,” “[naya]Eureka Drama” vayalumwine mulilimi lyaArmenian, Dano-Norwegian, French, German, Greek, Italian, Polish, Spanish, naSwedish.

Mu 1914, vindiyo “[ya]Photo-Drama” vayitalishile kuvatu vavavulu

11, 12. Vindiyo “[ya]Photo-Drama” yakafwile ngachilihi mukweze umwe, kaha atusela chakutalilaho muka?

11 Vindiyo yize valumwine muFrench yevwishile kuwaha Charles Rohner, mukweze walunga wamyaka 18. Charles ambile ngwenyi: “Eyi vindiyo vayitalishile mumbaka ngwatwaminenga yaColmar, Alsace, muFrance. Omu ngwayitalile, ngwevwile kuwaha jila yayashi valumbunwinyinemo muchano wamuMbimbiliya.”

12 Muchano alinangwile wamukunywile, kaha vamumbapachishile mu 1922 nakuputuka mulimo washimbu yosena. Mulimo watete vamuhanyine shina wakutalisa vindiyo “[ya]Photo-Drama” muFrance. Charles ambile ngwenyi: “Vanguhanyine milimo yakulisezaseza, ngwembilenga ngita, nakupwa muka-kuzachila kujimbongo, nakumikanda. Ngwapwilenga nawa namulimo wakulweza vatu vahole shimbu kanda kukunguluka chiputuke. Halwola lwakuhwima twahanyinenga vatu mikanda. Twalipangililenga mazavu hamwe navandumbwetu vamapwevo nakuhana mikanda kuvatu vosena. Kaha nawa twahakilenga mesa yamikanda kuchikolo chazuvo yakukungulukila.” Kuheta mu 1925, Charles vamusanyikile kuMbetele yamuBrooklyn, New York. Vamuhanyine mulimo wakutwaminyina lizavu lyavaka-kwimba myaso kuchisaji chaWBBR. Kweseka nachakutalilaho chaNdumbwetu Charles Rohner, tunahase kulihulisa ngwetu, ‘Kutala ngunahase kuzata kala mulimo navanguhana hakusaka kutandakanyisa mujimbu waWangana tahi?’—Tangenu Isaya 6:8.

13, 14. Kunyima vazachishilenga ngachilihi chisaji hakutandakanyisa mujimbu? (Talenu nawa lipwata lyakwamba ngwavo, “ Vihande Vyaha WBBR” “ [na]Kukunguluka Chakulipwila.”)

13 Chisaji. Kuheta muji 1920, kavatalishilenga chikuma vindiyo “[ya]Photo-Drama,” oloze vaputukile kuzachisa chisaji hakutandakanyisa mujimbu wamwaza waWangana. HaApril 16, 1922, Ndumbwetu Rutherford ahanjikile chihande chatete hachisaji muMetropolitan Opera House muPhiladelphia, Pennsylvania. Vatu vakuzomboka 50,000 vevwililile kuchihande “[cha]Jimiliyoni jaVatu Vali naKuyoya Oholyapwa Kaveshi Kukafwako.” Mu 1923, vatalishile kukunguluka chachinene hachisaji halwola lwatete. Vandumbwetu vapwile nakutwaminyina vamwene ngwavo chapwile chamwaza kutunga zuvo yavo yachisaji chapeho muStaten Island, New York, nakuyisonekesa ngwavo WBBR. HaFebruary 24, 1924 vaputukile kuzachisa chisaji kana.

Mu 1922, vatu vakuzomboka 50,000 vevwililile kuchihande “[cha]Jimiliyoni jaVatu Vali naKuyoya Oholyapwa Kaveshi Kukafwako”

14 Kaposhi Kakutalila waDecember 1, 1924 avulukile mulimo waWBBR, ngwawo: “Tunafwelela ngwetu chisaji kana nachitukafwa tutandakanyise washi mujimbu wamwaza hakuzachisa jimbongo jajindende.” Ambile nawa ngwenyi: “Nge Mwata mwamona ngwenyi chakutamo kutunga zuvo yikwavo yachisaji chapeho, kaha mwatuhana jimbongo mujila namono ngwenyi yakwoloka.” (Samu 127:1) Kuheta mu 1926, Vinjiho jaYehova vapwile najizuvo javisaji 6. MuUnited States mwapwile jivali, yimwe WBBR yapwile muNew York, yikwavo WORD yapwile muChicago. Kaha muCanada mwapwile jiwana, yimwe muAlberta, yikwavo muBritish Columbia, yeka muOntario, yikwavo muSaskatchewan.

15, 16. (a) Vyuma muka valingile vatwamina vamukwitava muCanada havihande vyalovokelenga havisaji? (b) Vihande vyahavisaji namulimo wakwambulwila kuzuvo hizuvo vyazachile ngachilihi?

15 Vatwamina vamukwitava chaKulishitendomu vevwile kupihya hamujimbu uze vatandakanyishilenga hachisaji. Chakutalilaho, ndumbwetu Albert Hoffman uze azachililenga kuchisaji chakuSaskatchewan, Canada, ambile ngwenyi: “Vatu vavavulu vatachikijile kanawa Vaka-Kulinangula Mbimbiliya [Vinjiho jaYehova]. Mujimbu watandakanyine chikuma, kaha kuheta mu 1928, vatwamina vamukwitava chamakuli vasowangijile vilolo jafulumende mangana vasoke visaji kana. Kutwala muze fulumende yasokele visaji vyosena vazachishilenga Vinjiho muCanada.”

16 Numba tuhu vasokele jizuvo javisaji muCanada, oloze vihande vyamuMbimbiliya vatwalileho lika kuvivilika kuvisaji vyafulumende. (Mateu 10:23) MuKaposhi Kakutalila naTonenu! vasonekelengamo majina avisaji kana mangana vaka-kwambulula valwezenga vatu vevwililenga kuvisaji kana. Vyuma muka vyafuminemo? Mukanda waBulletin (tunakuvuluka jino ngwetu Mukanda waKukunguluka chaChiyoyelo naMulimo waVaka-Kulishitu) waJanuary 1931 wambile ngwawo: “Vihande vyahachisaji vinalingisa vandumbwetu vachiwane kupwa chachachi kuya nakwambulwila kuzuvo hizuvo. Vandumbwetu vanatumunga mijimbu kuofesi yamutango ngwavo vatu jino vali nakwivwilila kanawa nakutambula mikanda yetu mwomwo vanevwililanga kuvihande vyandumbwetu Rutherford.” Mukanda waBulletin wambile nawa ngwawo vihande vyahavisaji namulimo wakwambulwila kuzuvo hizuvo vikiko “vinatandakanyisa chikuma liuka lyaMwata.”

17, 18. Numba tuhu vyuma vyalumukile, mwomwo ika kwambulwila vatu hachisaji chapwile chachilemu?

17 Kuheta muji 1930 vaka-kole vasowangijile fulumende mangana yitukanyise kuzachisa visaji vyavo. Mu 1937, vatu jaYehova valumwine jila yakwambulwilamo. Vechele kuzachisa visaji nakwazana jino chikuma mumulimo wakwambulwila kuzuvo hizuvo. * Chipwe ngocho, vihande vyahachisaji vyatwalileho lika kukafwa vatu vakuvihela vyakwakusuku vevwenga mujimbu waWangana. Chakutalilaho, kufuma mu 1951 nakuheta mu 1991, chisaji chamuWest Berlin, muGermany, chatwalilengaho lika kuvilika vihande vyamuMbimbiliya, kaha vatu vakuEast Germany navakiko vevwilenga lika mujimbu waWangana. Kuputuka mu 1961 zuvo yakuhanjikila hapeho yamuSuriname, South America yahanjikilenga vihande vyamuMbimbiliya haminyutu 15 chalumingo hichalumingo, kaha valingilenga ngocho hamyaka yayivulu. Kufuma mu 1969 nakuheta mu 1977, liuka lyalowele vihande vyakuzomboka 350 vyakukopa lyehi vavulukilenga ngwavo “Mazu-vasonekosena Anganyo.” MuUnited States mwapwile jizuvo javisaji 291, mujinganda 48. Kaha mu 1996, chisaji chamuApia, nganda yayinene yamuSamoa muSouth Pacific chahanjikilenga vihande chalumingo hichalumingo vyakwamba ngwavo, “Kukumbulula Vihula Vyenu VyamuMbimbiliya.”

18 Kuheta kusongo yalikulukaji lyamyaka lyakusokesa 20, kwambulwila hachisaji kayapwile jila yamwazako. Kaha vawanyineko jila yeka yakwambulwilamo vatu vavavulu kuzachisa makina amyaka yino.

19, 20. Mwomwo ika vatu jaYehova vaputukile kuzachisa keyala ya jw.org, kaha yinavakafwe ngachilihi? (Talenu nawa lipwata lya “ JW.ORG.”)

19 Internet. Kuheta mu 2013, vatu vakuzomboka jimbiliyoni 2.7, kafwe chimbwa chavatu mukaye kosena, vaputukile kuzachisa Internet. Kweseka namijimbu tunakutambula, vatu kafwe jimbiliyoni jivali vali nakutala Internet kuzachisa jishinga chipwe jitablet. Vatu vanakuvulilako lika muno muAfrica, muze muli vaka-kuzachisa Internet vakuzomboka hajimiliyoni 90. Echi chinakulingisa vavavulu vatambulenga mijimbu hamakina amyaka yino.

20 Kuputuka mu 1997, vatu jaYehova vanazachisanga jila kaneyi. Kuheta mu 2013, keyala ya jw.org yapwile jino mumalimi 300, kaha mikanda yahanjika haMbimbiliya vali nakuyitutulula mumalimi akuzomboka 520. Hakumbi hakumbi vatu vakuzomboka 750,000 vanakusokololanga hakeyala yetu. Kakweji hikakweji, vatu vanakutala jivindiyo, nakututulula mikanda yakuhambakana jimiliyoni 3, najimangazini jakuhambakana jimiliyoni 4, nakwivwilila kumazu akukopa jimiliyoni 22.

21. Vyuma muka munalinangula kuchakutalilaho chaSina?

21 Internet yinakuzata chikuma hakutandakanyisa mujimbu wamwaza waWangana waKalunga nakuvihela vakanyisa mulimo wetu wakwambulula. Chakutalilaho, mu 2013 Sina awanyine keyala yetu ya jw.org, kaha atuminyine kuchikota chetu kuUnited States mangana vamulweze mijimbu yikwavo yamuMbimbiliya. Mwomwo ika chuma kana chapwilile chakulipwila? Mwomwo Sina apwile mukwitava chavaMuzilemu, kaha atwaminenga kuchihela kuze vakanyisa Vinjiho jaYehova kwambulwilako. Ngocho valwezele ndumbwetu umwe muUnited States aputuke kulinangula Mbimbiliya naSina kuzachisa Internet kavali muchalumingo.

Kunangula Vatu

22, 23. (a) Uno jijila tunazachisanga hakwambulula jinashishi mulimo wakwambulwila kuzuvo hizuvo tahi? (b) Mwangana natukisula ngachilihi hakwambulula?

22 Jijila joseneji tunazachisa hakwambulula jakufwana nge mapapilo amijimbu, vindiyo “[ya]Photo-Drama,” chisaji, naInternet, kavyashishile mulimo wakwambulwila kuzuvo hizuvoko. Mwomwo ika? Mwomwo vatu jaYehova vanakukavangiza jila azachishilenga Yesu hakwambulula. Ambulwililenga vatu vavavulu nakukafwa mutu himutu. (Luka 19:1-5) Yesu anangwile tumbaji twenyi valingenga mwomumwe, kaha avahanyine mujimbu vatelele kuya nakulweza vatu. (Tangenu Luka 10:1, 8-11.) Nganomu twashimutwilanga muKapetulu 6, vaze vanatwaminyinanga muliuka lyaYehova vanakolezezanga vandumbwavo vambulwile vatu meso nameso.—Vili. 5:42; 20:20.

23 Munahichi jino myaka 100 kufuma haze Wangana waKalunga waputukile kuyula, kaha vatu vakuzomboka jimiliyoni 7.9 vanakunangula vatu vyuma ajina Kalunga. Chikupu vene, Mwangana wetu anakukisula jijila jize tunakuzachisa hakutandakanyisa Wangana wenyi. Nganomu natumona mukapetulu nakavangizaho, vanatuhane vinoma vyavivulu vyakutukafwa twambulule mujimbu wamwaza kuvatu vakumafuchi, namiyachi, namalimi osena.—Kuso. 14:6.

^ par. 17 Mu 1957, vaze vapwile nakutwaminyina vashinganyekele kusoka chisaji chimwe chasalileko chaWBBR muNew York.