Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

A1

Yishina Yakubalumwinamu Bayibolu

Hatachi Bayibolu ayisonekeli mwidimi dachiHeberu, chiAramayiki nichiGiriki chakushankulu. Makonu ayibalumuna yamukuma hela yachibalu mumadimi akushika kwakwihi na 3,000. Antu amavulu atañaña Bayibolu hiyatiyaña madimi mwayisonekeleliwu katachiku, dichi atela kushindamena haBayibolu yakubalumuna. Yishinanyi yatela kulondelawu akakubalumuna Bayibolu, nawa iyi yishina yakwasheni ñahi hakubalumuna Bayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha?

Antu amakwawu anateli kukunkulula nawu kubalumuna hezu-hezu neyi chabalumunawu Bayibolu yainterlinear chinateli kukwasha ntañi kutiyishisha mazu azatishiliwu mumadimi atachi. Hela chochu, hidimuku. Talenu chinaleteshi tuhoshi mwenimu:

  • Kwosi madimi ayedi esekana munhoshelu, muntenenu, hela munsonekelu yamazuku. Muntu welukisha chiHeberu, S. R. Driver, wasonekeli nindi madimi “hiyambuka hohu munhoshelu nikwafumawuku, ilaña . . . nimunjila mwashilañawu yitoñojoka munyikuku yamazu.” Madimi ashiyashana akeñekaña ntoñojokelu yambuka. Dichi, Nkuluñaña Driver watwalekelihu nindi, “njila jinazatishiwu kubalumwinamu mumukuku wamazu mumadimi ashiyashana hijesekanañaku.”

  • Kwosi idimi dakatataka dikweti ntenenu ninhoshelu yesekana nayadiña muchiHeberu, chiAramayiki nichiGiriki mwasonekeleliwu Bayiboluku, dichi kubalumuna Bayibolu hezu-hezu kunateli kukala kutiya hela mpinji yikwawu kunateli kutwala ntiyishishilu mwacheñi.

  • Mwatalisha izu hela mukuku wamazu munateli kwambuka kwesekeja neluña hanawuzatishiliwu.

Hamaluña amakwawu, mukakubalumuna nateli kweseka kubalumuna nyikuku yamazu neyi chiyidi mwidimi dadeni, ilaña hamaluña amakwawu watela kwikala wasoñama.

Talenu iyi yakutalilahu yinakumwekesha kubalumuna hezu-hezu chikunateli kutwala nsañu mwacheñi:

  • Nsona jazatisha mazu adi neyi “tulu” niakwila nawu “wakaamini mutulu” kutena tulu totwenitu nitulu twakufwa. (Matewu 28:13; Yilwilu 7:60) Neyi awa mazu anayizatishi hansañu yinakuhosha hakufwa, akakubalumuna Bayibolu anateli kuzatisha mazu adi neyi ‘kufwa’ hela ‘kukaama mutulu twakufwa,’ chikukwasha antañi makonu kubula kuluwankana.—1 AKorinda 7:39; 1 ATesalonika 4:13; 2 Petulu 3:4.

  • Kapostolu Pawulu wazatishili mukuku wamazu wekala haAEfwesesa 4:14 wunateli kubalumunawu hezu-hezu nawu “mukuhema bojo kwawamayala.” Iyi nhoshelu yankinji yakushankulu yatalisha kuchisela chakudimba akwawu hakuzatisha bojo. Mumadimi amavulu, kubalumuna iwu mukuku wamazu hezu-hezu wukutiyakana nankashi wanyi. Kubalumuna awa mazu nawu ‘antu adimbaña akwawu’ diyi njila yayiwahi yakusefwilamu chikuma.

  • HaARoma 12:11, azatisha mazu achiGiriki atalisha mukwila nawu “kudi spiritu yinakubwakata” neyi ayibalumuna hezu-hezu. Iwu mukuku wamazu muLunda hiwalumbulukañaku, dichi muyinu Bayibolu awubalumuna nawu “spiritu yajila yiyikojeji mwiikali neyena.”

  • MATEWU 5:3

    Lunda yahezu-hezu: “atuzweñi muspiritu”

    Ntiyishishilu yayeni: “wowu eluka nawu atela kudiza kulonda amwiluki Nzambi”

    Mumpanji yindi yahaMpidi yaya mpuhu, Yesu wazatishili mazu abalumunañawu kakavulu nawu “Atuzweñi muspiritu anakooleki.” (Matewu 5:3, Bayibolu yaLunda Ndembu-1962) Ilaña mumadimi amavulu kubalumuna awa mazu hezu-hezu kwaswekaña chikuma. Munjila yikwawu, kufwila kubalumuna awa mazu hezu-hezu kukutalisha mukwila nawu “atuzweñi muspiritu” atoñojokaña chiwahi wanyi hela hiyekala nañovu niyena dakwila yumaku. Ilaña aha Yesu wadiña nakutañisha antu nindi hakwila ekali namuzañalu ateleleli kwiluka nawu akeñekeleña wunlomboli waNzambi, bayi kudiluñisha nayuma yakumujimbaku. (Luka 6:20) Dichi mbalumwinu yakwila nawu ‘ana eluka nawu atela kudiza kulonda amwiluki Nzambi’ hela “ana eluka nawu akeñekaña Nzambi” yatiyakeshaña chikuma chamazu aweni amumadimi akusambila.—Matewu 5:3; The New Testament in Modern English.

  • Izu dachiHeberu yadh kakavulu adibalumunaña nawu “chikasa,” ilaña kwesekeja nansañu yinakuhoshewahu, idi izu anateli kudibalumuna nawu “chiyuulu” “chisambu” “ñovu” kushilahu ninjila jikwawu jajivulu

    Izu dachiHeberu dazatishañawu hakutena chikasa chamuntu dikweti nlumbulwilu jajivulu. Kwesekeja nansañu yinakuhoshewahu, idi izu anateli kudizatisha hakutena “chiyuulu” “chisambu” hela “ñovu.” (2 Samweli 8:3; 1 Anyanta 10:13; Yishimu 18:21) Kafwampi idi izu adibalumuna munjila 40 jashiyashana muBayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha.

  • Kwesekeja naniwu wunsahu, mukubalumuna Bayibolu munabombeli yuma yayivulu, bayi kubalumuna hohu hezu-hezu kufumisha mwidima datachi nikuzatisha izu dodimu hejima hidinawanikiku. Mukakubalumuna watela kuzatisha kashinshi kulonda atondi mazu amwidimi dindi anateli kutiyakesha yikuma yamwidimi datachi. Kubombelahu, watela cheñi kunuña nyikuku yamazu kwesekeja nanhoshelu yedimi dindi kulonda yuma yinasonekiyi yitañewi chiwahi.

Hampinji yoyimu, watela kutondolwela kusoneka kwesekeja namunakutoñojokayi yomweni. Mukakubalumuna waswejaña kulumbulula hakubalumuna Bayibolu kwesekeja namunakutiyilayi nateli kutwala nsañu mwacheñi. Munjilanyi? Mukakubalumuna nateli kuluwilila nakushamu yitoñojoka yindi yambukaku nantiyishishilu yamwidimi datachi hela nateli kushiyahu yikuma yalema yidi mwidimi datachi. Dichi, hela chakwila kusweja kulumbulula Bayibolu yinateli kupela kutañewa, kubalumuna muniyi njila kunateli kuletesha muntu wunakutaña kubula kutiya nsañu yayeni yidi muBayibolu.

Ntañishilu yakutwamba yinateli kuhuñumwisha mukakubalumuna. Chakutalilahu, Matewu 7:13 yahosha nawu: “Njila yabwambwañana yatwalaña kukujilumuka.” Akakubalumuna amakwawu, hadaha muloña wakuhuñumuka nantañishilu yakutwamba, azatisha izu “helu” chatela azatishi izu dadeni dachiGiriki mudatalisha, dakwila nawu, ‘kujilumuka.’

Mukakubalumuna Bayibolu watela cheñi kwiluka nindi Bayibolu ayisonekeli kuzatisha idimi dadiñawu nakuzatisha antu ejima, chidi neyi andimi, atubiña niayibinda anshi. (Nehemiya 8:8, 12; Yilwilu 4:13) Dichi, Bayibolu yabalumunawu chiwahi yaleteshaña nsañu yekalamu kutiyakana kudi antu akweti nyichima yoloka hichikweti muloña nankulilu yawuku. MuBayibolu mwatela kwikala mazu atiyakana, elukawu antu nawa apela kutiya kubadika mazu abulaña kuzatishawu nankashi antu.

MumaBayibolu anakubalumunawu makonu, akakubalumuna Bayibolu amavulu afumishamu ijina daNzambi, Yehova, hela chakwila idi ijina dawanikaña mumamanyusikiliputi aBayibolu akushankulu. (Talenu Nsañu Jikwawu A4.) MumaBayibolu amavulu afumishamu idi ijina nakuhiñishamu nkumbu yidi neyi, “Mwanta,” nawa amakwawu aswekaña chalala chakwila nawu Nzambi wukweti ijina. Chakutalilahu, mumaBayibolu amakwawu, kulomba kwaYesu kwekala haYowanu 17:26 akusoneka nawu: “Nakwilishi akwiluki,” nihaYowanu 17:6, “Nakumwekeshi kudi antu iwanyinkeli.” Hela chochu, kubalumuna kwoloka kwakulomba kwaYesu kwekala nawu: “Ami nakojeji ijina deyi adiluki,” “niAmi nasololi ijina deyi kudi antu iwanyinkeli mukaayi.”

Neyi chahoshawu muntachikilu yaBayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha yaIngilishi yakusambila: “Hitwaswejaña kulumbulula Nsonaku. Tuneseki chikupu kulondela kubalumuna hezu-hezu mazu amwidimi datachi hejima hanatwesheki, neyi chakwila nhoshelu yankiji yaLunda lunakuhoshawu makonu indi kwiji kubalumuna hezu-hezu hikunakusweka yikuma yayeniku.” Dichi, Kometi yaBayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha yazatili nañovu kuzatisha mazu ninyikuku yamazu yinesekani nayamwidimi datachi, hampinji yoyimu yatondolweleli mazu anateli kukala kutiya hela aswekaña ntiyishishilu. Chikufumamu, antu anateli kutaña Bayibolu namuchima wumu nawa antañi anateli kukuhwelela chikupu nawu mazu onenewa ekalamu anayibalumuni choloka.—1 ATesalonika 2:13.