Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

 A2

Yuma Yidi Muyinu Bayibolu

Bayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha yaNsona jawakaKristu jachiGiriki ayidishili muIngilishi mu 1950, nawa Bayibolu yamukuma yaNsona jaKaayi Kakaha ayidishili mu 1961. Kufuma tuhu hayina mpinji, iyi Bayibolu yabalumunawu choloka nawa yaswayi kutaña yaNsona Yajila yabalumunawu kufuma mumadimi atachi, yinakwashi antañi amavulu nankashi mumadimi kubadika ha 180.

Kometi yakatataka yaBayibolu yaNsona jaKaayi Kakaha yinamoni kulema kwakuzatisha mazu apela anateli kushika antañi hamuchima. Muloña wachumichi, muniyi Bayibolu kudi yishina yimu nimazu alondeleliwu kulonda atweshi kwila yuma yinalondelihu:

  • Kuzatisha mazu atiyañawu antu makonu nawa apela kutiya. Muniyi Bayibolu mudi mazu avula kuzatishawu antu chatela mwiikali mazu abulaña kuzatishawu nawa akala kutiya. Chakutalilahu, izu dakwila nawu, “lupasa” anazatishi “kaapu.” (Kutachika 40:11) Izu dakwila nawu, “kukaba kabe-e” anazatishi izu dakwila nawu “kudiwunjika.” (AÑalija 5:22)

    MuchiHeberu chakushankulu nichiGiriki izu dakwila nawu “mbutu” dinateli kutalisha kumbutu yakutumba hela anyana kawantu hela chisaka hela mbutu yalusemu. Chineli antu muLunda hiyavula kuzatisha izu dakwila nawu “mbutu” hakutena antuku, asinsishilihu izu datelela kwesekeja nayuma yinakutenawu. (Kutachika 1:11; 22:17; 48:4; Matewu 22:24; Yowanu 8:37) Kakavulu, izu dakwila nawu “mwana” ichi anadizatishi hakutena chikaninu chamuEdeni, chashimunawu haKutachika 3:15.

  • Mazu amuBayibolu anayilumbululi. Mazu amakwawu amuchiHeberu nimuchiGiriki ayilumbulwili. Chakutalilahu, izu dachiHeberu dakwila nawu “Shelu” niizu dachiGiriki dakwila nawu “Hedesi” ayizatisha muBayibolu kutena ijamu dawantu ejima. Antu amavulu awa mazu ayiluka wanyi, nawa izu dakwila nawu “Hedesi” dikweti ntiyishishilu yiyedi kwesekeja nachadizatishañawu muchiGiriki. Dichi hanawa mazu ejima ayedi asinsishilihu izu dakwila nawu, “Ijamu” kwesekeja namwatalishiliwu ansoneki aBayibolu. Izu dakwila nawu “Shelu” niizu dakwila nawu “Hedesi” ichi adi mutumazu twaheshina.—Masamu 16:10; Yilwilu 2:27.

    MumaBayibolu amakwawu, izu dachiHeberu danefeshi nidachiGiriki dapsy·kheʹ avula kuyibalumuna nawu “wumi.” Muloña wantiyishishilu yashiyashana yezu dakwila nawu “wumi,” kubalumuna muniyi njila kwakwashileña ntañi kwiluka chazatishiliwu ansoneki aBayibolu oneneniwu awa mazu mwidimi datachi. Kwesekeja nansañu yinakuhoshawu, awa mazu anateli kwimenaku (1) muntu, (2) wumi wamuntu, (3) yileñaleña yayumi, (4) yuma yafwilañayi muntu hela chipepa, nawa mpinji yikwawu, (5) antu afwa. Hela chochu, chineli idi izu dakwila nawu “wumi” hiyavula kudizatisha muLunda muniyi njilaku, afuukwilihu nawu awa mazu amwidimi datachi ayibalumuni kwesekeja namwatalishawu, kakavulu hekala tumazu twaheshina nawu “Hela ‘wumi.’” (Chakutalilahu, talenu Kutachika 1:20; 2:7; ALevi 19:28; Masamu 3:2; Yishimu 16:26; Matewu 6:25.) Nawa munhoshelu jikwawu jankinji hela munsañu jikwawu jelukawu, izu dakwila nawu “wumi” adisoneka mukachi hamu natumazu twaheshina tunakwinyika kuKulumbulula hela tunakumwekesha njila jikwawu jakudibalumwinamu.—Kuhituluka 6:5; Masamu 131:2; Yishimu 2:10; Matewu 22:37.

    Niizu dakwila nawu “nshiya” neyi dinakwimenaku nshiya yayeni adifumishilimu wanyi. Hela chochu, neyi anadizatishi muchifwikija hamavasi adi neyi haMasamu 7:9 niha 26:2 nihaChimwekeshu 2:23, anadibalumuni mukachi nawu “yitoñojoka yamukachi” hela “yitoñojoka yayeni yamukachi” kwesekeja namudinatalishi, nawa izu damwidimi datachi didi mutumazu twaheshina.

    Neyi chadizatishawu namazu achiHeberu niachiGiriki, izu daLunda dakwila nawu “muchima” datalisha kumuchima waweni niwachifwikija, dichi hahavulu adifumishili wanyi mukachi. Hela chochu, hamaluña antesha hidabulileña kutiyakana, azatishili izu datiyakana. Chakutalilahu, mumukanda waYishimu mazu akwila nawu, “hakweti muchimaku” ichi adi nawu “hakweti maanaku,” ilaña mazu amwidimi datachi adi mutumazu twaheshina. (Yishimu 6:32; 7:7) Mazu amakwawu adi neyi “manji,” “mujimba,” niizu dakwila nawu “luseñu,” niwena ayibalumwini kwesekeja nansañu yinakutenawu. (Kutachika 45:18; Mukwakutañisha 5:6; Yoba 16:15) Awa mazu amakwawu ayilumbulula mumutu wakwila nawu “Kulumbulula Mazu amuBayibolu.”

Yuma yidi muyinu Bayibolu:

Muyinu Bayibolu mudi nitumazu twaheshina. Iyi diyi nyichidi yatumazu twaheshina yidimu:

  • “Hela” Hinjila yikwawu yakubalumwinamu mazu achiHeberu, achiAramayiki, hela achiGiriki anateli kutalisha mwomumu.—Kutachika 1:2, tumazu twaheshina tudi hamazu akwila nawu “ñovu yaNzambi yazatikaña”; Yoshuwa 1:8, “nezu damwishina.”

  • “Hela hekwawu” Hinjila yikwawu yakubalumwinamu mazu yinateli kuleta chikuma chalema ilaña chinambukiku nansañu yinakutenawu.—Kutachika 21:6, “akusehelaña hamu nanami”; Zekariya 14:21, “mwini Kenani.”

  • “MuchiHeberu,” “muchiAramayiki,” “muchiGiriki” Hikubalumuna hezu-hezu mazu amuchiHeberu, amuchiAramayiki niamuchiGiriki hela kubalumuna mwatalisha mazu amwidimi datachi.—Kutachika 30:22, “kwimita”; Kwidika 32:9, “achinchika nyichima.”

  • Kulumbulula ninsañu jikwawu Mwatalisha majina (Kutachika 3:17, “Adama”; Kwidika 15:23, “Mara”); kulumbulula yipimu niyesekelu (Kutachika 6:15, “kyubiti”); neyi ijina dadeni anaditeni wanyi (Kutachika 38:5, “Yena”); nsañu yikwawu yalema yidi kuNsañu Jikwawu nikuKulumbulula.—Kutachika 37:35, “Mwijamu”; Matewu 5:22, “Gehena.”

Chibalu chidi kukutachika kwaBayibolu, chikweti mutu nawu “Nsañu Yekala Mwizu daNzambi,” mudi nsañu yantesha yalema yekala muBayibolu. Nyikanda yamuBayibolu chiyinamani tuhu, hanalondeli “Ntanjikilu yaNyikanda yamuBayibolu,” “Ntanjikilu yaMazu amuBayibolu,” kuhiñahu hanalondeli “Kulumbulula Mazu amuBayibolu.” Kulumbulula kwakwashaña ntañi kutiyishisha mazu amakwawu kwesekeja nachinayizatishiwu muBayibolu. Nsañu Jikwawu A yikweti yibalu yinalondelihu: “Yishina Yakubalumwinamu Bayibolu,” “ Yuma Yidi Muyinu Bayibolu,” “Bayibolu Chiyashikili Kudi Etu,” “Ijina daNzambi muNsona jachiHeberu,” “Ijina daNzambi muNsona jawakaKristu jachiGiriki,” “Chati: Atuprofwetu niAnyanta amuYuda niamuIsarela,” hanalondeli “Yuma Yamaneni Yamwekeni muChihandilu chaYesu chaHamaseki.” Nsañu Jikwawu B yikweti mamapu, machati ninsañu jikwawu jinateli kukwasha antu chikupu adizaña Bayibolu.

Mukachi kaBayibolu, mukanda-himukanda wukweti yuma yidi mukapetulu kawu, hamu namavasi akukwasha ntañi kwiluka nsañu yidi mumukanda wejima. Iluña dinashali hakachi kefu hiifu dikweti nsona jinakwinyika kumavasi amuBayibolu akweti nsañu yadifwana.