Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

NSAÑU YACHIHANDILU

Nkisu jaYehova Jabadikili Yuma Yejima Yinakuhweleleli

Nkisu jaYehova Jabadikili Yuma Yejima Yinakuhweleleli

‘NAKEÑELEÑA kwikala payiniya. Ilaña najinokeleña neyi chakwila nadi kwikala namuzañalu.’ Nakeñeli mudimu wunazatileña muGermany wakulanda yakuda nakulandulula mumaluña amuAfrica adi neyi, Dar es Salaam, Elisabethville niAsmara. Nelukili wanyi nami nikamukalakelahu Yehova mumudimu wampinji yejima munana maluña nimaluña amakwawu amuAfrica.

Chinatachikili wupayiniya, chihandilu chami chahimpikili munjila yinabulili kukuhwelela. (Efwe. 3:20) Ilaña munateli kujinoka yumiyi chiyamwekeni. Lekenu ntahi nitachikili kulumbulula kumatachikilu.

Nasemukilili muBerlin, Germany hanyima yanjita yakaayi yamuchiyedi mu 1939. Chelili njita yakaayi yamuchiyedi hiyikuya nakumana mu 1945, muBerlin mwenjili madeki anjita anyeñumukileña nakuholola matendanzumbu. Mpinji yaholweleliwu itendanzumbu, chisaka chetu chatemukilili kwiluña dakuswamina. Hakwila tupuluki, twayili kumukala kwasemukililiwu amama kuErfurt.

Nidi nawanvwali jami nimuhelami muGermany, c. 1950

Amama akeñakeñeli chikupu chalala. Atañili nyikanda yasonekeliwu akwamaana nawa ayili munsakililu jajivulu, ilaña kwosi chuma chawaniniwu. Mu 1948, aYinsahu jaYehova ayedi enjili hetala detu. Amama ayiñijili mwitala nawa ayihwili malwihu amavulu chikupu. Hashimbwili wanyi amama atulejeli namuhelami nawu “nawani chalala!” Chafuminimu wejima wetu twatachikili kupompa muErfurt.

Mu 1950 twanfutili kuBerlin, twatachikili kupompa nawamanakwetu amuChipompelu chaBerlin-Kreuzberg. Chitwabukilili kwiluña dikwawu momuBerlin, twatachikili kupompa muChipompelu chaBerlin-Tempelhof. Mukuhita kwampinji, aMama apapatisheweli, ilaña ami nadiña nakushintajala. Muloñadi?

CHINALEKELI KUTIYA NSONYI

Chankalilileña kuzata mudimu waYehova muloña nadiña nakutiya nsonyi. Hela chakwila nayileña nakushimwina, nahanjekelihu wanyi namuntu hadi yaaka yiyedi. Yuma yenjili nakuhimpika chinelukili amanakwetu niahela amavulu ahamuka nawa adihana kudi Yehova. Amakwawu ayikasili muyilombu yakuyandishila yaNazi hela mutuleya twaKumusela waGerman. Amakwawu ashili wumi wawu hakatoña, nakutwala nyikanda Kumusela waGermany hela chakwila adi kuyikasa. Chakutalilahu chawu chankolesheli nankashi. Natoñojokeli nami awa amanakwetu ashili wumi wawu muwubanji nikusubuka kwawu muloña wakumukeña Yehova niamanakwawu, dichi ninami namweni nami natela kuleka kutiya nsonyi.

Natachikili kuleka kutiya nsonyi chinazatiliku kampeni yadimena yakushimwina mu 1955. Mumukanda wedishiliwu waInformant, * Manakwetu Nathan Knorr washimwini nindi kampeni yitukazata diyi kampeni yeneni nankashi yinaloñeshi kuloñesha kwetu. Wahosheli nindi neyi akwakushimwina ejima azatiliku muniwu mudimu, dikwila nawu “twadi kudikita nankashi munona kakweji kubadika tukweji twejima.” Dichuma chamwekeni! Hashimbwili wanyi nadihanini kudi Yehova nawa mu 1956, napapatisheweli hamu nawa tata nimuhelami. Hashimbwili wanyi nateleleli kufuukulahu cheñi chuma chalema.

Hadi yaaka yayivulu, nelukili nami natela kutachika mudimu wawupayiniya, ilaña nadiña nakushintajala nami nakatachika. Chatachi, nafukwilihu kutachika kudiza chakulanda yuma mumatuña amakwawu nakuya nakulandishila muBerlin. Kufuma hana, nakeñeleña kuzataku ntahi kulonda nikulukili mujakulanda nakulandulula henohu kanda nitachiki wupayiniya. Dichi, mu 1961, neñilili mudimu kuHamburg, mbaka yeneni muGermany kuchikumu kwashikenaña matu. Chinatachikili kuzata nakeñeli mudimu wami nankashi chakwila natwalekelihu kuswijaku mafuku akutachika wupayiniya. Chumanyi chinateleleli kwila?

Nasakililaña nankashi muloña Yehova wazatishili amanakwetu kunkwasha kwiluka nami kumukalakela Yehova kwalema. Amabwambu jami amavulu adiña atachika dehi wupayiniya nawa emikili chakutalilahu chachiwahi. Kubombelahu, Manakwetu Erich Mundt wadiñahu dehi muchilombu chakuyandishila wankolesheli chikupu kumukuhwelela Yehova. Wahosheli nindi amanakwetu adiña muchilombu chakuyandishila adishindameneni aweni ekalili azeya. Ilaña ana amukuhweleli Yehova chikupu atwalekelihu kwikala ashinshika nawa ekalili yishimi muchipompelu.

Hinatachikili wupayiniya mu 1963

Cheñi, Manakwetu Martin Poetzinger wenjili nakwikala membala Mwizanvu Dalombolaña, watwalekelihu kuyikolesha amanakwetu nindi: “Kuhamuka didu iheta dasweja kulema ditwatela kwikala nadu.” Hanyima yakutoñojoka chikupu hanawa mazu, nalekeli mudimu wami wakumujimba nawa natachikili wupayiniya mu June 1963. Ichi dichuma chalema chinafuukwiluhu. Hanyima yatukweji tuyedi, henohu kanda nitachiki kukeña mudimu wacheñi, antambikili kutachika kuzata wupayiniya wadimena. Chimwahitili yaaka yantesha, Yehova wayililili yuma yinabulili kukuhwelela. Antambikili kuShikola Gileyadi yanamba 44.

YUMA YALEMA YITWADIZILI KUGILEYADI

Chuma chimu chalema chitwadizili kushikola, sweje-e chahosheliwu aManakwetu Nathan Knorr niaLyman Swingle chadiña chakwila nawu: “Bayi mushikena kuleka swayi mudimu wenuku.” Atukolesheli kutwalekahu namudimu wetu hela chakwila yuma yinakali ñahi. Manakwetu Knorr wahosheli nindi: “Mukusha maana hayumanyi? Hamajilu tahindi, hatububu tahindi hawuzweñi? Indi kwiji mukusha maana hanyitondu, hankenu nihamuzañalu wukweti antu? Keñenu antu.” Ifuku dimu, halumbulwileñayi Manakwetu Swingle chuma chaleteshaña antu kuleka swayi mudimu wawu, waneñeli nawa mumesu mwenzeli madilu. Walekeli kuhosha mpanji yindi kulonda yawundishi muchima. Chumichi chankwatili kumuchima nawa nafukwilihu kubula kumuneñesha Kristu hela amanakwindi ashinshika.—Mat. 25:40.

Ami, Claude, niHeinrich tudi mumudimu wetu wawumishonali muLubumbashi, Congo, mu 1967

Chitwatambwili mudimu wetu, amanakwetu asatu amuchisaka chaBeteli atwihwili kutwayileña nakuzatila. Ahosheli yuma yayiwahi kutalisha hanyidimu yatwinkeliwu chakwila nashikeneni kuhosha nami inakuya: “kuCongo (Kinshasa).” Ahudikilili nawa ahosheli nawu: “Oho!, Congo! Yehova yekali nanenu!” Munana mafuku mwituña daCongo (Kinshasa) mwaswejeli majita nankashi nikudijaha. Ilaña natwalekelihu kutoñojoka hayuma yinadizili kushikola. Chitwamanishili hohu shikola mu September 1967, Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, ninami twayili kuKinshasa muCongo.

TWADIZILI YUMA YAKUZATISHA MUMUDIMU WAWUMISHONALI

Chitwashikili muKinshasa, twatachikili kudiza French hadi tukweji tusatu. Kufumahu twayili kuLubumbashi, yateneneñawu nawu Elisabethville, kwakwihi nañinza yaZambia naCongo yakukabeta kambwela. Twayili kwitala dawamishonali dadiña hakachi kamusumba.

Chineli muLubumbashi adiña kanda ashimwineñamu dehi, yetu adiña atachi kushimwinamu chalala. Hashimbwili wanyi, twekalili nawatudizi amavulu chakwila twakañenyeña nikwikala nampinji yakuyidizisha. Twashimwinini cheñi nikudi antu azataña munfulumendi hela atupokola. Amavulu alemesheli Izu daNzambi nimudimu wetu wakushimwina. Antu amavulu ahosheleña Swahili, dichi ami niClaude Lindsay twadizili iwu muchidi. Haleheli wanyi, atutumini kuchipompelu chahoshaña Swahili.

Hela chakwila twadiluñishileña yuma yayivulu, twamweneña cheñi kukala. Kakavulu amashidika niatupokola, atutwambilileña yuma yitwabulileña kwila. Ifuku dimu, izanvu dawatupokola denjili nakutukwata kwitala dawamishonali kutwapompeleleña. Enjili iku anasendi mata nawa atutwalili mukaleya. Dichi atukasili kushika nimpinji ya 22:00 hiyatumbiliku.

Mu 1969, antumini mumudimu wawunkoñi. Muyina ñinza munazatilileña nendeleña maluña amalehi mumasaña ninyikwakwa yamalowa, awa diwu maluña avula muAfrica. Mumukala wumu, mwitala munakamineña, mwadiña kasumbi kakamineña muchalilu nianyanaku. Hinamba kajimbala chikanhidwishileña nepumba henohu kuchidi wufukuku. Nanukaña mpinji yamelela hitoteleña kesi nawamanakwetu iku tunakuhanjeka hansañu yamuBayibolu.

Kukala kweneni kutwamweni, hiyantu atwambileña nawu adiña aYinsahu jaYehova, komana hiizanvu dawaKitawala. * Amakwawu apapatisheweli nawa ekalili akulumpi muyipompelu. Awa antu amavulu adiña neyi ‘malola aswama’ ayilukili kudi amanakwetu niahela alala. (Yuda 12) Nkumininaku, Yehova watookesheli yipompelu nawa hanyima yachu antu amavulu enjili muchalala.

Mu 1971, antumini kukasanji kamutayi kuKinshasa, kunazatilileña nyidimu yashiyashana yidi neyi kwakula nyikanda yasonekeleñawu, kusonekesha nyikanda nikutala nsañu yakundama kuKometi Yamudimu. HaBeteli nadizili chakuzata nyidimu mwituña deneni mwakwila nyidimu yikwawu yazatikileña chiwahi wanyi. Kakavulu hahitileña tukweji twatuvulu hakwila nawu nyikanda yitwatemesheleña kuyipompelu yishiki. Nyikanda ayifumishileña mundeki nakuyitwala mumatu, kufuma hana yashimbwileña hamenji muloña matu atwesheleña wanyi kwenda muloña wayuma yamenaña yamumenji. Hela chochu, mudimu wazatikili hela chakwila namweni iku kukala nikukala kukwawu.

Nahayamini chikupu chaloñesheliwu amanakwetu kupompa kwamaneni hela chakwila hitwadiña namali amavuluku. Yinañamu yiyatuñiliwu yafumini kutuwumbu, nawa azatishili matahu amalehi nakutuña mbañu nikuchima nachu yitwamu yakushakamamu. Azatishili jikonsa kwikala yishimi, niyisalu yakutuña namateti kulonda ajiki hewulu dachinañamu hela jimesa. Nawa asoñeli tunyitondu kulonda apopi nachu chineli adiña adana nyisumali. Nazañaleli chikupu hakumona maana azatishiliwu amakwetu niahela. Nayikeñeli nankashi. Nayanukileña nankashi chinayili nakuzatila kwacheñi.

KUKALAKELA MUKENYA

Mu 1974, antumini kuya nakuzatila kukasanji kamutaayi kakuNairobi, muKenya. Twadiña nanyidimu yayivulu, muloña kasanji kakuKenya katalileña mudimu wakushimwina mumatuña adiña kwakwihi, hakachi kanawa matuña hadiña matuña alekesheli mudimu wetu. Kakavulu antemesheleña kunawa matuña, sweje-e muEthiopia kweniku, amanakwetu ayikabishileña nawa ahitileña mukukala kwamboka-mboka. Amavulu ayikabishileña nankashi hela kuyikasa mutuleya, amakwawu ayijahili. Ilaña omikili muloña adiña nawubwambu wawuwahi naYehova nawa adikeñeli wumu namukwawu.

Mu 1980, kudi yuma yayiwahi yamwekeni muwumi wami chinamusumbwili Gail Matheson. Gail wadiña wakuCanada nawa twadiña hamu kushikola yaGileyadi. Twadiña nakudisonekela nyikanda. Gail wadiña nakukalakela wumishonali kuBolivia. Hanyima yayaaka 12, twabulakeni cheñi kuNew York. Hashimbwili wanyi twadisumbwili muKenya. Natiyaña kuwaha chinamusumbwili Gail muloña watoñojokaña mpinji yejima neyi chatoñojokaña Yehova nawa wazañalalaña nayuma yikwetiyi. Natwalekihu kwikala nkwashi wamuwahi nawa ibwambu dami inakeña.

Mu 1986, atutumini naGail mumudimu wakwenda hampinji yoyimu nadiña membala wamuKomiti yaMutayi. Mumudimu wakwenda mwabombeleli kuzatila mumatuña amavulu adiña nakutalawu kudi kasanji kaKenya.

Inakuhana mpanji hakupompa kweneni kuAsmara, mu 1992

Inakwanuka chitwaloñesheleña kupompa kweneni muAsmara (muEritrea) mu 1992 henohu mudimu wetu kanda awulekeshi. Chawushona, itala ditwawanini dadiña datama mukachi kubadika chidamwekeneña hanji. Hefuku dakupompa, nahayamini chikupu hakumona amanakwetu chiyadiwahishiliwu kulonda tudifukwilimu kudi Yehova. Yisaka yayivulu yaleteli mahina niyuma yakuwahisha nachu nakujika hejima hadiña hatama. Twadiluñishili chikupu chakwila twadiña antu 1,279 enjili nakupompa.

Mudimu wakwenda wadiña nakuhimpika himpika muloña twelileña tudi iku tudi iku. Mpinji yimu twashakamini mwitala dadiwahi dadiña kwakwihi nakaluñalwiji; mpinji yikwawu twashakamini mwitala dakutuña nayikuñu kwakwila musalanyi wadiña hahalehi netala mamita 100. Hichikweti muloña nakutwazatilileñaku, chuma chitwanukaña himafuku itwazatileña nawapayiniya adikita niakwakushimwina. Chatutuminiwu cheñi nakuzatila kwacheñi, twashiyili amabwambu jetu itwanukaña nankashi.

NKISU JITWADIÑA NAJU MUETHIOPIA

Kukuma kwayaaka yamu 1980 nikumatachikilu a 1990, mudimu wetu awutachikili mumatuña amavulu akameneneñawu kudi kasanji kamutayi kaKenya. Chafuminimu, tusanji twanyitayi atwambwili. Mu 1993, atutumini kuya nakuzatila hakasanji kaAddis Ababa, Ethiopia, kwazatileñawu mudimu wetu mukuswamujoka hadi yaaka yayivulu, ilaña enjili nakusonekesha kunfulumendi.

Mumudimu wakwenda muEthiopia mu 1996

Yehova nakiswili mudimu wetu muEthiopia. Amanakwetu niahela amavulu anakuzata wupayiniya. Kufuma tuhu mu 2012, chikunku chawakwakushimwina chazatañaku wupayiniya wampinji yejima chaaka nichaaka. Kubombelahu, mashikola aWanta anakwashani, nawa Matala aWanta kubadika ha 120 anayituñi. Mu 2004, chisaka chaBeteli chabuukilili haBeteli yayiha, nawa Itala Deneni daKupompelamu dinazati mudimu weneni chikupu.

Hadi yaaka yayivulu yinahitihu, ami nañodami Gail twadiluñishili wubwambu wawuwahi chikupu nawamanakwetu niahela muEthiopia. Twayikeña nankashi muloña akweti luwi nikukeña. Muloña wakukata kata kumujimba, chaletesheli kututwala kukasanji kakuCentral Europe. Kweniku atwakamenaña kudi kasanji kamutayi, hela chochu twayanukaña nankashi amabwambu jetu muEthiopia.

YEHOVA WAJIVULISHILI

Tunamoni Yehova chinakulishiyi mudimu windi. (1 Kor. 3:6, 9) Chakutalilahu, chinashimwinineña antu azataña mumayini yamuRwanda muCopperbelt yamuCongo, muRwanda mwadiña wanyi akwakushimwina. Ilaña chayinu mpinji mudi amanakwetu niahela akubadika ha 30,000. Mu 1967, muCongo (Kinshasa) mwadiña akwakushimwina 6,000. Ilaña chayinu mpinji anashiki ha 230,000, nawa antu akubadika ha 1 miliyoni enjili kuChanukishu mu 2018. Mumatuña ejima adiña nakwakamenawu kudi kasanji kamuKenya, akwakushimwina anavuli kubadika ha 100,000.

Hadi yaaka 50 yinahitihu, Yehova wazatishili amanakwetu amboka-mboka kunkwasha kutachika kuzata mudimu wampinji yejima. Hela chakwila nichidi kutiya nsonyi, namushindamena Yehova chikupu. Yuma yinahitilimu muAfrica yinankwashi kwikala wadiwunjika nikuzañalala nayuma yinukweti. Ami niGail twatiyaña kuwaha amanakwetu niahela amwekeshaña chisambu, omikaña kukala nikumukuhwelela Yehova. Nasakililaña chikupu haluwi lwindi lwasweja. Mwamweni Yehova nankiswili chikupu kubadika yuma yinakuhweleleli.—Mas. 37:4.

^ para. 11 Kunyima awuteneneña nawu Mudimu Wetu waWanta, nawa chayinu mpinji awutenaña nawu Chihandilu niMudimu Wanetu AkwaKristu—Mukanda Wakupompa.

^ para. 23 “Kitawala” hiizu dachiSwahili daya mukwila nawu “kwikala nañovu hadi antu amakwawu hela kuyuula.” Nkeñelu yanidi izanvu dawaKitawala yadiña yamapolitiki nawa dakeñeleña kwikala dasubuka kudi akwaBelgium. Mazanvu awaKitawala adiña nakutaña, kudiza nikuhana nyikanda yawaYinsahu jaYehova nawa aheñesheleña chalala chamuBayibolu kulonda jendeleña hamu nansañu jamapolitiki, nsañu yakutwamba nikwiteja yilwilu yawuvumbi.