Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Mweluka?

Komana Mweluka?

Wunsahwinyi wukwawu wabula kwikala muBayibolu wamwekeshaña nawu aIsarela adiña anduñu muEjipitu?

Bayibolu yashimuna nawu chelili aMidiyani amutwali Yosefu kuEjipitu, nkakulula Yakoba nichisaka chindi abuukili kufuma kuKenani nakuya kuEjipitu. Ashakamini kwiluña daNile Delta dateneneñawu nawu Gosheni mwituña daEjipitu. (Kutach. 47:1, 6) A Isarela “aswejeli hama, abadikili nankashi ñovu.” Dichi aEjipitu atachikili kuyitiya woma nawa ayilishili kwikala anduñu.—Kwid. 1:7-14.

Makonu, akwakudimbulula akaanaña iyi nsañu yamuBayibolu nawu yakulumbisha hohu. Hela chochu, wunsahu wamwekeshaña nawu aSemiti * adiña anduñu muEjipitu wakushankulu.

Chakutalilahu, akwakuvumbujola awana maluña akushankulu mwashakamineñawu antu kukabeta kakuchimunswa chaEjipitu. Dr. John Bimson wahosheli nindi kudi wunsahu 20 hela kubadikahu wamwekeshaña maluña kwashakamineña aSemiti mudina iluña dakukabeta kakuchimunswa muEjipitu. Dichi mukwakusoneka nsañu yakunyaaka wakuEjipitu James K. Hoffmeier wahosheli nindi: “kufuma mu 1800 kushika mu 1540 B.C., ituña daEjipitu dadiña dadiwahi chakwila antu akumujika waAsia ahosheleña idimi daSemitic ayili nakushakamaku.” Wahosheli cheñi nindi: “Iyi mpinji yesekana ‘naMpinji yawaNkakulula’ nawa yesekana chikupu nampinji niyuma yashimunawu mumukanda waKutachika.”

Kudi wunsahu wukwawu kufuma kukabeta kakuchidiilu kaEjipitu. Nsañu yasonekeliwu hayipapilu yamushiinji kuMiddle Kingdom (c. 2000–c. 1600 B.C.E.) mwadiña majina awanduñu azatilileña mumatala awaEjipitu kukabeta kakuchidiilu. Majina awantu akubadika ha 40 ahosheleña idimi daSemitic. Awa anduñu, hela añamba, azatileña mudimu wakuteleka, wakuchimachima ninyidimu yikwawu yakola. Hoffmeier mukwakusoneka nsañu yakunyaaka wahosheli nindi: “Chineli aSemita akubadika 40 azatilileña muntu wumu muThebaid [kukabeta kakuchidiilu kuEjipitu], awa antu atela adiña amavulu muEjipitu, sweje-e muNile Delta.

Mukwakuvumbujola David Rohl wasonekeli nindi majina amakwawu awanduñu handandanda “atiyakanaña neyi majina ekala muBayibolu.” Chakutalilahu, mumuvuñilu mwadiña majina adifwana namajina adi neyi Isakari, Asheri niShifwira. (Kwid. 1:3, 4, 15) Rohl wakunkulwili nindi “iwu huwunsahu walala wunakumwekesha nawu aIsarela adiña anduñu muEjipitu.”

Dr. Bimson wahosheli nindi: “Nsañu yahosha Bayibolu hawuduñu wawaIsarela muEjipitu niyaKwidika yikweti wunsahu walala wakunyaaka.”

^ para. 4 Ijina daSemiti dafuma kwijina damwana kaNowa Shemi. Anyana kaShemi hadaha adiña aElami, aAshuri, aKaladeya akusambila, aHeberu, aSiriya ninyichidi yamboka-mboka yawaArabiya.