Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

CHIBAABA CHAKUDIZA 33

Dizilenu Kudi Danyeli

Dizilenu Kudi Danyeli

“Eyi wudi muntu wasweja kulema.”​—DAN. 9:23.

KAMINA 73 Tukwashiku Tuhamuki

NSAÑU YIDI MUCHIBAABA a

1. Yumanyi yaletesheli eni Babiloni amutiyeña kaprofwetu Danyeli kuwaha?

 KAPROFWETU Danyeli wadiña mukwenzi hampinji yamwilishiliwu eni Babiloni kwikala kayili nakumufumisha kumukala wawu nakumutwala kwakulehi. Ilaña chakadi nikujina, Danyeli wayitiyishileña kuwaha antu amutwalili muwunkoli. Muloña amweni ‘chamwekeneñayi hanji yamujimba,’ nawu Danyeli wadiña ‘wakadi ihuji wamwekeneña chachiwahi’ nawa nawu wafumini kuchisaka chalema. (1 Sam. 16:7) Hamuloña wayumiyi, eni Babiloni amudizishili kulonda azatileña kuchipañu.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Yehova wamumweneña ñahi Danyeli? (Ezekeli 14:14)

2 Yehova wamukeñeli Danyeli bayi neyi muloña wachamwekeneñayi kumujimba indi kwiji nyidimu yazatileñayiku, ilaña muloña wayilwilu yayiwahi yaniwu mukwenzi. Kafwampi, hadaha Danyeli wadiña muyaaka yakukumishaku yawukampululu indi kwiji yakutachika muma 20 hampinji Yehova yamuteneniyi chiwahi hamu naNowa niYoba, amayala amukalakeleli Nzambi nakashinshi hadi yaaka yayivulu. (Kutach. 5:32; 6:9, 10; Yoba 42:16, 17; tañenu Ezekeli 14:14.) Nawa Yehova watwalekelihu kumukeña Danyeli hadi yaaka yayivulu yejima yahandiliyi chiwahi.—Dan. 10:11, 19.

3. Tukuhanjekadi muchinu chibaaba?

3 Muchinu chibaaba, tukuhanjeka hayilwilu yaDanyeli yiyedi yaletesheli ekali walema kudi Yehova. Chatachi, tukwiluka chilwilu-hichilwilu nawa tukuhanjeka mpinji yachimwekesheliyi. Kuhiñahu, tukwiluka yuma yamukwashili Danyeli kwikala naniyi yilwilu. Nkumininaku, tukuhanjeka chitunateli kumwimbujola. Hela chakwila atwansi diwu anasonekeliwu achinu chibaaba, wejima wetu tunateli kudizila kudi Danyeli.

IMBUJOLENU KUHAMUKA KWADANYELI

4. Danyeli wamwekesheli ñahi kuhamuka? Shimunenu chakutalilahu.

4 Antu ahamuka anateli kutiya woma, ilaña hiyetejaña woma wuyikañeshi kwila chuma chaloñaku. Danyeli wadiña mukwenzi wahamuka chikupu. Talenu mpinji jiyedi hamwekesheliyi kuhamuka. Katachi wamwekesheli kuhamuka chimwahitili yaaka kwakwihi nayiyedi hanyima yakwila aBabiloni anakisañani dehi Yerusalema. Mwanta Nebukaneza wakuBabiloni waloteli chilota chamwakamishili chankishi weneni. Wahosheli nindi wukujaha akakumuleja maana ejima, kushilahu niDanyeli, neyi akañanya kumuleja chilota chaloteliyi nikulumbulula muchatalishili. (Dan. 2:3-5) Danyeli wateleleli kuzatilahu swayi; mukunkulwayi antu adi kuyijaha. “Weñilili mukachi nawa wamulombeli mwanta amwinki mpinji kulonda amulumbulwili mwanta chilota chindi.” (Dan. 2:16) Wamwekesheli kuhamuka nichikuhwelelu. Kwosi wunsahu wamwekeshaña nawu Danyeli wadiña walumbululahu dehi yilota kunyimaku. Wayilejeli akwawu adiñayi nawu—ateneneñawu namajina amuBabiloni nawu Shadiraki, Mishaki niAbedinego—“nindi alombi kudi Nzambi wamwiwulu ayitiyili luwi hanaka kajindilu.” (Dan. 2:1) Yehova waakwili akuna kulomba. Nawukwashu waNzambi, Danyeli walumbulwili chilota chaNebukaneza. Danyeli niakwawu adiñayi nawu ayijahili wanyi.

5. Mpinjinyi yikwawu yakeñekeleñayi Danyeli kwikala wahamuka?

5 Chimwahitili mpinji hanyima yakwila Danyeli nalumbululi dehi chilota chankishi weneni, kuhamuka kwindi kwadiña cheñi mukweseka. Nebukaneza waloteli chilota chikwawu chamwakamishili. Ichi chilota chadiña chamutondu weneni. Danyeli wahamukili nakumulumbulwila mwanta mwatalishili ichi chilota, kushilahu nimazu akumuleja mwanta nawu wukuzaluka nawa wukufuma hetanda hadi mpinji yayilehi. (Dan. 4:25) Mwanta wadi kutoñojoka nindi Danyeli wadikañileña nayena nawa wadi kumujaha. Ilaña Danyeli wahamukili nakumulumbulwila ichi chilota.

6. Yumanyi yatela yamukwashili Danyeli kwikala wahamuka?

6 Yumanyi yatela yamukwashili Danyeli kwikala wahamuka muchihandilu chindi chejima? Mwamweni, Danyeli hadiñayi kansi wadizilili kudi mama yindi nitata yindi. Chakadi nikujina, ovwahilili nshimbi jayinkeliwu anvwali aIsarela kudi Yehova nawa amudizishileña mwanawu Nshimbi jaNzambi. (Kuhit. 6:6-9) Danyeli welukili chahosheleña Nshimbi, chidi neyi Nshimbi 10, niyishina kutalisha hayuma yatela kudayi kaIsarela niyatela kubula kudayi. b (Lev. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danyeli welukili cheñi chihandilu chawantu jaNzambi akunyima niyuma yayimwekeneneña neyi akañanya kulondela nshimbi jaYehova. (Dan. 9:10, 11) Yuma yamumwekeneni Danyeli muchihandilu chindi yamukwashili kukuhwelela chikupu nindi Yehova niañelu jindi añovu amukwashileña.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

Danyeli wekalili wahamuka kuhitila mukudiza, kulomba nikumukuhwelela Yehova (Talenu paragilafu 7)

7. Yumanyi yikwawu yamukwashili Danyeli kwikala wahamuka? (Talenu cheñi mwevulu.)

7 Danyeli wadizileña munyikanda yawatuprofwetu twaNzambi, kushilahu niwuprofwetu waYeremiya. Muniyi nsañu yadizileñayi, Danyeli wenjili nakwiluka nindi ankoli aYudeya akwatiliwu muBabiloni hadi yaaka yayivulu adiña kwakwihi nakuyuumbaku. (Dan. 9:2) Chakadi nikujina, Danyeli watela wamukuhweleleli Yehova chikupu chamweneñayi wuprofwetu wamuBayibolu wunakushikijewa, nawa antu amukuhwelelaña chikupu Nzambi ekalaña ahamuka nankashi. (Esekejenu ARoma 8:31, 32, 37-39.) Chasweja kulema, Danyeli walombeleña kakavulu kudi Tata yindi wamwiwulu. (Dan. 6:10) Wasolweli nshidi jindi kudi Yehova nikumuleja chatiyileñayi. Nawa Danyeli walombeli wukwashu. (Dan. 9:4, 5, 19) Wadiña muntu neyi etu, dichi havwalikili nachilwilu chakuhamukaku. Ilaña wekalili nanichi chilwilu kuhitila mukudiza nkawindi, kulomba nikumukuhwelela Yehova.

8. Tunateli kwikala ñahi ahamuka?

8 Hakwila twiikali ahamuka, yumanyi yitwatela kwila? Anvwali jetu anateli kutuleja nawu twiikali ahamuka, ilaña kwila atwilisha kwikala ahamuka nehi, hela chakwila wena ahamuka. Kwikala wahamuka kudi neyi kudiza mudimu. Njila yimu yikuyikwasha kwiluka mudimu, hikushinshika yuma yinakwilayi muntu wunakuyidizisha nikumwimbujola. Munjila yoyimu, ninetu twekalaña ahamuka neyi tushinshikaña chikupu hadi antu amwekeshaña ichi chilwilu, kuhiñahu tuyimbujola. Hanu dinu, yumanyi yitunadizili kudi Danyeli? Kufwana yena, twatela kwiluka chiwahi Izu daNzambi. Twatela kukolesha wubwambu wetu naYehova kuhitila mukuhanjeka nindi kakavulu nawa mukukasunuka. Nawa twatela kumukuhwelela Yehova, nakwiluka chikupu netu watukwashaña. Chakafumamu, neyi chikuhwelelu chetu chidi mukweseka, twakekala ahamuka.

9. Yumanyi yayiwahi yafumañamu neyi twikala ahamuka?

9 Mwafumaña yuma yayiwahi yayivulu neyi twikala ahamuka. Talenu chuma chamwekeni kudi Ben. Hashikola hatañilileñayi muGermany, ejima akuhweleleli nawu yuma yadileñeli yayeni nawa nawu nsañu yamuBayibolu yahosha nawu yuma ayileñeli yakutwamba. Ifuku dimu, Ben amwinkeli kukooleka kwakwimana kumbidi mushikola kulonda alumbululi chaletesheli akuhweleli nindi yuma ayileñeli. Wahamukili nakulumbulula yuma yakuhweleleliyi. Yumanyi yafuminimu? Ben wahosheli nindi: “Ntañishi watiyilili nakanañachima nawa wedishili makopi ansañu yinazatishili hakulumbulula yuma yinakuhweleleli nawa wayinkeli akashikola ejima atañishileñayi kopi yimu-yimu.” Akwawu mwatañilileñawu elili ñahi? Ben wahosheli nindi: “Amavulu atiyilili nawa ahosheli nawu nayitiyishili kuwaha.” Neyi chitunamoni chuma chamumwekeneni Ben, antu ahamuka kakavulu ayilemeshaña kudi antu. Anateli cheñi kuletesha antu akweti nyichima yashinshika kumwiluka Yehova. Mwamweni, kudi yuma yayivulu yikuletesha twiikali ahamuka.

IMBUJOLENU KASHINSHI KADANYELI

10. Kashinshi hichumanyi?

10 MuBayibolu, izu dachiHeberu dakwila nawu “kashinshi,” hela “kukeña kwakashinshi,” datalisha kukukeña kwabadika kwayimwekeshelañayi Nzambi ambuñindi. Izu dodimu adizatisha cheñi hakulumbulula kukeña kwadimwekeshelañawu ambuña aNzambi. (2 Sam. 9:6, 7) Kashinshi ketu kanateli kuswejelaku mukuhita kwampinji. Tutalenu kashinshi kaDanyeli chikaswejeleliku.

Yehova namukiswili Danyeli hakashinshi kindi kuhitila mukumutemeshela kañelu nikujika kutunwa twanyitupa (Talenu paragilafu 11)

11. Danyeli wamwekesheli ñahi nindi washinshika hampinji yakuliliyi? (Talenu mwevulu wudi hakava.)

11 Danyeli wamweni kukala kwakuvulu muchihandilu chindi kwadi kuletesha abuli kwikala washinshika kudi Yehova. Ilaña kweseka kweneni kwamweniyi kwamwekeni hampinji yadiñayi muyaaka yamuma 90. Haniyi mpinji, Babiloni ayitambwili kudi aMediya nawaPeresi nawa Mwanta Dariyusi diyi wadiña nakuyuula. Antu akuchota chamwanta amuheleli Danyeli nawa hiyamulemesheleña Nzambi kwadifukwileñayiku. Dichi akasili kafuta kakumujahilamu Danyeli. Ashiliku lushimbi lwakumweseka Danyeli neyi chakwila wukutwalekahu kwikala washinshika kudi Nzambi tahindi kudi mwanta. Chuma chadi kwilayi Danyeli chadi kumwekesha nawu washinshika kudi mwanta nikwikala neyi chadiñawu antu ejima, hikuleka kulomba kudi Yehova hadi mafuku 30. Danyeli wakaanini kufumpa kashinshi kindi kudi Yehova. Chafuminimu, amunatilili muwina wanyitupa. Ilaña Yehova wamukiswilili Danyeli hakashinshi kindi kuhitila mukumupulwisha kutunwa twanyitupa. (Dan. 6:12-15, 20-22) Tunateli kwikala ñahi ashinshika chikupu kudi Yehova neyi Danyeli?

12. Chumanyi chamukwashili Danyeli kwikala washinshika chikupu kudi Yehova?

12 Neyi chashimunawu hakusambila, hakwila twiikali ashinshika kudi Yehova, twatela kumukeña chikupu. Danyeli wadiña washinshika chikupu kudi Yehova muloña wamukeñeli nankashi Tata yindi wamwiwulu. Chakadi nikujina, Danyeli wekalili naniku kukeña kuhitila mukutoñojoka hayilwilu yaYehova ninjila mwayimwekesheleleñayi. (Dan. 9:4) Danyeli cheñi watoñojokeleña chikupu hayuma yayiwahi yejima yamwililileñawu kudi Yehova niyeliliyi antu Jindi.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

Kufwana Danyeli, munateli kwikala ashinshika chikupu kudi Yehova kuhitila mukumukeña nankashi (Talenu paragilafu 13)

13. (a) Kukalanyi kwamonañawu atwansi kunateli kuletesha abuli kwikala ashinshika? Shimunenu chakutalilahu. (Talenu cheñi mwevulu.) (b) Neyi chamwekeshawu muvidiyo, wunateli kuyakula ñahi akwenu neyi akwihula neyi chakwila aYinsahu jaYehova etejaña wutumwa?

13 Kufwana Danyeli, anyanetu awanikaña nawantu abulaña kumulemesha Yehova ninshimbi jindi. Antu amuchidiwu anateli kuhela muntu wejima wahoshaña nindi wamukeña Nzambi. Amakwawu achiinishaña nianyanetu kulonda afumpi kashinshi kawu kudi Yehova. Chakutalilahu, talenu chuma chamumwekeneni mukwenzi wejina daGraeme washakamaña kuAustralia. Wamweni kukala hampinji yadiñayi kushikola yasecondary. Ntañishi wayihwili akashikola chuma chadi kwilawu neyi ibwambu dawu ayileja nindi welaña wutumwa. Ntañishi walejeli ejima mushikola akwiteja ichi chilwilu kwimana kukabadi kamu nawa akukaana emani kukabadi kakwawu. Graeme wahosheli nindi, “Ejima mushikola etejeli ichi chilwilu nawa emeni kukabadi kamu kufumishaku hohu ami namukwetu Chinsahu.” Chuma chenjili nakumwekana chesekeli chikupu kashinshi kaGraeme kudi Yehova. Wahosheli nindi: “Hadi mpinji yejima yashaliliku yitwadiña mushikola, akwetu mutwatañilileña kushilahu nintañishi atusupishileña. Nazatili nañovu kuhakwilaku yuma yinakuhweleleli mukuwunda nawa munjila yayiwahi, ilaña hiyantiyililiku.” Graeme watiyili ñahi? Wahosheli nindi, “Natiyili kutama chansupishiliwu, ilaña natiyili kuwaha chikupu muloña nahakwililiku yuma yinakuhwelela nawa hinafumpili kashinshi kami kudi Yehovaku.” c

14. Chumanyi chimu chinateli kutukwasha kwikala ashinshika chikupu kudi Yehova?

14 Kufwana Danyeli, tunateli kwikala ashinshika chikupu kudi Yehova neyi tumukeña nankashi. Twekalaña naniku kukeña neyi tudizaña hayilwilu yaYehova. Chakutalilahu, tunateli kudiza hayuma yaleñayi. (Rom. 1:20) Neyi munakufwila kumukeña nankashi Yehova nikumulemesha, munateli kutaña yibaaba yayihi yidi namutu nawu “Komana Achileñeli?” hela kutala mavidiyo. Munateli cheñi kuwana iyi nsañu mubroshuwa yaWas Life Created? niyaThe Origin of Life—Five Questions Worth Asking. Talenu chahosheliyi muhela wakansi Esther wakuDenmark kutalisha haniyi nyikanda nindi: “Nsañu yekalamu yayiwahi. Awa mabroshuwa hiyahoshaña hayuma yiwatela kukuhwelelaku, ilaña ahoshaña hohu hawunsahu walala nakuleka eyi aweni wufuukulihu.” Ben ashimunawu hakusambila wahosheli nindi: “Iyi nsañu yakolesheli chikupu chikuhwelelu chami. Yankwashili kukuhwelela nami Nzambi diyi waleñeli yuma.” Hanyima yakudiza iyi nsañu, chakadi nikujina mukukuhwelela chahosha Bayibolu nawu: “Yehova Nzambi yetu, watelela kutambwila kulema, kalemesha niñovu, muloña yeyi waleñeli yuma yejima.”—Chim. 4:11. d

15. Chumanyi chikwawu chinateli kutukwasha kudikunda chikupu naYehova?

15 Chuma chikwawu chinateli kutukwasha kusweja kumukeña Yehova, hikudiza chikupu hachihandilu chaMwanindi, Yesu. Muhela wakansi Samira washakamaña kuGermany, dichuma cheliliyi. Wahosheli nindi: “Namwilukili chiwahi Yehova kuhitila mukudiza hadi Yesu.” Samira hachidiñayi kansi chamukalilileña kwiluka neyi chakwila Yehova watukeña. Ilaña welukili nindi Yesu watukeña. Wabombelelihu cheñi nindi: “Namukeña Yesu muloña wadiña wakasunuka nawa wayikeñeli anyana.” Chaswejeliyi kumwiluka Yesu, watachikili kumukeña chikupu Yehova. Muloñadi? Wahosheli nindi: “Natachikili kwiluka chovu-chovu nami Yesu wamwimbujolileña chikupu Tata yindi. Ekala nayilwilu yoyimu. Nenjili nakwiluka nami ichi dichuma chimu chaletesheli Yehova amutemeshi Yesu kwinza hanu hamaseki, kulonda chiyipeleli antu kumwiluka chiwahi Yehova. (Yow. 14:9) Neyi munakukeña kukolesha wubwambu wenu naYehova, kwila mwikala nampinji yakumwiluka Yesu kwesekeja nahanakumini ñovu yenu nehi? Neyi mwila mwenimu, mukusweja kumukeña Yehova nikwikala ashinshika kudi yena.

16. Yumanyi yayiwahi yafumañamu neyi twikala ashinshika? (Isamu 18:25; Mika 6:8)

16 Antu ashinshika kakavulu ekalaña nawubwambu wakola nawakwawu nawa wabulaña kumana. (Luti 1:14-17) Kubombelahu, antu ashinshika kudi Yehova ekalaña nakuwunda kwamuyitoñojoka. Muloñadi? Muloña Yehova wakana kwikala washinshika kudi ana ashinshika kudi yena. (Tañenu Isamu 18:25; Mika 6:8.) Toñojokenu hachumichi—Nleñi wañovu jejima nakufwila kwikala nawubwambu wakola nanenu! Nawa neyi nekali dehi nawubwambu wakola nanenu, kwosi chuma chikumanisha wubwambu wenu nayenaku, chili kweseka, ikañesha hela kufwa. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Dichi chalema nankashi kumwimbujola Danyeli nikutwalekahu kwikala ashinshika kudi Yehova!

TWALEKENUHU KUDIZILA KUDI DANYELI

17-18. Yumanyi yikwawu yitunateli kudizila kudi Danyeli?

17 Muchinu chibaaba, tunahanjeki hohu hayilwilu yiyedi yadiña naDanyeli. Ilaña kudi yuma yayivulu yitunateli kudizila kudi yena. Chakutalilahu, Yehova wamumwekesheleli Danyeli yimwenu niyilota yayivulu nawa wamwinkeli niwuswa wakulumbulula nsañu yawuprofwetu. Wuprofwetu wawuvulu washimwiniyi washikijewa dehi. Wuprofwetu wukwawu washimuna yuma yikayimwekena antu ejima hanu hamaseki kumbidi.

18 Muchibaaba chinalondelihu, twakashinshika hawuprofwetu wuyedi wasonekeliyi Danyeli. Neyi tuwutiyishisha wunateli kutukwasha wejima wetu kufuukula chachiwahi chayinu mpinji, chili tudi atwansi hela akulumpi. Iwu wuprofwetu wunateli cheñi kutukwasha kwikala ahamuka chikupu nawa ashinshika kulonda tudiloñesheli chadimu nakweseka kudi kumbidi.

KAMINA 119 Twatela Kwikala naChikuhwelelu

a Ambuña aYehova atwansi makonu amonaña kukala kwakuvulu kwaleteshaña chiyikalileña kwikala ahamuka nikwikala ashinshika kudi Yehova. Hadaha akwawu akashikola anateli kuyiseha muloña wakukuhwelela nawu yuma ayileñeli. Indi kwiji akwawu atwansi anateli kuyiseha muloña wakumukalakela Nzambi nikulondela nshimbi jindi. Ilaña neyi chikumwekesha achinu chibaaba, antu amwimbujolaña kaprofwetu Danyeli ninana amukalakelaña Yehova nakuhamuka ninakashinshi, ekala namaana chikupu.

b Kudi yuma yisatu yatela yamuletesheli Danyeli amoneña yakuda yaweni Babiloni nindi yamajilu: (1) Mbiji yadiileñawu yatela yadiña yawanyama akaanishiliwu muNshimbi. (Kuhit. 14:7, 8) (2) Mbiji yadiileñawu yatela yadiña yakadi kuvwisha mashi chiwahi. (Lev. 17:10-12) (3) Kuda ayina yakuda kwadi kumwekesha neyi nakudifukula kudi nzambi wakutwamba.—Esekejenu ALevi 7:15 ni 1 AKorinda 10:18, 21, 22.

c Talenu vidiyo ha jw.org yinakwila nawu Chuma Chakafuma muKuloña Kwalala hiKuwunda.”

d Hakwila musweji kumukeña Yehova, munateli cheñi kudiza mumukanda waPalameni Kuli Yehova, mwekala nsañu yakunama yalumbulula yilwilu yikwetiyi Yehova nichekalayi.