Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Muvuñilu Wakushankulu ‘Wakuvuñulula’

Muvuñilu Wakushankulu ‘Wakuvuñulula’

Mu 1970, akwakuvumbujola avumbwili muvuñilu wahili kuEin Gedi, Israel, kwakwihi nakumujika wachikumu chakuKaluñalwiji Kafwa. Awanini muvuñilu hampinji yavumbwileñawu musinagogi, yocheliwu hajilumwiniwu mukala, hadaha hakachi kayaaka 500 C.E na 550 C.E. Chineli iwu muvuñilu wakisikili, chadiña chakala kutaña nsona jadiñahu. Hela chochu, hamuloña wakuzatisha ikina datenañawu nawu 3-D antu adiza atwesheli kumona nsañu jadiñahu. Nawa muloña wakuzatisha new digital imaging software, nsañu yidihu anateli kuyitaña cheñi.

Yumanyi yawaniniwu? Haniwu muvuñilu hadiña nsañu yamuBayibolu. Nsona yadiña hamuvuñilu himavasi akutachikilahu amumukanda waAlevi. Hanawa mavasi hadiña cheñi Ijina daNzambi muchiHeberu, munsona yaTetragrammaton. Nsañu yawaniniwu hamuvuñilu chidi neyi ayisonekeli hakachi kayaaka 50 C.E. nayaaka 400 C.E., dimuvuñilu waBayibolu yachiHeberu wunashimbuli kufuma hawaniniwu manyusikiliputi yaQumran. Gil Zohar wasonekeli muThe Jerusalem Post, nindi: “Chayinu mpinji tunakutaña nsañu yaAlevi, henohu kanda awani muvuñilu wa Ein Gedi, hahitili yaaka kwakwihi na 1,000 kufuma hawaniniwu mamanyusikiliputi aBayibolu anashimbuli anyivuñilu yaKaluñalwiji Kafwa (kufuma kwakwihi na 100, B.C.E.) nawa nimamanyusikiliputi amakwawu anashimbuli a Aleppo Codex. (kufuma kwakwihi 930 C.E).” Kwesekeja nachahosha antu adiza, nsona jekala haniwu muvuñilu wavuñulula jamwekeshaña nawu nsona yaMasoretic yaTorah “ayihembeli chiwahi yaaka kubadika ha 1,000, nawa yiluwa yawakwakukopolola hiyahimpa nsañuku.”