Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Kufuma Mumwidima

Kufuma Mumwidima

“[Yehova] wayitambikili kufuma mumwidima nindi mwinzi kuchejeji chindi.”—1 PET. 2:9.

TUMINA: 95, 74

1. Shimunenu yuma yamwekeni hakujilumuka kwaYerusalema.

MUCHAAKA cha 607 B.C.E., amashidika amavulu awaBabiloni alombweleñawu kudi Mwanta Nebukaneza II alukukili musumba waYerusalema. Bayibolu yahosha kutalisha hamashi amwañiliwu hayina mpinji nawu: ‘Nebukaneza watapili anyikwenzi awu nampoku yakabali mwomwitala damalalawu kachi, hela mukwenzi, hela chañadima, hela kashinakaji, hela ipala dadeni kumutiyila wushona nehi. . . . Hakwocha itala daNzambi hakuhumona mpwembu yaYerusalema hakwocha nimatala awanta ejima nakesi hakukisañana niyuma yejima yasweja kuwaha yadiñumu.’—2 Kushi. 36:17, 19.

2. Yehova wahanini kusoñamishanyi kutalisha kukujilumuka kwaYerusalema, nawa yumanyi yayimwekeneni aYudeya?

2 Kujilumuka kwaYerusalema hikwateleleli kuyikasumwisha antu ejima adiñamuku. Hayaaka yahitilihu, atuprofwetu adiña nakusoñamisha aYudeya nawu neyi akutwalekahu kufumpa nshimbi jaNzambi, akayihana mumakasa aweni Babiloni. A Yudeyi amavulu afwili kumpoku, nawa muntu wejima watemukili washakamineña muwunkoli muBabiloni haya nyaaka. (Yere. 15:2) Chihandilu chadiña ñahi muwunkoli? Komana wuduñu wamuBabiloni wesekeni nawamweniwu akwaKristu? Neyi dimu, mpinjinyi?

CHIHANDILU MUWUNKOLI

3. Wuduñu wamuBabiloni wambukili ñahi nawamweniwu aIsarela muEjipitu?

3 Yuma yaprofweteliwu atuprofwetu yamwekeni. Kuhitila mudi Yeremiya, Yehova wakwashili antu ekalili muwunkoli kwiteja nshakaminu yayiha nikuzata yuma kwesekeja hanakumini ñovu jawu. Wahosheli nindi: “Tuñenu matala mushakamumu; dimenu matempa mudiilumu yakudya. Mukala wunayitwalishi dehi muwukoli wukeñelenu jakumwena wulombelenu kudi Yehova muloña kukumwena kwamukalowu diku kumwakamwena kumwena.” (Yere. 29:5, 7) Antu ovwahilili nshimbi jaNzambi ashakamini chihandilu chachiwahi muBabiloni. Eni Babiloni etejeli aYudeya kushimuna yuma yejima yakeñeleñawu. Antu adiña muwunkoli adiña akasunuka kuya kudi kwejima kwakeñeleña kuyawu mwituña. Mumpinji yakunyima, ituña daBabiloni dadiña dakuselujolela nawa nyikanda yakunyima yamwekeshaña nawu aYudeya adizili chakulanda nakulandulula munidi ituña, nawa amakwawu elukili chakusoña. A Yudeya amakwawu aheteli nankashi. Wuduñu wamweniwu aIsarela muEjipitu waswejeli kubadika wadiña muBabiloni.—Tañenu Kwidika 2:23-25.

4. Kubombela hadi aIsarela adikañili, anyi amakwawu adiña muwuduñu muBabiloni, nawa kukalanyi kwakojejeli abuleña kudifukula kudi Nzambi munjila yayiwahi?

4 Chumanyi chayimwekeneni aYudeya kuspiritu hela chakwila adiña namaheta amavulu? Tembeli yaYehova nikameña ajikisañeni nawa atupristu adiña nakuzata chiwahi wanyi. Hakachi kawantu adiña muwunkoli hadiña niambuña ashinshika aNzambi abulili kwila yuma yakuyikabishila, ilaña akabakeneni hamu namuza wejima. Hela chochu, azatila hakumina ñovu jawu jejima kulonda ovwahili Nshimbi jaNzambi. Chakutalilahu, muBabiloni, Danyeli nialunda nindi aShadiraki, Mishaki niAbedinego akaanini kuda yakuda yayikanishiliwu aYudeya. Nawa tweluka netu Danyeli wahanjekeleña mpinji yejima naNzambi mukulomba. (Dan. 1:8; 6:10) Hela chochu, chayikalili aYudeya amwakamineña Nzambi kutwalekahu kwila yuma kwesekeja naNshimbi muloña adiña muchiyuulu chawakwakusekesha.

5. Yehova wakaninidi antu jindi, nawa muloñadi ichi chikaninu chichalemeneni?

5 Komana aIsarela adifukukwilihu cheñi kudi Nzambi munjila yayiwahi? Haniyi mpinji, chamwekeni neyi akadifukulahu wanyi munjila yayiwahi. Eni Babiloni ombileñaku wanyi anduñu jawu. Chumichi chamwekesheli nawu adiwili mazu ahosheliyi Yehova Nzambi. Wakanini nindi antu jindi akayifumisha muwuduñu, nawa dichamwekeni. Yuma yakanañayi Nzambi yashikijewaña.—Isa. 55:11.

KOMANA NIMAKONU ANTU ANAKWIKALA MUWUDUÑU?

6, 7. Muloñadi chichinawahili kuhimpa ntiyishilu yetu kutalisha hawuduñu wamakonu waBabiloni?

6 Komana akwaKristu amonahu dehi kukala kutunateli kwesekana nawuduñu wadiña muBabiloni? Hadi yaaka yayivulu, Kaposhi Kakutalila kahosheli nawu ambuña aNzambi amakonu eñilili muwuduñu muBabiloni mu 1918 nawa ayifumishilimu mu 1919. Dichi, yikuma yitukushinshika muchinu chibaaba nichinalondelihu, yikumwekesha nawu iyi nsañu yalema.

7 Ilukenu nenu: Babiloni Muneni dihashindamena nsakililu yakutwamba. Dichi, chineli adiña anduñu muBabiloni mu 1918, dikwila nawu antu jaNzambi adiña muwuduñu wansakililu yakutwamba hayina mpinji. Hela chochu, wunsahu walala wamwekeshaña nawu, muyaaka yakutwala kuNjita Yakaayi Yatachi, ambuña aNzambi awayishewa afumineña muBabiloni Muneni kulonda abuli kwikala muwunduñu. Hela chakwila awayishewa ayikabishili hampinji yanjita yaakayi yatachi, kukala kwamweniwu kwafumini kudi anyuuli, bayi neyi kudi Babiloni Muneniku. Dichi, tunateli kuhosha wanyi netu mwamweni antu jaYehova eñilili muwuduñu muBabiloni Muneni mu 1918.

MPINJINYI YEKALILIWU MUWUDUÑU MUBABILONI?

8. Lumbululenu chiyaluwankeniwu akwaKristu alala. (Talenu mwevulu wakutachikilahu.)

8 Hefuku daPentekosta 33 C.E., aYudeya amavulu niantu abalumukili kwikala aYudeya ayiwayishili naspiritu yajila. Awa akwaKristu amaha ekalili “muchidi watondewa, atupristu awanta, muza wajila, antu elishawu kwikala iheta dadimena.” (Tañenu 1 Petulu 2:9, 10.) Apostolu atwalekelihu kuhemba chiwahi yipompelu yawantu jaNzambi. Hela chochu, hanyima yakwila apostolu anafwi dehi kwekalili antu ahosheleña “yuma yaheña” kulonda ‘akadikokeli atumbanji awenawu.’ (Yil. 20:30; 2 Tesa. 2:6-8) Awa amayala adiña nayifulu yayivulu muchipompelu, yidi neyi wukulumpi ‘niwubishopu.’ Hela chakwila Yesu wahosheli nindi: “Wejima wenu ivumu denu dimu” ilaña adiña nashikola yawakulumpi jansakililu. (Mat. 23:8) Antu aya mpuhu adizili chikupu nsañu yasonekeliwu aAristotle niPlato diwu aleteli ntañishilu yansakililu yakutwamba, atachikili kufumishamu chovu-chovu nsañu yalala yaMwizu daNzambi.

9. Lumbululenu chayikwashileñawu akwaKristu akutwamba kudi aNyuuli awaRoma, nawa yumanyi yafuminimu.

9 Mu 313 C.E., Nyuuli wawaRoma Constantine wetejeli awa akwaKristu akwakusekesha kutwalekahu kudifukula. Kufuma tuhu hayina mpinji, akwaChechi niakwaNfulumendi atachikili kuzatila hamu. Chakutalilahu, hanyima yakwila Chota chaNicaea, Constantine, wadiñaku hayina mpinji muchota, washili kapristu wantadi, Arius, muwunkoli muloña Arius wakanini kwiteja nindi Yesu hiNzmbi. Kuhiñahu, muChiyuulu chaTheodosius I (379-395 C.E.), diyi mpinji yelukiliwu nawu aKatolika niwena hiyakwaKristu akutwamba, nawa diyi nsakililu yashindameneni Wanta wawaRoma. Akukusandujola nsañu yanyaaka ahosheli hadi akwakusekesha amuRoma “Atachili” muyaaka yakunyima. Chikuma chidi chakwila nawu, hayina mpinji akwaKristu akutwamba adibombeli mwizanvu dawakwakusekesha daWanta wawaRoma nakwikala amamembala amuBabiloni Muneni. Hela chochu, kadizanvu kanyanya kawawayishewa kadiña neyi tidiku kazatila nañovu kulonda adifukuleña kudi Nzambi, ilaña ayikañesheli. (Tañenu Matewu 13:24, 25, 37-39.) Mwalala adiña muwuduñu waBabiloni!

10. Chumanyi chakwojejeli antu ashinshika kutachika kujinoka ntañishilu yamuchechi kumatachikilu ayaaka yamakonu?

10 Hela chochu, kumatachikilu aYaaka yaMakonu, antu amavulu adiña nakutaña Bayibolu muchiGriki hela muchiLatini. Dichi atachikili kwesekeja nsañu yaMwizu daNzambi natushidikilu twamuchechi. Kwesekeja nayuma yadiziliwu muBayibolu, amakwawu akaanini kukuhwelela tushidikilu twamuchechi nawa chayikalili kuhosha chumichi hatooka.

11. Bayibolu yekalili ñahi mumakasa awakulumpi jansakililu?

11 Mukuhita kwampinji, antu alekeli kuzatisha nsañu yamuBayibolu nawa chechi yakanishili antu kutuntulula Izu daNzambi mumadimi amakwawu adiña nakuhoshawu hayina mpinji. Chafuminimu, akulumpi jansakililu niantu amakwawu ataña diwu hohu atañileña kutaña Bayibolu hela chakwila akulumpi jansakililu antesha hohu diwu atañileña nikusoneka chiwahi. Muntu wejima wakanineña yuma yejima yadizileñawu kuchechi amubabesheleña. Ambuña aNzambi awayishewa ashinshika apompeleña mumazanvu mukuswamujoka neyi chinatwesheki. Neyi chochadiña antu adiña muwuduñu muBabiloni, ‘atupristu awanta’ awayishewa adiña nakuzata chiwahi wanyi. Antu adiña nakukabakana nankashi muBabiloni Muneni.

CHEJEJI HICHIKUTOÑEKA

12, 13. Yumanyi yiyedi yaletesheli antu atachiki kufuma muBabiloni Muneni? Lumbululenu.

12 Komana akwaKristu atachikili kudifukula kudi Nzambi chakadi kuyiluwañesha? Eña! Chejeji chakuspiritu chatachikili kutoñeka mumwidima mu 1450, muloña wayuma yiyedi yalema. Chatachi chadiña hikutuña ikina dakupulinta nachu nyikanda. Henohu matuña aheta kanda ekali namakina akupulinta nachu, Bayibolu adiña nakuyikopolola namakasa. Kwadiña kwosi maBayibolu amavulu nawa adiña nawuseya weneni. Wunsahu wumu wamwekeshaña nawu mukwakukopolola wakuluka yitembi wakopolweleña Bayibolu yimu mutukweji 10. Cheñi, yitembi niyuma yikwawu hasonekeleleñawu yadiña nawuseya. Kwambukaku, kuzatisha njila yayiwahi yakuzatisha ikina niyipapilu, mukwakupulinta wakuluka yitembi nateli kupulinta mafu 1,300 hefuku.

Kuzatisha njila yayiha yakupulintilamu nikuhamuka kwawakwakutuntulula kwakwashili akwaKristu kufuma muwuduñu waBabiloni (Talenu maparagilafu 12, 13)

13 Njila yamuchiyedi hikufuukula kwafuukwiliwu amayala ahamuka kwakubalumuna Izu daNzambi mumadimi ahoshañawu antu ejima. Akwakubalumuna amavulu ashili wumi wawu muwubanji hakwila azati iwu mudimu. Chechi yadiña mukukala. Neyi muntu wamwakama Nzambi amuwana naBayibolu wekalileña mukukala, dichakwojejeli anlomboli amuchechi atiyeña woma. Antu amavulu chiyekaliliwu naBayibolu ayitañileña. Chiyatañileñawu adiña nakwihula malwihu adi neyi: Hadihi hasonekawu Mwizu daNzambi nawu kwekala iluña dakabishilañawu afu (pulikatoliya)? kufwetela afu mali? apapa nimashikofu? Yumiyi yadiña yaluwa kwesekeja nanshimbi jachechi. Akulumpi jachechi ahilileña neyi antu atachika kuyihujola. Akulumpi jachechi niwena atachikili kutiyisha antu woma. Amayala niambanda ayikabishileña muloña akaanineña yuma yadizishileñawu muchechi, yuma yikwawu yashindameneni hamaana awantu adi neyi Aristotle niPlato, antu adiñaku henohu Yesu Kristu kanda yasemuki. Chechi yajahileña antu adikañileña nanshimbi jawu kuzatisha Nfulumendi. Akeñeleña nawu antu aleki kutaña Bayibolu nikuyihula malwihu. Aka kafuta kawu kazatikili. Hela chochu, antu antesha amwimikili Babiloni Muneni mushindu. Muloña atompeli Izu daNzambi nawa akeñeleña kwiluka yuma yayivulu. Adiloñesheleña kulonda akafumi munsakililu yakutwamba.

14. (a) Yumanyi yakojejejili eluki chikupu chalala chamuBayibolu muyaaka yamuma 1800? (b) Lumbululenu Manakwetu Russell chakeñakeñeliyi chalala.

14 Antu amavulu adiña nampwila yachalala chamuBayibolu atemukilili mumatuña mwabulili ikañesha nankashi. Akeñeleña kutaña, kudiza nikuhanjeka chakadi kuyileja yuma yatela kwilawu. Mukumana kwachaaka cha 1800 Charles Taze Russell nialundanindi atachikili kudiza Bayibolu mwituña dimu, muUnited States. Hatachi, Manakwetu Russell wakeñeleña kwiluka nsakililu yayeni yadizishileña chalala. Wesekejeleña yuma yadizishileñawu mujinsakililu yashiyashana, ninsakililu yabula kwikala yawakwaKristu nayuma yahosha Bayibolu. Welukili nindi kwosi nsakililu niyimu yadizishileña antu yuma yashindamena Hezu daNzambi. Mpinji yimu, Russell wadiwanini nawakulumpi jansakililu iku nakuhweleli nindi akutiya chalala chasandujoleliyi hamu nawalundanindi nawa nindi akuya nakudizisha antu amuchipompelu chawu. Ilaña akulumpi jansakililu akaanini yuma yayilejeliyi. Atudizi aBayibolu elukili chikupu nawu: Hiyatela kudibomba nawantu adi munsakililu yakutwambaku.—Tañenu 2 Akorinda 6:14.

15. (a) Mpinjinyi yeñililiwu akwaKristu muwuduñu waBabiloni Muneni? (b) Malwihwinyi twakahanjeka muchibaaba chinalondelihu?

15 Kufuma tuhu kumatachikilu tuneluki netu akwaKristu alala ekalili muwuduñu muBabiloni chelili apostolu afwi. Hela chochu, twatela kuwana ñakwilu kunawa malwihu adi neyi: Wunsahwinyi wukwawu wunakumwekesha nawu muyaaka yakutwala mu 1914, awayishewa adiña nakufuma muBabiloni Muneni, hela kwikala muwuduñu windi? Komana Yehova waneñeli nawambuñindi muloña akañenyi mudimu wakushimwina hampinji yaNjita Yakaayi Yatachi? Komana haniyi mpinji amanakwetu amakwawu afumpili kashinshi kawu kawuKristu nikumuneñesha Yehova? Nawa, neyi akwaKristu ekalili muwuduñu wansakililu yakutwamba muyaaka nkulakaji yamuchiyedi C.E. nikutwalekahu, hanu dinu afuminimu mpinji? Awa himalwihu amawahi nankashi. Nawa tukayakula muchibaaba chinalondelihu.