Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Mweluka?

Komana Mweluka?

Komana mwalala Modekayi wadiña kwoku?

KAYUDEYA wejina daModekayi wazatili mudimu walema munsañu yamwekeni yekala mumukanda waEsita. Wadiña nkoli kaYudeya wazatilileña muchipañu chawanta waPeresi. Iku kwadiña kukutachika kwayaaka nkulakaji yamuchitanu B.C.E. “mumafuku [aMwanta] Ahasuwerusi.” (Makonu amavulu akuhwelela nawu iwu mwanta wadiña Xerxes I.) Modekayi wakañesheli kafuta kakumujaha mwanta. Hakwila amwekeshi kusakilila, mwanta washiliku ntanjikilu yakumulemesha Modekayi hamesu awantu amavulu. Chimwahitili mpinji, hanyima yakufwa kwaHamani, chilumbu chaModekayi niaYudeya amakwawu, mwanta wamwinkeli Modekayi chifulu chakwikala mulopu. Ichi chifulu dichaletesheli Modekayi ahani lushimbi lwapulwishili aYudeya adiña muwanta wawaPeresi kulonda abuli kuyijilumuna.—Esita 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Antu amu adiza nsañu yakunyaaka adiñaku yaaka nkulakaji yakusambila yamuma 20, ahosheli nawu mukanda waEsita wakulumbisha hohu nawa Modekayi wadiñaku wanyi. Hela chochu, mu 1941, akakuvumbujola awanini wunsahu wamwekesheleña nawu nsañu yasonekawu muBayibolu yahosha hadi Modekayi yalala. Nsañwinyi yawaniniwu?

Akakuvumbujola awanini muvuñilu wakusoneka mwidimi dachiPeresi hadina nsona yateneni iyala wejina daMarduka (muIngilishi Modekayi). Wadiña mukulumpi wamudimu, hadaha mukakutala mali, muShushani. Hampinji yawaniniwu iwu muvuñilu, Arthur Ungnad, wadiña nkuluñaña munsañu jakunyaaka jakunidi iluña, wasonekeli nindi aka dikadiña katachi kumutena “Modekayi mumuvuñilu wabulili kwikala nansañu yamuBayibolu.”

Kufuma tuhu hashimwiniyi Ungnad iwu wunsahu, antu adiza chikupu anabalumuni nyivuñilu yikwawu yayivulu yamwidimi dachiPeresi. Hakachi kayumiyi, hadiña nimalola awubasa aPeresepolisi, awaniniwu muChisweku chakisiliwu, chadiña kwakwihi nambañu jamusumba. Awa malola awubasa ayisonekeli kunyima hampinji yayuulileñayi Xerxes I. Ekala mwidimi dachiElami nawa mwawanikaña majina amavulu ekala mumukanda waEsita. a

Ijina daModekayi (Marduka) neyi chidamwekanaña munyivuñilu yasonekawu mwidimi dachiPeresi

Hamalola awubasa amavulu aPeresepolisi hekala ijina daMarduka, wakalakeleña mudimu wawunsoneki kuchipañu muShushani hampinji yayuulileñayi Xerxes I. Ilola dimu dawubasa damulumbulwili Marduka nawu wadiña mukakubalumuna. Iyi nsañu yinesekani nachamulumbululawu Modekayi muBayibolu. Wadiña chilolu wadiña nakukalakela muchota chaMwanta Ahasuwerusi (Xerxes I) nawa wahosheleña madimi ayedi. Mpinji yejima Modekayi washakamineña muchiisu chachipañu chamwanta muShushani. (Esita 2:19, 21; 3:3) Ichi chiisu chamwanta dadiña hiitala deneni mwazatilileñawu ayilolu amuchipañu.

Hadi kudifwana nankashi hakachi kaMarduka ashimunawu hamalola awubasa niModekayi ashimunawu muBayibolu. Adiñaku hampinji yoyimu nimwiluña dodimu, nawa adiña hachifulu chochimu niheluña dakuzatila dodimu. Iku kudifwana kwejima kunakumwekesha nawu iwu wunsahu wawaniniwu akakuvumbujola, wunakundami kudi Modekayi ashimunawu mumukanda waEsita.

a Mu 1992, Nkuluñaña Edwin M. Yamauchi wasonekeli majina 10 afumini munsona yaPeresepolisi awanikaña cheñi mumukanda waEsita.