Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

MUTU WUDI HAKAVA | BAYIBOLUE—CHIYABULILA KUJIYA

Bayibolu Chiyabulila Kujiya Nekañesha

Bayibolu Chiyabulila Kujiya Nekañesha

KUKALA: Akwamapolitiki niakulumpi jansakililu amavulu elileña yuma yambukaku nansañu yamuBayibolu. Kakavulu, azatishileña wuswa wawu kukañesha antu kwikala, kwidisha hela kutuntulula Bayibolu. Talenu yakutalilahu yiyedi:

  • Kwakwihi na 167 B.C.E.: Mwanta Seleucid Antiochus Epiphanes, wafwilileña kukanjikija aYudeya ekali munsakililu yawaGriki, nawa waheni nshimbi nindi Nyikanda yejima yachiHeberu atela kuyikisañana. Mukwakusoneka Heinrich Graetz wasonekeli nindi antu jindi “atabwileña nikwocha nyivuñilu yejima yawanineñawu nikujaha antu ahamukileña nakutaña nyikanda.”

  • Kwakwihi nayaaka 800 yinahituhu: Anlomboli amakwawu awaKatolika, azuwilileña antu ashimwineña chatañishaña Bayibolu chatela atañisheña tushidikilu twamuKatolika, muntu wawanineñawu nanyikanda yamuBayibolu yabula kwikala yaMasamu muchiLatin amuteneneña nawu mukwakusekesha. Akulumpi jachechi, aheni lushimbi nawu antu jawu “atela kuzata nañovu, nakashinshi kulonda akeñi akwakusekesha . . . kuhitila mukuyikeña kumatala nikumaluña ejima kuyakuhweleleliwu nawu dikunakushakamawu. . . . Itala dejima mumwakawana akwakusekesha mwatela kuyijaha.”

Neyi ayilumbu jaBayibolu atwesheli kujiyisha nsañu yamuBayibolu, kachi yekalaku wanyi.

Bayibolu yabalumwiniwu kudi William Tyndale muEnglishi ayijiyishili wanyi hela chakwila akaanishileña kubalumuna maBayibolu nawa chimwahitili mpinji Tyndale amukudikili mu 1536

BAYIBOLU CHIYABULA KUJIYA: Mwanta Antiochus wakeñakeñeleña muIsarela, ilaña aYudeya adiña nanyikala yayivulu kumaluña amboka-mboka. Kafwampi, akwakusandujola ahosheli nawu muyaaka nkulakaji yakusambila C.E. aYudeya amavulu ashakamineña kumaluña acheñi. A Yudeya ahembeleña makopi aNyikanda Yajila mumasinagogi awu nawa diNyikanda yazatisheleñawu antu avwalikileña nikudi akwaKristu.—Yililu 15:21.

Muyaaka 800 yinahitihu, antu akeñeli Bayibolu omikili yihuñu yejima nakutwalekahu kubalumuna Nyikanda Yajila. Henohu kanda kwikali makina akupulinta nachu muyaaka nkulakaji yamuma 15, maBayibolu ayibalu adiña mumadimi 33. Nkumininaku, Bayibolu ayibalumwini nikuyidisha mukunyakashana.

YUMA YINAFUMIMU: Hela chakwila anyanta añovu niakulumpi jansakililu akeñeleña kuyijiyisha, Bayibolu dimukanda wunasweji kutanda nawa wunabalumuniwu nankashi. Yinakwashi nshimbi yawantu nimadimi mumatuña amakwawu, kushilahu nikuhimpa yihandilu yawantu amavulu.