Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

MUTU WUDI HAKAVU | BAYIBOLU YAHOSHA NAWUDI KUTALISHA HAWUMI NIKUFWA?

Chahosha Bayibolu Hawumi niKufwa

Chahosha Bayibolu Hawumi niKufwa

Kutalisha hansañu yakuleña yashimunawu mumukanda waKutachika wamuBayibolu, twadizaña nawu iyala watachi, Adama, amulejeli kudi Nzambi nawu: “Nyitondu yamwitempa yejima wukudya tuhu; ilaña mutondu wakwiluka nachu niyayiwahi niyatama eyi bayi wakawidyaku; muloña ifuku diwakadya chalala wakafwa.” (Kutachika 2:16, 17) Awa mazu anakumwekesha chikupu nawu neyi Adama wovwahilili nshimbi jaNzambi kachi wafwili wanyi, chiña wuchidi kushakama mwitempa daEdeni.

Adama chamwinkeliwu mukaabu kudi ñodindi Eva, wafuukwilihu kufumpa nshimbi yaNzambi kuhitila mukuda mukaabu wamukanishiliwu. Wafuukwilihu kubula kwovwahila nshimbi yamulejeliwu nawu yashakameña haya nyaaka. Chumichi chadiña chawushona. (Kutachika 3:1-6) Tunakukabakana muloña wakwila Adama wovwahila wanyi. Kapostolu Pawulu wahosheli nindi: “Kuhitila mudi muntu wumu, nikufwa nikwena kwenjili kuhitila munshidi, dichi kufwa kwataandili kudi antu ejima muloña wejima wawu avulumwini.” (Aroma 5:12) Iwu “muntu wumu” hiAdama. Hanu dinu wakoñeli nshidinyi nawa muloñadi wuyaleteleli kufwa?

Nshidi yakoñeliyi Adama hikubula kwovwahila, nawa wafumpili nshimbi yaNzambi mumushikila. (1 Yowanu 3:4) Nawa wufwetu wanshidi hikufwa neyi chochamulejeliwu Adama kudi Nzambi. Neyi Adama nianyanindi adi kavwalayi ovwahilili nshimbi yaNzambi, kachi hiyekalili nanshidi hela kufwaku. Nzambi haleñeli antu nindi afweñaku, ilaña wayileñeli nindi akashakameña haya nyaaka.

Kwosi muntu wunateli kukaana nindi kufwa ‘kunatandi kudi antu ejima’ neyi chochahosha Bayiboluku. Komana kudihu chuma chidi chejima chatwalekañahu kuhanda neyi tunafwi? Antu amavulu anateli kuhosha nawu eña, ichi chuma achitenaña nawu wumi, diwu wabulaña kufwa. Neyi tuhosha netu dimu, dikwila nawu mazu amulejeliwu Adama kudi Nzambi adiña akutwamba. Munjilanyi? Muloña neyi kudi chuma chatwalekañahu kuhanda neyi tunafwi, dikwila nawu kufwa kwila kwikala wuloku wanshidi neyi chashimwiniyi Nzambi nehi. Bayibolu yahosha nawu: “Nzambi hanateli kutwambaku.” (Aheberu 6:18) Kuhosha hohu chalala Satana diyi watwambili chamulejeliyi Eva nindi: “Chalala, himwakafwaku.”—Kutachika 3:4.

Chumichi chinateli kutuleñela kudihula netu, neyi nhoshelu yakwila nawu wumi hiwafwañaku yamakundi, hanu dinu chumanyi chamwekanaña neyi mutu nafwi?

BAYIBOLU YALUMBULULAÑA YUMA CHIWAHI

Nsañu yamumukanda waKutachika yahosha hakuleña, yahosha nawu: “Yehova Nzambi wawumbili muntu nalunkuñu lwamaseki, woneni mumazulu indi muuya wawumi, muntu hakwikala mumi.” Mazu akwila nawu “muntu hakwikala mumi” afuma kwizu dachiHeberu dane’phesh, daya mukwila nawu “chileñaleña chinakona.”—Kutachika 2:7.

Bayibolu yalumbulula chikupu nawu antu hiyayileñeli nawumi wabulaña kufwaku. Ilaña muntu wejima ‘wukweti wumi.’ Dichi hela chakwila mukukeñakeña chamuchidinyi muBayibolu mukuwanahu wanyi izu dakwila nawu “wumi hiwafwañaku.”

Chineli Bayibolu hiyashimuna nawu antu ekala nawumi wabulaña kufwaku, hanu dinu, muloñadi nsakililu yayivulu chiyatañishilaña nsañu yambukaku? Hakwila tuwani ñakwilu, tushinshikenu hadi aEjipitu akunyima.

NTAÑISHILU YAWUSENJI CHIYATANDILI

Herodotus, kaGriki mukwakushimuna nsañu wamuyaaka nkulakaji yitanu B.C.E., wahosheli nindi akwaEjimpitu diwu antu atachi atachikili kuhosha nawu wumi hiwafwañaku. Antu amakwawu akushankulu, aBabiloni, niwena akuhweleleli nsañu yakwila nawu wumi hiwafwañaku. Hampinji yashindiliyi Alesanderi Muneni musumba waMiddle East mu 332 B.C.E., aGriki akwamaana atandishili chikupu iyi ntañishilu mwahita Wanta wejima wawaGriki.

Mukuwanahu wanyi muBayibolu izu dakwila nawu “wumi hiwafwañaku”

Muyaaka nkulakaji yakusambila C.E., mazanvu ayedi awaYudeya ayampuhu ateneneñawu nawu Esseness niaFwarisi atañishileña nawu wumi wafwaña wanyi neyi muntu nafwi. Mukanda waJewish Encyclopedia wahosha nawu: “Ntañishilu yakwila nawu wumi hiwafwañaku yenjili kudi aYudeya muloña wakudikunda nawaGriki, sweje-e kuhitila mutushidikilu twaPlato. Munjila yoyimu, kaYudeya mukwakushimuna nsañu yanyaaka wamuyaaka nkulakaji yakusambila Josephus wabombelelihu nsañu yabula kushindamena haNyikanda Yajila, “yashindameneni hayuma yakuhweleleliwu anyana kawaGreece,” yelukiliyi nindi hinsañu yakutwamba yakutiyisha antu kuwaha.

Antu aditeneneña nawu hiyakwaKristu atachikili kukuhwelela muniyi ntañishilu yakutwamba yawaGriki yatandili. Jona mukwakushimuna nsañu yanyaaka, wahosheli nindi: “Tushidikilu twaPlato twakwila nawu wumi wetu hampinji yimu wekalaña heluña dadiwahi, nkumininaku wayaña nakushakama kwituña dacheñi, twesekeni nantañishilu yaPlato yamakudi niyawakwaKristu. Dichi chenjili ntañishilu yawusenji mumachechi “awakwaKristu” yakwila nawu wumi wafwaña wanyi, nawa yekalili ntañishilu yamuchechi.

“CHALALA NICHENA CHIKUYIFUMISHA MUWUDUÑU”

Muyaaka nkulakaji yakusambila, kapostolu Pawulu wayisoñamishili nindi: “Mazu onenawu ahosha hatooka nawu, kumafuku akumbidi, antu amu akaleka kukuhwelela nakusha maana kumazu onenawu akuluwañesha nikuntañishilu yawandemoni.” (1 Timotewu 4:1) Awa mazu ashikijeweli! Ntañishilu yakwila nawu wumi hiwafwañaku ‘hintañishilu yimu yawandemoni.’ Hiyekala yamuBayiboluku, yafuma munsakililu yakushankulu yawusenji nikutushidikilu.

Tunakooleki muloña Yesu wahosheli nindi: “Mukwiluka chalala, chalala nichena chikuyifumisha muwuduñu.” (Yowanu 8:32) Neyi twiluka chalala chamuBayibolu, tukufuma muwuduñu wantañishilu yabulaña kumulemesha Nzambi nitushidikilu tunakutandishawu kudi nsakililu yayivulu yakutwamba yamukaayi. Hela chochu, chalala chaMwizu daNzambi chatusubulaña kuyuma yachisemwa nikunsañu yakutwamba yahosha hadi afu.—Talenu chikasha “chaAfu Adi Kudihi?”

Nleñi yetu hakeñeleña nindi antu ashakameña hohu yaaka 70 hela 80, nkumininaku hiyakuya nakushakama kwiluña dikwawu kulonda akahadileñaku haya nyaakaku. Nkeñelu yindi kutalisha hadi antu yadiña yakwila nindi antu ashakameña haya nyaaka hanu heseki neyi anyanindi ovwahila. Iyi nkeñelu yindi yamwekeshaña kukeña kwindi kwakeñayi antu nawa hiyakayikañeshaku. (Malaki 3:6) Dichi, ñimbi yamasamu amoneneni kusoneka nawu: “Akwakuloña akaswana ituña, akashakamamu haya nyaka.”—Masamu 37:29.