Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Lefèvre d’Étaples—Wakeñeleña Antu Amavulu Kwiluka Izu Danzambi

Lefèvre d’Étaples—Wakeñeleña Antu Amavulu Kwiluka Izu Danzambi

HAMULUNGU nantetemena muyaaka yamuma 1520, antu amuMeaux, kamusumba kanyanya kekala kwakwihi naParis, ahayamini nayuma yatiyiliwu muchechi. Adiña nakutiyilila chatañileñawu Nsañu Yayiwahi mwidimi dawu, daFrench chatela yikali muLatin!

Jacques Lefèvre d’Étaples (muLatin, Jacobus Faber Stapulensis) mukwakubalumuna Bayibolu wazatili iwu mudimu, wamusonekeleli ibwambu dindi chimwahitili mpinji nindi: “Wunateli kufwikija Nzambi chinakuzatayi iwu mudimu kuhitila mukukwasha antu akehelamu amumaluña amakwawu kulonda atiyi Izu dindi.”

Haniyi mpinji, Chechi yawaKatolika niantu adiza nsañu yakwitiya amuParis akanishili kuzatisha maBayibolu abalumwiniwu mumadimi amakwawu. Hanu dinu, chumanyi chamuleñeleli Lefèvre kubalumuna Bayibolu muFrench? Nawa watwesheli ñahi kukwasha antu amavulu kutiyisha Izu daNzambi?

KUKEÑAKEÑA MWATALISHA CHIKUPU NSONA

Henohu kanda yekali mukwakubalumuna Bayibolu, Lefèvre wadihanini chikupu kulonda yafuntishi cheñi mwalumbulukila mazu alala amwizu daNzambi. Welukili nindi nsona yayeni yatachi ayiluwañesheli nansonekelu yakunyaka yadiña yaluwa. Hampinji yakeñakeñeleñayi mwalumbulukila nsona yayeni yasonekeliwu hakusambila, watachikili kudiza chikupu muBayibolu yazatishileñawu muChechi yaKatolika, yaLatin Vulgate.

Kudiza chikupu Nyikanda Yajila kwamuleñeleli kwiluka nindi “kudiza hohu chalala chaNzambi dikwatwinkaña kuchiñeja . . . muzañalu waweni.” Nkumininaku, Lefèvre walekeli kutaña nsañu yatushidikilu twawantu nawa watachikili kubalumuna Bayibolu.

Mu 1509, Lefèvre wasonekeli mukanda wadiña nayibalu yamboka-mboka yitanu yamukanda waMasamu muLatin, * kushilahu nimukanda windi yomweni waVulgate. Kwambukaku nawantu adiza jakwitiya adiñaku hayina mpinji, wafwilili chikupu kwiluka “mwatalisha nsañu” yamuBayibolu. Njila mwalumbulwileñayi Nsona yakwashili chikupu antu amakwawu adiza Bayibolu niakwanshimbi.—Talenu chikasha chinakwila nawu “Nsañu yaLefèvre Chiyamukwashili Martin Luther.”

Chikasha chajinkumbu jakundama kudi Nzambi muMasamu, neyi chiyadiña mumukanda waFivefold Psalter, wamu 1513

Hela chakwila wadiña Katolika, Lefèvre welukili chikupu nindi hakwila nawu chechi yikuli, ateleleli kuyilumbulwila antu amavulu Nsona chiwahi. Hanu dinu Nyikanda Yajila, yadi kuyikwasha ñahi antu amavulu chineli iyi nsona yajila yadiña hohu muchiLatin hayina mpinji?

BAYIBOLU YABALUMWINIWU YEKALILI NAWANTU AMAVULU

Mazu antachikilu yaNsañu Yayiwahi amwekeshaña mpwila yadiña naLefèvre yakwila nindi antu ejima ekali naBayibolu mwidimi dawu

Chineli Lefèvre waswejeli kukeña Izu daNzambi nankashi, chamuleñeleli kufukulahu nindi antu amavulu ekali naBayibolu. Hakwila nawu yeli mwenimu, mu June 1523, wedishili Bayibolu yanyikanda yaNsañu Yayiwahi yabalumwiniyi muFrench munyitapu yiyedi yanyanya. Awa maBayibolu anyanya, ayilandileña nachikunku chamali alandileñawu nachu Bayibolu yamukuma, chumichi chaleñeleli antu abulili mali amavulu kwikala naBayibolu.

Antu amavulu atiyili kuwaha nawu azañaleli. Amayala nawambanda afwilileña chikupu kutaña mazu aYesu mwidimi dawu chakwila maBayibolu 1,200 apulintiluwu atachi amanini mutukweji twantesha.

MUNTU WAHAMUKILI NAKUHAKWILAKU BAYIBOLU

Mumazu antachikilu yaNsañu Yayiwahi, Lefèvre walumbulwili nindi wabalumwini Bayibolu muFrench kulonda antu amu chechi “abulileña kutiya chiLatin, atiyi nsañu yalala neyi chatiyileñawu antu atañileña chiLatin.” Hanu dinu, muloñadi Lefèvre chafwilileñayi kukwasha antu ejima kulonda atachiki cheñi kwiluka nsañu yamuBayibolu?

Lefèvre welukili chikupu nindi ntañishilu nitushidikilu twawantu twaluwañesheli aKatolika. (Maku 7:7; Akolosi 2:8) Nawa welukili chikupu nindi mpinji yinashiki kulonda Nsañu Yayiwahi “ayishimwañeni mwahita kaayi kejima, hakwila antu abuleña kuyidimba nantañishilu yawantu.”

Cheñi Lefèvre wafuñunwini kafuta kawantu akañesheleña Bayibolu yabalumwiniwu muFrench. Wahosheli hayilwilu yawu yawunfwikiji, nindi: “Akudizisha ñahi [antu] kulondela yuma yejima yayilejeliyi Yesu Kristu, neyi anakukeña antu amavulu kutaña Nsañu Yayiwahi yaNzambi mwidimi dawu wanyi?”—Aroma 10:14.

Chakadi nikujina, antu adiza nsañu yakwitiya ahaUniversity yamuParis, yaSorbonne, akeñeleña kumulekesha Lefèvre. Mu August 1523, atachikili kuhosha hamaBayibolu abalumwiniwu munyichidi yashiyashana nikuhosha haniyi Bayibolu nawu yatama “yinakuluwañesha Chechi.” Neyi Mwanta Francis I waFrench wabulili kuhoshahu, kachi Lefèvre atachikili kumwila nawu himukwakusekesha.

MUKWAKUBALUMUNA WAMANISHILI MUDIMU WINDI “MUKUSWAMUJOKA”

Lefèvre hetejeli nsañu yakutwamba yimukañeshi kuzata mudimu windi wakubalumuna Bayiboluku. Mu 1524, hanyima yakumanisha kubalumuna Nyikanda Yajila yachiGriki (yatenañawu nawu Chitiyañenu Chachiha), wedishili mukanda waMasamu muFrench kulonda akwakwitiya alombeña “nakudihana chikupu nawa chakufuma hamuchima.”

Antu adiza nsañu yakwitiya ahaSorbonne ahitulukili chikupu muyuma yabalumwiniyi Lefèvre. Ashiluku lushimbi lwakwila nawu Nyikanda yindi Yajila yachiGriki atela kuyocha, nawa ahosheli nawu nyikanda yikwawu “yinakuhakwilaku wufwikiji waLuther.” Chelili antu adiza nsañu yakwitiya amwili nawu yashimuni yitoñojoka yindi, Lefèvre “wamwenenihu” nawa watemukilili kuStrasbourg. Kuna kwayiliyi watwalekelihu kubalumuna Bayibolu wumweneni. Hela chakwila antu amakwawu ahosheleña nawu chatemukiliyi wamwekesheli kubula kuhamuka, welukili nindi diyi njila yayiwahi yakwakwilamu ana antu abulileña kusakilila ‘hamperola’ yachalala chamuBayibolu.—Matewu 7:6.

Kwakwihi nachaaka chimu chahitilimu kufuma hatemukiliyi, Mwanta Francis I wamutondeli Lefèvre kulonda yamutañishileña mwanindi Charles wadiña nayaaka yiwana. Iwu mudimu wamukwashili Lefèvre kwikala nampinji yeneni yakumanisha mudimu windi wakubalumuna Bayibolu. Mu 1530, chelili amwiteja kudi Mwanta Charles V Bayibolu yindi yamukuma yabalumwiniyi ayipulintilili muAntwerp bayi muFranceku. *

YUMA YAKUHWELELELIYI CHIKUPU, NKUMININAKU WADITOÑESHELI

Muchihandilu chindi chejima, Lefèvre wakuhweleleli nindi akwachechi akuleka tushidikilu twawantu nakutachika kudiza nsañu yalala yamuNsona. Wakuhweleli chikupu “muwuswa wukwetiwu akwaKristu ejima wakutaña nikudiza Bayibolu halwawu.” Dichaleñeleli yazati nañovu kulonda antu ejima ekali naBayibolu. Hela chakwila antu amuchechi akañenyi kuhimpa, mudimu wazatiliyi Lefèvre awitejeli nawa wakwashili antu amavulu kwiluka Izu daNzambi.

^ par. 8 Ifu niifu damukanda windi waFivefold Psalter hadiña nyikanda yitanu yaMasamu yabalumwiniwu munjila yamboka-mboka nimukanda waPsalter nichikasha chajinkumbu jakundama kudi Nzambi, kushilahu niTetragrammaton, nsona yiwana yachiHeberu yemenañaku ijina daNzambi.

^ par. 21 Chimwahitili yaaka yitanu, mu 1535, mukwakubalumuna French wejina daOlivétan wedishili Bayibolu yindi yashindameneni hedimi datachi. Hampinji yabalumwineñayi Nyikanda Yajila yachiGriki washindameneni chikupu hansañu yabalumwiniyi Lefèvre.