Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waMukeŋa

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waMukeŋa

Izu daYehova Dadumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waMukeŋa

KAPROFWETU Yeremiya wamweni kushikijewa kwamazu awunsompeshi adiñayi nakuhoshayi hadi yaaka 40. Indi kaprofwetu watiyili ñahi hampinji yamweniyi namesu indi kujilumuka kwamusumba wawu wakeñayi? Mukanda wumu wahosha hantachikilu yamukanda waMukeŋa nawu, “Yeremiya washakamini hamaseki nakudila nawa wamudilili Yerusalema namazu awushona ekala mumukanda waMukeŋa.” (The Greek Septuagint) Mukanda waMukeŋa awusonekeli muchaka cha 607 B.C.E. henohu kaprofwetu Yeremiya wuchidi kwanuka tukweji 18 twakuchikiluwu nikocha Yerusalema. Mukanda waMukeŋa wamwekesha hatooka to-o kutama kwatiyiliyi Yeremiya kumuchima. (Yeremiya 52:3-5, 12-14) Kwosi musumba wukwawu wadililuwu munhoshelu yamazu akushika hamuchima neyi chamudililuwu musumba waYerusalema.

Mukanda waMukeŋa awusoneka muyibalu yitanu yamazu ankumbu. Yibalu yiwana yakutachikilahu himukeña, chibalu chamuchitanu chekala hikulomba.—Mukeŋa 5:1.

“MUMESU AMI MUNOMI DEHI NAKUDILA”

(Mukeŋa 1:1-2:22)

“Mukala wadiñi wenzala antu to-o, o chiwashala dehi kanka wawu! O chiwela dehi neyi ntuluwa wamumbanda. Wadiñi muneni mukachi kanyuza, wadiñi mwanta wamumbanda mukachi kamawuloñu, lelu wabalumuka dehi chilolu!” Dichi chatachika mukeña wadililiyi kaprofwetu Yeremiya kutalisha hadi Yerusalema. Hakuhana muloña waniku kukala, kaprofwetu nindi: “Yehova wamumwesha dehi yihuñu nanochu chasweja nyiloña yindi kuvula.”—Mukeŋa 1:1, 5.

Kufwana ntuluwa wamumbanda wafwisha iyala ninyana, Yerusalema hakwihula nindi: “Kwekala yihuñu yidi neyi yihuñu yananmweshuwu ami?” Kutalisha hadi ayilumbu jindi, Yerusalema hakulomba kudi Nzambi nindi: “Kutama kwawu kwejima kwinzi kumesu eyi, kulonda wakayikoñi neyi chiwunankoñi nanyiloña yami yejima; kudishishimona kwami kunasweji, nimuchima wami wunazeyi dehi.”—Mukeŋa 1:12, 22.

Hakuswejesha chineñi, Yeremiya hakuhosha nindi: “[Yehova] Naketuli dehi nseñu jaIsarela jejima nakuzuwa kwindi kwasweja. Chikasa chindi chachidiilu nachifuntishumu dehi kumesu achilumbu. Namushiti dehi Yakoba bwi neyi kesi kabidimaña, kalashalashaña kwi-ndo.” Hakulumbulula chineñi chindi chasweja, kaprofwetu hakudila nindi: “Mumesu ami munomi dehi nakudila, natiyi muchima mwivumu bwi, muchima wami wunamwañali dehi heseki mwa-mwa.” Hela niantu anakuhita anahayami nakuhosha nawu: “Weniwu diwu mukala watenenañawu nawu, Dilu lubanji lwamana, diwu wazañalelawu iseki dejima, tahindi?”—Mukeŋa 2:3, 11, 15.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

Mukeŋa 1:15—Indi Yehova ‘wadatoleli’ ñahi ‘muwukamwinu wavinyu wamwana kaYuda wamumbanda mujiki’? Hakukisañana musumba, wunatenuwu neyi mujiki wamumbanda, eniBabiloni apwekesheli mashi amavulu chakwila achesekejeli neyi chakamunañawu vinyu muwukamwinu. Yehova wachishimwineñahu dehi nawa wachitejeli kuzatika, dichi muniyi njila tunateli kuhosha netu ‘wadatoleli muwukamwinu wavinyu.’

Mukeŋa 2:1—Indi ‘lubanji lwaIsarela alufumishili’ ñahi ‘mwiwulu nakulunata heseki?’ Hakwila ‘mawulu ajindama hewulu damaseki,’ kuholola yuma yalemeshawu mpinji jikwawu anateli kuyimwekesha kuhitila ‘mukuyifumisha mwiwulu nakuyinata heseki.’ “Lubanji lwaIsarela”—mpuhu niñovu lwadiluñishiliyi henohu nkisu yaYehova yichidi hadi lwena—alunatili heseki hampinji yajilimukili Yerusalema nikukisika kwaYuda.—Isaya 55:9.

Mukeŋa 2:1, 6—Indi “itanda dakunyendu” yaYehova “nitabanaka” yindi hichumanyi? Ñimbi yamasamu wembili nindi: “Tukuya mumatabanaka indi, tukudifukula kwitanda dakunyendu yindi.” (Masamu 132:7) Dichi, “itanda dakunyendu” dahaMukeŋa 2:1 datalisha kwitala daYehova dakudifukwilamu hela tembeli yindi. EniBabiloni ‘ocheli itala daYehova’ hamu neyi chisolu hela chifufu chidi mwitempa.—Yeremiya 52:12, 13.

Mukeŋa 2:17‘Hizwinyi’ dashikijiliyi Yehova kutalisha hadi Yerusalema? Chakubula kujinooka awa mazu anatalishi haAlevi 26:17, hahosha nawu: “Nakayitala nanyiku, akayitapa kumesu awayilumbu jenu. Akayiyulaña kudi ayihela. Mwakatemuka chakadi niniwu wukuyihaña.”

Yuma Yitwatela Kudizilaku:

Mukeŋa 1:1-9. Yerusalema hakukonkama nakudila hohu wufuku wejima, hamakidi indi kwampweji jamadilu hohu. Yinsu yampwembu jindi yabalumuka dehi kwayihembi hohu niatupristu indi anakudishishimona. Ajiki indi amona dehi yihuñu, yomwenindi naneñi chikupu. Muloñadi? Muloña Yerusalema navulumuni dehi nshidi yasweja. Kujinsanya jindi kwazondeli. Wuloku wanshidi yowu madilu, kudishishimona, chineñi nikumona yihuñu.

Mukeŋa 1:18. Hakubabesha akwakuvulumuna, Yehova wekala waloña mpinji yejima.

Mukeŋa 2:20. A Isarela ayisoñamishili nawu neyi akubula kutiyilila izu daYehova, akamona mashiñu, abombelelumu kudya ‘mbiji yawanyanawu amayala niawambanda.’ (Kuhituluka 28:15, 45, 53) Chekala chabula kushikilamu kutonda njila yakudikaña naNzambi.

“CHINUKWONASHANA NAKUDILA BAYI WUBUTA KWITU DEYUKU”

(Mukeŋa 3:1-5:22)

Mukeŋa kapetulu 3, watena muza wawaIsarela hamu neyi “muntu.” Hichidi namuloña wakumona makabuku, iwu muntu wembili nindi: “Amumonaña Yehova kuwaha wowu amuchiñililaña, nimuchima wamukeñakeñaña.” Mukulomba kudi Nzambi walala, walombeli nindi: “Eyi watiyili izu dami; chinukwonashana nakudila bayi wubuta kwitu deyuku.” Hakumwihula Yehova kulonda kutiyilila kukasawuntu kawayilumbu, wahosheli nindi: “Eyi Yehova wakayinka wufwetu wawu mwashikila nyidimu yakumakasawu.”—Mukeŋa 3:1, 25, 56, 64.

Yeremiya hakwidisha yitoñojoka yakumuchima windi kutalisha hayakufumamu yatama yakuchikiluwu Yerusalema hadi tukweji 18 nakudila nindi: “Kuluwa kwamwana kawantaña jami wamumbanda, kunabadiki nshidi yaSodoma ajilumwinuwu kapinji kanti hohu, chakadi kukwataku makasa.” Yeremiya hakutwalekahu nindi: “Akujahawu nampoku yakabali anakooleki kubadika akujahawu nanzala; muloña wena adi nakuya nakunoña wushikishiki, ayipwika dehi zwa-a nakubula yakudya yamumaha.”—Mukeŋa 4:6, 9.

Nkumbu yamuchitanu yatenaña ashakama muYerusalema hamu neyi anakuhosha. Ahosheli nawu: “Eyi Yehova, anukaku yuma yinatuwani. Talaku wumoni chitukusawuka.” Hakushimuna yihuñu yawu, hiyakulomba nakulembelela nawu: “Eyi Yehova, eyi washakama nyaka yejima, itanda deyi dawanta delaña difuma kwikiñu idi, diya nawa kwikiñu dikwawu. Eyi Yehova, tubalumuni tutali kudeyi, twakabalumuki. Tubalumwini mafuku etu ekali amaha neyi hanyaka.”—Mukeŋa 5:1, 19, 21.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

Mukeŋa 3:16—Indi nhoshelu yakwila nawu: “Nankotoli dehi maji ami nankalawanda,” atalisha mudihi? Mukanda wumu wahosha nawu: ‘Hampinji yayileñawu aYudeya muwunkoli, ayikanjikijileña kwochela mankendi mumabuku akwimba hamaseki, chakwila mankendi awu adiña nakudibomba nankalawanda.’ Kudya mankendi amuchidiwu kwatela kukotola maji amuntu.

Mukeŋa 4:3, 10—Muloñadi Yeremiya chesekejeliyi “mwana kawantaña [jindi] wamumbanda” nawa “anyamalanda ekala mwisaña”? HaYoba 39:16 hahosha nawu, nyamalanda “wachinchikilaña anyanindi neyi hiyanyaninduku.” Chakutalilahu, neyi mateta anatetuki dehi chaadi wafumaña hachisakala nakuya nakudibomba nawayaadi amakwawu, dichi ikombu washalaña namudimu wakuhemba anyana. Chumanyi chamwekanaña neyi anamoni kukala? Wejima wawu atemukaña hachisakala nakushiya anyanawu. Hampinji yalukukiluwu eniBabiloni, nzala yaswejeli muYerusalema chakwila amama jawantu adiña nakutiyila luwi anyanawu ekalili nalukambu kudi anyanawu, neyi chekala anyamalanda mwisaña. Ichi chadiña chaambu cheneni kwesekeja nachakamenañawu anyumbu anyanawu.

Mukeŋa 5:7—Komana Yehova wenkaña antu muloña, hanyiloña yawankakulula jawu? Inehi, Yehova hababeshaña antu chikupu hanshidi yawankakulula jawuku. Bayibolu yahosha nawu, “Wejima wetu twamba kalumbulula kudi Nzambi mutwelaña hamuntu hamuntu.” (Aroma 14:12) Hela chochu, yuma yafumaña hayiluwa yatela kutwalekahu nakuyimona kudi makiñu akumbidi. Chakutalilahu, muloña wakwila aIsarela akushankulu adifukwileña kudi ankishi chekalili chakala kudi aIsarela akashinshi amumpinji yahiñiluhu kukakela munjila yaloña.—Kwidika 20:5.

Yuma Yitwatela Kudizilaku:

Mukeŋa 3:8, 43, 44. Hampinji yikwamwekeni kukala muYerusalema, Yehova wakaanini kutiyilila kumutetu wawantu amumusumba akeñeleña wukwashu. Muloñadi? Muloña antu adikañili, nawa hiyafutumukiluku. Neyi tunakukeña Yehova yaakuli kulomba kwetu, twatela kumwovwahila.—Yishimu 28:9.

Mukeŋa 3:20. Yehova, ‘Mukwakubadika heseki dejima,’ wekala watumbakana ilaña wadizozaña kulonda “kutala niyuma yamumawulu niyuma yahamaseki.” (Masamu 83:18; 113:6) Ilaña Yeremiya welukili chiwahi kukeña kwaMukwakubadika kwakudikehesha hadi antu, dikwila nawu, kudesekeja nachipimu chawantu kulonda yayikoleshi. Owu muzañalu wutukweti hakwila nawu Nzambi walala, hekala wabadika ñovu nimaana hohuku ilaña wadizoza!

Mukeŋa 3:21-26, 28-33. Tunateli kuumika ñahi makabi asweja? Yeremiya watwileja. Hitwatela kuvulamena netu Yehova wenzala wushona nawa wasweja niluwuku. Twatela kwanuka cheñi netu kwikala amomi hichuma chashikila chitwatela kushindamena nakwikala nakuchiñeja, nawa netu twatela kwikala adiwunjika nakuhembelela wumweneni wamwinu waYehova chakubula kutoba. Kubombelahu, twatela ‘kusha kanwa ketu mulunkuñu,’ dikwila nawu kudizoza nakwiteja kweseka, nakwiluka netu yuma yinetejiyi Nzambi kuzatika yinetejewi hamuloña washikila.

Mukeŋa 3:27. Kutalañana nakweseka chikuhwelelu mumpinji yawansi chaya mukwila nawu kuumika kukala nikusupishewa. Ilaña “chawaha muntu kusenda mpanda hawansi windi.” Muloñadi? Muloña kudiza kusenda mpanda yamakabi henohu wuchidi kansi chaloñeshaña muntu kutalañana nakukala muyaaka yakumbidi.

Mukeŋa 3:39-42. Chatama ‘kutatoka’ hampinji yitunakukabakana hamuloña wanshidi yetu. Chatela tutatoki hamuloña wakumuna yuma yatama yafumaña hakuvulumuna, “tushinshikenu njila jetu, tutalenu mujinayi, tufuntenu kudi Yehova.” Tunateli kubalumuka munyichima yetu nikuwahisha njila jetu.

Mukuhwelelenu Yehova

Mukanda wamuBayibolu waMukeŋa washimuna chamweneñayi Yehova Yerusalema niituña daYuda hanyima yakwila eniBabiloni anochi dehi musumba nakuwushiya kwamahembi. Mazu akwiteja nshidi asonekawu mumukanda waMukeŋa amwekesha hatooka nawu kwesekeja nachamonañayi Yehova yuma, muloña walukadi wadiña hikuluwa kwawantu. Tumina twawunu mukanda wonenawu twekala cheñi namazu amwekeshaña kuchiñeja hadi Yehova nimpwila yakukeña kwila mwaloña. Hela chakwila antu amavulu amumafuku aYeremiya hiyadiña nakutoñojoka muniyi njilaku, awa mazu emenañaku mazu aYeremiya niashalahu afutumukili munyichima.

Kufuukula kwaYehova hayuma yamwekeni muYerusalema neyi chanayitenuwu mumukanda waMukeŋa kwatwidizishaña yuma yiyedi yalema. Chatachi, kujilumuka kwaYerusalema nikushiya Yuda mahembi kwatukonkomwenaña kumwovwahila Yehova nawa kutwisoñamishaña kubula kudiwula nkeñelu yaNzambi. (1 Akorinda 10:11) Chuma chamuchiyedi chitwatela kudizilaku hichakutalilaku chaYeremiya. (Aroma 15:4) Hela mumpinji yamakabi, kaprofwetu waneñeli chikupu watalili kudi Yehova kulonda kuleta wamwinu. Chekala chalema nankashi kukuhwelela chikupu mudi Yehova niMwizu dindi.—Aheberu 4:12.

[Mwevulu wudi hefu 9]

Kaprofwetu Yeremiya wamweni kushikijewa kwamazu indi awunsompeshi

[Mwevulu wudi hefu 10]

Chikuhwelelu chanawa aYinsahu akuKorea achesekeli hamuloña wachikuhwelelu chawiniKristu chakubula kudiñija munsañu yamatuña nachiyulu