Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Tiyililenu Chinleji Chamuchima Wenu

Tiyililenu Chinleji Chamuchima Wenu

Tiyililenu Chinleji Chamuchima Wenu

‘Akwamatuña abula nshimbi [yaNzambi], elaña yuma yekala kunshimbi mwaya chisemwa chawu.’—AROMA 2:14.

1, 2. (a) Indi antu amavulu elañadi hakumwekesha nawu akeña akwawu? (b) Yakutalilahwinyi yamuNsona yinakushimuna antu chiyamwekesheluwu kukeña kudi akwawu?

 MUKWENZI wayaaka 20 hachitesheni chamasuwa wahinukililili munjanji muloña wachinkonya iku masuwa yinakwinza. Iyala wumu chamumweniyi, washili nyanindi yanyanya yawambanda nakuya nakumufumishamu. Wamukokeleli kumbadi yanjanji nakumukwatilila kuchina akenda kamuchika. Antu atela kumutena muntu wamuchidiwu nawu hichilobu, ilaña yomwenindi wahosheli nindi: “Muntu watela kwila chuma chachiwahi. Nela mwenimu muloña waluwi. Bayi neyi kulonda añiluki hela anlemeshuku.”

2 Hekwawu mwelukahu muntu washili wumi windi hakatoña hakukwasha amakwawu. Antu amavulu dicheliliwu haNjita yaKaayi ya II. Chakutalilahu antu aswekeleña aYudeya adiña muwubanji muloña wamuchidi wawu. Anukenu cheñi, chayimwekeneni aPawulu niakwawu 275 ajiyili hachitutu chaMelita, kwakwihi naSicily. Antu ahanichi chitutu enjili nakukwasha enyi, nakuyitambwila “naluwi nankashi.” (Yililu 27:27–28:2) Hela chakwila hashili wumi windi hakatoñaku, kankaña wamumbanda wamuIsarela wamutiyilili luwi nkaka yindi mwiniSiriya wadiña wakata. (2 Anyanta 5:1-4) Toñojokenu cheñi hachishimu chaYesu chaya mpuhu chakaSamariya waluwi. Kapristu nikaLevi amushili mwinawu kaYudeya nahwidili, ilaña kaSamariya wamukwashili chikupu. Eñañi, hadi yaaka yayivulu ichi chishimu chinayishiki chikupu antu akuyisemwa yayivulu hanyichima.—Luka 10:29-37.

3, 4. Indi kutanda kwayililu yakukwasha antu yatulejañadi hantañishilu yakwila nawu yuma yadinjilili yayeni?

3 Eña, tunakushakama ‘munyaka yakala’; antu amavulu “asweja kuzuwa” nawa ‘hiyakeña yayiwahiku.’ (2 Timotewu 3:1-3) Hela chochu, komana hitunakumona chinakuhanawu antu amakwawuku, hadaha ninetu tunakuhetelamu? Antu adi namuchima wakukwasha akwawu chikupu chakwila anakusha niwumi wawu hakatoña, nawa chinaleteshi antu amakwawu kuhosha nawu “luwi lwakusemuka nalu.”

4 Antu akunyichidi yejima niyisemwa anakumwekesha muchima wakukwasha akwawu hela chakwila wumi wawu wudi muwubanji, nawa yililu yeniyi hiyendelaña hamu nanhoshelu yakwila nawu antu atela kusambila kudikwasha aweniku. Francis S. Collins, welukisha jayifwanisha wakwashiluku nfulumendi ya U.S. kuwana tuyuma twatuñaña chifwanisha chamuntu (DNA), wahosheli nindi: “Antu akuhwelela nawu yuma yadinjilili yayeni akañanyaña kwiluka chikupu chaleteshaña antu kwikala namuchima wakukwashana. . . . Neyi antu abalumukili hohu, mutenowu yifwanisha yawu hiyadi kuhimpikaku nawa hiyadi kwikala namuchima wakukwasha akwawuku.” Watwalekeluhu cheñi nindi: “Antu amakwawu adihanaña nakukwasha antu acheñi nawa yiyabula nikwiluka. . . . Komana ntañishilu yaDarwin hiyikutwesha kulumbulula chaleteshaña antu kukwasha akwawuku.”

“Chinleji Chamuchima”

5. Chumanyi chekala mudi antu?

5 Ndotolu Collins wahosheli hachuma chimu chaleteshaña twikali namuchima wakukwashana nindi: “Chinleji chetu chatuhindishaña kukwasha antu hela chakwila kwosi wufwetu.” * Hakutena “chinleji,” Collins natukwashiku kwanuka chuma chahosheliyi kapostolu Pawulu nindi: “Hela [akwamatuña] abula nshimbi, chakwilawu yuma yekala kunshimbi mwaya chisemwa chawu, wenawa abula nshimbi anadilili dehi lushimbi awenawu; amwekeshaña nachu nyidimu yanshimbi jakusoneka dehi munyichima yawu, chinleji chawu chamuchima hichikwikala chinsahu, niyitoñojoka yawu hiyikuya ninimu ninimu, hekwawu kuyitanyisha, hekwawu kuyiyiñisha.”—Aroma 2:14, 15.

6. Muloñadi antu ejima chikalumbululawu kudi Nleñi?

6 Kapostolu Pawulu washimwini mumukanda wayisonekeleliyi eniRoma nindi antu akalumbulula kudi Nzambi muloña yuma yamwekeshaña nawu Nzambi wudi kwoku niyililu yindi yamwekena muyuma yamwekanaña. Yumiyi yamwekana “kufumisha haleñeluwu mpata yamunu mwishina.” (Aroma 1:18-20; Masamu 19:1-4) Eña, antu amavulu adiwulaña Nleñi yawu nakufwila yililu yatama. Henohu nkeñelu yaNzambi yidi yakwila nawu antu eluki kuloña kwindi nawa abalumuki kufuma kuyililu yatama. (Aroma 1:22–2:6) A Yudeya ateleli kwila mwenimu muloña ayinkeli Nshimbi jaNzambi kuhitila mudi Mosi. Dichi niantu abulili “mazu aNzambi” atela elukili nawu Nzambi wekala kwoku.—Aroma 2:8-13; 3:2.

7, 8. Indi wuñanji wunatandi ñahi, nawa ichi chinakumwekesha chumanyi?

7 Muloña weneni wukuletesha antu ejima kumwiluka Nzambi nikwila munakukeñayi hiyitoñojoka yawu yakwiluka yayiwahi niyatama. Dichi wuñanji wamwekeshaña nawu tukweti chinleji. Twili netu: Nyana yanyanya yidi mumusululu wakuya hamuuyeka. Kukasumuka, wumu hakuketawila akwawu nakudiwula adi kunyuma. Akwawu akuhosha nawu, ‘Wunaluwañeshi, dimu wanyi!’ Dihulenu nenu, ‘Chumanyi chikuletesha nianyana amavulu kuvwakuka nakumwekesha nawu adi nawuñaji?’ Chinleji chamuchima dichaleteshaña eli mwenimu. Pawulu wasonekeli nindi: ‘Hela [akwamatuña] abula nshimbi, elaña yuma yekala kunshimbi mwaya chisemwa chawu.’ Pawulu hahosheli nindi “neyi chakwilaku,” neyi kwiji chuma chamwekanaña kamu hampinjiku. Ilaña wahosheli nindi “chakwilawu,” hela ‘elaña,’ chinakumwekesha chuma chazatikaña kakavulu. Dikwila nawu, antu ‘elaña yuma yekala kunshimbi mwaya chisemwa chawu,’ chinakulumbulula nawu chinleji dichayileteshaña kwila yuma kwesekeja nachitwatañaña munshimbi yaNzambi yasonekawu.

8 Mumatuña amavulu antu anakwila yuma yayiwahi. Nkuluñaña wumu wahaYunivesiti yaCambridge, muEngland, wasonekeli nindi hakachi kanshimbi jatuñiliwu eniBabiloni, eniEjipitu, aGriki niaAborigines akuAustralia nieniAmerica hadiña “kubula kukabisha, kujahañana, wunfukeji, nikutwamba, nawa nshimbi yoyimu yahosheleña hakutiyila atushinakaji, atwansi, niazeya luwi.” Ndotolu Collins wasonekeli nindi: “Lushimbi lwakwambula yayiwahi nayatama lwatanda mudi antu ejima.” Komana awa mazu hiyanakuyanukishaku chahosha Aroma 2:14?

Indi Chinleji Chenu Chazataña Ñahi?

9. Indi chinleji hichumanyi, nawa chinateli kuyikwasha ñahi henohu kanda mwili chuma?

9 Bayibolu yashimunaña nawu chinleji himuchima wachifwikija watalaña nikufukula hayuma yimunakwila. Chidi neyi izu damumuchima wenu dinakuyileja nawu chuma chimunakwila chachiwahi hela chatama. Pawulu wahosheli hezu damumuchima windi nindi: ‘Chinleji chami chamuchima hichinsahu hamu naspiritu yajila.’ (Aroma 9:1) Chakutalilahu idi izu datela kuyilejela chadimu neyi himukufuukula hachuma chachiwahi nichatama. Chinleji chenu chikuyikwashaku kwiluka chuma chimwakela kumbidi nawa chikuyileja chimwakatiya neyi chakwila mukachila.

10. Munjilanyi mwavula kuzatikila chinleji?

10 Kakavulu, chinleji chenu chazatikaña neyi muneli dehi chuma. Hampinji yamutemokeleñayi Mwanta Sawulu, Davidi wadiña nawuswa wakumusawula mwanta wawayishewa naNzambi, nawa dimweliliyi. Nkumininaku, “muchima waDavidi hiwukumutapa.” (1 Samweli 24:1-5; Masamu 32:3, 5) Izu ‘dachinleji’ hiyanadizatishi muniyi nsañuku; ilaña Davidi dichatiyiliyi, chinleji chindi chamuyandishili. Wonsu wetu chinleji chatwikabishahu dehi. Hadaha kudi chuma chitwelili, nawa chinleji chatwikabishili, nakudihoñesha hachuma chitwelili. Antu amakwawu abulili kufweta nyisoku chinleji chayimwesheli kalula, chakwila anyamukili nakuhana nyikudi yambala. Amakwawu niwena adanakenaña kudi enikwawu hawuvumbi weliluwu. (Aheberu 13:4) Dichi neyi muntu wukutiyilila chinleji, wukwikala namuzañalu nikuwunda.

11. Muloñadi chichikwikalila chaheña kwiteja ‘chinleji chenu chiyilomboleña’? Lumbululenu.

11 Komana tunateli kwiteja hohu ‘chinleji chetu chitwilomboleña’? Kutiyilila chinleji hichuma chachiwahi, ilaña izu dachinleji datela kutuluwañesha hama. Eña, izu “[da]muntu wetu wamukachi” datela kutwidimba. (2 Akorinda 4:16) Talenu ichi chakutalilahu. Bayibolu yashimunaña hadi Stefwanu, kambanji wadihana kudi Kristu “wenzala luwi nañovu.” A Yudeya amakwawu amumbilili Stefwanu hanji yaYerusalema nakumwasa malola nichafwiliyi. Sawulu (wenjili nakwikala kapostolu Pawulu) wemeni kwakwihi nawa ‘wadiñi nakwiteja kufwa’ kwaStefwanu. Chinamwekani hatooka to-o nawu ana aYudeya elukili chikupu nawu elileña chuma chachiwahi chakwila chinleji chawu hichayikabishiluku. Sawulu niyena wadiña nachinleji chamuchidiwu, muloña wadiña ‘nakwonashanina nikufunyina atumbanji twaMwanta.’ Mwamweni, hayina mpinji izu dindi hidadiña nakuhosha mazu aloñaku—Yililu 6:8; 7:57–8:1; 9:1.

12. Munjilanyi munateli kuluwankeña chinleji chetu?

12 Yumanyi yatela yamuletesheli Sawulu kwikala nachinleji chatama? Antu adikundiliyi nawu atela diwu amuluwañesheli. Chakutalilahu: Etu amavulu twahoshahu dehi hanshiña namuntu wudi nezu dadifwana suka-a nadawatata yindi. Hadaha iwu mwana wafwana izu datata yindi, indi kwiji wembujolaña chahoshañayi tata yindi. Chochimu, Sawulu atela amuluwañesheli kudi aYudeya adikundiliyi nawu amuheleli Yesu nawa akaanineña ntañishilu yindi. (Yowanu 11:47-50; 18:14; Yililu 5:27, 28, 33) Eñañi, amabwambu jaSawulu atela aluwañesheli izu datiyilileñayi damumuchima windi, chinleji chindi.

13. Indi iluña mwashakamañayi muntu dinateli kuluwañesha ñahi chinleji chindi?

13 Chisemwa hela iluña mwashakamañayi muntu dinateli kuluwañesha chinleji chamuntu, neyi chochinateli kuhoshayi muntu kwesekeja neluña kunakushakamayi. (Matewu 26:73) Dichichadiña nikudi eniShuri akushankulu. Ayili mpuhu munsañu janjita, niyuma yasoñeleñawu yayimwekesheleña anakukabisha antu akwatileñawu kunjita. (Nahumi 2:11, 12; 3:1) EniNineve amumafuku aYona ayishimuna nawu hiyelukili “nichikasa chachidiilu nichachimunswaku.” Dikwila nawu, elukili wanyi nshimbi yalala yakwambula chuma chachiwahi hela chatama kumesu aNzambi. Toñojokenu chaluwankeneña chinleji chamuntu washakamineña muNineve! (Yona 3:4, 5; 4:11) Nimunanu mafuku, chinleji chamuntu chatela kuluwankana nayililu yawantu adiyi nawu.

Tunateli Kuwahisha Ñahi Chinleji Chetu?

14. Indi chinleji chetu chamwekeshaña ñahi mazu ekala haKutachika 1:27?

14 Yehova wamwinkeli Adama niEvu chawaana chachinleji, ninetu nawa twachiswana. Kutachika 1:27 yatulejaña nawu antu ayileña neyi chochekalayi Nzambi. Ichi hichinayi mukwila nawu twadifwana naNzambi mumujimbaku, muloña yena hispiritu ilaña etu tudi namujimba. Twadifwana naNzambi muloña tukweti yililu yindi, kushilahu nichililu chachiwahi chachinleji chazatikaña. Chumichi chinakumwekesha chikupu nawu kudi njila mutwatela kukoleshela chinleji chetu, kulonda chikali chashindamenewa. Dikwila nawu kudiza yuma yayivulu hadi Nleñi, nikukundama kwakwihi nayena.

15. Njilanyi yimu yitwatela kuhetelamu hakumwiluka Tata yetu?

15 Bayibolu yashimunaña nawu Yehova diyi Watwinkaña Wumi nawa diyi Tata yetu. (Isaya 64:8) Dichi eniKristu ashinshika, akweti chikuhwelelu chakuya kwiwulu hela chakushakama muparadisa heseki, anateli kumutena Nzambi nawu Tata. (Matewu 6:9) Komana twatela kwikala nampwila yakukundama kwakwihi naTata yetu nikudiza yuma yakeñañayi ninshimbi jindi. (Yakoba 4:8) Antu amavulu makonu hiyakweti mpwila yakwila mwenimuku. Adi neyi aYudeya ateneniyi Yesu nindi: “Enu kanda mutiyañahu dehi izu dindi, hela kumumona chekalayi. Mazu aNzambi hiyashakamaña mudenuku.” (Yowanu 5:37, 38) Kanda tumutiyañahu dehi Nzambi nakuhosha, ilaña tunateli kwiluka chatoñojokañayi kuhitila mukutaña izu dindi, dihu hitukwikala neyi yena nikutoñojoka neyi chatoñojokañayi.

16. Indi nsañu yaYosefu yamwekeshaña ñahi nawu chekala chalema kudizisha nikutiyilila chinleji chetu?

16 Nsañu yaYosefu mwitala daPotifwari yamwekeshaña mwenimu. Iñoda Potifwari wadiña nakumudimbeka Yosefu. Hela chakwila hayina mpinji hikwadiña Bayiboluku, nawa niNshimbi Ikumi kwadiña kwosi, Yosefu wakaanini nindi: “Ndochu ami nukutwesha ñahi kukoña chumichi chasweja kutama nakumuvulumuna Nzambi?” (Kutachika 39:9) Yosefu hakwili mwenimu kulonda yazañaleshi chisaka chinduku, muloña chadiña kwakulehi. Yena wakeñeleña hohu kumuzañalesha Nzambi. Yosefu welukili nindi nshimbi yaNzambi kutalisha hamaluwi, yakwila nawu iyala watela kusumbula mumbanda wumu, mwayedi wawu akwikala “mujimba wumu.” Hekwawu welukili chatoñojokeliyi Abimeleki chelukiliyi nindi Rebeka wadiña wasumbuka nawa chadi kwikala chiluwa cheneni neyi wamusumbwili, nichisaka chindi chadi kwikala namuloña. Chumichi chaletesheli Abimeleki amukiswili kudi Yehova nakumwekesha nawu wahela wuvumbi. Yosefu hakwiluka yuma yejimiyi chatela chakolesheli chinleji chindi, nawa dichamuletesheli kubula kwila wuvumbi.—Kutachika 2:24; 12:17-19; 20:1-18; 26:7-14.

17. Hakufwila kwikala neyi Tata yetu, muloñadi chitunamubadikili Yosefu?

17 Ilañetu makonu tunamubadiki chikupu. Muloña tukweti Bayibolu yejima mutwelukilaña yitoñojoka yaTata yetu nichatiyañayi, niyuma yakeñayi niyahelayi. Dichi neyi tusweja kwiluka Nsona tukukundama kwakwihi naNzambi nikwikala neyi chekalayi. Neyi twila mwenimu, chinleji chetu chikwendelaña hamu nayitoñojoka yaTata yetu. Nawa chikumuzañaleshaña Nzambi chikupu.—Aefwesesa 5:1-5.

18. Chumanyi chitwatela kwila kulonda tuwahishi chinleji chetu hela chakwila chaluwankeni kunyima?

18 Indi chinleji chetu chaluwankanaña ñahi nawantu yitwashakama nawu iluña dimu? Hekwawu tunatachiki kutoñojoka nikwila yuma neyi chelañawu antaña jetu indi kwiji yelaña antu ekala mwiluña mutwakulila. Dichi nsañu yashimunaña chinleji chetu yafwa hela yaluwankana. Chahoshaña “mazu” atiyakanaña neyi awantu yitudi nawu. Eñañi, hitukutwesha kuhimpa jakunyimaku; ilaña tunateli kutonda amabwambu niluña datela kukwasha chinleji chetu. Njila yalema yoyakwikala hamu naweniKristu adihana aneseki kumwimbujola Tata yawu hadi mpinji yeneni. Kupompa kwachipompelu, nikudikunda hakutachika kupompa nihakukumisha, kwatwinkaña mpinji yayiwahi yakuwahishilamu chinleji chetu. Tunateli kumona yitoñojoka niyililu yawakwetu eniKristu yashindamena haBayibolu, nichadiloñeshawu kutiyilila chinleji chawu hayuma yakeñayi Nzambi. Mukuhita kwampinji, chikutukwasha kwesekeja chinleji chetu nanshimbi jaBayibolu, nakutwileñela kwikala neyi chekalayi Nzambi. Neyi chinleji chetu chendelaña hamu nanshimbi jaTata yetu nawa tulondela munakwilawu akwetu eniKristu, chinleji chetu chikushindamenewa nawa tukasweja kuchitiyilila neyi chinakutuleja.—Isaya 30:21.

19. Yumanyi yinakundami kuchinleji yitwakatalahu?

19 Hela chochu, antu amakwawu chayikalilaña chikupu kwovwahila chinleji chawu. Chibaba chinalondeluhu chikahosha hakukala kumu kunakutalañana naweniKristu. Kushinshika hakukala kwamuchidiwu, tukumona chachiwahi mudimu wazataña chinleji, chiyambukila, nichitwatela kutwalekahu kuchitiyilila.—Aheberu 6:11, 12.

[Tumazu twaheshina]

^ Munjila yoyimu, Owen Gingerich, nkuluñaña wahaHarvard University weluka jamwiwulu, wasonekeli nindi: “Hela chakwila asayantisiti eluka nsañu jawanyama ejima . . . hiyakutwesha kwiluka chaleteshaña antu kukwasha akwawuku. Ilaña chikuma chacheni chekala mukudiza hayililu yawuntu yahanayi Nzambi kushilahu nichinleji.”

Yumanyi Yimunadizi?

• Muloñadi yitoñojoka yakwiluka chachiwahi nichatama hela chinleji chiyekala muyisemwa yejima?

• Muloñadi chitwatela kubabela kutalisha hakwiteja hohu chinleji chetu chitwilomboleña?

• Njilanyi jikwawu mutwatela kuwahishila chinleji chetu?

[Malwihu aKuzatisha haKudiza]

[Nyevulu yidi hefu 15]

Chinleji chaDavidi chamukabishili . . .

ilaña chinleji chaSawulu wakuTarusa hichamukabishiluku

[Mwevulu wudi hefu 16]

Tunateli kudizisha chinleji chetu