Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waObadiya, waYona niwaMika

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waObadiya, waYona niwaMika

Izu daYehova Dadumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waObadiya, waYona niwaMika

“CHIMWENU chaObadiya.” (Obadiya 1) Awa diwu mazu akutachikilahu mumukanda wamuBayibolu waObadiya. Kaprofwetu Obadiya walumbulula hohu hejina dindi mumukanda wasonekeliyi mu 607 B.C.E. Mumukanda wamanishiluwu kusoneka henohu munahiti dehi yaaka nkulakaji yiyedi, kaprofwetu Yona walumbulwili chakubula kuhita mumbadi yuma yamweniyi kutalisha hamudimu windi wawumishonali. Yaaka 60 yazatiliyi Mika mudimu wawukaprofwetu yamwekeni hakachi kayaaka yaObadiya niYona, dikwila nawu kufuma mu 777 B.C.E. nakushika mu 717 B.C.E. Chuma chashimwiniyi Mika hadi yomweni chadiña chakwila nindi wadiña ‘wakumukala waMoresheti’ nawa nindi izu daYehova denjili kudi yena “hadiñuwu anyanta awaYuda aYotami, naAhazi naHezekiya.” (Mika 1:1) Chamwekana neyi kaprofwetu Mika welukili nshakaminu yamumukala kuhitila muyakutalilahu yazatishileñayi hakushimuna yikuma yansañu yindi.

EDOMI ‘AKAMUFUMISHAHU CHAHAYA NYAKA’

(Obadiya 1-21)

Kutalisha hadi Edomi, Obadiya wahosheli nindi: “Nsonyi jakakubuta wi-i nandombu jiwamuzuñishili mana kweyi Yakoba, eyi akakufumishahu chaya nyaka.” Kaprofwetu wuchidi kwanuka yililu yandombu yamwekesheluwu aEdomi kudi anyana kaYakoba—aIsarela. Hampinji yajilumwinuwu Yerusalema kudi eniBabiloni mu 607 B.C.E., aEdomi ‘emeni hahalehi nawena,’ nakudibomba ‘nawantu akwacheñi’ nakulukuka.—Obadiya 10, 11.

Kwambukaku, itala daYakoba dadiña nakuhembelela kudituñulula. Wuprofwetu waObadiya wahosha nawu: “Kumpidi yaZiyona kwakekala akapuluka, yakekala yajila.”—Obadiya 17.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

Obadiya 5-8—Chumanyi chalema kutalisha hakwesekeja kwakujilumuka kwaEdomi nakwinza kwawakwakubuwa nawufuku niakwakukumuna nyikabu? Neyi chakwila amakombi enjili muEdomi chiña asendeli hohu yuma yakeñeleñawu. Neyi akwakumuna enjili muEdomi, chiña ashilumu yakudya yikwawu kulonda kuyinonojola hanyima yakumuna. Chakahumukayi Edomi, mahetindi ejima akayisanda chikupu nawa ejima akayiya kudi ‘antu atiyañeniyi nawu’—eniBabiloni.—Yeremiya 49:9, 10.

Obadiya 10—Indi Edomi ‘amufumishiluhu chahaya nyaka’ munjilanyi? Neyi chiyashimwineñahu dehi, muza waEdomi ninfulumendi niantu ashakamineña mwiluña denidi daheseki ajilumukili. Mwanta wakuBabiloni Naboti washindili Edomi kwakwihi nahakachi kayaaka nkulakaji yitanu nachimu B.C.E. Muyaaka nkulakaji yiwana B.C. E, iluña daEdomi ashakamineñamu kudi aNabataean, dichi aEdomi ayili nakushakama kukabeta kambwela kaYudeya, iluña dadiña kuNegebu, nkumininaku aditeneneña nawu Idumea. Hanyima yakwila aRoma anajilumuni dehi Yerusalema mu 70 C. E aEdomi amanini chikupu.

Yuma Yitukudizilaku:

Obadiya 3, 4. Hamuloña wakwila ashakamineña mwiluña mwadiña jimpidi jajilehi nawa mwadiña yibukubuku yakunama yakañesheleña ayilumbu jawu kwiñila kulonda kuzuña njita, aEdomi atela adikuhweleleli nawu adiña akiñewa chikupu. Ilaña wunsompeshi waYehova hiwekala wakutondolwelaku.

Obadiya 8, 9, 15. Maana awantu niñovu jawu hijatweshaña kuyikiña antu ‘hefuku daYehovaku.’—Yeremiya 49:7, 22.

Obadiya 12-14. A Edomi ekala neyi chakutalilahu chakusoñamisha kudi antu azañalalaña hakukala kunateli kumonawu ambuña aNzambi. Yehova wamonaña kukabisha ambuñindi neyi hichuma chatama chikupu.

Obadiya 17-20. Iwu wuprofwetu wakutuñulula kutalisha kudi anyana kaYakoba watachikili kushikijewa hampinji yafuntiluwu ashalahu muYerusalema kufuma muBabiloni mu 537 B.C.E. Izu daYehova mpinji yejima dekalaña dalala. Tunateli kukuhwelela chikupu yikaninu yaYehova.

“NINEVE AKAWUKISAÑANA”

(Yona 1:1–4:11)

Chatela yovwahili nshimbi yaNzambi ‘yakuya kuNineve, mukala weneni nakubidika’ nsañu yawunsompeshi, Yona watemukili nakuya kwacheñi. Kuhitila mukutemesha “mpepela yeneni kukaluñalwiji” nikuzatisha “inshi muneni,” Yehova wamufuntishili Yona kwayileñayi nakumuleja kamuchiyedi kuya kumusumba waAshuri.—Yona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.

Yona weñilili muNineve nawa watachikili kubidika nsañu chakubula kuhita mumbadi nindi: “Kunashali mafuku makumi awana Nineve akawukisañana.” (Yona 3:4) Hamuloña wakubula kwiluka yuma yakafuma mumudimu windi wakushimwina, chamuleñeleleli Yona ‘kuzuwa.’ Yehova wazatishili “mutondu watandalaña nyoli” kulonda kumudizisha Yona chakwikala nawushona.—Yona 4:1, 6.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

Yona 3:3—Komana kutoha kwaNineve mwalala kwashikili ‘kukwenda mafuku asatu’? Eña. Kushankulu, chakubula kujinooka muNineve mwadiña nyikala yikwawu kufuma kuKhorsabad kukabeta kaluwunda nakushika kuNimrud kukabeta kambwela. Iyi nyikala yejima ayilukili neyi Nineve yatuñiluwu mutubeta tuwana nawa wadiñi neluña dakushika kumakilomita 100 kunyeñumuka dejima.

Yona 3:4—Komana Yona wateleleli kudiza muchidi waweni Ashuri kulonda kushimwina kudi eniNineve? Yona watela wadiña weluka dehi muchidi wawaAshuri, hela watela watambwili ñovu yakuhosha muchidi weniwu muchihayamisha. Chuma chikwawu chidi chakwila nawu, washimwinini nsañu yindi muchiHeberu, nawa kwadiña muntu wadiña nakumubalumwina. Neyi chakwila kwadiña muntu wadiña nakumubalumwina, mazu indi adi kuleñela antu kukeña kwiluka nsañu yindi chikupu.

Yuma Yitukudizilaku:

Yona 1:1-3. Kutanjika ndandanda yakukoña nyidimu yikwawu mumushikila kulonda kutondolwela kukalakala chikupu mumudimu wakushimwina haWanta nikwilisha atumbanji, hichinjikilu chakwikala nayitoñojoka yatama. Neyi muntu yakoña mwenimu, dikwila nawu nakutemuka mudimu watwinkayi Nzambi.

Yona 1:1, 2; 3:10. Luwi lwaYehova hilwekala hohu kumuza wumu chili muchidi chili izaza dawantu dambukaku. “Yehova himuwahi kudi antu ejima; wushona windi wekala kunyidimu yindi yejima.”—Masamu 145:9.

Yona 1:17; 2:10. Chashakaminiyi Yona mwivumu danshi weneni mafuku asatu nimwaana niwufuku, chalumbulwileña hawuprofwetu wakufwa kwaYesu nikusañuka kwindi.—Matewu 12:39, 40; 16:21.

Yona 1:17; 2:10; 4:6. Yehova wamupulwishili Yona mukaluñalwiji kaswejeli mpepela yeneni. Nzambi cheñi “waloñesheli mutondu watandalaña nyoli, wawilili hiwukutandala hewulu daYona, kulonda wili wulelu hewulu damutu windi, kulonda wumuhandishi hadiyi hatama.” Akwakudifukula aYehova makonu atela kukuhwelela mudi Nzambi yawu, nimuluwi lwindi, kulonda yayikiñi nikuyipulwisha.—Masamu 13:5; 40:11.

Yona 2:1, 2, 9, 10. Yehova watiyaña kulomba kwawambuñindi nawa watiyililaña chikupu kulembelela kwawu.—Masamu 120:1; 130:1, 2.

Yona 3:8, 10. Nzambi walala “wafuntishili muchima mwivumu,” hela kuhimpa yitoñojoka yindi hachuma chatama chahosheliyi nawa “hachilili kwinduku.” Muloñadi? Muloña aNineve ‘alekeli mwelilañawu mwatama.’ Chochimu, makonu wunsompeshi wakuzuwa kwaNzambi wunateli kufwomoka neyi wunakoñi nshidi yamwekesha kubalumuka mumuchima chikupu.

Yona 4:1-4. Kwosi muntu wunateli kumwilisha Nzambi kusha mwakukumina haluwi Lwinduku. Twatela kwikala ababala kulonda kubula kuhosha chatama hanjila jaYehova jaluwi.

Yona 4:11. Yehova nakukeña nsañu yaWanta ayishimwini iseki dejima mumesu akuwunda neyi cheliliyi muNineve kudi antu 120,000 nawa watiyilaña antu luwi ‘abula kwiluka chambu chekala hakachi kachikasa chawu chachidiilu nichachimunswa.’ Ninetu twatela kutiyila antu amwiluña detu luwi nikukalakala namuzañalu mumudimu wakushimwina Wanta nikwilisha atumbanji.—2 Petulu 3:9.

‘TUWEWA TWAWU AKATUTOHESHA’

(Mika 1:1–7:20)

Mika wamwekesheli hatooka nshindi yaIsarela niYuda nawa washimwineñahu dehi hamahembi akekala munyisumba niyikaninu yakutuñulula. Samariya ‘wakekala neyi mulumba wahumoka mumpata.’ Hamuloña wakupesha kwawu, Isarela niYuda ateleleli “tuwewa” hela kutiya nsonyi. Hamuloña wakuyitwala muwunkoli, tuwewa twawu akatutohesha “neyi makubi”—muchidi wakajila wekala namavuji antesha amwovu kumutu. Yehova wakanini nindi: “Enu akwaYakoba, chalala nakayipompesha.” (Mika 1:6, 16; 2:12) Hamuloña wayililu yatama yawanlomboli niyiluwa yawatuprofwetu, Yerusalema niyena “wakabalumuka nyilumba nyilumba.” Ilaña Yehova ‘wakapompesha antu jindi.’ ‘MuBetelemi Efwarata dimu mwakekala mukwakuyula muIsarela.’—Mika 3:12; 4:12; 5:2.

Komana Yehova wadiña watama kudi aIsarela? Komana nshimbi jindi jasweja kukala? Inehi. Chuma chakeñañayi Yehova kudi akwakudifukula indi, ‘hikwila mwaloña, kukeña luwi, nikudizoza’ hakwenda naNzambi yawu. (Mika 6:8) Hela chochu, antu ashakamineña mumafuku aMika, ekalili atama chakwila ‘Muntu wabadika kuwaha wadiñamu wadiña neyi chikwata. Muntu wabadika kwoloka wadiñamu wadiña neyi ikoli danyiña,’ nawa chumichi chaleñeleli antu enjileña kukamwihi kutiya kutama nankashi. Ilaña kaprofwetu wehwili nindi: “Nzambinyi wudi neyi [Yehova]?” Nzambi wakatiyila cheñi antu jindi wushona nawa “wakanata nshidi jawu jejima mumanyiñi akaluñalwiji.”—Mika 7:4, 18, 19.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

Mika 2:12—Indi wuprofwetu ‘wakukumañeja aIsarela ashaliluhu’ washikijeweli mpinjinyi? Kushikijewa kwatachi kwadiña muchaaka cha 537 B.C.E., hampinji yafuminuwu aYudeya ashalahu muwunkoli muBabiloni nakufunta kumukala wawu. Makonu wuprofwetu wunakushikijewa mudi “aIsarela ambala aNzambi.” (Aŋalija 6:16) Kufuma tuhu mu 1919, eniKristu awayishewa anakuyikumañeja hamu “neyi nyikoku yakuBozira.” Sweje kufuma mu 1935, anadibombi ‘nezaza deneni,’ ‘danyikoku yacheñi’ nawa analeti ‘ipumba muloña wawantu.’ (Chimwekeshu 7:9; Yowanu 10:16) Anakuzatila hamu hakutiyakesha kudifukula kwalala namuzañalu.

Mika 4:1-4—“Hamafuku akukuminina,” indi Yehova ‘wakekala ñahi hakachi kanyuza yayivulu nakuyisompesha nikuyihakwila nyiloña nyuza yañovu’? Nhoshelu yakwila nawu ‘nyuza yayivulu ninyuza yañovu’ hiyatalisha kumazaza anyuza hela nfulumendi yadimenaku. Ilaña, nhoshelu yeniyi yatalisha kudi antu afuma kunyuza yejima anekali akwakudifukula aYehova. Yehova wasompeshaña nikuhakula nyiloña kutalisha hawubwambu wawu nayena.

Yuma Yitukudizilaku:

Mika 1:6, 9; 3:12; 5:2. Samariya amujilumwini kudi eniAshuri muchaaka cha 740 B.C.E.—mumafuku aMika. (2 Anyanta 17:5, 6) EniAshuri enjili kuYerusalema hampinji yayulileñayi Hezekiya. (2 Anyanta 18:13) Yerusalema amukisañeni kudi eniBabiloni mu 607 B.C.E. (2 Kushindulula 36:19) Neyi chiyaprofweteleñahu dehi, Mesiya wavwalikilili ‘muBetelemi Efwarata.’ (Matewu 2:3-6) Mazu awuprofwetu aYehova hiyakañanyañaku.

Mika 2:1, 2. Chikwikala chawubanji neyi tuhosha netu twamuzatilaña Nzambi iku tunakutwamijaku kukeña maheta chatela kusambila kukeña “wanta windi nikuloña kwindi.”—Matewu 6:33; 1 Timotewu 6:9, 10.

Mika 3:1-3, 5. Yehova wakeñaña owu anakulombola antu jindi kuzata munjila yayiwahi.

Mika 3:4. Neyi tunakukeña netu Yehova yaakuli kulomba kwetu, twatela kuleka kwila nshidi hela kwila yuma yatama mukuswamujoka.

Mika 3:8. Mudimu wetu wakushimwina nsañu yayiwahi, yabombelamu nsañu yawunsompeshi, wunateli hohu kushikijewa neyi tukoleshewa naspiritu yajila yaYehova.

Mika 5:5. Iwu wuprofwetu waMesiya watwikana nawu neyi antu jaNzambi ayilukuka kudi ayilumbu jawu, “atubiña atanu nayedi [anakwimenaku kuwanina],” “niatulamba atanu nasatu”—izaza deneni dawamayala ashikahu, yenkawu mudimu wakulombola antu jaYehova.

Mika 5:7, 8. Kudi antu amavulu, eniKristu awayishewa makonu adi “neyi wuumi wakudi Yehova”—nkisu yakufuma kudi Nzambi. Chinekalili muniyi njila muloña Yehova wayizatishaña awayishewa hakushimwina nsañu yaWanta. “Anyikoku acheñi” akwashaña antu kulonda kwikala nawubwambu naNzambi kuhitila mukukwasha awayishewa mumudimu wakushimwina. (Yowanu 10:16) Tukweti kukooleka kwakweni kwakukalakala muniwu mudimu waletaña muzañalu walala kudi amakwawu.

Mika 6:3, 4. Twatela kumwimbujola Yehova Nzambi nikutiyila wushona hela tuhu antu akalisha, hela azeya lwakuspiritu.

Mika 7:7. Hampinji yitunakulwisha nakukala hakukuma kwakanu kaayi katama, hitwatela kujimbesha chikuhwelelu chetuku. Kufwana Mika, twatela ‘kumuchiñilila Nzambi yawamwinu wetu.’

Mika 7:18, 19. Chineli Yehova wakeñaña kutwanakena nshidi jetu, ninetu twatela kwikala namuchima wakwanakena antu atuvulumunaña.

Twalekenuhu ‘Kwenda Mwijina daYehova’

Antu amuzuñishaña Nzambi niantu jindi ‘akayifumishahu chahaya nyaka.’ (Obadiya 10) Hela chochu, Yehova watela kufwomona kuzuwa kwindi neyi twovwahila kusoñamisha kwindi ‘nikuleka kwila yatama.’ (Yona 3:10) “Hamafuku akukuminina” dikwila nawu munanu ‘mafuku akukuminina,’ kudifukula kwalala kunakuyilaku hambidi hakachi kansakililu yejima yakutwamba nawa akwakwovwahila anakuhwila kukudifukula kwalala. (Mika 4:1; 2 Timotewu 3:1) Dichi twatela kufwila ‘kwenda mwijina daYehova Nzambi yetu chahaya nyaka nanyaka.’—Mika 4:5.

Tunadizi yuma yalema chikupu mumukanda waObadiya, waYona niwaMika. Hela chakwila munahiti yaaka kubadika ha 2,500 kufuma hayisonekeluwu, mazu ekala munyikanda yeniyi ‘amomi nawa akweti ñovu’ nimakonu.—Aheberu 4:12.

[Mwevulu wudi hefu 9]

Obadiya waprofweteli nindi: ‘Edomi akamufumishahu chahaya nyaka’

[Mwevulu wudi hefu 11]

Mika ‘wamuchiñililili Yehova,’ ninenu mwatela kumuchiñilila

[Mwevulu wudi hefu 1]

Twatela kulemesha mudimu wakushimwina