Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Munjilanyi Muyanakunuñañenawu Antu Mukaayi Kejima?

Munjilanyi Muyanakunuñañenawu Antu Mukaayi Kejima?

Munjilanyi Muyanakunuñañenawu Antu Mukaayi Kejima?

INDI izu dakwila nawu “kunuñañana” munateli kudilumbulula nenudi? Kudi antu amakwawu, izu denidi dalumbulula nawu kubula yikonkojola. Chakutalilahu, neyi chakwila nyuza yiyedi hela yayivulu yitiyañana kuhitila mukufwachika chitiyañenu chakuditeja nawu anakukeña kuwunda, anateli kuhosha nawu anuñañana. Hanu dinu, chalala anuñañana? Hidimuku.

Toñojokenu hanichi: Munsañu yanyaka yitiyañenu yayivulu ayitiyañana hansañu yakuwunda nawa ayifumpaña. Muloñadi? Hamuloña wakwila anlomboli amukaayi kakavulu akamenaña hañovu jawu kubadika hakuwunda nikunuñañana. Cheñi nawa, nyuza yikwawu yatiyaña woma hayuma yinateli kuzatika neyi chakwila amashidika awu añovu akañanya kutiyashana nawamashidika anyuza yikwawu.

Dichi, neyi nyuza yiyedi hiyinakulwaku, hichinayi mukwila nawu anuñañana. Komana tunatweshi kwila netu amayala ayedi anadinyiki mata hakachi kawu hadi kuwunda neyi chakwila hakachi kawu kwosi wunakobi hakanyakayankataku? Hichinateli kwikala chamaana kutoñojoka nawu akweti kuwunda. Dichatoñojokaña nyuza yayivulu makonu. Kubula kudikuhwelela kunaswejeluku, kunaleteshi woma wakwila nawu ifuku dimu yitwa yeniyi akatachika kuyizatisha. Chumanyi chinazatewi hakwila nawu akañeshi kukala kweniku?

Kuchina Nyitenda Nzumbu kwaKañeshaña Kunuñañana

Antu amavulu ashindamena hayitiyañenu yakeheshaña kutuña nikutandisha nyitenda nzumbu (Nuclear Non-Proliferation Treaty). Ichi chitiyañenu chetejeluwu hatooka mu 1968, chakanishaña kutuña nyitenda nzumbu mumatuña muyabula nikukehesha kuyitandisha mumatuña muyakwetuwu. Chikonkwanyi (chaNuclear Non-Proliferation Treaty) chiyetejawu kunyuza yakubadika ha 180, chidi chakukeheshaku kuvula kwanyitenda nzumbu.

Hela chakwila, nyuza yeniyi yinamwekani neyi yikweti yitoñojoka yayiwahi, akwakukañesha amakwawu anamoni neyi (Nuclear Non-Proliferation Treaty) hinjila hohu yakukañeshelamu matuña amakwawu kubula kwikala nayitwa—kulonda kukañesha nyuza yabula nyitenda nzumbu kukubula kwikala nayu. Dichi, woma wudi wakwila nawu amakwawu akana chikaninu chenichi anateli kuvumbula cheñi yitoñojoka yakunyima. Mwalala nyuza yikwawu yachimona neyi chaheña chikupu kuyikanisha kwikala nayitwa yinateli kuyikiña.

Chuma chaleteshaña kukala chikupu hadaha nikuswejeshelaku wubanji chidi chakwila nawu kwosi muza wakanishawu kuzatisha yuma yatuñañawu nachu nyitenda nzumbu hakutuña makina edishaña kesi kawuneñuku. Chumichi chinakojeji antu amakwawu kutiya woma wakwila nawu nyuza yinakuzatisha yuma yatuñañawu nachu nyitenda nzumbu munjila yayiwahi kulonda kwikala nakesi kawuneñu yinateli kutachika kutuña nyitenda nzumbu kumbadi.

Hela nyuza yidi dehi nanyitenda nzumbu yinateli kudiwula (Nuclear Non-Proliferation Treaty). Akwakudiwula ahoshaña nawu chikwikala hikubula maana kutoñojoka nawu nyuza yikweti nyilumba yanyitenda nzumbu yinateli kukisañana hela kukeheshaku yitwa yawu yayivulu. Mukanda wumu wahosha nawu, “hakwila nawu nyuza yikweti yitwa yañovu yikisañani hela kuyikeheshaku . . . chakeñekaña kwikala nawubwambu wakola chikupu nikudikuhwelela hakachi kamatuña abulaña kutiyashana, [chumichi chekala chakala chikupu kuchiteja] hichinateli kuzatikaku.”

Dichi, ñovu jamuntu hakwila nawu ekali anuñañana, hela chakwila akushinshika chamuchidinyi, hiyinateli kutweshaku. Chumichi hichawenyi kudi atudizi aBayiboluku, muloña Izu daNzambi dahosha nawu: “Mudi muntu wendaña himwekala yakuyula nyendu yinduku.” (Yeremiya 10:23) Bayibolu yahosha cheñi hatooka nawu: “Kwekala njila yamwekana kudi muntu neyi yaloña; komana kuyakumina hinjila jakufwa.” (Yishimu 16:25) Ñovu janfulumendi jakwila nawu aleti kunuñañana jakeha. Hela chochu, tukweti chikuhwelelu chakwikala anuñañana.

Nsulu yaKunuñañana Kwalala

Bayibolu yahosha hachikaninu chaNzambi chakwila nawu kaayi kakanuñañana, bayi neyi nañovu jawantuku. Nleñi wukweti nkeñelu yakwila nawu antu akashakama mukuwunda mukaayi kejima, wukashikija iyi nkeñelu yakañanya antu. Antu amakwawu anateli kutoñojoka neyi chakala kukuhwelela. Hela chochu, nkeñelu yaNzambi kufuma tuhu kutachi yadiñi yakwila nawu muchidi wamuntu wakashakami kumatelu kwamwena. * Nsona jajivulu jamuBayibolu jahosha hawunsahu wakwila nawu nkeñelu yaNzambi yidi yakwila nawu nyuza yawantu yakekali yanuñañana. Shinshikenu hayakutalilahu yantesha hohu:

‘Inzenu mutali nyidimu yakoñañayi Yehova; omahembi anavulishiyi hanu hamaseki. Diyi wakumishaña majita mwakumina iseki dejima; diyi wakotolaña wuta wamukunji, wakotolaña iyoña hakachi kotu; wochaña nimakalu anjita mukesi.’MASAMU 46:8, 9.

‘Kumpidi yami yajila yejima hikwakekala kudikatisha hela kudijilumunaku; muloña iseki dejima dakawanina kumwiluka Yehova, neyi chabutaña menji hakaluñalwiji.’ISAYA 11:9.

‘Naminyi dehi kufwa chahaya nyaka; Yehova wakakombola madilu mumesu awantu ejima, wakafumisha kusawuka kwawantu indi mwahita iseki dejima; Yehova nachihoshi dehi.’ISAYA 25:8.

‘Etu twatalilaña mawulu amaha niiseki dadiha, mwakekala kuloña neyi chakaniniyi.’—2 PETULU 3:13.

‘Nzambi wakayikombola madilu ejima kumesu awu; hikwakekala nawa cheñi kufwaku; hikwakekala nawa cheñi hela kuneña hela kudila hela kukataku. Yuma yakusambila yinahiti dehi.’CHIMWEKESHU 21:4.

Iyi yikaninu yalala. Muloñadi? Muloña Nleñi, Yehova Nzambi wukweti ñovu niwuswa wakuleta kunuñañana kumuchidi wamuntu. (Luka 18:27) Cheñi nawa wukweti mpwila yakukeña kwila mwenimu. Dichi, Bayibolu yashimuna nawu Nzambi “mwatiyililiyi kuwaha . . . yuma yamumawulu niyahamaseki yejima yakahwili mudi Kristu.”—Aefwesesa 1:8-10.

Kukana kwaNzambi kutalisha ‘kwiiseki dadiha’ omu “mwakekala kuloña” bayi neyi hiyitoñojoka hohuku. (2 Petulu 3:13) Kutalisha kuyuma yakaniniyi, Yehova Nzambi wahosha nindi: “Hidakafunta kudami makasakasaku, dakela munakeña, dakakoña chachiwahi mudimu wadu wunaditemesheleli.”—Isaya 55:11.

Kunuñañana Kuhitila Mwizu daNzambi

Neyi chinashimunuwu muchibaba chinafumuhu, nsakililu kakavulu yikweti mudimu wakwambula antu kubadika kuyinuñañesha. Twatela kushinshikahu chikupu, muloña neyi chakwila tweluka netu kwekala Nleñi, komana hitunateli kukuhwelela netu akwakudifukula indi akekala mukuwunda nikunuñañana wumu namukwawuku? Dimu!

Nsakililu yakojejaña chaambu hakachi kamuchidi wamuntu hiyatoñojokaña hadi Yehova Nzambi hela Izu dinduku. Ilaña, Nzambi wahela nsakililu yetejaña tufuta twawantu twakunuñañesha antu chatela kulemesha nkeñelu yaNzambi. Yesu wayiteneni anlomboli ansakililu amumafuku indi nindi “anfwikiji” nawa wayilejeli nindi: “Isaya waprofweteli chachiwahi, chayiteneniyi nindi, Antu awa anlemeshaña nanyivumbu yawu, hakwila nyichima yawu yidi kwakulehi nanami. Adifukulaña tuhu kudami, chalejañawu akwawu yijila yawantu nawu diku kuleja kwalala.”—Matewu 15:7-9.

Kwambukaku, kudifukula kwalala kwanuñañeshaña antu. Kaprofwetu Isaya wahosheleñahu dehi nindi: “Kunyaka yakukuminina antu amba kamona mpidi yetala daYehova yinashimati dehi hewulu damapidi, yakasompoka mpidi janyanya; nyuza yejima yakahwila kwenoku. Wakekala hakachi kanyuza nakuyisompesha, wakahoshola nyuza yayivulu; nimpoku jawu akajichila matemwa, nimayoñawu akayichila nyipanga; muza hiwakanyamwina muza wukwawu mpokuku, hiyakadiza nawa cheñi njitaku.”—Isaya 2:2, 4.

Makonu mumatuña kubadika ha 230, aYinsahu jaYehova anakutiyilila kunshimbi yaloñeshayi Yehova Nzambi kutalisha kunjila jakunuñañenamu. Indi kunuñañana kwawu kwashindamena hankahi? Kapostolu Pawulu wasonekeli nindi: “[Vwalenu] kukeña, diyi mpanda yasweja kunuña antu hamu.” (Akolose 3:14) Izu dachiGriki dazatishiliyi Pawulu nawu “mpanda” dinateli kutalisha kunyisisa yekala mumujimba wamuntu. Nyisisa yeniyi yakola neyi mwonji, nawa yazataña nyidimu yiyedi yalema chikupu. Yakwataña yidi yamujimba hamu nawa yanuñaña mafwaha hamu.

Hohamu nakukeña. Ichi chililu chakoñaña yuma yayivulu kubadika hakukañesha antu kudijaha. Neyi twimbujola kukeña kwamwekesheliyi Kristu tunateli kudibomba nawantu afuma kuyisemwa yashiyashana. Chakutalilahu, kwaleñelaña antu kushakama kwesekeja nalushimbi lumu lwaYesu lwelukewa chikupu. Neyi chiyasonekawu haMatewu 7:12, Yesu Kristu wahosheli nindi: “Yejima yimunakeñi antu kuyililenu, ninenu nawa yililenu mwomumu.” Kulondela nshimbi yeniyi kunakwashi antu amavulu kutondolwela chaambu.

‘Keñañanenu’

A Yinsahu jaYehova afwilaña kwikala atumbanji twaKristu kuhitila mukovwahila mazu ahosheliyi Yesu nindi: “Neyi mukukeñañana, dihu hakayilukilawu antu ejima nawu mudi atumbanji twami.” (Yowanu 13:35) Kukeña kweniku akwimwekeshaña munjila yayiwahi hampinji yandombu yamakowa nikukala kwansañu jamatuña nachiyulu. Chakutalilahu, muchaaka cha 1994 mwituña daRwanda himwadiña njita yakujilumuna muchidi wumu wawantu, aYinsahu jaYehova amwekesheli kukeña hakachi kawu. A Yinsahu edimi daHutu enkeli wumi wawu mukatoña hamuloña wakukeña kukiña amana kwawu aTutsi.

Dichi, chikwikala chabula kushikilamu kukuhwelela nyuza yamukaayi kukeña antuñi nawu chakwila aleti kunuñañana mukaayi. Kwesekeja nachahosha Bayibolu, chumichi akachitwesha hohu kudi Nzambi hampinji yindi yashikila. Hela chochu, nihayinu mpinji antu anateli kudikeña kulonda kunuñañana.

Chaaka chinamani, aYinsahu jaYehova azatili maora akubadika habiliyoni yimu kwendela antu nikuhajeka nawu kutalisha hachahosha Bayibolu nichiyalema mushakaminu yamakonu. Kwiluka kwalala Kwezu daNzambi kunanuñañeshi yihita yawantu, amakwawu kunyima adiña adihela. Hakachi kawantu ahelañeni hadi maArab nawaYudeya, akaArmenia nawaTurk, akaGerman nawaRussia.

Komana munakukeña kudizilaku yuma yayivulu kutalisha Hezu daNzambi Bayibolu yanuñañeshaña antu? Neyi munakukeña kudizilaku yayivulu, ihulenu aYinsahu jaYehova adi mwiluña denu hela kuyisonekela kuzatisha keyala yidi hefu 2.

[Tumazu twaheshina]

^ Neyi munakukeña yuma yayivulu kutalisha hankeñelu yaNzambi kumuchidi wamuntu, talenu kapetulu 3 kamukanda waChumanyi Chacheni Chatañishaña Bayibolu? wasonekawu kudi aYinsahu jaYehova.

[Mazu ekoku adi hefu 4]

Yihita yayitiyañenu kutalisha hakuwunda anayitiyañani nawa anayifumpi

[Mazu ekoku adi hefu 7]

Kuzatisha nshimbi jamuBayibolu kwatwesha kushikija yuma yakañanya nfulumendi yawantu

[Mwevulu wudi hefu 5]

Izu daNzambi datena Nsulu yakunuñaña kwalala

[Mwevulu wudi hefu 7]

A Yinsahu jaYehova kufuma kuyisaka yawaHutu niaTutsi atuñili hamu itala dakudifukwilamu