Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Nachinineña Kufwa Ilaña ‘Ichi Natalilaña Wumi Wahaya Nyaka’

Nachinineña Kufwa Ilaña ‘Ichi Natalilaña Wumi Wahaya Nyaka’

Nachinineña Kufwa Ilaña ‘Ichi Natalilaña Wumi Wahaya Nyaka’

Washimwini Piero Gatti

IPUMBA datiyakeneneña mwishina datachikili kutiyakana nankashi. Kuhiñahu atachikili kusoñamisha antu kulonda abatami. Nkumininaku nyitenda nzumbu yatachikili kuvuma nikukisañana yuma nawa twatachikili kutiya woma nankashi.

Dichuma chamwekeni muMilan, muItaly, mu 1943/1944. Nadiña mushidika wakansi wazatilileña muniwu musumba, kakavulu anyikeleña mudimu wakutala antu afwa niajikililuwu mumatala ahumokeli nanyitenda nzumbu, nyijimba yawu yachikekeli nawa hitwayilukileñaku. Bayi neyi namweneña hohu antu afwiliku. Mpinji yikwawu ninami nakeñeleña kufwa. Haniyi mpinji nalombeleña, nakumukana Nzambi nami neyi nipuluka muniyi njita, nakamukalakelaña.

Nalekeli Kuchina Kufwa

Kufuma mumukala munakulilili nakushika muComo, muItaly, hekala makilomita 10, kukamwihi nañinza yaSwiss. Hampinji yinachidiña kansi naneñeli nankashi nawa natachikili kuchina kufwa. Chikatu chachipwembu chaholokeli muSpain, chajahili ahelami ayedi. Kuhiñahu mu 1930, hinadiña nayaaka yitanu nachimu, amama, aLuigia, afwili. Chelili nakulilili muKatolika, nalondeleleña nshimbi nawa nayileña kuChawija chamulungu nimulungu. Chimwahitili yaaka woma wakuchina kufwa wamanini bayi neyi muchaachiku, ilaña mwitala dakutewila nsuki.

Muchaaka cha 1944, Njita Yakaayi kejima yamuchiyedi yakulwili antu. Nadiña hakachi kawamashidika amavulu akuItaly atemukili njita nakuya kuSwitzerland kwabulili njita. Chitwashikili atutwalili kuyilombu yayivulu kwashakamineña antunduka. Ami atwalili kuchilombu chadiña kukamwihi namusumba waSteinach, kukabeta kakuchimunswa nakumusela wanidi ituña. Kunidi iluña twashakamini kumatu kwamwena. Mukwakutewula nsuki muSteinach wakeñeleña muntu wakumukwashaku hadi mpinji yantesha. Nashakamini nikuzata nindi hadi kakweji kamu, nawa diyi mpinji yinadilukili namuntu wahimpili chihandilu chami.

Muntu wejina daAdolfo Tellini, wakwituña daItaly washakamineña muSwitzerland, diyi wavulileña kutewulayi. Wadiña Chinsahu chaYehova. Nadiña kanda nitiyeñahu dehi idi izanvu, nawa chahayamishili hakwiluka nami haniyi mpinji muItaly mwejima mwadiña aYinsahu akushika ku 150. Adolfo walejeli nsañu yalala yayiwahi yamuBayibolu, yikaninu yakuleta kuwunda ‘niwumi wabadika kuvula.’ (Yow. 10:10; Chim. 21:3, 4) Nsañu yinatiyili yakwila nawu mwituña dadiha himwakekala njita nikufwaku yanzañalesheli chikupu. Chinafuntili kuchilombu, iyi nsañu nayishimwini kudi kansi wakuItaly, wejina daGiuseppe Tubini niyena watiyili kuwaha. Adolfo niaYinsahu amakwawu kakavulu atuhempwileña muchilombu mutwashakamineña.

Adolfo wantwalili kwiluña daArbon, kwapompeleleña kadizanvu kanyanya kawaYinsahu mwidimi daItalian hekala makilomita 10 nakushika mumusumba waSteinach. Yuma yinatiyili yanhizumwishili nankashi nawa mulungu wahiñiluhu nafuntiluku cheñi. Nkumininaku, nawanikili kukupompa kwanyanya kwawaYinsahu kwadiña mwitala deneni dakupompela muZurich. Nahayamini nankashi chinamweni muvwimbimbi wamwekesheli chajahileñawu antu muyilombu, ninyijimba yawantu amavulu afwa. Nelukili nami aYinsahu amavulu amuGermany ayijahili kukola chikuhwelelu chawu. Hakupompa kweniku, nadilukili naMaria Pizzato. Hamuloña wanyidimu yakalakeleñayi hamu neyi Chinsahu, amukasili mukaleya hadi yaaka 11 kudi nfulumendi yamuItaly yaFascist.

Chamanini njita, nafuntili kuItaly nawa natachikili kupompa nachipompelu chanyanya chadiña muComo. Hinadizili Bayibolu nankashiku, ilaña nelukili chikupu nsañu yalala yalema. Maria Pizzato niyena wapompeleleña munichi chipompelu. Walejeli nindi mukwaKristu watela kupapatishewa nawa walejeli nindi tuyi chimu nakutala Marcello Martinelli, washakamineña muCastione Andevenno kukabeta kakuSondrio. Marcello wadiña mana kwetu washinshika nawa wawayishewa akasiluwu mukaleya hadi yaaka 11 kudi nfulumendi yamwanta wadiña wakalisha. Nayili nakumutala nankinga nawa nendeli chitampu chakushika kumakilomita 80.

Marcello walumbulwili nsañu yamuBayibolu yahoshaña hayuma yinatela kwila kulonda nipapatishewi, kuhiñahu twalombeli nawa twayili kukaloña kaAdda, kunapapatisheweli. Imu mwadiña muSeptember 1946. Idi dadiña ifuku dalema chikupu! Nazañaleli nankashi hakufuukulahu kumukalakela Yehova, nikwikala nakuchiñeja kwayuma yayiwahi yakumbidi nawa chikwelili melela hinelukili chinavuwili nleñi dankinga nakwenda makilomita 160 hadina ifukuku!

MuMay 1947, chamanini njita twadiña nakupompa kwanyanya kwatachi muItaly mumusumba waMilani. Antu akushika ku 700 diwu awanikili kuniku kupompa kushilahu niantu amavulu akambishiluwu kudi nfulumendi yaFascist. Kudi chuma chakuhayamisha chamwekeni haniku kupompa. Mana kwetu Giuseppe Tubini inashimwinini muchilombu chawantunduka, wahanini mpanji yachipapatishu nawa chamanishili kuhana iyi mpanji niyena amupapatishili.

Haniku kupompa kwanyanya, nadibulakeni Namana kwetu Nathan Knorr, wafumini kuBeteli yakuBrooklyn. Wamukolesheli mana kwetu Giuseppe ninami nindi tuzatishi wumi wetu mumudimu waNzambi. Nafuukwiluhu kutachika mudimu wampinji yejima mukakweji kokamu. Chinafuntili kwitala, nalejeli chisaka chami chuma chinafuukwiluhu nawa wejima wawu ankanishili. Ilaña hinahimpiluku. Chimwahitili kakweji kamu, natachikili kuzatila haBeteli muMilan. Amishonali awana azatilileña muniwu musumba adiña: Giuseppe (Joseph) Romano niñodindi, Angelina; Carlo Benanti niñodindi Costanza. Muntu wamuchitanu wenjeli kuBeteli wadina Giuseppe Tubini, ami nadiña wamuchitanu nachimu.

Chinazatilili haBeteli hadi kakweji kamu, atondeli kwikala nkoñi wañinza nawa yami wadiña muntu watachi wamuItaly kuzata iwu mudimu. Mana kwetu George Fredianelli, kamishonali watachi wenjili muItaly kufuma kwituña daUnited States mu 1946, wadiña mumudimu wakwenda. Wandizishili iwu mudimu hadi nyilungu yantesha, kufumahu antemesheli kuya nakudizatila kwakanka wami. Nanukaña chipompelu chatachi chinahempwili chaFaenza. Chitoñojokenu! Haniyi mpinji nadiña kanda nihaneñahu dehi mpanji muchipompelu! Hela chochu, nakolesheli antu ejima mwizaza, kushilahu niatwansi amavulu, kutoñojoka hamudimu wakushimwina mpinji yejima. Chimwahitili mpinji, atwansi amakwawu ayinkeli nyidimu yamaneni mwituña daItaly.

Natachikili chihandilu chachiwahi chamudimu wankoñi wendaña. Chadiña chihandilu chakumona yuma yakuhayamisha, kuhimpa, kuhita mukukala, nikuzañalala, nawa amana kwetu niahela ankeñeli nankashi.

Yuma Yamwekeneña Munsakililu Chamanini Njita muItaly

Ichi dinu niyileji yuma yamwekeneña munsakililu mwituña daItaly kumpinji yakunyima. Chaachi yaKatolika diyayulileña. Hela chakwila mu 1948 atuñili nshimbi jajiha, hiyazatikileñaku kushika nimuchaaka cha 1956 hiyafumishiluhu nshimbi jawaFascist jakañesheleña aYinsahu kwikala akasunuka hakushimwina. Hamuloña wekañesha dawakulumpi jansakililu, kakavulu aluwañesheleña kupompa kwañinza. Ilaña mpinji yikwawu akulumpi jansakililu hiyatwesheleñaku, chumichi chamwekeni mu 1948 hakupompa kwadiña muSulmona, mbaka yanyanya yekala hakachi ketuña daItaly.

Kupompa kwanyanya kwadiña mwitala dakuhemena yisela. Hefuku damulungu nantentemena, yami nadiña cheyamani, nawa Giuseppe Romano diyi wahanini mpanji yawantu amavulu. Hayina mpinji idi izaza dadiña deneni, muloña akwakushimwina mwituña dejima ashikili wanyi mu 500, ilaña antu 2,000 apompeli munidi itala dakuhemena yisela. Chamanini mpanji, kansi weyala alejeluwu kudi atupristu ayedi adiña mwizaza, wakandamini hachinañamu. Hamuloña wakukeña kuluwañesha, watachikili kubideka. Namulejeli nami, “Neyi wudi nansañu yeyi yiwunakukeña kuhosha, yaku wakasonkeli itala deyi kulonda wuhoshelumu.” Izaza datiyili kutama nawa izu dindi hidatiyakenuku muloña adiña nakumuhoshola. Dichi kansi weyala wafumini hachinañamu nawa hitwamumweni kwayiliyuku.

Hayina mpinji, twadiluñishileña mumudimu wakwenda. Mpinji yikwawu nendeleña kufuma kuchipompelu chimu nakuya kuchipompelu chikwawu, nayileña nankinga, nakandamineña mumabasi afwa mwakudichinya nawantu, hela kuya namasuwa. Mpinji yikwawu nakamineña mwitala mwadishilañawu atuwalu hela mwitala mwakuhembela yitwa. Diyi mpinji yamanini njita nawa antu amavulu amuItaly adiña atuzweñi. Mwadiña amana kwetu antesha hohu nawa niwena adina ahutwa. Chihandilu chakumukalakela Yehova chadiña chachiwahi neyi chamakonu.

Kudiza Shikola yaGileyadi

Muchaaka cha 1950, Giuseppe Tubini ninami atutambikili kuya nakudiza shikola yawumishonali yaGileyadi yanambala 16. Hakutachika nelukili nami hinukutwesha kudiza idimi dawundeluku. Nadinkeluku chikupu, ilaña chankalilili. Twatañili Bayibolu yejima mwidimi daWundeli. Hakwila nawu nitweshi kutaña, mpinji yikwawu hinayileña nakudya hachayiluku kulonda nihitulukumu. Nkumininaku, mpinji yami yakuhana mpanji yashikili. Mazu alejeluwu kudi ntañishi nayanukaña nihanu, wahosheli nindi: “Wunazatishi chachiwahi yidi yamujimba nikuhosha neyena, ilaña Engilishi yeyi yaheña!” Hela chochu, namanishili kudiza kwejima munjila yayiwahi. Kuhiñahu, ami niGiuseppe atutemesheli kuItaly. Hamuloña wakudiza iyi shikola, twatwesheli kukalakela amana kwetu chachiwahi.

Muchaaka cha 1955, nasumbwili Lidia, yami nahanini mpanji yachipapatishu hampinji yapapatisheweliyi nawa mwahitili yaaka yitanu nayiyedi. Akuwami aDomenico, adiña amana kwetu amawahi akwashili anyanawu ejima atanu nayedi kudiza chalala, hela chakwila ayikabishili kunfulumendi yawaFascist nawa ayishili mukaleya hadi yaaka yisatu. Lidia niyena wadiña wakeña chalala nankashi. Amutwalili muchota kapampa kasatu henohu kanda atwiteji kushimwina kwitala nikwitala. Chimwahitili yaaka yitanu nachimu kufuma hitwadisumbwili, twavweli mwanetu wawedi wejina daBeniamino. Muchaaka cha 1972 twavwalili mwana weyala mukwawu wejina daMarco. Nidi wamuzañalu muloña wejima wawu niyisaka yawu anakumukalakela Yehova neyena.

Kutwalekahu Nakudikita Mumudimu waYehova

Hampinji yinakalakeleleña amakwawu namuzañalu, nahitili muyuma yayivulu chikupu yinanukaña niyinu mpinji. Chakutalilahu, kukutachika kwayaaka yamu 1980, akuwami asonekeli mukanda kudi kajiña mpata wadiña hetanda mwituña daItaly wejina daSandro Pertini. Muchiyulu chawaFascist, wejima wawu ayihañilili kuchitutu chaVentotene, kwakasilileñawu antu amweneñawu nawu diwu adiña nakuzuñañesha nfulumendi. Akuwami alombeli nawu ahanjeki nakajiña mpata kulonda amushimwini. Chayitejeluwu, twayili hamu nawakuwami, nawa atutambwilili chachiwahi, dichi twahayamini. Kajiña mpata wayitambwilili akuwami chiwahi nakuyikubata. Kuhiñahu, twahanjekeli hayuma yitwakuhwelela nawa twamwinkeli nyikanda.

Muchaaka cha 1991, hanyima yakukalakala hadi yaaka 44 mumudimu wawunkoñi wakwenda, nalekeli mudimu wamuñinza, nendeleli yipompelu yejima muItaly. Hadi yaaka yiwana, nakalakeli mudimu wawunkoñi wakutala Itala daKupompelamu nakushika nimpinji yinalekeli hamuloña wayikatu yamaneni. Hela chochu, namusakililaña Yehova haluwi lwindi lwabadika, nawa niyinu mpinji nichidi mumudimu wampinji yejima. Nazataña nakushika hakumina ñovu yami mudimu wakushimwina nikutañisha nsañu yayiwahi, nawa chayinu mpinji kudi antu inadizishaña Bayibolu. Amana kwetu achidi kuhosha nawu neyi nihana mpanji “nayihanaña” neyena chikupu. Namusakililaña Yehova nami nichidi nañovu hela chakwila nashinakaja dehi.

Kuwansi nachinineña chikupu kufwa, ilaña chinadiza nsañu yalala yamuBayibolu yankwasha kwikala nakuchiñeja kwawumi wahaya nyaka, dikwila nawu ‘wumi wawuvulu,’ neyi chawuteneniyi Yesu. (Yow. 10:10) Ichi dichihandilu chinakutalila, wumi wawuwahi wakuwunda, wakiñewa, nimuzañalu, ninkisu yayivulu yakufuma kudi Yehova. Kalemesha kejima kashiki kudi Nleñi yetu, wukweti ijina ditwatiyakeshaña.—Mas. 83:18.

[Mapu wudi hefu 22, 23]

(Neyi munakukeña kumona ntanjikilu yejima talenu mumukanda)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

River Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Mwevulu wudi hefu 22]

Hitwayileña kushikola yaGileyadi

[Mwevulu wudi hefu 22]

NaGiuseppe kushikola yaGileyadi

[Mwevulu wudi hefu 23]

Ifuku ditwadisumbwileña

[Mwevulu wudi hefu 23]

Nashakami nañodami inakeña hadi yaaka yakubadika ha 55