Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Chalumbuluka Kwikala Nawatubiña Atanu Nayedi, Niatulamba Atanu Nasatu Makonu

Chalumbuluka Kwikala Nawatubiña Atanu Nayedi, Niatulamba Atanu Nasatu Makonu

Chalumbuluka Kwikala Nawatubiña Atanu Nayedi, Niatulamba Atanu Nasatu Makonu

“Twakayinyamwina atubiña atanu nayedi, niatulamba atanu nasatu.”—MIKA 5:5.

MUNATELI KWAKULA?

Indi Hezekiya, Isaya, Mika, niatulamba amuYerusalema ekalili ñahi atubiña amawahi muchaaka cha 800 B.C.E.?

Anyi emenañaku atubiña atanu nayedi nitulamba atuna nasatu makonu? Nawa munjilanyi?

Chumanyi chalema chimwatela kwila kulonda mwikali adiloñesha hakulukuka kwejima kwakalukukawu antu jaNzambi?

1. Muloñadi kafuta kakasiluwu aSiriya nawaIsarela chikabulili kuzatika?

 HAKACHI kachaaka cha 762 B.C.E. na 759 B.C.E., mwanta wawaIsarela nimwanta wawaSiriya ashimwini nawu akalwa njita naWanta wawaYuda. Chumanyi chafwilileñawu? Afwilileña kukuchika Yerusalema nakumufumisha Mwanta Ahazi hetanda kulonda asinsishuhu muntu wacheñi, hadaha wabulili kwikala wamuchisaka chaMwanta Davidi. (Isa. 7:5, 6) Mwanta wawaIsarela watela welukili chiwahi chumichi. Yehova washimwini nindi antu amuchisaka chaDavidi diwu akaswana hetanda Dindi haya nyaka nawa yuma yonsu yakanañayi Nzambi yashikijewaña.—Yosh. 23:14; 2 Sam. 7:16.

2-4. Lumbululenu chashikijeweli Isaya 7:14, 16 (a) mu 800 B.C.E. (b) muyaaka nkulakaji yakusambila C.E.

2 Hakusambila kafuta kakasili aSiriya nawaIsarela kamwekeni neyi kakuzatika. Munjita yimu yalwiluwu, amashidika aMwanta Ahazi 120,000 ayijilumwini. Maseya, “mwana kamwanta,” amujahili (2 Kushi. 28:6, 7) Hela chochu, Yehova wamweneña chuma chamwekeneña. Yehova wanukili chikaninu chamukaniniyi Davidi, dichi watemesheli kaprofwetu Isaya namazu akukolesha.

3 Isaya nindi: ‘Tiyenu, mujiki wakabaaba ivumu, wakavwala mwana weyala, wakamutumba ijina dindi nindi Emanuweli. Hakelayi owu mwana wuchidi kanda eluki nikuleka yatama nikutonda yayiwahi, ituñodu dikweti anyanta ayedi iwatiya kumuchima bwi-i aSiriya nawaIsarela akadishiya damukunkulu.’ (Isa. 7:14, 16) Chibalu chatachi chaniwu wuprofwetu chahosha nankashi hakuvwalika kwaMesiya, nawa dimu. (Mat. 1:23) Hela chochu, chineli awa “anyanta ayedi,” mwanta wawaSiriya nimwanta wawaIsarela alekeli kuyitiyisha aYuda woma muyaaka nkulakaji yakusambila C.E., wuprofwetu wahosha hadi Emanuweli watela washikijeweli mumafuku aIsaya.

4 Hashimbwili wanyi kufuma habidikiliyi Isaya awa mazu alema, ñodindi wabaabili ivumu nakuvwala mwana weyala atumbiluwu nawu Maheri-shalali-hashi-bazi. Chamwekana neyi iwu mwana diyi “Emanuweli” wateneniyi Isaya. * Kushankulu, nkemba amutumbileña ijina hakuvwalika, hadaha dakwanakana nachu chuma chimu chalema chamwekeni, ilaña anvwali niantaña jindi amuteneneña ijina dacheñi. (2 Sam. 12:24, 25) Kwosi wunsahu wamwekeshaña nawu Yesu amuteneneña nawu Emanuweli.—Tañenu Isaya 7:14; 8:3, 4.

5. Indi Mwanta Ahazi wafuukwili ñahi mwawusupi?

5 Hampinji yayitiyishileñawu aYuda woma kudi aIsarela niaSiriya, munza wukwawu wawamashidika añovu niwena wafwilileña kulukuka iwu munza. Iwu wadiña wanta wawaAshuri wasweja ñovu. Kwesekeja naIsaya 8:3, 4, Ashuri ‘wapupili maheta amuDamakasa nimuSamariya’ henohu kanda yalukuki wanta wawaYuda wakukabeta kambwela. Chatela yakuhweleli mazu aNzambi ahosheliyi kuhitila mudi kaprofwetu Isaya, Ahazi wabulili chikuhwelelu muwusupi windi wadikasili hamu nawaAshuri, chumichi chakojejeli aYuda kuyandilamu. (2 Anya. 16:7-10) Ahazi wadiña kabiña watama nankashi wawaYuda. Tunateli kudihula netu, ‘Neyi inakufuukulahu yuma yalema, komana namukuhwelelaña Nzambi tahindi antu?’—Yish. 3:5, 6.

KABIÑA WAMUHA WELILI YUMA MUNJILA YABUKAKU

6. Chiyuulu chaAhazi chambukiluku ñahi nachiyuulu chaHezekiya.

6 Ahazi wafwili mu 746 B.C.E., nawa mwanindi Hezekiya diyi waswanini wanta wawaYuda ekalili atuzweñi nawa alekeli kudifukula kudi Yehova. Iwu mwanta wakansi chaswaniniyi hawanta yumanyi yalemesheliyi? Komana wafwilileña kuleta maheta muYuda? Inehi. Hezekiya walemesheli yuma yakuspiritu nawa wadiña kambiña watelela waniwu munza. Tachi wafuntishili kudifuukula kwalala nikukwasha antu amumunza kwikala nawulunda wawuwahi naYehova. Chelukiliyi chuma chakeñeleña Nzambi nidi yeli, Hezekiya wazatilumu chakadi kumba mpinji. Hezekiya wekala chakutalilahu chachiwahi kudi etu.—2 Kushi. 29:1-19.

7. Muloñadi Alevi chiyakeñekelaña kuyikwasha kudi mwanta wamuha?

7 Alevi azatili mudimu weneni chikupu hamudimu walema wakufuntisha kudifuukula kwalala. Dichi Hezekiya wahumañeni nawaAlevi nakuyileja nindi wukuyikwasha. Fwikijenu Alevi ashinshika adiña hakuna kubulakana chadililuwu madilu amuzañalu chatiyiluwu mwanta hakuhosha nindi: “Yehova nayitondi dehi, nindi mwimanaña kumesu indi, mumukalakelaña.” (2 Kushi. 29:11) Eñañi, Alevi adiña namudimu weneni wakutiyakesha kudifukula kwalala!

8. Yumanyi yeliliyi Hezekiya hakwila yayikwashi antu atachiki cheñi kudifukula kudi Yehova, nawa yumanyi yafuminumu?

8 Hezekiya watambikili aYudeya niIsarela ejima kwinza nakwanakana chidika cheneni chaPaseka, kuhiñahu halondeleli Chawija chaMankendi Akadi Iluñi chamafuku atanu nayedi. Antu adiluñishili chikupu ichi chawija chakwila anuñililuku mafuku atanu nayedi. Bayibolu yashimuna nawu: “MuYerusalema mwadiñi kuluña kwakweni, muloña kufumisha hamafuku adiñiyi Solomoni mwana kaDavidi mwanta wawaIsarela, hiyamweni chenochu muYerusalemaku.” (2 Kushi. 30:25, 26) Ichi chawija chakwanakana yuma yakuspiritu chakolesheli antu ejima. Hamukanda wa 2 Kushindulula 31:1, twatañaña nawu: “Chamanishiluwu kwila yumiyi yejima, . . . hiyakuya nakuhumona tuposhi twakupeshela, nakutema ninyiyombu, hiyakuhumona yinañanaña natumeña.” A Yuda atachikili kufunta kudi Yehova. Ichi chayikwashili kwikala adiloñesha kulonda akashindi kukala kwadiña kumbidi.

MWANTA WELUKILI KUKALA KWENJILEÑA

9. (a) Indi kafuta kakwatiluwu aIsarela akikañesheli ñahi? (b) Chumanyi chakoñeliyi Senakeribi muYuda hakusambila?

9 Neyi chochahosheli Isaya, aAshuri ashindili wanta wawaIsarela wakukabeta kaluwunda nakutwala antu muwuduñu, dichi akañesheli kafuta kawaIsarela kakukeña kushahu mwanta wacheñi hetanda daDavidi. Indi kafuta kakwatiluwu aAshuri kazatikili? Haniyi mpinji aAshuri atachikili kulukuka aYuda. “Mumwaka wamwanta Hezekiya wekumi nakawana mwanta wakuAshuri Senakeribi wenjili nakwasa nyikala yawaYuda yamapwembu yejima, nakuyitambula.” Senakeribi washindili nyikala 46 yawaYuda yejima. Toñojokenu chimwadi kutiya neyi mwashakamineña muYerusalema hayina mpinji. Nyikala yamuYuda atachikili kuyitambula kudi amashidika awaAshuri enjileña nakushinda.—2 Anya. 18:13.

10. Muloñadi nsona yaMika 5:5, 6 chiyamukolesheleli Hezekiya?

10 Dichi, Hezekiya welukili wubanji wadiña kumbidi, ilaña hanyakashanini kulomba wukwashu kudi munza wawusenji neyi cheliliyi tata yindi Ahazi wabulili kashinshiku, Hezekiya wamukuhweleleli Yehova. (2 Kushi. 28:20, 21) Watela welukili mazu akaprofwetu Mika, mulundanindi washimwineñahu dehi hadi aAshuri nindi: “Hakenzawu aAshuri, . . . twakayinyamwina atubiña atanu nayedi, niatulamba atanu nasatu. Wena akakisañana ituña dawaAshuri nampoku yakabali.” (Mika 5:5, 6) Chakadi nikujina, awa mazu onenawu atela amukolesheli Hezekiya, muloña amwekeshaña nawu amashidika abadika akanyamukila aAshuri nawa ayilumbu akayishinda chikupu.

11. Mpinjinyi yikashikijewa wuprofwetu wahoshaña hadi atubiña atanu nayedi niatulamba atanu nasatu munjila yalema?

11 Wuprofwetu wakutena atubiña atanu nayedi niatulamba atanu nasatu washikijeweli katachi munjila yalema, hanyima yakuvwalika kwaYesu ‘nyuuli wamuIsarela; kumwekamweka kwindi kwakufumisha kushankulu.’ (Tañenu Mika 5:1, 2.) Chumichi chakamwekana hampinji yekala ambañu aYehova anayifwishi mutentu kudi ayilumbu adi neyi “aAshuri” amakonu. Yehova wukazatisha amashidika amu adihi akalombolawu kudi Mwanindi hakushinda ayilumbu jindi? Tukuyiluka kumbidi. Ilaña tusambilenu kushinshika hayuma yitwatela kudizila kuchuma chakoñeliyi Hezekiya hampinji yayilukukiluwu kudi ayilumbu jawu aAshuri.

HEZEKIYA WALONDELELI NJILA YAYIWAHI

12. Yumanyi yeliliyi Hezekiya niantu adiñayi nawu hakwila akiñi antu jaNzambi?

12 Mpinji yejima Yehova wakeñaña kutwilila yuma yitwakañanyaña kwila etu aweni, ilaña wakeñaña nindi tuzati hakumina ñovu yetu. Hezekiya wakwatili mpuña ‘nawatulamba twindi niayilobu jindi,’ nawa wonsu wawu afukwiluhu ‘kujika menji akutuseloki twadiñi kunsembwa yamukala . . . Kuhiñahu Hezekiya hakudikwatisha hakutuñulula cheñi mpwembu yejima hakuyilehesha yishika nikutuposhi, hakutuña nimpwembu yikwawu yakuma hanzi, . . . hakwila niyitwa ninkebu jajivulu.’ (2 Kushi. 32:3-5) Hakwila yakiñi nikubiña antu Jindi hayina mpinji, Yehova wazatishili amayala añovu amavulu adi neyi Hezekiya, atulamba, niatuprofwetu ashinshika.

13. Chumanyi chalema chakoñeliyi Hezekiya chakwashili antu jindi adiloñeshi kutalisha hakulukuka kwenjileña kumbidi? Lumbululenu.

13 Chuma chikwawu chakoñeliyi Hezekiya chadiña chalema kubadika kujika menji hela kukolesha mpwembu jamusumba. Hakwikala kabiña washa muchima hadi antu, Hezekiya wapompesheli antu nakuyikolesha namazu akwila nawu: “Dikwatishenu, mwakomiki chacheni, bayi mutiya woma, hela kuhayama mwanta wakuAshuri . . . , Muloña wudi nanetu nabadiki wudi nayena. Kudi yena kudi chikasa chawuntu kudetu, kudi Yehova Nzambi yetu wakutukwashaku, wakutwasila njita jetu.” Awa mazu akoleshaña chikupu chikuhwelelu chetu akwila nawu Yehova wukalwilaku antu jindi! A Yudeya chatiyiluwu mwenimu “Hiyakushindamena hamazu amwanta wawaYuda Hezekiya.” Ilukenu nenu ‘mazu aHezekiya’ akolesheli antu. Hezekiya, atulamba niayilobu jindi kushilahu nikaprofwetu Mika niIsaya, adiña atubiña amawahi, neyi chashimwineñahu dehi Yehova kuhitila mudi kaprofwetu kindi.—2 Kushi. 32:7, 8; tañenu Mika 5:5, 6.

14. Chumanyi cheliliyi Rabishake, nawa antu elilidi?

14 Mwanta wawaAshuri wateekeleli iteeku kuLakishi kukabeta kambwela kakumujika waYerusalema. Kufuma kuna kwatekeleliyi watemesheli atuñanda asatu nakuyileja antu amumusumba nindi aleki kuzuña. Ntemesha yindi Rabishake wazatishili tufuta twashiyashana. Wahosheli mwidimi dawaYudeya, nakuyileja antu nindi amufutuki mwanta kulonda ovwahila aAshuri, nakuyidimba nindi wakayitwala kwituña kwakadiluñishañawu chihandilu chachiwahi. (Tañenu 2 Anyanta 18:31, 32.) Kuhiñahu Rabishake wahosheli nezu dañovu nindi neyi chochakañenyi anzambi amunyuza kukiña antu jawu, dichi Yehova hakatwesha kuyipulwisha aYudeya kudi aAshuruku. Hamuloña wakwila antu adiña ababala hiyakuhweleli ana mazu akutwambaku, dichi chelañawu niambuña Yehova makonu.—Tañenu 2 Anyanta 18:35, 36.

15. Yumanyi yateleli kwilawu antu amuYerusalema, nawa Yehova wapulwishili ñahi musumba?

15 Chakadi nikujina Hezekiya wahilili, ilaña chatela yakeñi wukwashu kwituña dacheñi, watambikili kaprofwetu Isaya. Isaya wamulejeli Hezekiya nindi: “[Senakeribi] Hakenza kumukala wunuku, hakaasaku nsewuku.” (2 Anya. 19:32) Antu amuYerusalema ateleleli kwikala akola. Muloña Yehova wukayilwila aYuda. Nawa wayilwilili! “Hawufuku owu kañelu kaYehova hakwidika, hakutapa antu makombakaji nkulakaji, namakombakaji makumi atanu nasatu, namakombakaji atanu muchilombu chawaAshuri.” (2 Anya. 19:35) Yuda amupulwishili bayi neyi hamuloña wakwila Hezekiya womishili tupila twamenji mumusumba hela kuhitila mukutuña mpwembu jakolaku, ilaña Nzambi diyi wayilwililili.

CHITWATELA KUDIZILAKU MAKONU

16. Anyi makonu anakwimenaku (a) antu amuYerusalema (b) “aAshuri” (c) atubiña atanu nayedi niatulamba atanu nasatu?

16 Wuprofwetu wahosha hadi atubiña atuna nayedi niatulamba atanu nasatu wunakushikijewa nankashi makonu. Antu amuYerusalema wakushankulu ayilukilili kudi aAshuri. Kumbidi antu jaYehova akamwekana neyi adana wakuyamwina, akayilukuka kudi “aAshuri” amunanu mafuku akafwila kuyijilumuna ejima chikupu. Nsona yahosha haniku kulukuka nawu hikulukuka ‘kwaGogi wamwituña daMagogi’ nikulukuka ‘kwamwanta wakukabeta kakuchimunswa’ “nianyanta ankanu ahanu hamaseki.” (Ezek. 38:2, 10-13; Dan. 11:40, 44, 45; Chim. 17:14; 19:19) Komana iku hikulukuka kwashiyashana? Tweluka wanyi. Hadaha Bayibolu yinakushimuna kulukuka kwokumu kuzatisha majina ashiyashana. ‘Amashidika amu adihi’ atenawu muwuprofwetu waMika akanyamunawu kudi Yehova hakujilumuna iwu chilumbu wachinchika atenañawu nawu “aAshuri”? Ambukaku chikupu, “atubiña atanu nayedi, niatulamba atanu nasatu.” (Mika 5:5) Atubiña niatulamba hiyaeluda amuchipompelu. (1 Pet. 5:2) Makonu Yehova nakuzatisha eluda ashinshika hakubiña nyikoku yindi yakeñayi, nikukolesha antu jindi kulonda akomika chakayilukukawu kudi “aAshuri” amakonu. * Wuprofwetu waMika wahosha nawu wena ‘akabiña ituña dawaAshuri nampoku yakabali.’ (Mika 5:6) Eñañi, ‘hayitwa yawu yanjita,’ hekala ‘nimpoku yaspiritu yakabali,’ dodu Izu daNzambi.—2 Kor. 10:4; Efwes. 6:17.

17. Yumanyi yiwana yatela kudizawu aeluda kunsañu yitunadizi?

17 Aeluda anakutaña chinu chibaaba anateli kudizilaku yuma yayiwahi kuniyi nsañu yitunadizi: (1) Njila yayiwahi yitwatela kulondela hakwila twikali adiloñesha kutalisha hakulukuka kunakwinza ‘kwaaAshuri’ yidi yakukolesha chikuhwelelu chetu mudi Nzambi nikukwasha amana kwetu eleña mwomumu. (2) Hampanji yikalukukawu “aAshuri,” aeluda atela kukuhwelela chikupu nawu Yehova wukatupulwisha. (3) Hayina mpinji, wunlomboli wutwatambwilaña mukuloñesha kwaYehova wakutupulwisha, antu akawumonaña neyi hiwukatukwashaku. Wonsu wetu twatela kwikala adiloñesha kwovwahila nshimbi yidi yejima yinakutulejawu, hela neyi antu anakuyimona neyi yayiwahi hela nehi. (4) Ayinu diyi mpinji yatelawu antu kuhimpa yitoñojoka yawu neyi akuhwelela mukutaña shikola yakumujima, maheta, hela munfulumendi yawantu. Aeluda atela kwikala adiloñesha kulonda akwasheña antu ejima anakwikala nachikuhwelelu chazeya.

18. Indi kutoñojoka haniyi nsañu kukatukwasha ñahi kumbidi?

18 Mpinji yikashika yikamwekanawu ambuña aNzambi makonu neyi adana wakuyikwasha neyi chadiñawu aYudeya akuchikililuwu muYerusalema mumafuku aHezekiya. Hampinji yikamwekana chumichi, mazu aHezekiya atela kutukwasha kukolesha chikuhwelelu chetu. Twanukenuña netu kudi ayilumbu ‘kudi chikasa chawuntu kudetu, kudi Yehova Nzambi yetu wakutukwashaku, wakatulwila njita jetu.’—2 Kushi. 32:8.

[Tumazu twaheshina]

^ Izu dachiHeberu dabalumunawu haIsaya 7:14 nawu “mujiki” dinateli cheñi kutalisha kudi mumbanda wasumbuka. Dichi, izu dodimu datalisha kudi ñoda Isaya nikudi mujiki kaYudeya Mariya.

^ Naambala 7 kakavulu ayizatishaña muNsona kulonda kumwekesha naambala yawanina. Naambala 8 (yinasompoki 7 nanaambala yimu) mpinji yikwawu yemenañaku yuma yayivulu.

[Malwihu aKuzatisha haKudiza]

[Mwevulu wudi hefu 18]

Mazu aHezekiya akolesheli antu (Talenu maparakalafu 12, 13)