Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

‘Ichi Chatela Kwikala Chanukishu Chenu’

‘Ichi Chatela Kwikala Chanukishu Chenu’

‘Ichi Chatela Kwikala Chanukishu Chenu’

“Ifuku denodu dakekali ifuku denu dakwanukisha nachu, mwakadihembaña nakudiilamu chawija chaYehova.”—KWID. 12:14.

MUNATELI KULUMBULULA?

Yumanyi yelileñawu aIsarela muEjipitu hakuloñesha nikwanakana Paseka yatachi?

Mpinjinyi yadiiliyi Yesu nawapostolu indi Paseka yakukumishaku, nawa chumanyi chamwekeni hadodina ifuku?

Yumanyi yalema yitwadizilaña kunsañu yahosha haPaseka yatachi niyekala mumukanda waKwidika?

1, 2. Ifukwinyi dakwanakana datela kulemeshawu akwaKristu ejima, nawa muloñadi?

 NEYI mutoñojoka hamafuku akwanakana, ifukwinyi dimwashikenaña kwanuka? Muntu wudi mumaluwi nateli kuhosha nindi, “Ifuku ditwadisumbwili.” Ilaña amakwawu, anateli kwanuka ifuku danakanañawu antu ejima chidika chalema, didi neyi ifuku dakuulikili ituña dawu. Komana mweluka chawija chanakanañawu antu ejima mukaayi kubadika hadi yaaka 3,500 yinahituhu?

2 Chidika chenichi, hiPaseka. Atachikili kuchanakana muloña diyi mpinji yafuminuwu aIsarela akushankulu muwuduñu muEjipitu. Ichi chidika chatela kwikala chalema nankashi kudenu. Muloñadi? Muloña chakundama kuyuma yalema nankashi muchihandilu chenu. Hela chochu, ‘munateli kutoñojoka nenu, aYudeya diwu anakanaña Paseka, dichi ami hinidi kaYudeyaku. Muloñadi chinatela kushila maana kunidi ifuku?’ Tunateli kuwana ñakwilu munawa mazu alema akwila nawu: “Paseka yetu yanajahuwu dehi diyi Kristu.” (1 Kor. 5:7) Hakwila twiluki kulema kwaniyi nsañu yalala, twatela tusambili kwiluka Paseka yawaYudeya nawa twatela kuyiluka kuhitila mulushimbi lwayinkawu akwaKristu ejima.

MULOÑADI CHIKWEKALILA PASEKA?

3, 4. Chumanyi chaleñeleli kwikali Paseka yatachi?

3 Antu amavulu mukaayi kejima abula kwikala aYudeya eluka chidika chatenañawu nawu Paseka yatachi. Hadaha atañahu dehi nsañu yamuBayibolu yekala mumukanda waKwidika, hela atiyahu dehi iyi nsañu indi kwiji atalahu dehi muvwimbimbi wamwekeshaña ichi chidika.

4 Hampinji yadiñawu aIsarela muwuduñu muEjipitu hayaaka yayivulu Yehova wamutemesheli Mosi nimana kwindi Aroni, nakumuleja Fwaro nawu yayumbuku antu Jindi. Ona nyuuli wamuEjipitu wadinkeli wanta wakaanini kuyumbaku aIsarela, dichi Yehova watemesheli yipupu yashiyashana mukulondashana mwituña dejima. Nkumininaku, Nzambi watemesheli chipupu chamwikumi chajahili awedi amuEjipitu, ichi chipupu chamuleñeleli Fwaro kuyumbaku.—Kwid. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.

5. A Isarela ateleleli kwiladi hakwila adiloñeshi kufuma muwunduñu? (Talenu mwevulu wakutachikilahu.)

5 A Isarela ateleleli kwiladi henohu kanda ayumbuku? Mwadiña muchaaka cha 1513 B.C.E., mukakweji kaAbib, kateneneñawu nawu Nisani. Kwesekeja nakalenda yawaHeberu kakweji watachi amuteneneña nawu Abib, ilaña aIsarela chafuminuwu muwuduñu muBabiloni, atachikili kukitena nawu Nisani. Muchinu chibaaba tukuzatisha ijina daNisani. Nzambi washimwini nindi hefuku damwikumi danaka kakweji, aIsarela ateleleli kutachika kudiloñesha kulonda alondeli nshimbi jaNisani 14. Ifuku denidi datachikileña hakuhuma kwetañwa muloña mafuku awaHeberu atachikileña namelela nakushika cheñi ifuku dikwawu hakuhuma kwetañwa. HaNisani 14, chisaka chidi chejima chajahili mukoku (hela mpembi) wachizamba nawa asampwili mashi kuyipamba yakuchinsu, nihachipamba chahewulu kumatala. (Kwid. 12:3-7, 22, 23) Chisaka chadiili mwana kamukoku wakutunjika kukesi hamu namankendi akadi iluñi nimafu alula. Kañelu kaNzambi kahitili mwituña nakutapa anyana awedi amuEjipitu, ilaña aIsarela ovwahila ayikiñili nawa ayifumishili muwunduñu.—Kwid. 12:8-13, 29-32.

6. Antu jaNzambi amweneña ñahi Paseka chimwahitili mpinji?

6 Ichi dichuma chamwekeni, nawa aIsarela ateleleli kutwalekahu nakwanuka ifuku dafuminuwu muwuduñu. Nzambi wayilejeli nindi: “Ifuku denodu dakekali ifuku denu dakwanukisha nachu, mwakadihembaña nakudiilamu chawija chaYehova; chanyaka yejima mwamba kavwalikilañawu anyanenu, akadihembi dakudiilamu chawija chachidika chahaya nyaka.” Kufuma hakwanakana chidika hefuku damu 14 halondeleleña cheñi chawija chamafuku atanu nayedi. Nisani 14 didadiña ifuku dadeni daPaseka, ilaña ijina dakwila nawu Paseka datalisha cheñi kumafuku atanu nasatu achawija. (Kwid. 12:14-17; Luka 22:1; Yow. 18:28; 19:14) Chidika chaPaseka chadiña chawija chakutoñola dehi chiyateleleli kwanakanawu Aheberu chaaka nichaaka.—2 Kushi. 8:13.

7. Chidikanyi chatachikiliyi Yesu hampinji yadiiluwu Paseka yakukumishaku?

7 Chineli adiña aYudeya ovwahilileña nshimbi jamwinkeluwu Mosi, Yesu niapostolu indi adiña nakwanakana Paseka hachaaka hachaaka. (Mat. 26:17-19) Ifuku dakukumishaku kwanakana Paseka, Yesu watachikili chidika chachiha, chikanakanañawu atumbanji twindi hachaaka hachaaka, dikwila nawu Kudya kwaMwanta kwaMelela. Hanu dinu, ateleleli kuchanakana ifukwinyi?

KUDYA KWAMWANTA KWAMELELA KWEKALAÑAKU, IFUKWINYI?

8. Neyi tutoñojoka hachidika chaPaseka niKudya kwaMwanta kwaMelela lwihwinyi lutwatela kudihula?

8 Chineli Yesu watachikili Kudya kwaMwanta kwaMelela hanyima yakukumisha kudya Paseka, ifuku dachawija chachiha datela kwesekana nefuku daPaseka. Hadaha, mweluka nenu kalenda yawaYudeya yakwanakana Paseka yamakonu yambukaku nefuku dimu hela mafuku amavulu nefuku ditwanakanaña kufwa kwaKristu. Muloñadi chiyambukilawu? Tunateli kuwana ñakwilu munshimbi jayinkeluwu aIsarela kudi Nzambi. Hanyima yakuhosha nindi ‘antu ejima amuchipompelu chawaIsarela akajahi’ mwana kamukoku, Mosi washimwini chikupu mpinji yateleluwu kujaha haNisani 14.—Tañenu Kwidika 12:5, 6.

9. Kwesekeja naKwidika 12:6, mpinjinyi yateleluwu kujaha mwana kamukoku haPaseka? (Talenu cheñi chikasha chinakwila nawu “Mpinjinyi?”)

9 Mukanda wawaYudeya waPentateuch and Haftorahs washimuna nawu mukanda waKwidika 12:6 wahosha nawu mwana kamukoku ateleleli kumujaha nampinji ‘yamelela.’ MaBayibolu amakwawu azatisha chikupu iyi nhoshelu. MaBayibolu amakwawu kushilahu nimukanda wawaYudeya waTanakh washimuna nawu nampinji “yakabwidibwidi.” MaBayibolu amakwawu ashimuna cheñi nawu “nawufuku” “hamelela neyi hikukwiyila” hela neyi mutena “wunaholoki dehi.” Dichi mwana kamukoku ateleleli kumujaha hanyima yakuhuma kwetañwa henohu kuchidi kutooka, hakutachika kwaNisani 14.

10. Kwesekeja nachahoshañawu antu amakwawu mpinjinyi yajahileñawu mwana kamukoku nawa lwihwinyi lwehulañawu haniyi nsañu?

10 Chimwahitili mpinji, aYudeya amakwawu atoñojokeleña nawu hatela hahitili maora amavulu hakwila ajahi anyana kanyikoku ejima aleteleñawu hatembeli. Dichi elukili nawu mukanda waKwidika 12:6 wahosheleña hakumana kwaNisani 14, neyi mutena hiwukulembalemba (namelela) nihakuhuma kwetañwa. Neyi mwana kamukoku amujahileña namelela, hanu dinu Paseka ayidiileña nampinjinyi? Nkuluñaña munsañu yanyaka yawaYudeya wejina daJonathan Klawans, wasonekeli nindi: ‘Ifuku dadiha datachikaña neyi mutena hiwukuhuma, dichi mulambu awulambwileña hefuku da 14 ilaña Paseka yatachikileña nawa ayidiileña hefuku da 15, hela chakwila ndonda yanawa mafuku ayishimuna jiika wanyi mumukanda waKwidika.’ Wasonekeli cheñi nindi: ‘Munyikanda yawaYudeya . . . himwekalahu ninsañu yatela kutuleja chadiileñawu chidika chaPaseka henohu Tembeli kanda ayijilumunuku’ muchaaka cha 70 C.E.

11. (a) Yumanyi yamumwekeneni Yesu hefuku daPaseka 33 C.E.? (b) Muloñadi ifuku daNisani 15 33 C.E. chaditenenañawu nawu Sabata “yalema”? (Talenu tumazu twaheshina.)

11 Dichi tunateli kwihula netu, Indi Paseka yadiñaku mu 33 C.E. ayidiili mpinjinyi? Eñañi, ifuku daNisani 13 chidashikili kwakwihi, ‘ifuku dajahileñawu mwana kamukoku wahapaseka,’ Kristu wamulejeli Petulu niYowanu nindi: “Yenu mutuloñesheli paseka, twakadyi.” (Luka 22:7, 8) ‘Mpinji yashikili,’ yakudya Paseka, hanyima yakuhuma kwetañwa haNisani 14, haChiwana nampinji yamelela. Yesu wadiili ichi chawija nawapostolu indi, kuhiñahu watachikili Kudya kwaMwanta kwaMelela. (Luka 22:14, 15) Hawufuku wowumu amukwatili nakumusompesha. Yesu amupopeleli hamutondu haNisani 14 namwaana, nawa chikwelili melela wafwili. (Yow. 19:14) Dichi ‘Kristu Paseka yetu yajahiluwu dehi’ wafwili hefuku dodimu dajahiluwu mwana kamukoku wahaPaseka. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Yesu amujikili henohu ifuku daNisani 15 kanda ditachiki. *Lev. 23:5-7; Luka 23:54.

CHANUKISHU CHALEMENADI KUDI ENU?

12, 13. Indi anyana kawaYudeya niwena adiña nakwanakana ñahi chidika chaPaseka?

12 Tutoñojokenu hayuma yamwekeni muEjipitu. Mosi wahosheli nindi kumbidi, antu jaNzambi akahembaña Paseka; yakekala chidika chawu “haya nyaka.” Chineli anyana niwena ayileña kuchawija chahachaaka, enhwileña anvwali jawu mwatalishili chidika chenichi. (Tañenu Kwidika 12:24-27; Kuhit. 6:20-23) Dichi, Paseka yadiña ‘chanukishu’ chateleleli kudizilaku anyana.—Kwid. 12:14.

13 Chakulili makiñu amaha, anvwali atwalekeluhu nakudizisha anyanawu yuma yalema kutalisha haPaseka. Ayidizishileña nawu Yehova wakiñaña akwakudifukula indi. Anyana ayidizishileña nawu Nzambi hekala wakulumbishaku. Yehova wekala kwoku, hiNzambi wamumi wakamenaña antu jindi nawa wayikiñaña. Wamwekesheli nindi wakamenaña hampinji yakiñiliyi anyana awedi awaIsarela “hatapiliyi aEjipitu.” Ilaña wapulwishili anyanawu awedi.

14. Anvwali akwaKristu anateli kuzatisha nsañu yahosha haPaseka hakukwasha anyanawu eluki chumanyi?

14 Anvwali akwaKristu makonu hiyalejaña anyanawu awamayala niawambanda mwatalisha Paseka hachaaka hachaakaku. Komana mwadizishaña anyanenu iyi nsañu yalema yakwila nawu, Nzambi wakiñaña antu jindi? Mwayilejaña chimwakuhwelela chikupu nenu nimakonu Yehova Wakiñaña antu jindi? (Mas 27:11; Isa 12:2) Komana mwelaña mwenimu, munjila yayiwahi yakuhanjeka hamu nawanyanenu chatela muyilejeña neyi kwiji munakuhana mpanji? Zatenu nañovu kulonda mudizisheña chisaka chenu iyi nsañu hakwila chisweji kumukuhwelela Yehova.

15, 16. Munateli kuhanjeka hansañu yahosha haPaseka niyekala mumukanda waKwidika nakukonkomwena hachumanyi kutalisha hadi Yehova?

15 Bayi neyi kuPaseka twadizilañaku hohu nawu Yehova wukweti ñovu yakukiña antu jinduku. Ilaña twadizilañaku cheñi nawu wayipulwishili hampinji ‘yayifumishiliyi muEjipitu.’ Toñojokenu hachuma cheliliyi hakwila yayipulwishi. Ayilombweleña kudi chishimi chevu nichishimi chakesi. Endeli hakachi Kakaluñalwiji Kachinana chambukili menji kuchimunswa nikuchidiilu. Chazambukiluwu chiwahi, amweni menji chajilumwinuwu mashidika awaEjipitu. Kuhiñahu, aIsarela apulwishiluwu embili kamina nawu: “Nukumwimbila Yehova kamina, . . . nituwalu niakwakwendahu nayumbili mukaluñalwiji. Yehova diyi ñovu yami, diyi kamina kami, neli dehi wamwinu wami.”—Kwi 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Mas 136:11-15.

16 Neyi mukweti anyana, komana mwayidizishaña kulonda amukuhweleli Yehova nawu diyi Mukwakupulwisha? Komana anyanenu eluka nawu mwamukuhwelela kuhitila muyuma yimwahoshaña niyimwafuukulaña? Hakudifukula kwaChisaka munateli kuhanjeka nsañu yitwatañaña hansona yaKwidika tupetulu 12-15 nakukonkomwena hadi Yehova chapulwishiliyi antu jindi. Mpinji yikwawu munateli kuhanjeka hansañu yahoshaña hadi Yehova chapulwishiliyi antu jindi yekala haYililu 7:30-36 hela haDanyeli 3:16-18, 26-28. Eñañi, atwansi niakulumpi atela kukuhwelela chikupu nawu Yehova diyi Mukwakupulwisha bayi neyi wapulwishili antu kunyima hohuku. Neyi chochapulwishiliyi antu jindi mumpinji yaMosi, nikumbidi wamba katupulwisha.Tañenu 1 Atesalonika 1:9, 10.

KULONDA TWANUKEÑA

17, 18. Kutoñojoka chazatishiluwu mashi haPaseka yatachi chatwanukishaña chumanyi?

17 AkwaKristu alala hiyanakanaña Paseka yawaYudeyaku. Kwanakana kweniku kwadiña muNshimbi yamwinkeluwu Mosi, nawa etu hitwalondelaña nshimbi yamwinkeluwu Mosuku. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) Ilaña, twanakanaña chawija chikwawu, chakufwa kwaMwana kaNzambi. Hela chochu, kwekala yuma yelileñawu hakwanakana Paseka kunyima muEjipitu yitwalemesha.

18 Mashi amwana kamukoku asampwiluwu kuyipamba yakuchinsu nikuchipamba chahewulu chadiña chinjikijilu chakupulwisha antu. Makonu, hitwalambulaña nyilambu yawanyama kudi Nzambuku, chili haPaseka hela hachawija chidi chejima. Ilaña kudi mulambu walema wunateli kupulwisha antu haya nyaka. Kapostolu Pawulu wasonekeli hadi ‘chipompelu chawawedi asonekawu dehi mwiwulu.’ AkwaKristu awayishewa ayipulwishaña ‘namashi akusampula,’ aYesu. (Heb 12:23, 24) AkwaKristu achiñejaña kushakama haya nyaka hamaseki niwena akayipulwisha namashi aYesu. Mpinji yejima atela kwanukaña chikaninu chakwila nawu: “Mudi yena dimu tukweti kukuula kwanatukuuluwu namashi indi, yowu kutwanakena nyiloña yetu, mweseka maheta aluwi lwindi.”—Efwes. 1:7.

19. Chuma chamumwekeneni Yesu haPaseka chinateli kutuleñela ñahi tusweji kukuhwelela wuprofwetu?

19 Neyi ajaha mwana kamukoku wakudya haPaseka, aIsarela hiyateleleli kukotolahu ifwahaku. (Kwid. 12:46; Kuchi. 9:11, 12) Indi “Mwana kamukoku waNzambi” wahanini ifutu danyiloña niyena amukotweli tahindi, nehi? (Yow. 1:29) Amupopeleli hamutondu hamu nawambanji, wumu iku mukwawu iku. Dichi aYudeya amulombeli Pilatu kulonda akotoli mafwaha awamayala apopeleluwu. Akeñeleña nawu afwi swayi kulonda abuli kushala hanyitondu kushika nihaNisani 15, haSabata yamafuku ayedi. Amashidika akotweli nyendu yawambanji ayedi apopeluwu, ‘ilaña chashikiluwu hadi Yesu, kumona nafwi dehi, hiyamukotweli nyenduku.’ (Yow. 19:31-34) Chumichi chesekeni nachelileñawu namwana kamukoku wahaPaseka, dikwila nawu iwu mwana kamukoku wadiña “mwevulu” wayuma yamwekeni haNisani 14, 33 C.E. (Heb. 10:1) Hela chochu, chuma chamwekeni chashikijili mazu ekala haMasamu 34:20, atuleñelaña kukuhwelela wuprofwetu.

20. Chambwinyi chekala hakachi kaPaseka niKudya kwaMwanta kwaMelela?

20 Hela chochu, hekala chaambu hakachi kaPaseka niKudya kwaMwanta kwaMelela. Yumiyi yamwekeshaña nawu Paseka yadiña nakwanakanawu aYudeya hiyadiña mwevulu wayuma yayilejeliyi Kristu atumbanji twindi nindi eleña hakwanuka kufwa kwinduku. MuEjipitu, aIsarela adiileña mbiji yamwana kamukoku bayi mashi induku. Ichi chambuka nanshimbi yayilejeliyi Yesu atumbanji twindi. Wahosheli nindi antu akayuula “muwanta waNzambi” atela kudya dinkendi nikunwa vinyu yemeneneñaku mujimba nimashi indi. Tukahanjeka chikupu haniyi nsañu muchibaaba chinalondeluhu.—Maku 14:22-25.

21. Muloñadi chichalemena kwiluka Paseka?

21 Hela chochu, tuneluki chikupu netu Paseka yadiña yalema nankashi muchihandilu chawantu jaNzambi, ninetu twadizilañaku yuma yayivulu makonu. Chineli Paseka yadiña ‘hichanukishu’ chawaYudeya, bayi akwaKristuku, etu akwaKristu twatela kuyiluka nikuhemba nsañu yalema yitwadizilañaku muloña yekala ‘muNyikanda yajila yejima yonenawu kudi Nzambi.’—2 Tim. 3:16.

[Tumazu twaheshina]

^ Ifuku dahiñileñahu hanyima yaPaseka Nisani 15, dadiña ifuku datachi daChawija chaMankendi Akadi Iluñi nawa dadiña ifuku daSabata mpinji yejima. Muchaaka cha 33, ifuku daNisani 15 dadiña cheñi ifuku datachikileña Sabata yamulungu nimulungu (Hamposu). Chineli Sabata yekalileñaku ifuku dodimu muchina chaaka, ifuku denidi aditeneneña nawu Sabata “yalema.”—Tañenu Yowanu 19:31, 42.

[Malwihu aKuzatisha haKudiza]

[Chikasha chidi hefu 19]

MPINJINYI?

Marcus Kalisch mukwakuhosha hansañu yawaYudeya wadiñaku mu 1828-1885, wasonekeli nindi: “Iyi yitoñojoka yoyimu ayilumbulula chikupu kudi Ebn Ezra [nsoneki wakuSpain wadiñaku mu 1092-1167]: ‘Tukweti mpinji jiyedi jamelela; yatachi neyi itañwa hidikuya nakuhuma. . . nawa yamuchiyedi neyi itañwa dinahumi dehi kunashali kwachejeji chinakumwekena mumavu; nawa neyi itañwa hidikuya nakuhuma hela neyi dinahumi dehi hahitaña ora yimu nijiminiti 20,’ dichi iyi nsañu yalumbululawu kushindamena hayitoñojoka yawantu yahosha cheñi hayitoñojoka yawaKaraite niaSamariya, nawa antu amavulu alondelaña yitoñojoka yeniyi. Iyi yitoñojoka yakwila nawu mwana kamukoku amujahileña hakutachika kwaNisani 14 yesekana nanshimbi yayinkeluwu aIsarela yasonekawu hamukanda waKuhituluka 16:6, hahosha nawu “paseka” ateleleli kuyanakana “hamelela, hakuholoka itañwa, hachilaaka chiwafumini muEjipitu.”—Kwid. 30:8; Kuch. 9:3-5, 11.

[Mwevulu wudi hefu 20]

Neyi munakuhanjeka haPaseka, mwatela kudizisha anyanenu kulonda eluki yumanyi? (Talenu parakalafu 14)