Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Munateli Kwikala naKukeña Kwabulaña Kukañanya?

Munateli Kwikala naKukeña Kwabulaña Kukañanya?

‘Nyizuzu [yaKukeña] yazuwaña neyi kesi, himuzuzu waYehova.’—KAM. 8:6.

1, 2. Anyi anateli kuhetelamu mukutaña nakanañachima mukanda waKamina kaSolomoni, nawa muloñadi? (Talenu mwevulu wakutachikilahu.)

‘ANAKUDITALA namuzañalu nikudikwata chiwahi kumakasa. Hinyi wunateli kukaana nindi hiyanadikeñi chikupuku?’ Eluda wayisumbwishili awa akalemba nakankaña diyi wadiña nakutoñojoka iyi nsañu. Chelili akalemba nakankaña ayi hebulu chovu-chovu nakuhañana heluña hadiña chawija, watoñojokeleña nindi: ‘Komana wuluwi wawu wukatwalekahu? Chimwakahita yaaka, akatwalekahu kudikeña tahindi kukeña kwawu kwakamana?’ Neyi eyala namumbanda adikeña chikupu, wubwambu wawu wakolaña nihampinji yinamonuwu kukukala kweneni. Muloña wakwila antu amavulu anakudiseña, chatama wanyi kwihula neyi chakwila kukeña kwalala kwekala kwoku.

2 Nimumafuku aMwanta Solomoni wamuIsarela wakushankulu, antu amavulu hiyadiña nakukeña kwalalaku. Hakuhosha hadi antu amumafuku indi abulili kashinshi, Solomoni wasonekeli nindi: “Hekombakaji dawantu namonuhu ntahi iyala wumu; ilaña hadi antu ejimowu hinamonuhu mumbandaku. Tiyenu chuma chinamoni chimu hohu, chakwila Nzambi [walala] chaleñeliyi muntu wamuleñeli woloka; ilaña awenawu anakasakasi yuma yayivulu.” (Mukwa. 7:26-29.) Muloña wakwila ambanda akumatuña  acheñi adifukwileña kudi Bayali adiña mukachi kawu, yililu yatama yaswejeli mumafuku aSolomoni chakwila chamukalilili kuwana iyala hela mumbanda wukweti yililu yayiwahi. Hela chochu, nkumbu yasonekeliyi mumukanda waKamina kaSolomoni henohu kuchidi yaaka 20 nakusoneka iyi nsañu yamwekeshaña nawu hakachi keyala namumbanda hanateli kwikala kukeña kwalala. Iyi nkumbu yamwekeshaña cheñi hatooka to-o chekala kukeña nichakumwekesha kukeña. Akwakudifukula aYehova ajiki niadisumbula atela kudiza yuma yayivulu kutalisha hakukeña kwalala kuhitila mukutaña iwu mukanda waBayibolu nakanañachima.

MUNATELI KWIKALA NAKUKEÑA KWALALA

3. Muloñadi eyala namumbanda chinateli kwikalawu nakukeña kwalala?

3 Tañenu Kamina 8:6. Nhoshelu yakwila nawu ‘muzuzu waYehova’ yazatishawu hakulumbulula kukeña yamwekeshaña nawu kukeña kwalala kwekala kwoku. Kukeña kwalala ‘himuzuzu waYehova’ muloña Yehova diyi Ntachikilu yakukeña kwamuchidiwu. Waleñeli muntu wadifwana nindi kulonda embujoleña kukeña kwindi. (Kutach. 1:26, 27) Nzambi chamuleteliyi mumbanda watachi, Evu, nakumwinka iyala watachi, Adama, mazu ahosheliyi Adama adiña ankumbu. Chakadi nikujina, Evu wadikundili chikupu naAdama, nanochu ‘chamufumishiluwu mudi iyala.’ (Kutach. 2:21-23) Chineli Yehova wayileñeli antu nawuswa wakumwekesha kukeña, eyala namumbanda anateli kwikala nakukeña kwalala nawa kwabulaña kukañanya.

4, 5. Shimunenu mukwihihisha nsañu yekala muKamina kaSolomoni.

4 Kukeña kwekala hakachi keyala namumbanda kukweti yililu yikwawu kushilahu nichililu chakuumika nakutwalekahu. Yikwawu ayimwekesha chiwahi mumukanda waKamina kaSolomoni. Iyi nsañu ayisoneka neyi nsañu yekala mutumina, nawa yahosha hakukeña kwadiña hakachi kakankaña wakumukala waShunemi nakabiña akeñeliyi. Chelili Solomoni yamukomoki iwu kankaña walubanji, amutwalili muchilombu chaSolomoni chatuñililiyi kwakwihi netempa danyivinyu dahembeleñayi iwu kankaña. Hela chochu, kufuma tuhu kumatachikilu, iwu kankaña wamwekesheli nindi wadiña wamukeña kabiña. Solomoni chafwilileñayi nindi yamusumbuli, iwu kankaña washimwini chikupu nindi wamukeñeli kabiña nankashi akeñeleñayi kusumbuka nindi. (Kam. 1:4-14) Kabiña wayili kuchilombu nawa chadiwaninuwu nankeñi yindi atachikili kudileja mazu akukeña.—Kam. 1:15–17.

5 Solomoni wamusendeli kankaña nakufunta kuYerusalema, dichi kabiña wamulondeleli kankaña. (Kam. 4:1-5, 8, 9) Kwosi mazu ahosheliyi Solomoni hela chuma cheliliyi chaletesheli ona kankaña kuleka kumukeña kabiñaku. (Kam. 6:4-7; 7:1-10) Nkumininaku, mwanta wamuumbiluku kankaña kulonda yafunti kumukala wawu. Kamina kamana namazu akankaña akufwila nindi nkeñi yindi ‘yanyakali neyi mbaala’ kulonda yenzi nakumuwana lufuchi.—Kam. 8:14.

6. Muloñadi chichakalila kwiluka anhoshi amunichi chimwenu?

6 Hela chakwila Solomoni wasonekeli chiwahi “kamina katumina,” mukanda weniwu wakala kwiluka antu adiña nakuhosha jimpanji, kudihoshesha niyilota yekala mukamina. (Kam. 1:1) Dikishonari yimu yalumbulula haBayibolu yahosha nawu, “hitwatela kusweja kusha maana hayuma yidi neyi nsañu, mpanji, chasonekawu nsañu chiyamwekeneña, niantuku.” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) Nsoneki wasonekeli wanyi majina awantu ahosheleña mpanji kulonda nsonekelu yankumbu yibuli  kuluwankana. Hela chochu, tunateli kwiluka muntu wahosheli oyu nsañu kuhitila munsañu yahosheliyi hela yamulejeluwu.

‘NHOSHELU YEYI YAKUKEÑA YINABADIKI VINYU’

7, 8. Chumanyi chitunateli kuhosha ‘hanhoshelu yakukeña’ yekala muKamina kaSolomoni? Shimunenu yakutalilahu.

7 Mukamina kaSolomoni mwenzala ‘nhoshelu yakukeña’ yadiña hakachi kakankaña nakabiña. Hela chakwila nhoshelu yamwekeshaña nshakaminu yawantu aKumusela amu yaaka 3,000 yinahituhu nawa yinateli kumwekana yawenyi kudi antañi amakonu, ilaña tunateli kwiluka chatiyileñawu awa eyala namumbanda. Chakutalilahu, kabiña wahamekeli mesu akankaña amwovu nakuyesekeja “neyi akatela.” (Kam. 1:15) Kankaña hesekejeli mesu akabiña namesu atumboluku, ilaña natumbolu twatweni. (Tañenu Kamina 5:12.) Kudi yena, mesu akabiña eyila adiña amawahi neyi tumbolu tunakuwela mumayeli.

8 Bayi neyi nhoshelu yejima yakukeña yidi mukamina yahosha hohu hakuwaha kwakumujimbaku. Shinshikenu chahosheliyi kabiña hamazu ahosheliyi kankaña. (Tañenu Kamina 4:7, 11.) Wahosheli nindi nyivumbu yakankaña ‘yavwaña neyi mpuma yawuchi.’ Muloñadi? Muloña mpuma yawuchi yatowala nawa yayiwahi nankashi kubadika wuchi wunakuhita mpepela. “Mwishina dedimi [dindi] mwekala wuchi namayeli,” dikwila nawu nhoshelu yindi yekala yakuzañalesha nawa yayiwahi neyi wuchi namayeli. Chakadi nikujina, kabiña chamulejeliyi kankaña nindi ‘wawaha mwejima, hosi ninaha watamina,’ hateneneña hohu hakuwaha kwahanjuku, chiña kuwaha kwamukachi.

9. (a) Yumanyi yabombela mukukeña kwekala hakachi kawantu adisumbula? (b) Muloñadi chichalema adisumbula kudileja nawu adikeña?

9 Bayi neyi eyala namumbanda atela kuditeja hohu nawu adisumbuli chakadi kudikeñaku. Kafwampi kukeña diyi mpanda yawuluwi wawakwaKristu. Hikukeña kwamuchidinyi kweniku? Komana hikukeña kwashindamena hanshimbi jamuBayibolu? (1 Yow. 4:8) Komana hikukeña kwakufuma hamuchima chidi neyi kwekala hakachi kawantu amuchisaka? Ntahindi hikukeña kwekala hakachi kawamabwambu alala? (Yow. 11:3) Indi kwiji hikukeña kwekala hakachi keyala namumbanda? (Yish. 5:15-20) Chakadi nikujina, kukeña kwalala nawa kwabulaña kumana kwekala hakachi kawantu adisumbula kwabombelamu kwejima kutunateni. Munateli kwiluka nenu ayikeña neyi ayimwekeshela kukeña. Chalema nankashi neyi adisumbula abulaña kwiteja yuma yelañawu hefuku hefuku yiyikañesheña kudileja nawu adikeña. Chumichi chinateli kuyileñela kwikala nawuluwi wakola nawa wamuzañalu. Muyisemwa mwakeñelañawu muntu wakusumbuka nindi chakwila eyala namumbanda hiyadilukañaku sampu niifuku dachawija, neyi eluka nawu atela kudileja nawu adikeña, chumichi chinateli kukolesha wuluwi wawu.

10. Eyala namumbanda neyi anukaña mpinji yadiluñishileñawu, chumichi chinateli kuyikwasha ñahi?

10 Antu adisumbula neyi adilejaña nawu adikeña, chumichi chikuyikwasha chikupu. Mwanta Solomoni wamukanini kankaña wakuShulami nindi wukumwilila “yibaaba yawuru yakusha mota jasiliva.” Wamuhamekeli chikupu nakuhosha nindi wadiña ‘wamuwahi neyi kakweji, kutooka neyi itañwa.’ (Kam. 1:9-11; 6:10) Ilaña iwu kankaña watwelekeluhu kumukeña nkeñi yindi kabiña. Chumanyi chamukwashili hampinji yaambukiluwu? Watuleja nanawa mazu. (Tañenu Kamina 1:2, 3.) Wanukileña ‘mazu akukeña’ amulejeleñayi kabiña. Iwu kankaña  wamweneña mazu wenawa nindi ‘amawahi kubadika vinyu’ yaleñelaña muchima wamuntu kuzañalala, nawa ijina dindi dadiña nakumutiyisha kuwaha neyi ‘manji evumba dadiwahi anahuñunwinuwu’ hamutu. (Mas. 23:5; 104:15) Mwamweni, neyi eyala namumbanda anuka mpinji yadiluñishileñawu chumichi chinateli kuyikwasha kutwalekahu kudikeña. Chalema nankashi kudi antu adisumbula kudilejaña mazu akukeña!

BAYI MUTONESHA KUKEÑAKU, “CHIÑA HANAWAHI”

11. Indi akwaKristu ajiki anateli kudizilaku chumanyi kudi kankaña wakuShulami chayisanyikishiliyi akwawu nindi bayi amutonesha kukeñaku?

11 Mumukanda waKamina kaSolomoni mwekala cheñi yuma yinateli kudizawu akwaKristu ajiki, sweje-e anakukeña muntu wakudisumbula nindi. Iwu kankaña hamukeñeli Solomonuku. Wayisanyikishili anyana awambanda amuYerusalema nindi: “Bayi mutonesha hela kuhindwisha kukeñaku chiña hanawahi.” (Kam. 2:7; 3:5) Muloñadi? Muloña chachiwahi wanyi kumwekeshela muntu wudi wejima kukeña kwekala hakachi keyala namumbanda. MukwaKristu wunakufwila kusumbula hela kusumbuka watela kuhembela nakudiwunjika kulonda amoni muntu wukakeñayi chakufuma hamuchima.

12. Indi kankaña wakuShulami wamukeñelelidi kabiña?

12 Indi kankaña wakuShulami wamukeñelelidi kabiña? Eñañi, wadiña walubanji neyi “mbaala”; makasindi adiña akola neyi “tuzeya twawuru”; nyendu yindi yadiña yayiwahi nawa yakola neyi “yishimi yamalola atooka.” Bayi neyi wadiña wakola nawa walubanji hohuku. “Neyi chiwudi mutondu wanyikabu yayiwahi mukachi kanyitondu yamumpata, dichi chadiyi wami nakeña mukachi kawanyana amayala.” Hakwila iwu kankaña wadiña washinshika kudi Yehova yamutiyili iyala muniyi njila, iyala yeniwu watela wakeñeli yuma yakuspiritu.—Kam. 2:3, 9; 5:14, 15.

13. Indi kabiña wamukeñelelidi iwu kankaña?

13 Tunateli kuhosha netudi hadi kankaña wakuShulami? Hela wadiña walubanji chakwila nimwanta wadiña ‘nanyadi makumi atanu nadimu, antombu makumi atanu nasatu’ wamumweni, kankaña wadimweneña yomweni neyi “wuluya wakuSharoni,” nkenu yawusekiseki. Iwu kankaña wadiña wadizoza. Kudi kabiña wadiña wadimena ‘neyi lili mukachi kanyiña.’ Wadiña washinshika kudi Yehova.—Kam. 2:1, 2; 6:8.

14. Indi kukeña kwamwekeshawu muKamina kaSolomoni kwayidizishaña chumanyi akwaKristu ajiki anakukeña kusumbula hela kusumbuka?

 14 AkwaKristu ayikonkomwena chikupu muNyikanda Yajila nawu atela kusumbula hela kusumbukila ‘chiña mudi Mwanta hohu.’ (1 Kor. 7:39) Mujiki wunakukeña kusumbula hela kusumbuka hatela kumumwekeshela muntu wabula kwikala chinsahu kukeña kwekala hakachi keyala namumbandaku, chiña hohu hakachi kawakwakudifukula aYehova ashinshika. Cheñi nawa, eyala namumbanda akumonaña kukala kwamuchihandilu, hakwila atiyashaneña nikwikala nakuwunda muwuluwi atela kumukuhwelela nikumwakama Nzambi, iyi yililu yayiwahi neyi munakukeña muntu wakusumbula hela wakusumbuka nindi. Iyi diyi yililu yadiña nakabiña nikankaña.

AkwaKristu hiyatela kumumwekeshela muntu wabula kwikala chinsahu kukeña kwekala hakachi keyala namumbandaku (Talenu paragilafu 14)

IÑODAMI ‘WUDI NEYI ITEMPA DAKUKOLEKA DEHI IKOLI’

15. Indi kankaña wakuShulami wayimikila ñahi ambuña Nzambi ajiki chakutalilahu chachiwahi?

15 Tañenu Kamina 4:12. Muloñadi kabiña chamuteneneniyi nkeñi yindi nindi wudi neyi “itempa dakukoleka dehi ikoli”? Itempa dakukoleka himweñilaña muntu wudi wejimaku. Muntu nateli kwiñilila kuchisu chakukiya. Kankaña wakuShulami wadiña neyi itempa muloña kukeña kwamwekeni hatooka bayi neyi kudi nfumwindi kabiña hohuku. Chelili yakaani mwejima mwamudimbekeliyi mwanta, iwu kankaña wamwekesheli nindi wadiña neyi “mpwembu” bayi neyi “chenzelu” chenzunuka chejimaku. (Kam. 8:8-10) Munjila yoyimu, ambuña Nzambi ajiki anakukeña kusumbula hela kusumbuka ahembelaña muntu wakekala mwinikwawu kumbidi kukeña kwawu.

16. Indi mukanda waKamina kaSolomoni watudizishaña yumanyi kutalisha hakudiluka?

16 Kabiña chamwililiyi kankaña wakuShulami nindi ayi nakwendujola, ana kwindi amukaanishili. Ilaña amwinkeli mudimu wakuhemba itempa danyivinyu. Muloñadi? Komana amukuhweleleli wanyi? Komana atoñojokeleña nawu keña yayi nakwila wuvumbi? Elili mwenimu kulonda muhelawu abuli kwikala mukweseka. (Kam. 1:6; 2:10-15) Ichi dichi chuma chatela kudizilaku akwaKristu ajiki: Hampinji yimunakudiluka namuntu wakekala mwinikwenu, zatenu nañovu kulonda wubwambu wenu wikali wakadi majilu. Bayi muyaña kumaluña akanka wenuku. Mwekeshenu kukeña munjila yayiwahi nawa bayi mwila yuma yinateli kuyitwala mukwesekaku.

17, 18. Munahetelumu ñahi mukudiza nsañu yekala muKamina kaSolomoni?

17 AkwaKristu adisumbula eñilaña muwuluwi nakudikeña nankashi. Chineli Yehova diyi watachikili wuluwi nawa wakeñaña nindi wutwalekuhu, chalema nankashi kudi adisumbula kufwila kuhemba muzuzu wakesi kakukeña kutwalekahu kubutuka nikwikala nachihandilu chinateli kuleñela kukeña kutwalekahu.—Maku 10:6-9.

18 Neyi munakukeña muntu wakusumbula hela wakusumbuka nindi, mwatela kukeña muntu wukuyikeña chikupu nawa wukwilisha kukeña kweniku kwikala kwakola kwakadi kujima neyi chinamwekeshuwu mumukanda waKamina kaSolomoni. Hela neyi munakukeña muntu wakudisumbula hela wakusumbuka nindi indi kwiji mudi dehi muwuluwi, munateli kwikala nakukeña kwalala, ‘muzuzu waYehova.’—Kam. 8:6.