Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYililu

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYililu

Izu daYehova daDumi

Yikuma Yamaneni Kufuma muMukanda waYililu

MUKANDA wamuBayibolu waYililu washimuna nsañu yejima yakutachika kwachipompelu chawakwaKristu nichichatachikili kutoha. Awusonekeli kudi ndotolu Luka, mukanda weniwu washimunaña nsañu yayiwahi yamudimu wakalakeluwu akwaKristu hadi yaaka 28, kufuma mu 33 C.E. nakushika mu 61 C.E.

Chibalu chatachi chamukanda waYililu chahosha nankashi hamudimu wakapostolu Petulu, nawa chibalu chakukumishaku chahosha hanyidimu yakapostolu Pawulu. Kuhitila mukuzatisha ñimijina yakwila nawu “etu,” Luka walumbulula nindi hamwekeneña yuma yikwawu yena wadiña kwoku. Dichi neyi tukutiyilila nsañu yidi mumukanda waYililu yikutukwashaku kulemesha chikupu ñovu Yezu daNzambi dasonekawu nispiritu yindi yajila. (Aheberu 4:12) Yikutukwasha cheñi kwikala namuchima wakudihana nikukolesha chikuhwelelu chetu mukuchiñeja kwaWanta.

PETULU WAZATISHILI “NSAPI JAWANTA”

(Yililu 1:1–11:18)

Hanyima yakutambwila spiritu yajila, apostolu hiyakushimwina chakadi woma. Chatachi Petulu wazatishili “nsapi jawanta wamwiwulu” kulonda yenzununi nachu chenzelu chakwiluka nawa chakuyinka aYudeya niantu abalumukili kwikala aYudeya kukooleka ‘kwakutambwila mazu indi’ kulonda akeñili muWanta. (Matewu 16:19; Yililu 2:5, 41) Hamuloña wehuñu deneni dayimwekeneni atumbanji mukukasumwisha dayileñeleli kumwañala, ilaña chumichi chaleñeleli mudimu wakushimwina kuyilaku hambidi.

Apostolu chatiyiluwu nawu aSamariya aneteji izu daNzambi, apostolu adiña muYerusalema atemesheli aPetulu niYowanu kuSamariya. Kuhitila mukuyileja aSamariya kulonda ekali nakukooleka kwakwiñila muWanta, Petulu wazatishili nsapi yamuchiyedi. (Yililu 8:14-17) Hekwawu muchochina chaaka chasañukiliyi Yesu, dihahimpili Sawulu wakuTarusa wuntu windi nakwikala mukwaKristu. Mu 36 C.E., Petulu wazatishili nsapi yamuchisatu, nawa chamukunkulu chaspiritu yajila yechikilili hadi antu akunyuza yabulili kwalama.—Yililu 10:45.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

2:44-47; 4:34, 35—Muloñadi akwakwitiya chiyalandishililuwu mahetawu nikupañila antu mali? Antu amavulu etiyili afumini kwakulehi nawa hiyadiña nayuma yayivulu yatela kuyileñela ashakami mafuku amavulu muYerusalemaku. Hela chochu, afwilileña kushakama muYerusalema mafuku amavulu kulonda adizi yuma yayivulu kutalisha hachikuhwelelu chawu chachiha nikushimwina kudi antu amakwawu. Hakwila nawu akwashi antu amuchidiwu, akwaKristu amakwawu alandishili mahetawu, nakupañila mali antu akankililili.

4:13—Komana Petulu niYowanu adiña antu akadi kwiluka nyikanda hela abula kutaña? Inehi. Ayiteneni nawu “hiyantu akadi kwiluka nyikanda, hela kwiñila mumashikola amaana” muloña hiyayiluhu mumashikola awaYudeya mwadizishileñawu jansakililuku.

5:34-39—Indi Luka welukili ñahi yuma yahosheliyi Gamaleli muchota chaSanihedilini mwabulileña kwiñila muntu wudi wejima? Kudi yuma yisatu hekwawu yamuleñeleli yeluki: (1) Pawulu, wadiñi kadizi kaGamaleli, wamulejeli Luka; (2) Luka wehwili muntu waluwi wadiñi muchota chaSanihedilini, chidi neyi Nikodemu; (3) Spiritu yaNzambi diyamulejeli Luka iyi nsañu.

7:59—Komana Setefwanu walombeleña kudi Yesu? Inehi. Muntu watela hohu kudifukula, nikulomba, kudi Yehova Nzambi. (Luka 4:8; 6:12) Kwesekeja namwaya nshimbi Setefwanu wateleli kulomba kudi Yehova kuhitila mwijina daYesu. (Yowanu 15:16) Muniyi njila, Setefwanu wamweni chimwenu ‘chaMwana kamuntu nemani kuchikasa chaNzambi chachidiilu.’ (Yililu 7:56) Chineli welukili nindi Yesu amwinkeli ñovu jakusañula afu, Setefwanu wahosheli naYesu, ilaña hamulombeli Yesu kulonda yakiñi spiritu yinduku.—Yowanu 5:27-29.

Yuma Yitukudizilaku:

1:8. Mudimu wamukaayi kejima wakushimwina wunakukalakalawu akwakudifukula aYehova, hiyanateli kuwikoña chakadi wukwashu waspiritu yajilaku.

4:36–5:11. Yosefu wakuKipirosi amutumbili nawu Baranaba daya mukwila nawu “Sakukundeja.” Apostolu atela amutumbili ijina daBaranaba muloña wadiña namuchima wawuwahi, naluwi nawa wakwashileña antu. Twatela kufwana Baranaba bayi Ananiya niSafwira, atwambili kwikala awundaku.

9:23-25. Kutondolwela ayilumbu jetu kulonda kutwalekahu kushimwina, hikwikala nawomaku.

9:28-30. Neyi tunakushimwina kudi atuñi netu hela antu anateli kutukabisha lwakumujimba, kuluwañesha yililu yetu hela kuluwañesha wubwambu wetu naYehova, twatela kwikala ababala nikutonda iluña nimpinji yitwatela kushimwinaña.

9:31. Neyi chakwila kudi kuwunda, twatela kufwila kukolesha chikuhwelelu chetu kuhitila mukudiza Bayibolu nikutoñojokahu chikupu. Ichi chikutuleñela kumutiyaña Yehova woma kuhitila mukuzatisha yuma yitwadizaña nikuzata nañovu mumudimu wakushimwina.

PAWULU WAZATILEÑA NAÑOVU MUMUDIMU WAKUSHIMWINA

(Yililu 11:19–28:31)

Mu 44 C.E., Agabusi wayili kuAntiyoki, kwatañishileñawu aBaranaba naSawulu “mwaka wejima.” Agabusi washimwineñahu dehi “nzala yeneni” yaholokeli chimwahitili yaaka yiyedi. (Yililu 11:26-28) ‘Chanamanishuwu mudimu wawu wakuhana yakudya muYerusalema,’ Baranaba naSawulu afuntili kuAntiyoki. (Yililu 12:25) Mu 47 C.E.—kwakwihi nayaaka 12 hanyima yakubalumuka kwaSawulu, spiritu yajila yayitemesheli aBaranaba naSawulu halwendu lwawumishonali. (Yililu 13:1-4) Mu 48 C.E., afuntili kuAntiyoki, “kwayikunjikiluwu kuluwi lwaNzambi.”—Yililu 14:26.

Chimwahitili tukweji tutanu natuwana, Pawulu (wuyateneneña nawu Sawulu) watondeli Silasi kwikala mulunda nindi nawa ayili hamu halwendu lwamuchiyedi. (Yililu 15:40) Timotewu niLuka abulakeni naPawulu hanjila nawa ayili hamu. Luka washalili kuFwilipi hampinji yatwalekeluhu Pawulu nalwendu lwakuAtenisi, kufumahu wayili kuKorinda, kwaweneniyi Akwila niPirisila nawa washakaminuku mwaka wumu natukweji tutanu nakamu. (Yililu 18:11) Wayishili aTimotewu niSilasi kuKorinda, nawa kukutachika kwa 52 C.E. Pawulu wayili naAkwila niPirisila muwatu kuSiriya. (Yililu 18:18) Akwila niPirisila ayili hamu nindi kuEfwesesa, kwasheluwu.

Chanashakamuku mafuku kuSiriya Antiyoki, Pawulu wayili halwendu lwindi lwamuchisatu, mu 52 C.E. (Yililu 18:23) MuEfwesesa, ‘mazu aYehova [hiyakutwalekahu] kukula nikwimika mushindu.’ (Yililu 19:20) Pawulu washakaminiku kwakwihi nayaaka yisatu. (Yililu 20:31) Chashikileña Pentekosta mu 56 C.E., Pawulu wadiña muYerusalema. Hanyima yakumukasa, washimwinini chakadi woma kudi akwawanta. MuRoma, Pawulu amukasilili hetala dindi hadi yaaka yiyedi (kwakwihi na 59-61 C.E.), nawa wawanini njila jakushimwinamu Wanta nikutañisha “nsañu yaMwanta Yesu Kristu.”—Yililu 28:30, 31.

Malwihu amuNsona Anayakuli:

14:8-13—Muloñadi antu amuLisitira chamutumbililuwu “Baranaba nawu Zewusi; Pawulu nawu Heremi”? Zewusi wadiña nyuli wawanzambi atushidikilu twachiGriki, nawa mwanindi Haremi amwilukilili kukuhosha chiwahi. Chineli Pawulu diyi waswejeleña kuhosha, antu amuLisitira amutumbili nawu Haremi, Baranaba nawu Zewusi.

16:6, 7—Muloñadi spiritu yajila chiyamulekesheleli Pawulu nialunda nindi kushimwina munkambi yaAsiya nimuBitiniya? Muloña mwadiña hohu akwakukalakala antesha. Dichi spiritu yajila yayilombweli kwiha kwasoñeleña nyikabu yayivulu.

18:12-17—Muloñadi Galiyo mwanta waboma chabulililiyi kuyikanishayi antu hampinji yatachikiluwu kumwetawu Soseteni? Hekwawu Galiyo watoñojokeli nindi ona iyala wamwekeni neyi diyi walombweleña izaza dafwilileña kumuyandisha Pawulu wañwili yakuwiliyi. Hela chochu, mwihumpu denidi mwafumini chuma chachiwahi, Soseteni wabalumukili nakwikala mukwaKristu. Nkumininaku, Pawulu wamuteneni Soseteni nindi “mana kwetu.”—1 Akorinda 1:1.

18:18—Chumanyi Pawulu chadishiililumu? Antu amakwawu adiza jaBayibolu ashimuna nawu Pawulu wadishiililumu kudishiilamu kwawaNazari. (Kuchinda 6:1-21) Hela chochu, Bayibolu hiyashimuna chuma chadishiililumu Pawuluku. Kubombelahu, Nsona hiyashimuna neyi chakwila Pawulu wadishiililumu henohu kanda yabalumuki hela henohu wabalumuka dehi hela dihatachikileñayi kudishiilamu indi kwiji dihakumishiliyuku. Hela chakwila wadishiililumu hela nehi, kudishiilamu kwamuchidiwu hikwadiña kwatamaku.

Yuma Yitukudizilaku:

12:5-11. Twatela kulombelañaku amana kwetu.

12:21-23; 14:14-18. Herodi wetejeli mpuhu yateleleli kuya kudi Nzambi hohu. Chuma chelili Herodi chinambuki nachuma chelili aPawulu naBaranaba anyakeli chikupu kukaana kuyilemesha nikuyihameka kudi antu. Bayi tudikeñelaña mpuhu hamuloña wayuma yitunakukoña mumudimu waYehovaku.

14:5-7. Kwikala asoñama kunateli kutwikwasha kutwalekahu kukalakala mumudimu.—Matewu 10:23.

14:22. AkwaKristu akuhwelelaña kumona yihuñu. Hiyatondolwelaña yihuñu kuhitila mukufumpa chikuhwelelu chawuku.—2 Timotewu 3:12.

16:1, 2. Atwansi akwaKristu atela kuzata nañovu munyidimu yaNzambi muchipompelu nikulomba wukwashu waYehova kulonda kwikala nejina dadiwahi.

16:3. Twatela kukalakala chikupu kwesekeja nanshimbi jamuNsona kulonda antu atambwili nsañu yayiwahi.—1 Akorinda 9:19-23.

20:20, 21. Kushimwina kwitala nikwitala himudimu walema chikupu.

20:24; 21:13. Kwikala akashinshi kudi Nzambi kwalema chikupu kubadika kupulwisha wumi wetu.

21:21-26. Twatela kwikala nampwila yakwiteja kufumba kwakuwahi.

25:8-12. AkwaKristu makonu atela kuzatisha kuloñesha kwetejawu mushimbi kulonda ‘kuhakwila nakukolesha nsañu yayiwahi.’—Afwilipi 1:7.

26:24, 25. Twatela kushimwina ‘mazu alala, mumesu mwawunda’ hela chakwila kudi “muntu wachisemwa” amukunkulwayi.—1 Akorinda 2:14.

[Mwevulu wudi hefu 30]

Mpinjinyi yazatishiliyi Petulu “nsapi jawanta”?

[Mwevulu wudi hefu 31]

Mudimu wakushimwina mukaayi kejima hitunateli kuwuzata chakadi wukwashu waspiritu yajilaku