Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Iseki Keña Adijilumuni?

Komana Iseki Keña Adijilumuni?

Komana Iseki Keña Adijilumuni?

Ñakwilwinyi yayiwahi kutalisha kunilu lwihu?

Komana mpinji yakumbidi, chihandilu hanu heseki

(a) chakawahilaku?

(b) chakekala chochimu?

(c) chakataminaku?

KOMANA mwatoñojokaña hayuma yayiwahi kutalisha kumpinji yakumbidi? Neyi mutoñojokaña hayuma yayiwahi mukuhetelamu chikupu. Akwakusandujola awana nawu antu atoñojokaña hayuma yayiwahi azataña chiwahi kushikola nilwakumujimba. Kusandujola kwasandujoleluwu hadi yaaka yayivulu awanini nawu amayala atoñojokaña hayuma yayiwahi hiyavula kukata yikatu yamuchimaku, kubadika atoñojokaña hayuma yatama kutalisha hachihandilu. Yuma yafumini muniku kusandujola yinesakani namazu ahosheluwu muBayibolu kushankulu akwila nawu: “Muchima wazañajala hiyitumbu yayiwahi; ilaña muchima wabaluka womishaña mafwaha.”—Yishimu 17:22.

Hela chochu, kwesekeja nachabokañawu asayansi kutalisha hanochu Iseki chidakekala kumbidi, antu amavulu chayikalilaña kwikala amuzañalu nikutoñojoka hayuma yayiwahi. Shinshikenu hamazu akutiyisha woma abokañawu ahoshañawu munsañu.

Iseki Didi muWumbanji

Muchaaka cha 2002 mutayi waStockholm Environment wasoñamishili nawu neyi tukañanya kukañesha chaaku chamuntu chakukisañana mpata kulonda kukiña yuma yaletaña maheta kunateli kuleñela “yuma yinateli kunyakala kuhimpa mpepela yeseki niyuma yonaña ninyitondu.” Ichi chileji chatwalekeluhu nawu yuma yidi neyi wuzweñi wamukaayi kejima, kutwalekahu nakuheñesha yuma, nikukisañana yuma yamumpata, yinateli kuletesha antu kwikala “mukukala kwashiyashana.”

Muchaaka cha 2005 mutayi waUnited Nation wedishili kudiza kwatenañawu nawu Millennium Ecosystem Assessment, kudiza kwayuma yaHeseki kwamukaayi kejima kwadiziluwu hadi yaaka yiwana. Iku kudiza kweneni, kwabombelelimu antu akuluka yitembi akubadika ha 1,360 kufuma kumatuña 95, kwadiñi nakusoñamisha kweneni kwakwila nawu: “Nyidimu yinakukoña antu yinakuleta wubanji heseki chakwila yinakukañesha iseki kubula kwikala nañovu yakwikala nayuma yonaña ninyitondu yatela kukwasha makiñu akumbidi nawa hitwatela kudiwulaku hohuku.” Ichi chileji chahosha nawu, hakukañesha iku kukala chinakukeñeka “kuhimpa chikupu muyuma yidi neyi nshimbi, mashikola, niyililu, ilaña kuhimpa kweniku kanda kutachiki chayinu mpinji.”

Anna Tibaijuka, nlomboli waUnited Nation Human Settlements Programme walumbulwili chikupu hayuma yayivulu yakuhwelelawu akwakusandujola. Wahosheli nindi: “Neyi tukutwalekahu chochenichi, chakadi kuwahisha yuma, twakamona kukala kweneni kumbidi.”

Muloña Wakuchiñeja Yuma Yidi Kumbidi

A Yinsahu jaYehova, asonekaña iyi magazini, niwena akuhwelela nawu kuhimpika kweneni kukukisañana iseki kudi mukamwihi. Dichi, eluka chikupu nawu iyi yuma yinakumwekana chatela yakaleti kukala kumbidi, yuma yeniyi yinakulombola kunshakaminu yayiwahi chikupu yakadi kumonañahu dehi mukaayi. Muloñadi chiyatoñojokelañawu hayuma yayiwahi yidi kumbidi? Muloña akuhwelela yikaninu yashimunawu Mwizu daNzambi, Bayibolu. Shinshikenu haniku kukana kumu: “Hakuleha chanti muntu watama hakekala nawa mwokuku; mwalala, wakakeñakeña hindi hadiñilañayi, hihakamwekanaku. Ilaña akwakudizoza akaswana ituña, akatiya kuwaha nankashi nakushakama chachiwahi chamwena.”—Masamu 37:10, 11.

Komana kuchiñeja kwamuchidiwu hichilota hohu? Henohu kanda twakuli ilu lwihu, shinshikenu haniyi nhoshelu: Hayaaka yayivulu yinahituhu, Bayibolu yashimwineñahu dehi hakukala kweneni kutunakumona kunakukabisha muchidi wamuntu niiseki. Mwani tañenu nsona yinatenuwu muchibaba chinalondeluhu, nawa yesekejenu nayuma yimunakumona yinakuzatika mukaayi. Chimukwilaña mwenimu, chikuhwelelu chenu chakwila nawu Bayibolu yashimuna chachiwahi yuma yikamwekana kumbidi chikukolelaku.