Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Kuduhu Nsañu Yayiwahi Yikwawu—Mwekala nsañu yalala Yakujinda Yahosha hadi Yesu?

Kuduhu Nsañu Yayiwahi Yikwawu—Mwekala nsañu yalala Yakujinda Yahosha hadi Yesu?

Kuduhu Nsañu Yayiwahi Yikwawu—Mwekala nsañu yalala Yakujinda Yahosha hadi Yesu?

“IYI nsañu yitunawani yalema chikupu. Antu amavulu akuneña.” “Iyi nsañu yinahimpi yuma yitweluka hadi akwaKristu akusambila.” Iyi nsañu ayihosheli kudi antu adiza chikupu atiyili kuwaha chedishiluwu “Nsañu Yayiwahi yaYudasi,” nsañu (yinamwekeshuwu hewulu) yatoñojokeleñawu nawu yajimbeli hayaaka kubadika 1,600.

Antu anakutiya cheñi kuwaha kutaña nsañu yayiwahi yakutwamba yamuchidiwu. Antu amakwawu anakuhosha nawu iyi nsañu yashimuna yuma yalema niyuma yatañishileñayi Yesu muchihandilu chindi yajindiluwu hadi yaaka yayivulu. Hanu dinu iyi nsañu yayiwahi yakutwamba hinsañwinyi? Komana chalala yinateli kutudizisha nsañu yalala yahosha hadi Yesu niwuKristu yabula kwikala muBayibolu?

Nyikanda Yetejawu niNsañu Yayiwahi Yakutwamba

Kufuma mu 41 nakushika mu 98 C.E., Matewu, Maku, Luka niYowanu asonekeli nsañu yaYesu Kristu. Iyi nyikanda ayiteneneña nawu ‘nsañu yayiwahi’ yaYesu Kristu.—Maku 1:1.

Hela chakwila, kwadiña twanu ninsañu yikwawu yasonekeluwu hadi Yesu, iyi Nsañu Yayiwahi yiwana diyi hohu yelukewa nawu ayonena kudi Nzambi nawa diyatelela kwikala hakachi kaNyikanda Yajila, yashimuna “yuma” kutalisha hachihandilu chaYesu chahamaseki niyuma yatañishileñayi. (Luka 1:1-4; Yililu 1:1, 2; 2 Timotewu 3:16, 17) Iyi Nsañu Yayiwahi yiwana ayishimuna munyikanda yejima yakushankulu yaNyikanda yawakwaKristu yachiGriki. Kwosi chuma chatela kutuleñela kujinoka netu hinyikanda yalala nawa atela kuyibomba hamu Nezu daNzambi donenawu.

Hela chochu, chimwahitili yaaka, nyikanda yikwawu yatumbiluwu nawu nsañu yayiwahi yatachikili kusoloka. Iyi nyikanda yikwawu yansañu yayiwahi ayitenaña nawu nyikanda yakutwamba.

Hakumana kwayaaka nkulakaji yamuchiyedi, Irenaeus wakuLyon wasonekeli nindi antu alekeli wuKristu adiña “nanyikanda yakutwamba yayivulu nankashi,” kushilahu ninyikanda yansañu yayiwahi “yasonekeluwu aweni kulonda aluwañeshi yitoñojoka yawantu asupa.” Dichi nyikanda yansañu yayiwahi yakutwamba ayimweneña neyi nyikanda yatama kuyitaña nikuyiheta.

Akwansakililu niakwakusoneka atwalekeluhu kusoneka nikuhemba iyi nyikanda. Muyaaka yamuma 1800 antu amavulu nankashi akeñeli iyi nsañu nawa nyikanda yashiyashana yakutwamba kushilahu ninyikanda yansañu yayiwahi yayivulu atachikili kuyivumbula. Makonu kudi nyikanda yasonekawu mumadimi amaneni amavulu.

Nsañu Yayiwahi Yakutwamba Yambuka Chikupu naNsañu yaYesu

Nsañu yayiwahi yakutwamba kakavulu yahoshaña hadi antu abula kushimunawu chikupu hela abula kusonekawu muNsañu Yayiwahi yetejawu muBayibolu. Nawa yahosha nsañu yashimunañawu nawu yamwekeni hampinji yadiñayi Yesu kansi. Shinshikenu yakutalilahu yikwawu.

◼ Mukanda “Watenañawu nawu Nsañu Yayiwahi yaYakoba,” yatenañawu cheñi nawu “Kuvwalika kwaMariya,” yahosha hakuvwalika kwaMariya niwansi windi nichasumbukiliyi naYosefu. Ayitenaña nawu nsañu yansakililu yakulumbisha hela kanu. Yatuumbakeshaña yitoñojoka yakwila nawu Mariya wadiña mujiki wabulili kuhumañana neyala nawa ayisoneka kulonda amulemeshi.—Matewu 1:24, 25; 13:55, 56.

◼ “Nsañu Yayiwahi Yakutwamba yaTomasi” yashimuna hachihandilu chaYesu hadiñayi kansi, hakachi kayaaka 5 nakushika ku 12 nawa yashimuna nawu wakoñeli yihayamisha yamaneni nankashi. (Talenu Yowanu 2:11.) Yesu amulumbulula neyi mwana wajikwa, wahilaña swayi, mwana wayandishaña akwawu, wazatishaña ñovu yindi yakukoña yihayamisha kulonda atendi antañishi, antuñi nindi, anyana amakwawu, amakwawu wayiputishaña mesu, kuyishiya wufwayi hela kuyijaha.

◼ Nyikanda yikwawu yansañu yayiwahi yakutwamba yidi neyi “Nsañu Yayiwahi yaPetulu,” yahosha hayuma yamwekeni hampinji yamwesekeluwu Yesu, kufwa kwindi nikusañuka kwindi. Nyikanda yikwawu yidi neyi “Yililu yaPilatu,” chibalu “chaNsañu Yayiwahi yaNikodemu” yahosha hadi antu akundama kuniyi yuma yamwekeni. Chineli iyi nyikanda yahosha nsañu yakutwamba niantu abulili kwikalaku, iyi nyikanda yakutwamba. “Nsañu Yayiwahi yaPetulu” yamuyiñishaña Pontusi Pilatu nawa yalumbulula kusañuka kwaYesu munjila yakulumbisha.

Nsañu Yayiwahi Yakutwamba niKusekesha muChipompelu chawakwaKristu

MuDecember 1945, kwakwihi naNag Hammadi, kukabeta Kambwela kaEgypt, antu amumukala awanini mamanyusikiliputi amalela 13 akweti nyikanda 52. Iyi nyikanda yamuyaaka nkulakaji yamuchiwana ayishimuna nawu yadiña yezanvu dansakililu niakwamaana ateneneñawu nawu Gnosticism. Hamuloña wakukeña maana amunsakililu, wusenji, maana awaGriki, nsakililu yawaYudeya niwuKristu, idi izanvu daluwañesheleña antu amakwawu aditeneneña nawu akwaKristu.—1 Timotewu 6:20, 21.

“Nsañu Yayiwahi yaTomasi,” “Nsañu Yayiwahi yaFwilipu,” “niNsañu Yayiwahi yaChalala,” “yawaninuwu mumamanyusikiliputi kwakwihi Nag Hammadi,” yashimuna maana ashiyashana aGnosticism neyi kwiji Yesu diyi wayihosheli. “Nsañu Yayiwahi yaYudasi” yawaninuwu katataka niyena ayichindilaña hamu nansañu yayiwahi yezanvu dansakililu daGnosticism. Yamulumbulula Yudasi munjila yayiwahi neyi diyi kapostolu wumu hohu wamwilukili chikupu Yesu. Muntu wumu wadiza haniyi nsañu yayiwahi wahosha nindi yamulumbulula Yesu neyi “ntañishi nawa mukwakushimuna maana nikashinshi, bayi neyi chamwinu wafwili kukola nshidi yawantu amukaayuku.” Nsañu Yayiwahi yonenawu yatañishaña nawu Yesu wafwili kulonda yahani mulambu wanshidi yawantu ampata yamunu mwishina. (Matewu 20:28; 26:28; 1 Yowanu 2:1, 2) Chakadi nikujina, nsañu yayiwahi yezanvu dansakililu daGnosticism yafwilaña kuzeyesha bayi kukolesha antu akuhweleli Bayiboluku.—Yililu 20:30.

Kulema kwaNyikanda yaNsañu Yayiwahi Yetejawu muBayibolu

Neyi tushinshika chiwahi nsañu yayiwahi yakutwamba yamwekanaña hatooka to-o nawu yamakudi. Neyi tuyesekeja naNsañu Yayiwahi yetejawu muBayibolu, yamwekanaña chikupu nawu ayonena wanyi kudi Nzambi. (2 Timotewu 1:13) Chineli ayisonekeli kudi antu abulili kumwiluka Yesu chili apostolu indi, hiyashimunaña nsañu yalala yakujinda yahosha hadi Yesu chili wuKristuku. Ilaña yikweti nsañu yakutwamba, yakufwikija chakufwikija, nsañu yakulumbisha yabulaña kutukwasha kumwiluka Yesu nintañishilu yindi.—1 Timotewu 4:1, 2.

Ilaña Matewu niYowanu adiña hakachi kawapostolu 12, Maku niLuka adiña alunda awapostolu Petulu niPawulu. Spiritu yajila yaNzambi yayikwashili kusoneka nyikanda yawu yaNsañu Yayiwahi. (2 Timotewu 3:14-17) Dimuloña waweni nyikanda yaNsañu Yayiwahi yiwana chiyekalila nansañu yejima yakeñekaña hakwila nawu muntu yakuhweleli nindi “Yesu diyi Kristu, Mwana kaNzambi.”—Yowanu 20:31.

[Mazu aKusakilila eniMwevulu wudi hefu 18]

Kenneth Garrett/National Geographic Stock