Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Komana Mwatela Kukuhwelela Yitoñojoka Yenu Yatachi Yimukweti Hadi Muntu?

Komana Mwatela Kukuhwelela Yitoñojoka Yenu Yatachi Yimukweti Hadi Muntu?

Komana Mwatela Kukuhwelela Yitoñojoka Yenu Yatachi Yimukweti Hadi Muntu?

HAMPINJI yashakaminiyi mukapeka kindi kakunookela, ndotolu watalileña nsañu hachisanji chanyivwimbimbi yamwekesheleña kanampumba wanfulumendi yakuIreland. Chashinshikiliyi kumesu aniwu kanampumba, ndotolu wamweni chuma chamuleñeleli yeluki nindi wudi nachikatu chatenañawu nawu tumor. Wamulejeli ona kanampumba kuya kuchipatela swayi-swayi kulonda akamupimi.

Hanyima yakumupima amuwanini nanichi chikatu. Iwu ndotolu wadiña namesu akwiluka chikatu chakatayi muntu kuhitila mukumutala hohu muyeji. Hela chochu, antu amakwawu atoñojokaña nawu akweti “mesu akwiluka” yililu yamuntu nikwiluka neyi wukweti kashinshi.

Hayaaka yayivulu yinahituhu, akwakusandujola eseka kukeña njila jashindamena hasayansi jakwilukilamu yililu yamuntu kuhitila mukumutala chamwekanañayi. Ayitenaña nawu physiognomy, yalumbululawu muEncyclopædia Britannica nawu “sayansi yazatishañawu hakulumbulula yililu yikwetiyi muntu kuhitila mukushinshika chinakumwekanayi hamesu hela mujimba windi.” Muyaaka yamuma 1800 antu adiza hadi antu niyisemwa yawu chidi neyi Francis Galton, musonya Charles Darwin, niantu adiza hawubanji niambanji chidi neyi Cesare Lombroso wakuItaly, niwena etejeli njila jojimu jalalamenawu dehi antu makonu.

Hela chochu, antu amavulu akuhwelela nawu anatweshi kwiluka chiwahi chekalayi muntu kuhitila mukushinshika chinakumwekanayi. Komana munateli kukuhwelela yitoñojoka yamuchidiwu?

Kusompesha Chakumona naMesu

Chakutalilahu chamwekeshaña nawu muntu nateli kukuhwelela yitoñojoka yindi yatachi yikwetiyi hadi muntu chekala mumukanda wamuBayibolu waSamweli Wamuchimu. Yehova Nzambi wamulejeli kaprofwetu Samweli kuwayisha mwana wumu hadi anyana kaJesi kulonda akekali mwanta wakumbidi wawaIsarela. Twatañaña nawu: ‘Chashikiluwu [anyana kaJesi] hakumutala Eliyabi, nindi, Chalala, wambala waYehova wawayishewa nashiki dehi kumesu indi. Yehova hakumwila Samweli nindi, Bayi wumutala chekalayi kumesu hela chatalukayuku; namukaani kwami; muloña Yehova hamonaña chamonañawu antuku; muloña antu atalaña kumesu, hakwila Yehova watalaña mumuchima.’ Chuma chochimu chamwekeni nikudi anyana kaJesi atanu nawumu. Kwambukaku nachatoñojokeleñayi kaprofwetu niJesi, Nzambi watondeli Davidi mwana wamuchitanu nachisatu kwikala mwanta kumbidi, mwana wanyanya wuyabulili kutambikawu.—1 Samweli 16:6-12.

Nimakonu yuma hiyambukaku. Hayaaka yantesha yinahituhu, nkuluñaña wamuGermany wadiza hawubanji niambanji wehujoleli atudizi adizileña hanshimbi akushika ku 500. Atambikili “enyi” 12 iyabulili kwiluka. Hadi awa antu hadiñi mukulumpi wawatupokola, ñaji, mukwakuhemba mali hashikola yamuñoñi, kamba nsañu, amahaku niankoñi amuchota, niambanji akasawu asatu. Atudizi ateleleli kushimuna nyidimu yazatañawu enyi ejima kushilahu nienyi ateleleli kukasawu nimuloña wakoñeluwu. Ateleleli kwiluka yuma yejimiyi kushindamena hammwekenu yawu niyuma yahosheluwu nawu diyelileñawu neyi anakunooka.

Chumanyi chafuminumu? Kwakwihi namapasenti 75 awatudizi atwesheli kutena ambanji aweni asatu. Ilaña mapasenti 60 awatudizi ateneni cheñi enyi amakwawu atanu nawana abulahu dehi kufumpa nshimbi nawu hiyakwakufumpa nshimbi. Hadi atudizi atanu nayedi kadizi wumu watoñojokeli nindi ñaji himukwakulandisha yitumbu yashetana, nawa hadi atudizi asatu kadizi wumu watoñojokeli nindi mukulumpi wawatupokola wadiñi ikombi. Munateli kumufwikijila muntu yuma yaluwa neyi mumutala hohu chinakumwekanayi. Muloñadi?

Mmwekenu Yamuntu Yinateli Kudimbana

Neyi tudimona namuntu katachi, twekalaña nachaaku chakufwikija chekalayi kushindamena hayuma yitwamweni kunyima. Twekala nachaaku chakukuhwelela yuma yitunakutoñojoka netu yalala kushindamena hachinakumwekanayi muntu. Tunateli cheñi kumutoñojokela muntu chekalayi hamuloña wamunza windi, chisemwa chindi, chifulu chikwetiyi hela nsakililu yindi.

Neyi twiluka netu yuma yitunakutoñojoka hadi muntu yalala, tukudisamba netu twatoñojoka mwalala nawa chikutukolesha kukuhwelela yitoñojoka yetu yatachi yitukweti hadi muntu. Hanu dinu neyi twiluka netu twatoñojoka mwaluwa chikupu, chumanyi chitukwila? Neyi twashinshika, tukuleka kutoñojoka neyi chitwatoñojokeleña hatachi nikukeña wunsahu walala. Neyi tubula kuhimpa, tunateli kukabisha akwetu hela kwila chuma chatama, muloña wakudisamba nayuma yitwatoñojokaña netu yalala chikupu.

Neyi tusompesha muntu chakumona namesu hichikumuneñesha yena hohuku, ilaña ninetu tunakumusompesha. Chakutalilahu, muyaaka nkulakaji yakusambila, aYudeya amavulu amukaanini Yesu nawu hidiyi Mesiya akaninuwuku. Muloñadi? Chineli yitoñojoka yawu yashindameneni hammwekenu, amumweneña hohu nawu mwana kamukwakusoña. Hela chakwila atiyileña kuwaha mazu aYesu amaana ninyidimu yañovu, akaanini kukuhwelela nawu hiMesiya kushindamena hayitoñojoka yawu yatachi. Yililu yawu yamuleñeleli Yesu kuya nakushimwina antu acheñi, nakuhosha nindi: “Kaprofwetu hiyamudiwulañaku, kumudiwula chiña mwituña dindi yomweni, nimwitala dindi yomweni.”—Matewu 13:54-58.

Awa aYudeya adiñi antu amumunza wahembeleleña Mesiya hayaaka yayivulu. Chineli etejeli yitoñojoka yawu yatachi yiyikañeshi kumwiluka Mesiya chenjiliyi, hiyadiña nawuselewa waNzambuku. (Matewu 23:37-39) Niatumbanji twaYesu ayimweneña munjila yoyimu. Antu amavulu hiyakuhweleleli nawu kadizanvu kanyanya kawayibinda anshi, adiwiluwu kudi antu ataña niakulumpi jansakililu nawu hiyadiña nansañu yalema yatela kuhoshawuku. Antu atwalekeluhu kukuhwelela yitoñojoka yawu yatachi hiyadiña nakukooleka kwakuwahi kwakwikala atumbanji twaMwana kaNzambuku.—Yowanu 1:10-12.

Amakwawu Ahimpili Yitoñojoka Yawu

Mumpinji yaYesu kwadiña antu amakwawu adizoza ahimpili yitoñojoka yawu chamwenuwu yuma yelileñayi Yesu. (Yowanu 7:45-52) Hakachi kanawa antu hadiña antaña jaYesu amavulu abulili kukuhwelela hakusambila nawu ntaña yawu nateli kwikala Mesiya. (Yowanu 7:5) Chawahili muloña chimwahitili mpinji ahimpili yitoñojoka yawu nawa amukuhweleleli. (Yililu 1:14; 1 Akorinda 9:5; Aŋalija 1:19) Chochimu, chimwahitili yaaka aYudeya adiña muRoma etejeli kutiyilila kudi kapostolu Pawulu awenawu chatela akuhweleli mbonji yatandishileñawu ayilumbu jawakwaKristu. Chelili anatiyilili dehi, amakwawu etiyili.—Yililu 28:22-24.

Makonu, antu amavulu akweti yitoñojoka yatama hadi aYinsahu jaYehova. Muloñadi? Kakavulu, bayi neyi ashinshikaña yikuma hela kwiluka nawu yaaku niyuma yakuhwelelawu aYinsahu hiyashindamena munsonaku. Ilaña, akuhwelela nawu aYinsahu jaYehova hiyatela kutañisha nsañu yalalaku. Neyi munakwanuka, antu amavulu amuyaaka nkulakaji yakusambila adiña nayitoñojoka yoyimu hadi akwaKristu atachi.

Hichinateli kutuhayamisha neyi antu ahosha yuma yatama hadi antu afwilaña kulondela chakutalilahu chaYesuku. Muloñadi? Muloña Yesu wasoñamishili atumbanji twindi alala nindi: “Ninenu akayihela kudi antu ejima kukoola ijina damami.” Ilaña wayikolesheli namazu akwila nawu: “Muntu wakakakela nikunsa diyi wakahanda.”—Matewu 10:22.

Makonu aYinsahu jaYehova ovwahilaña lushimbi lwaYesu, kuhitila mukuzata nañovu hakushimwina nsañu yayiwahi yaWanta waNzambi kudi antu mukaayi kejima. (Matewu 28:19, 20) Antu akaanaña kutiyilila nsañu yayiwahi hiyekalaña nakukooleka kwakwikala munjila yaya kuwumi wahaya nyakaku. (Yowanu 17:3) Indochu enu? Komana mukukuhwelela yitoñojoka yenu yatachi yimukweti hadi muntu tahindi mukukeña kwiluka nsañu yalala namuchima wenu wejima? Anukenu nenu mmwekenu yinateli kudimbana nawa niyitoñojoka yinateli kwikala yaluwa; ilaña kushinshika nsañu yalala kunateli kuyizañalesha chikupu.—Yililu 17:10-12.

[Mwevulu wudi hefu 27]

Yitoñojoka yawu yatachi yaleñeleli aYudeya amavulu kumukaana Yesu nawu hidiyi Mesiyaku

[Mwevulu wudi hefu 29]

Komana mwayimonaña aYinsahu jaYehova kushindamena hayuma yimwatoñojokaña tahindi hawunsahu walala?