Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

Kunatandi Mukaayi Kejima

Kunatandi Mukaayi Kejima

MUTU WUDI HEFU DATACHI | NZAMBI CHAMONAÑAYI KUNWA MAKANYA

Kunatandi Mukaayi Kejima

Kunwa makanya kunatwalekuhu kujaha antu

Kunajahi antu akushika ku 100,000,000 hadi yaaka 100 yinahitihu.

Kunakujaha antu akushika ku 6,000,000 hachaaka.

Hahavaleji, kwajahaña muntu wumu mumasekodi 6.

Nawa kwosi chinjikijilu chinakumwekesha nawu jiñufwa jinakukehelaku.

Akulumpi janfulumendi anawani wunsahu wakwila nawu neyi antu akutwalekahu kunwa makanya, kushika muchaaka cha 2030, nambaala yawantu akafwaña yikabadika ha 8,000,000. Nawa ashimwineñawu dehi nawu kunwa makanya kukajaha antu akushika ku 1,000,000,000 kukuma kwayaaka yamu 2000.

Bayi neyi antu anwaña makanya diwu amonaña kukala hohu nkawawuku. Ilaña niantu amuchisaka chawu iyashakamañanawu, ayiyadishaña muyitoñojoka nikubula mali, kushilahu niantu akushika ku 600,000 abulaña kunwa makanya afwaña chaaka nichaaka kuhitila mukoona mpepela yawishi wamakanya. Neyi muntu wanwaña makanya nakati, chisaka chejima chayandilañamu hakwila akeñi mali akumutwala nachu kuchipatela.

Kwambukaku nayikatu yikwawu yakeñekaña nawu ndotolu yawani njila yakuyukilamu, njila yakukilamu antu anwaña makanya yaswayi nawa wejima wetu twayiluka. Ndotolu Margaret Chan, mukulumpi walombolaña mutayi waWorld Health Organization (mutayi watalaña yipatela yejima yamukaayi) wahosheli nindi: “Neyi nfulumendi niantu amuchituñilu anakukeña nawu alekeshi antu kunwa makanya, anateli kwila mwenimu.”

Mukaayi kejima antu anakuzata nañovu kulonda eseki kumanisha iku kukala kunasweji. Mu August 2012, matuña akushika ku 175 aditejeli kuwana njila yakukeheshelamu kunwa makanya. * Hela chochu, antu akweti ñovu anakutwalekahu nakutandisha iku kukala. Chaaka nichaaka, makampani adimaña makanya azatishaña mabiliyoni amavulu chikupu amadola hakwila atiyakeshi kuselujola kwawu nikukokola akwakulanda amaha, sweje-e hakachi kawambanda niayañadima ashakamaña mumatuña mwekala maheta. Chineli makanya ateñulaña antu, dikwila nawu antu amavulu akutwalekahu nakufwa hakachi kamabiliyoni awantu adiñija dehi muniku kukala. Neyi antu anwaña makanya atwalekahu, dikwila nawu naambala yawantu akufwaña yikutwalekahu nakuyilaku hambidi chikupu.

Kuselujola nikuteñuka kwaleñelaña antu amavulu akañanyeña kuleka chaaku chafwilañawu kuleka. Ichi dichamwekeni kudi Naoko. Watachikili kunwa makanya henohu wuchidi kansi. Kumona chadiñawu nakumwekesha ichi chaaku hayikunzulemba dichamuleñeleli yadimoneña neyi wababala. Hela chakwila wamweni anvwali jindi chafwiluwu nakansa yakumapwapwa, watwalekeluhu nakunwa makanya, nimpinji yakulishileñayi anyanindi awambanda ayedi. Wahosheli nindi: “Nadiña nakwakama nami nikukata kansa yakumapwapwa nawa nakamineña nihachihandilu chawanyanami, hela chochu hinalekeluku. Natoñojokeleña nami hinamba kaleka kunwa makanyaku.”

Hela chochu, Naoko walekeli makanya. Wawanini wukwashu wamuleñeleli yaleki chaaku chindi chakunwa makanya munjila yoyimu yinakwashi mamiliyoni awantu aleki makanya. Wukwashinyi weniwu? Mwani ditañilenu.

[Tumazu twaheshina]

^ Njila jeniji jinabombelumu kuleja antu hawubanji wafumaña mukunwa makanya, kukeheshaku makampani aselujolaña hansañu jamakanya, kuvulisha nyisonku yakufwetela makanya, nikuleta maprogiramu akukwasha antu kulonda aleki kunwa makanya.