Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 13

Wadizilili Kuyiluwa Yindi

Wadizilili Kuyiluwa Yindi

1, 2. (a) Chumanyi chamumwekeneni Yona niakwakwendesha watu muloña wachiluwa chindi? (b) Indi nsañu yaYona yinateli kutukwasha ñahi?

YONA hakeñeleña nikutiya yivumina yaswejeli kumubañolaku. Bayi neyi yadiña hohu yivumina yampepela yeneni yakunkileña kunyonji yawatu; hela mankanda asweja kutoha eteleña kuwatu, aletesheli mapalanga awatu kutetaku. Yona watiyileña kutama chakalokeleñawu akwakwendesha watu nichalwishileñayi mwanta wawatu niantu jindi nawu watu wubuli kujiya. Yona welukili chikupu nindi ana antu adiña kwakwihi nakufwa muloña wayena.

2 Chumanyi chamuleñeleli Yona kumona malwa amuchidiwu? Wakoñeli chiluwa cheneni hakudikaña naNzambi yindi, Yehova. Chumanyi cheliliyi? Komana Yehova hateleleli kumwanakenaku? Chitweluka ñakwilu yanawa malwihu, tukudizilaku yuma yayivulu. Chakutalilahu, nsañu yaYona yatukwashaña kwiluka netu niantu akweti chikuhwelelu chikupu anateli kuluwañesha, nawa anateli kuhimpa yililu yawu.

Kaprofwetu Wafumini muÑaliliya

3-5. (a) Indi antu avula kwanuka chumanyi neyi anakutoñojoka hadi Yona? (b) Chumanyi chitweluka hansañu yashimunawu hadi Yona? (Talenu cheñi tumazu twaheshina.) (c) Muloñadi mudimu waYona wawukaprofwetu chiwadiña wakala?

3 Neyi antu anakutoñojoka hadi Yona, avula kwanuka chadikañiliyi nichachinchikiliyi. Ilaña Yona wakoñeli cheñi yuma yayiwahi yayivulu. Anukenu nenu Yona amutondeli kwikala kaprofwetu kaYehova Nzambi. Neyi chakwila wadiña wabula kushinshika nikuloña, Yehova hadi kumwinka iwu mudimu wenenuku.

Yona wakoñeli cheñi yuma yayiwahi yayivulu kubadika yiluwa yakoñeliyi

4 Ilaña Bayibolu yashimuna nsañu yantesha yatela kutukwasha kumwiluka Yona. (Tañenu 2 Anyanta 14:25.) Wafumini kuGati Hefweri hadiñi jikilomita 4 kufuma kuNazareta, musumba mwakulililiyi Yesu Kristu chimwahitili yaaka kwakwihi na 800. * Yona wakalakeleña neyi kaprofwetu hampinji yayuulileñayi Mwanta Yerobowami II muwanta wanyitaña ikumi wawaIsarela. Mwahitili yaaka yayivulu chikupu kufuma hampinji yafwiliyi Elija; nswana yindi Elisha niyena wafwili muchiyuulu chatata yaYerobowami. Hela chakwila Yehova wazatishili awa antu kufumishahu kudifukula kwaBayali, aIsarela atachikila cheñi kuheñuka mumushikila. Antu adiña nakulondela chakutalilahu chamwanta, ‘welileña yuma yatama kumesu aYehova.’ (2 Anya. 14:24) Dichi Yona hazatileña chiwahi mudimu winduku. Ilaña wawuzatili nakashinshi.

5 Hela chochu, ifuku dimu chihandilu chaYona chahimpikili chikupu. Amwinkeli mudimu kudi Yehova nawa wamukalilili chikupu. Indi Yehova wamwinkeli mudimwinyi?

‘Nyamukaku Wuyi kuNiniva’

6. Yehova wamwinkeli Yona mudimwinyi, nawa muloñadi chiwamwekeneña kukala?

6 Yehova wamulejeli Yona nindi: ‘Nyamukaku, wuyi kuNiniva, mukala wuna weneni, wakayibidiki; muloña kutama kwawu kunakandami dehi kwiwulu kunashiki kudami.’ (Yona 1:2) Chaswayi kwiluka muloña waletesheli Yona kutoñojoka nindi iwu mudimu wadiña wakala. Mukala waNiniva wadiñi kumusela nawa hadiña jikilomita 800, lwendu lwakwenda kwakwihi nakakweji kamu hamaseki. Ilaña, kudi chuma chikwawu chadiña nakwakamenayi Yona kubadika kwenda lwendu lwalulehi nawa lwakala. Yona wateleleli kushimuna nsañu yawunsompeshi waYehova kuNiniva kudi aAshuri, ayili mpuhu munsañu yamadombu nawa aswejeli lukambu. Neyi chakwila antu jaNzambi ashiluku muchima wanyi kunsañu yashimwineñayi, indi ana asenji adi kutiyilila chashimwineñayi Yona? Indi ona kambuña Yehova wumu wadi kuzata ñahi muNiniva mukala weneni watachikiluwu kutenawu nawu “mukala wamashi”?—Nahu. 3:1, 7.

7, 8. (a) Indi Yona wafwilileña ñahi kutemuka mudimu wamwinkeliyi Yehova? (b) Muloñadi wutukubulila kumutwika Yona muloña netu wadiña mukwawoma?

7 Hadaha Yona watoñojokeleña hayuma yamuchidiwu. Tweluka wanyi. Tweluka hohu netu watemukili. Yehova wamulejeli kuya kumusela; ilaña Yona wayili kumujika nawa wafwilileña kuya kwakulehi chikupu. Wayili kuchikumu chakaluñalwiji kwakukandamina watu kumusumba waYopa, kwawaniniyi watu wayileña kuTarashishi. Antu amakwawu adiza chikupu ashimunaña nawu musumba waTarashishi wadiña muSpain. Neyi dimu, Yona wayileña kwiluña kwadiña jikilomita kwakwihi na 3,500 kufuma kuNiniva. Lwendu lwamuchidiwu lwakuya kukabadi kekwawu kaKaluñalwiji Keneni atela alwendeleña chaaka chimu. Yona wafwilileña kutemuka mudimu wamwinkeluwu kudi Yehova.—Tañenu Yona 1:3.

8 Komana chumichi chaya mukwila nawu Yona wadiña mukwawoma? Bayi tunyakala kumutwika muloñaku. Neyi chitukudiza, wadiña nawuswa wakwila yuma yikwawu yakeñekaña kwikala nawulobu. Hela chochu, Yona wadiña muntu wabula kuwanina walwishileña nayiluwa yayivulu neyi chitwekala wejima wetu. (Mas. 51:5) Hinyi wabulahu dehi kutiya woma?

9. Mpinji yikwawu twatiyaña ñahi hamudimu watwinkañayi Yehova, nawa chikumanyi chitwatela kwanuka hampinji yeniyi?

9 Mpinji yikwawu Nzambi watwinkaña mudimu wutunateli kumona netu wakala nawa tukuwutwesha wanyi. Chinateli nikutukalila kushimwina nsañu yayiwahi yaWanta waNzambi, mudimu watelela kuzatawu akwaKristu. (Mat. 24:14) Tunateli kulalamena nsañu yalala yalema yahosheliyi Yesu nindi: “Yuma yejima yinatwesheki kudi Nzambi.” (Maku 10:27) Mpinji yikwawu neyi tuvulamena ichi chikuma, tunateli kutiyishisha kukala kwamweniyi Yona. Kukalanyi kwamweniyi Yona hamuloña wakutemuka?

Yehova Namubabeshi Kaprofwetu Kindi Wadikañili

10, 11. (a) Chumanyi chatoñojokeleñayi Yona chelili watu wufumi kuchikumu? (b) Indi watu niantu amweni kukalanyi?

10 Tunateli kufwikija Yona chadiloñesheleñayi kuya halwendu nawatu, hadaha watu wakuFwenisiya wasendeleña yeteli. Wadiñi nakutala mwanta wawatu niantu jindi chadikitileñawu kulonda atachiki lwendu. Chelili anendi dehi chikumu chileka nikumwekana, hadaha Yona watoñojokeleña nindi natemuki kukala kwachinineñayi. Ilaña mpepela yahimpikili neyi mukulabula kwadisu.

11 Mpepela yeneni yaleñeleli kaluñalwiji kuzuwa nankashi namankanda anateli kujiyisha nimatu amakonu. Hadi kushimbula wanyi hakwila nawu wuna watu wamapalanga wubaloki muloña wamankanda amaneni. Komana Yona welukili yuma yamwekeni ayina mpinji, yasonekeliyi chimwahitili mafuku nindi, “Yehova watemesheli mpepela yeneni kukaluñalwiji”? Tweluka wanyi. Hela chochu, wamweni akwakwendesha watu chakalokeleñawu kudi akishi awu, nawa welukili nindi anzambi jawu hiyanateli kuyikwashaku. (Lev. 19:4) Nsañu yasonekeliyi yahosha nawu: “Niwatu wakeñeli kubaluka.” (Yona 1:4) Hanu dinu Yona wadi kumulomba ñahi Nzambi atemukileñayi?

12. (a) Muloñadi wutukubulila kumutwika Yona muloña hatulu twakaminiyi hampinji yaswejeli mpepela yeneni? (Talenu cheñi tumazu twaheshina.) (b) Indi Yehova wasolweli ñahi muntu waleteli kukala?

12 Muloña welukili nindi kwosi chuma chikwilayi kulonda yayikwashi, Yona weñilili mukachi kawatu nakukama. Nawa wakamini mutulu twatweni. * Mwanta wawatu wamuwanini Yona nakumuhindwisha nindi yalombi kudi nzambi yindi neyi chalombeleñawu antu ejima adiña muwatu. Muloña wakwila elukili nawu kudi chuma chabadika ñovu chaletesheli iyi mpepela yeneni, akwakwendesha watu atachikili kusakula nachinjikijilu kulonda eluki muntu waleteli iku kukala. Chakadi nikujina Yona watiyili woma chelili atachiki kuyiñisha muntu wumu wumu nachinjikijilu chakusakula nachu. Chakadi nikuleha amukwatili Yona. Yehova waleñeleli chinjikijilu chakusakula nachu kuholokela hadi Yona nawa wamwekesheli hatooka to-o nawu diyi waleteli mpepela yeneni muloña wakudikaña kwaYona.—Tañenu Yona 1:5-7.

13. (a) Indi Yona wayilejelidi akwakwendesha watu? (b) Yona wayilili akwakwendesha watu kwiladi, nawa muloñadi?

13 Yona wayilejeli akwakwendesha watu yuma yejima. Wadiña kambuña Nzambi watwesha yejima, Yehova. Diyi Nzambi watemukileñayi nawa wamuvulumwini, waleñeleli ejima kwikala mukukala. Awa antu ahayamini chikupu; nawa Yona wamweni chazaalileñawu. Amwihwili chiyatela kumwilawu kulonda ahandi niwatu wubuli kujiya. Wahosheli nindidi? Yona watela watiyili woma chatoñojokeleñayi hakujiya mukaluñalwiji katuuta nawa mwadiña mankanda. Hanu dinu wateleleli kujahisha ñahi antu ejima henohu welukili nindi nateli kuyipulwisha? Dichi wayilejeli nindi: ‘Nnyamunenu kwenu, muñumbili mumenji; mukumona menji akumwena, muloña neluki kwami nami iyi mpepela yeneni nankashi yinayiwani hansañu yamami.’—Yona 1:12.

14, 15. (a) Tunateli kwimbujola ñahi chikuhwelelu chaYona? (b) Indi akwakwendesha watu elilidi hachuma chayilejeliyi Yona?

14 Mazu ahosheliyi Yona amwekeshaña nawu hadiña mukwawomaku. Yehova watela wazañaleli hakumona Yona chamwekesheliyi kuhamuka nichadihaniniyi hayina mpinji yakala. Yona wadiña nachikuhwelelu chikupu. Tunateli kwimbujola chikuhwelelu chindi kuhitila mukulemesha wumi wawakwetu kubadika wetu. (Yow. 13:34, 35) Neyi tumona muntu wunakaankili yuma yakumujimba, wunaneñi hela wunakukeña wukwashu wakuspiritu, komana twadihanaña kulonda tumukwashi? Twamuzañaleshaña Yehova chikupu neyi tukwasha antu amuchidiwu.

15 Akwakwendesha watu atiyili woma hachuma chayilejeliyi Yona, muloña hakusambila akaanini kuumbila mumenji. Hela chochu, azatili hakumina ñovu jawu kulonda afunti kuchikumu, ilaña akañenyi. Mpepela yaswejeli nankashi. Nkumininaku amweni nawu kwosi mwakwilila. Abileleli kudi Nzambi yaYona, Yehova nawu yayitiyili luwi, nawa amunyamwini Yona nakumuumbila mukaluñalwiji.—Yona 1:13-15.

Akwakwendesha watu amunyamwini Yona nakumuumbila mukaluñalwiji neyi chayilejeliyi

Yona Amutiyilili Luwi Nawa Amupulwishili

16, 17. Lumbululenu chuma chamumwekeneni Yona hampinji yamuumbililuwu mumenji. (Talenu cheñi nyevulu.)

16 Yona wajiminini mumankanda. Hadaha walwishili nindi yeseki kusala, ilaña wamweni watu wunakuya swayi-swayi nakushiya kafulolu nikusamona menji. Ilaña mankanda aswejeli nawa wajiminini mumenji. Wajiminini chikupu kwishina, nawa wamweni nindi wukufwa.

17 Chimwahitili mafuku Yona walumbulwili chatiyiliyi hayina mpinji. Hadaha watoñojokeleña hachihandilu chindi hakana kapinji. Watoñojokeli nawushona nindi hamba kamonahu cheñi tembeli Yehova yayiwahi muYerusalemaku. Wamweni nindi wakunkumukileña kwishina dakaluñalwiji, kwakwihi namashina amapidi, nawa matahu amukaluñalwiji amukasili. Wamweni nindi diwu wina windi, ijamu dindi.—Tañenu Yona 2:2-6.

18, 19. Chumanyi chamumwekeneniyi Yona mwishina dakaluñalwiji, nawa chileñaleñanyi chazatishiluwu, nawa hinyi waloñesheli yumiyi? (Talenu chenu tumazu twaheshina.)

18 Ilaña, kwadiña chuma chendeleleña kwakwihi nayena, cheneni nawa chiyila, chuma chikweti wumi. Chashikili kwadiñayi neyi mukulabula kwadisu. Chasamini mukanwa keneni, chimukwata nikumukwata nakumuminya.

Yehova “waloñesheli inshi muneni kulonda amuminyi Yona”

19 Watoñojokeli nindi dikufwa kwindi. Ilaña, Yona wamweni chuma chekomwesha. Hafwiluku. Yona amudiili wanyi, hasuñunukilili mwivumu danshi hela kufwa hamuloña wakubula mpepelaku. Wachidiña kwona hela chakwila wadiña mwiluña mwateleleli kwikala ijamu dindi. Chovu-chovu, Yona watachikili kufwa mutentu. Chakadi nikujina, Nzambi yindi, Yehova diyi “waloñesheli inshi muneni kulonda amuminyi Yona.” *Yona 1:17.

20. Yumanyi yitunateli kudiza hadi Yona hayuma yalombeliyi mwivumu danshi muneni?

20 Mwahitila jiminiti, kutwala muna hijiora. Hampinji yadiñayi mwivumu danshi Yona watachikili kutoñojoka nawa walombeli kudi Yehova Nzambi. Tunateli kudiza yuma yayivulu hadi Yona hayuma yalombeliyi yasonekawu mukapetulu kamuchiyedi kamukanda waYona. Kulomba kwindi kwamwekeshaña nawu Yona wadiña weluka chikupu Nyikanda Yajila, muloña watenenumu Masamu amavulu. Kwamwekeshaña cheñi nawu wadiña nachililu chachiwahi chakusakilila. Yona wakunkulwili nindi: ‘Hakwinza ami kwami nukukuketwila chimuna cheyi, nezu dakusakilila hohu. Nukufweta chuma chinakukanini. Wamwinu wambala waYehova hohu.’—Yona 2:9.

21. Yumanyi yadiziliyi Yona hawamwinu, nawa yumanyi yalema yitwatela kwanuka?

21 Mwiluña mwadiñayi mwakadi kwiluka, “mwivumu danshi,” Yona welukili nindi Yehova nateli kwamwina muntu wudi wejima, kudi kwejima hampinji yidi yejima. Yehova wamuwanini nikumupulwisha kambuñindi wamweni ilamba mwivumu danshi. (Yona 1:17) Yehova hohu diwatela kuhemba muntu wamumi nikumuhemba chiwahi mafuku asatu nimwana niwufuku mwivumu danshi muneni. Makonu, chachiwahi neyi tukwanukaña netu Yehova diyi “Nzambi wakwataña muuya weyi muchikasa chindi.” (Dan. 5:23) Chakadi yena, chiña tudi kwosi. Komana twamusakililaña? Chineli Yehova diyi watuleñeli, twatela kumwekesha netu twamusakililaña kuhitila mukumwovwahila.

22, 23. (a) Indi Yona amwesekeli ñahi kulonda yamwekeshi neyi wadiña nachililu chakusakilila? (b) Yumanyi yitwatela kudizila kudi Yona hayiluwa yitwakoñaña?

22 Indochu Yona welilidi? Komana wadizili kumusakilila Yehova kuhitila mukumwovwahila? Eña. Hanyima yamafuku asatu nimwaana niwufuku, inshi wamutwalili Yona kuchikumu nawa, ‘wamusanzilili Yona heseki dawuma.’ (Yona 2:10) Fwikijenu chumichi, Yona hateleleli nikusala nakushika kuchikumuku. Ilaña wateleleli kukeñakeña njila yaya kuNiniva kufuma kuchikumu kwadiñayi. Hela chochu, hashimbwili wanyi amwesekeli kulonda yamwekeshi neyi wadiña nachililu chakusakilila. Yona 3:1, 2, hahosha nawu: ‘Izu daYehova dashikili kudi Yona kapampa kamuchiyedi, nindi, Nyamukaku, yaku kuNiniva, mukala wuna weneni, wakayibidiki mazu inakakuleja.’ Indi Yona welilidi?

23 Yona hakwatili nikumatahuku. Twatañaña nawu: ‘Nochu Yona wanyamukili, wayili kuNiniva, mwomwizu daYehova.’ (Yona 3:3) Eñañi, wovwahililili. Chalala wadizilili kuyiluwa yindi. Twatela kwimbujola chikuhwelelu chaYona kuhitila mukudizila kuyiluwa yetu. Wejima wetu twavulumunaña; wejima wetu twakoñaña yiluwa. (Rom. 3:23) Hanu dinu twazeyaña, tahindi twadizilaña kuyiluwa yetu nikwikala ovwahila hakumukalakela Nzambi?

24, 25. (a) Yona watambwilili wulokwinyi henohu wuchidi wamumi? (b) Nkiswinyi yikatambwilayi Yona kumbidi?

24 Komana Yehova wamukiswilili Yona hakwikala wovwahila? Eña, wamukiswilili. Wuloku watachi wakwila nawu, chimwahitili mafuku Yona welukili nindi ana akwakwendesha watu apulukili. Mpepela yalekeli hohenohu chelili Yona yodihani, nawa ana akwakwendesha watu ‘amutiyili Yehova woma nankashi’ nawa amuketwilili Yehova chimuna chatela aketwili anzambi jawu akutwamba.—Yona 1:15, 16.

25 Amukiswilili chikupu chimwahitili yaaka yayivulu. Yesu wazatishili chakutalilahu chamafuku adiñayi Yona mwivumu danshi muneni neyi mwevulu wawuprofwetu wamafuku indi adiñayi mwijamu, hela muShelu. (Tañenu Matewu 12:38-40.) Yona wakatiya kuwaha nankashi hakwiluka nsañu yawuna wuloku neyi anamusañuli nakwikala nawumi hamaseki. (Yow. 5:28, 29) Yehova wafwilaña kuyikiswila ninenu. Kufwana Yona, komana munateli kudizila kuyiluwa yenu nikwovwahila nikwikala nachililu chakudihana?

^ par. 4 Chalema hakwiluka netu Yona wafumini mumusumba waÑaliliya muloña Afwarisi ahosheleña nakumutena Yesu nakasekesha nawu: “Talatalaku munyikanda yajila, wiluki kuÑaliliya hikwafumaña kaprofwetuku.” (Yow. 7:52) Akwakutuntulula amavulu niakwakusandujola ahoshaña nawu Afwarisi ahosheli nawu kwosi kaprofwetu wafumahu dehi muÑaliliya nawa himwadi kafuma kaprofwetuku. Neyi dimu, awa antu adiña nakudiwula nsañu yakunyaka niwuprofwetu.—Isa. 9:1, 2.

^ par. 12 Septuagint yakonkomwena hatulu twakaminiyi Yona hakuhosha nawu welileña ninyintululu. Hela chochu, hitwatela kumwinka Yona muloña chakaminiyi netu hashili maana kuyuma yadi kuyimwekena muwatuku, tweluka netu mpinji yikwawu tulu twazeyeshaña antu ananeñi chikupu. Hampinji yaneñeliyi Yesu chikupu mwitempa daÑesemani, Petulu, Yakoba niYowanu ‘akamini tulu twakuneña.’—Luka 22:45.

^ par. 19 Izu dachiHeberu dakwila nawu “inshi” adituntulwili muchiGriki nawu “kanyama weneni wamukaluñalwiji,” hela “inshi muneni.” Hela chakwila kwosi njila yakwilukilamu kanyama yomweni wamukaluñalwiji wamuminyinuku, chelukewa nawu muMediterranean mwekala mashaki amaneni chikupu anateli kuminya muntu. Kwekala cheñi mashaki amaneni chikupu kumaluña amakwawu; whale shark nateli kushika jimita 15 mukuleha nikubadikahu.