Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 4

“Kwejima Kuwukuyeyi Kwoku Nukuya Ninami”

“Kwejima Kuwukuyeyi Kwoku Nukuya Ninami”

1, 2. (a) Lumbululenu lwendu lwaLuti naNyawomi nichuma chayineñesheli nankashi. (b) Indi lwendu lwaLuti naNyawomi lwambukili ñahi?

LUTI naNyawomi ayileña hamu munjila yatupidi-pidi yahita muyana yaMowabi. Haniyi mpinji adiña nkawawu munichi chinkalampata cheneni. Fwikijenu Luti namoni nindi itañwa hidikuhuma, hakumutala mukuwindi nawa nakutoñojoka neyi chakwila diyi mpinji yatela kukeñawu hakukama. Wamukeñeli Nyawomi chikupu nawa wateleleli kuzata hakumina ñovu jindi kulonda yamwakameneña.

2 Awa ambanda ejima aneñeli chikupu. Hahitili yaaka yayivulu kufuma hafwili nfumwa Nyawomi, ilaña ichi nafumi hakufwisha anyanindi ayedi, Chiliyoni niMahaloni. Luti niyena wafwishili. Mahaloni diyi wadiña nfumwindi. A Luti naNyawomi ayileña kwokumu, kumukala waBetelemi muIsarela. Hela chochu, yuma yendeleleñawu yadiña yambukaku. Nyawomi wayileña kumukala wawu. Hakwila Luti wayileña kwiluña dawenyi muloña washili antaña jindi, mukala wawu nitushindikilu twawu kushilahu nianzambi jindi.—Tañenu Luti 1:3-6.

3. Ñakwilu yamalwihwinyi yikutukwasha kwimbujola chikuhwelelu chaLuti?

3 Chumanyi chamusañumwini iwu kankaña kuhimpa chikupu muniyi njila? Indi Luti wekalili ñahi nañovu yakuhimpa chihandilu chindi nikumwakamena Nyawomi? Chitweluka ñakwilu, tukudiza yuma yayivulu yikutukwasha kwimbujola chikuhwelelu chaLuti wakuMowabi. (Talenu cheñi chikasha chinakwila nawu  “Mukanda Wanyanya Wukweti Nsañu Yayiwahi.”) Tusambilenu kushinshika chuma chaletesheli awa ambanda ayedi endi lwendu lwalulehi lwakuya kuBetelemi.

Chisaka Chinafwishi Antaña

4, 5. (a) Chumanyi chaletesheli chisaka chaNyawomi kubuukila kuMowabi? (b) Kukalanyi kwamweniyi Nyawomi kuMowabi?

4 Luti wakulilili kuMowabi, ituña danyanya dakumusela waKaluñalwiji Kamuñwa. Dadiña iluña datupidi-pidi, danyitondu yantesha nawa dadiña nayinekineki. “Mpata yaMowabi” yadiña nawushi nihampinji yaswejeli nzala muIsarela. Kafwampi nzala diyaletesheli Luti yadiluki naMahaloni nichisaka chindi.—Luti 1:1.

5 Nzala yaholokeli muIsarela yaletesheli nfumwa Nyawomi Elimeleki kufuma kumukala wawu nakusenda ñodindi nianyanindi ayedi nakuya nakushakama kuMowabi neyi enyi. Chisaka chadiña mukukala chabuukiluwu muloña aIsarela ateleleli kudifukula mpinji yejima kuchipela chajila chatondeliyi Yehova. (Kwid. 16:16, 17) Nyawomi watwalekeluhu kukolesha chikuhwelelu chindi. Hela chochu, waneñeli chikupu chafwili nfumwindi.—Luti 1:2, 3.

6, 7. (a) Muloñadi Nyawomi chakameneneniyi chelili anyanindi asumbuli ambanda akuMowabi? (b) Muloñadi chitukumuhamekela Nyawomi chayakameneniyi akuwindi?

6 Nyawomi watela waneñeli cheñi chelili anyanindi asumbuli ambanda akuMowabi. (Luti 1:4) Welukili nindi nkakulula yamunza wawu, Abarahama, wazatili hakumina ñovu jindi hakwila yamukeñeli mwanindi Isaka mumbanda hadi antaña jindi adifukwileña kudi Yehova. (Kutach. 24:3, 4) Chimwahitili yaaka, Nshimbi yamwinkeluwu Mosi yasoñamishili aIsarela nawu bayi aketeja anyanawu kusumbula hela kusumbukila kunyunza yacheñuku, muloña antu jaNzambi akenda katachika kupesha.—Kuhit. 7:3, 4.

7 Hela chochu, aMahaloni naChiliyoni asumbwili ambanda akuMowabi. Tweluka wanyi neyi chakwila Nyawomi waneñeli, hela chochu, hetejeli chumichi kumukañesha kwikala nawulunda wawuwahi nawakuwindi aLuti naOripaku. Hadaha wakuhweleleli nindi ifuku dimu niwena akatachika kudifukula kudi Yehova neyi yena. Bayibolu hiyashimuna chatiyiliyi Nyawomuku, ilaña tweluka netu aLuti naOripa amukeñeli Nyawomi. Wulunda wawu wayikwashili chikupu hampinji yamwenuwu kukala. Henohu awa ayañadima ayedi kanda akwati kulusemu, anfumu jawu afwili.—Luti 1:5.

8. Chumanyi chamukwashili Luti kukundama kwakwihi naYehova?

8 Komana yuma yetiyiliyi Luti kuwansi windi yamukwashili kuumika kukala kwamweniyi? Hadaha yamukwashili wanyi. A Mowabi adifukwileña kudi anzambi amavulu, sweje-e dinu Kemoshi. (Kuch. 21:29) Chamwekana neyi mukwitiya kwawaMowabi elileña yuma yatama chikupu yelileñawu antu munana mafuku, kushilahu nikulambula anyana. Yuma yejima yadiziliyi Luti kudi Mahaloni hela Nyawomi kutalisha hadi Yehova Nzambi yawaIsarela wukweti kukeña niluwi, yamukwashili kwikala wambukaku. Yehova wayuulaña mukukeña bayi nawukatuku. (Tañenu Kuhituluka 6:5.) Hampinji yafwishiliyi, Luti wadikundili chikupu naNyawomi nawa wadiña nakumutiyilila chahosheleñayi mukulumpi wamumbanda hadi Yehova Nzambi wasweja ñovu, nyidimu yindi yabadika nichazatañayi nawantu munjila yakukeña nawa yaluwi.

Luti wadikundili naNyawomi hampinji yakuneña nikufwisha

9-11. (a) Chumanyi chafuukwiluwu aNyawomi, naLuti niOripa? (b) Yumanyi yitwadizilaña kukukala kwamwenuwu aNyawomi, naLuti niOripa?

9 Nyawomi, wafwilileña kutiya nsañu yamwekeneña kumukala wawu. Ifuku dimu watiyili nawu nzala muIsarela yinamani, hadaha amulejeli kudi mukwakulandisha. Yehova watalili antu jindi. MuBetelemi mwekalili cheñi yakudya, neyi mwatalisha idi ijina nawu “Itala daYakudya.” Nyawomi wafuukwiluhu kufunta kumukala wawu.—Luti 1:6.

10 Indi aLuti naOripa adi kwiladi? (Luti 1:7) Adikundili chikupu naNyawomi chafwishiluwu anfumu jawu. Chamwekana neyi luwi lwadiña naNyawomi nichikuhwelelu chakola mudi Yehova diyililu yaletesheli Luti yadikundi nindi. Awa anfwila asatu akasili hamu lwendu lwakuya kuYuda.

11 Nsañu yaLuti yatwanukishaña nawu antu amawahi niatama akabakanaña nikufwisha. (Mukwa. 9:2, 11) Yatudizishaña cheñi nawu neyi tunafwishi, chikuwaha neyi atukundeja hela kutukwasha kudi akwetu, sweje-e antu abatamaña mudi Yehova, Nzambi yaNyawomi.—Yish. 17:17.

Luti Wadiña naKukeña Kwalala

12, 13. Muloñadi Nyawomi chayilejeleliyi aLuti naOripa nindi afunti kumukala wawu chatela yayi nawu, nawa awa ayañadima awambanda ayedi asambilili kwiladi?

12 Chelili awa anfwila asatu enduku chintampu chachilehi kufuma kuMowabi, Nyawomi watachikili kwakamena. Wadiña nakutoñojoka hadi ayañadima awambanda ayedi adiñiyi nawu nikukeña kwamukeñeluwu yena nianyanindi. Watiyili kutama hakumona neyi nakuyilunjikilahu kukala kukwawu. Neyi ashiya mukala wawu nakumulondela, wukuyililadi kuBetelemi?

13 Nkumininaku, Nyawomi wayilejeli nindi: ‘Yenuña, funtenu cheñi kumatala awamama jenu. Yehova niyena ayili chachiwahi neyi chimwayililili chachiwahi akwetu afwa dehi, neyi chimunañili chachiwahi ninami.’ Wayikundejeli cheñi nindi Yehova wukayikiswila nakuyinka amayala amakwawu nawa akatachika chihandilu chikwawu. Bayibolu yahosha nawu, ‘Hakuyipwepujola nikuyipwepujola. Wena hiyakudila chacheni makumbu aweni akudila.’ Chaswayi kwiluka chuma chaletesheli aLuti naOripa kumukeña chikupu iwu mumbanda wadiña naluwi nawa wakeñeli akwawu. Wejima wawu amwilili nawu, “Aha! Etu kwetu tukuya naneyi kumukala wenu.”—Luti 1:8-10.

14, 15. (a) Indi Oripa wafuntili kudihi? (b) Indi Nyawomi wamukanjikijili ñahi Luti nindi yafunti?

14 Hela chochu, Nyawomi hashikeneni dakwiteja kuya nawuku. Wayilejeli chachiwahi nindi kwosi chuma chateleleli kuyililayi muIsarelaku, chineli hadiña neyala watela kumuhemba, hela anyana atela kuyisumbulaku nawa hakuhweleleli nindi wakasumbuka hela kuvwala anyanaku. Washimwini nindi watiyileña chikela nankashi muloña hatwesheli kuyakamenaku. Oripa welukili mwatalishiliyi Nyawomi. Mukala wawu, mama yindi nichisaka chindi chadiña kuMowabi. Wamweni nindi chachiwahi tuhu kushala kuMowabi. Oripa waneñeli chikupu hampinji yamupwepujoleliyi Nyawomi nakumushalisha hakufunta nikufunta.—Luti 1:11-14.

15 Chumanyi cheliliyi Luti muloña Nyawomi wamwilili niyena nindi yafunti? Twatañaña nawu: “Luti wamukakeleli mbe.” Wamulejeli nindi: ‘Tala ntahi, iñodeshaku deyi nafunti dehi nikumukala wawu nikudi akishi indi. Eyi nineyi kamulondeli iñodeshaku deyi.’ (Luti 1:15) Mazu ahosheliyi Nyawomi adizishaña antañi nsañu yalema. Bayi neyi Oripa wafuntili hohu kudi antaña jinduku, ilaña wafuntili cheñi nikudi “akishi indi.” Wakeñeleña kutwalekahu kudifukula kudi Kemoshi nianzambi amakwawu akutwamba. Komana dichuma chakeñeleñayi Luti?

16-18. (a) Indi Luti wamwekesheli ñahi kukeña kwalala? (b) Chumanyi chitukudizila kudi Luti kutalisha hakukeña kwalala? (Talenu cheñi nyevulu yawambanda ayedi.)

16 Luti wadikasili chikupu mumuchima windi hachuma chafuukwiliyi, hampinji yayileñawu naNyawomi nkawawu. Wamukeñeli Nyawomi chikupu niNzambi wakalakeleleñayi Nyawomi. Luti wahosheli nindi: “Bayi wunkakeja kukushiya, mwaka nifuntumu nibuli kuya naneyuku. Kwejima kuwukuyeyi kwoku nukuya ninami. Kwejima kuwukushakameyi, kwoku nikushakama ninami. Antu eyi akwila antu ami. Nzambi yeyi wukwila Nzambi yami. Kwonsu kuwakafwileyi, kwoku nakafwila ninami, kwokwakanjiikilawu. Yehova akambabeshi tuhu kwindi neyi hadi chuma chakatwambula, kwiji yowu kufwa hohu bweñi.”—Luti 1:16, 17.

“Antu eyi akwila antu ami. Nzambi yeyi wukwila Nzambi yam”

17 Mazu ahosheliyi Luti alema muloña antu achidi ayiluka hela chakwila munahiti yaaka 3,000 kufuma hafwiliyi. Amwekeshaña chililu chalema, chakukeña kwalala. Luti wamukeñeli chikupu Nyawomi nawa wadiña washinshika chakwila wakeñeleña kumushiya wanyi. Kufwa hohu dikwadi kuyambula. Antu jaNyawomi adi kwikala antu jaLuti, muloña wadihanini kushiya yuma yejima yelukiliyi kuMowabi, nianzambi aweni Mowabi. Kwambukaku naOripa, Luti wahosheli namuchima wumu nindi wakeñeleña Nzambi yaNyawomi, Yehova, yekali Nzambi yindi niyena. *

18 Dichi atwalekeluhu nalwendu lwawu lwalulehi lwakuya kuBetelemi mwayedi wawu. Atela endeli mulungu wamukuma hakwila ashiki. Chakadi nikujina, adikundejeleña hela chakwila adiña nachineñi.

19. Munatoñojoki nenu twatela kwimbujola ñahi kukeña kwalala kwamwekesheliyi Luti, muchisaka, nawakwetu, nimuchipompelu?

19 Makonu antu amavulu mukaayi aneñaña nankashi. Munanu mafuku ashimunawu muBayibolu nawu “nyaka yakala,” twamona yuma yayivulu yatuneñeshaña. (2 Tim. 3:1) Dichi, twatela kwikala nachililu chalema chikupu chadiña naLuti. Kukeña kwalala, kwakojejaña muntu kukolela kuchuma hela yuma yikukala ñahi, kukeña kwamuchidiwu kwalema nankashi mukanu kaayi katama. Twatela kwikala nakukeña kwalala mumaluwi, muchisaka, nawalunda netu nimuchipompelu chawakwaKristu. (Tañenu 1 Yowanu 4:7, 8, 20.) Neyi twikala nakukeña kwamuchidiwu dikwila nawu tunakwimbujola chakutalilahu chachiwahi chaLuti.

Luti naNyawomi muBetelemi

20-22. (a) Indi Nyawomi wahimpili ñahi chashakaminiyi kuMowabi? (b) Nyawomi watoñojokeleña ñahi mwaluwa kutalisha hakukala kwamweniyi? (Talenu cheñi Yakoba 1:13.)

20 Kafwampi, kuhosha netu tukweti kukeña kwalala kwambukaku nakumwekesha kukeña kweniku muyuma yitwelaña. Luti wadiña nakukooleka kwakumwekesha kukeña kwalala bayi neyi kudi Nyawomi hohuku, ilaña nikudi Nzambi yindi atondeliyi, Yehova.

21 Nkumininaku, awa ambanda ayedi ashikili muBetelemi, mukala wakukabeta kambwela kaYerusalema hekala jikilomita 10 kufuma kuYerusalema. Chamwekana neyi, Nyawomi nichisaka chindi adiña aya mpuhu chikupu muwuna mukala wanyanya, muloña chafuntiliyi antu ejima amumukala adiña nakuhosha hadi Nyawomi. Ambanda enjileña nakumutala ahosheleña nawu, “Yeniwu diyi Nyawomi?” Hadaha wahimpikili chikupu chashakaminiyi kuMowabi, antu ashikeneni dakumumona nawu wamweni kukala niyihuñu yasweja hadi yaaka yayivulu.—Luti 1:19.

22 Nyawomi wayilejeli antaña jindi awambanda niadiña antuñi nindi kukala kwamweniyi. Watoñojokeli nindi watela tuhu kuhimpa ijina dindi daNyawomi daya mukwila nawu ‘Kuwaha kwami,’ nakumutena nawu Mara chalumbuluka nawu “Kulula.” Hamuloña wakwikala muwilaji neyi Yoba, Nyawomi watoñojokeli nindi Yehova Nzambi diyi wamumwesheli kalula.—Luti 1:20, 21; Yoba 2:10; 13:24-26.

23. Yumanyi yatachikili kutoñojokayi Luti, nawa Nshimbi yamwinkeluwu Mosi yahosheli nawudi kutalisha hadi atuzweñi? (Talenu cheñi tumazu twaheshina.)

23 Chashakaminuwu awa ambanda ayedi muBetelemi, Luti watachikili kutoñojoka chatela kuhandawu naNyawomi. Welukili nindi Nshimbi yayinkeliyi Yehova antu jindi muIsarela yahosheleña nihakukwasha atuzwiñi. Ayitejeleña kuya mumaha hampinji yakwañula nikulondela akwakumuna nakunonojola yashileñawu kunyima kushilahu niyameneneña kunyisoña yeha nikunsa. *Lev. 19:9, 10; Kuhit. 24:19-21.

24, 25. Chumanyi cheliliyi Luti chashikiliyi mumaha aBowazi, nawa mudimu wakunonojola wadiñi ñahi?

24 Mwadiña muchilaaka chañwileñawu bali, hadaha muApril kwesekeja nakalenda yetu yamakonu, nawa Luti wayili mumaha kulonda yamonuhu muntu wukumwiteja kunonojola bali yashileñawu akwakwaañula. Washikili mwiha damuntu wejina daBowazi, wadiña waheta nawa ntaña yaElimeleki nfumwa Nyawomi wafwili. Hela chakwila nshimbi yamwitejeli kunonojola, bayi neyi watachikili kunonojolaku, walombeli lusesa kudi mukwenzi weyala wadiña nakutala mudimu wakwaañula. Wamwitejeli nawa Luti watachikili kunonojola hohenohu.—Luti 1:22–2:3, 7.

25 Fwikijenu Luti nakulondela akwakwaañula. Chinakumunawu bali nayikwakwa, nakulondela nakunonojola yinakuhololawu hela yinakushiyawu, hakukasa yita nakutwala kwiluña dakuhulila. Wadiña mudimu wakuzata chovu-chovu, wakola nawa wazeyesheleña chashika itañwa mwiwulu. Ilaña, Luti watwalekeleñahu nakuzata, wanookeleña hohu neyi nakukombwela masulwila hela hampinji yachayili nakudya yakudya “mwitala,” hadaha muchisolu chatuñililuwu akwakuzata kulonda anookeleñamu.

Luti wetejeli kuzata mudimu wakola nawa wabula kulema kulonda adihembeña naNyawomi

26, 27. Indi Bowazi wadiña muntu wamuchidinyi, nawa wamwakameneni ñahi Luti?

26 Hadaha Luti hakuhweleleli nindi akumusha maanaku, ilaña amutili maana. Bowazi wamumweni nawa wamwinhwili mukwenzi wadiña kapitawu. Bowazi muntu wadiña nachikuhwelelu chikupu wemushili antu jindi akwanyidimu nindi: ‘Yehova yekali nanenu,’ amakwawu atela azatileña hohu ifuku dimu, hekwawu amakwawu adiña enyi. Niwena amwimushili chochimu. Bowazi mukulumpi weyala wamukeñeli Yehova, wamwakameneni Luti neyi mwanindi.—Luti 2:4-7.

27 Bowazi wamutambikili Luti nindi “mwanami,” wamulejeli nindi enzeña mumaha indi nakunonojola nikwikala hamu nawayañadima amwitala dindi kulonda abuleña kumukabisha kudi antu amakwawu akwanyidimu. Wamwinkeleña yakudya yahachayili. (Tañenu Luti 2:8, 9, 14.) Sweje-e dinu, wakeñeleña kumuhameka nikumukolesha. Munjilanyi?

28, 29. (a) Luti watuñili ijina damuchidinyi? (b) Munateli kubatama ñahi mudi Yehova neyi Luti?

28 Chelili Luti yamwihuli Bowazi chuma cheliliyi yena mwenyi hakwila yawani wuselewa windi, Bowazi wamwakwili nindi watiyili yuma yejima yamwilililiyi muku windi wamumbanda, Nyawomi. Hadaha Nyawomi wamuhamekeleña Luti wakeñeliyi hakachi kawambanda amuBetelemi nawa Bowazi watiyili nsañwiyi. Welukili cheñi nindi Luti watachikili kudifukula kudi Yehova, muloña wahosheli nindi: “Yehova akufweti namudimu weyi, akwinki niwuloku weyi walala kudi Yehova Nzambi yaIsarela, diyi wukweti mpuula jindi jiwunenzi nakubatamamu.”—Luti 2:12.

29 Awa mazu atela amukolesheli Luti hama. Chalala watondeluhu kubatama mumpuula jaYehova Nzambi, neyi chabatamaña mwana kakajila mumpuula jamama yindi. Wamusakililili Bowazi wamulejeli nsañu yamukundejeli. Luti watwalekeluhu kuzata ndo-o nimelela.—Luti 2:13, 17.

30, 31. Yumanyi yitwadizilaña kudi Luti kutalisha hakuzata nañovu, kusakilila nikukeña kwalala?

30 Chuma cheliliyi Luti hichakutalilahu chachiwahi chatwimikilayi wejima wetu tunakumona kukala kwamali makonu. Hatoñojokeleña nindi antu amakwawu atela kumukwasha muloña wadiña ntuluwaku, dichi wadiña nakusakilila hayuma yejima yamwinkeleñawu. Hatiyileña nsonyi yakuzata mudimu wakola nawa hampinji yayilehi kulonda yakameneña muntu akeñayuku, hela chakwila wadiña mudimu wabula kulema. Wasakililili nawa wetejeli kufumba kwakuwahi kwamufumbiluwu kulonda yazateña chiwahi nawantu amawahi. Sweje-e dinu, wanukileña nindi watela kubatama mudi Tata yindi, Yehova Nzambi.

31 Neyi tumwekeshaña kukeña kwalala neyi kwamwekesheliyi Luti, nikulondela chakutalilahu chindi chakudizoza, kuzata nañovu nikusakilila, akwetu niwena akutachika kwimbujola chikuhwelelu chetu. Indi Yehova wayakameneneña ñahi aLuti naNyawomi? Tukahanjeka haniyi nsañu mukapetulu kanalondeluhu.

^ par. 17 Chalema hakumona neyi Luti hazatishili hohu nkumbu yakwila nawu “Nzambi” neyi chadi kuhoshawu enyi amavuluku; wazatishili cheñi ijina daNzambi, Yehova. Bayibolu yimu yekala namazu ahosha nawu: “Nsoneki wakonkomweneni nindi iwu mwenyi hikambanji waNzambi walala.”—The Interpreter’s Bible.

^ par. 23 Chakadi nikujina, kuMowabi hikwadiña nshimbi yidi neyi iyuku. KuMiddle East wakushankulu, antuluwa adiña nakuyihemba chatama munana mafuku. Mukanda wumu wahosha nawu: “Neyi muntu nafwishi iyala, kakavulu ntuluwa washindameneneña hadi anyana; neyi wudana anyana wukudilandisha muwunduñu, kwikala chivumbi hela kufwa.”

[Mwevulu wudi hefu 34]

Luti wadikundili naNyawomi hampinji yafwishiluwu

[Mwevulu wudi hefu 37]

“Antu eyi akwila antu ami. Nzambi yeyi wukwila Nzambi yami”