Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 16

Wakoñeli Mwamaana, Chakadi Woma Nawa Wadihanini

Wakoñeli Mwamaana, Chakadi Woma Nawa Wadihanini

1-3. (a) Indi Esita watiyili ñahi hakuya kwitanda danfumwindi? (b) Indi mwanta welilidi chamwendeleluwu kudi Esita?

ESITA wendeleña chovu-chovu hakuya nakushika kwiitanda, iku muchima wunakweta nankashi. Fwikijenu muchipañu chamwanta cheneni chamuPeresi muShushani munamweni nzo-o, mwamweneni chakwila Esita watiyileña kwanshindu yindi niyakuvwala yawanta yavwaliliyi. Haluwankeni nawukeleñi niyuma yadiña muchipañu yasweja lubanji nawa yalema wuseya yafumini kwakulehi kuLebanonuku. Washili maana hadi muntu washakamini hetanda, muntu wadi kufuukulahu neyi chakwila Esita atela kumujaha hela nehi.

2 Mwanta wamutalileña Esita chashikiliyi kwakwihi nawa wamwolweleli nkunyi yawuru. Chuma cheliliyi mwanta chinateli kumwekana neyi chamukunkulwayi, ilaña kwila chumichi kwapulwishili wumi waEsita, muloña mwanta wamwanakeneni hamuloña wakoñeliyi wakuya kudi yena chakubula kumutambika. Chashikiliyi kwitanda, Esita wakwatili kumutu wankunyi.—Esita 5:1, 2.

Esita wamweni luwi lwamwanta

3 Mwanta Ahasuwerusi wadiña samaheta nawa wadiña nañovu yawanta. Yakuvwala yawanyanta akuPeresi amunana mafuku ayilandileña namamiliyoni amadola neyi mumafuku etu. Ilaña, Esita wamweni chazañaleliyi nfumwindi nawa welukili nindi wamukeña. Wamwilili nindi: “Eyi mwadi Esita, wunakeñidi? Wukukeña kulombadi? Akukwinka tuhu hela chashikila muchibalu chawanta.”—Esita 5:3.

4. Indi Esita wachidiña namudimwinyi?

4 Esita wamwekesheli chikuhwelelu chikupu niwulobu; wayili kudi mwanta kulonda yakiñi antu jindi hakafunta kuyikasililuwu kakukeña kuyijilumuna wejima wawu. Hela chakwila wawanini wuselewa kudi mwanta, wachidiña namudimu weneni. Wateleleli kumushinjila iwu mwanta wadivwimba nindi muntu windi mukwakumuleja maana wakuhweleleliyi chikupu wadiña watama nawa wamudimbili kulonda yajahi antu jaEsita. Hanu dinu wukumushinjila ñahi, nawa tunateli kudizila kwodi kuchikuhwelelu chindi?

Watondeli Chiwahi “Mpinji Yakuhosha”

5, 6. (a) Indi Esita wazatishili ñahi chishina chekala haMukwakutaŋisha 3:1, 7? (b) Indi Esita wamwekesheli ñahi maana hampinji yahosheleñayi nanfumwindi?

5 Komana Esita wateleleli kushimuna kukala kwejima hakachi kawantu? Neyi welili mwenimu wadi kumutiyisha mwanta nsonyi nawa chadi kumuleñela Hamani mukwakumuleja mwanta maana kumutaadikisha Esita. Hanu dinu Esita welilidi? Henohu kuchidi yaaka yayivulu Mwanta Solomoni amoneneni kusoneka nawu: ‘Yuma yejima yikweti mpinji yayu, . . . mpinji yakumwena, nimpinji yakuhosha.’ (Mukwa. 3:1, 7) Tunateli kuhosha netu tata yaEsita wamuleleli, Modekayi muntu washinshika wamudizishileña Esita iyi yishina hampinji yamuhembeleñayi. Esita welukili chikupu kulema kwakutonda chiwahi “mpinji yakuhosha.”

6 Esita wahosheli nindi: “Neyi mwanta namoni nindi chinawahi, mwanta naHamani enzi lelu kuchawija chinamuloñesheli.” (Esita 5:4) Mwanta wetejeli nawa wamutambikili niHamani. Komana munamoni Esita chahosheliyi mwamaana? Wamulemesheli nfumwindi nawa wakeñeleña kuwana mpinji yayiwahi yakuhosha yuma yadiña kumuchima.—Tañenu Yishimu 10:19.

7, 8. Indi Esita waloñesheli ñahi chawija chatachi, nawa muloñadi chabuliliyi kumuleja mwanta swayi?

7 Chakadi nikujina Esita waloñesheli chiwahi chawija nawa washiluhu yuma yejima yakeñeliyi nfumwindi. Nawa waloñesheli nivinyu kulonda adiluñishi. (Mas. 104:15) Ahasuwerusi wadiluñishili nawa wamwihwili cheñi Esita kulonda yashimuni chuma chakeñeleñayi. Komana iyi yadiña mpinji yakuhosha?

8 Esita watoñojokeli nindi hiyadiña mpinji yayiwahi kuhoshaku. Ilaña wamulejeli mwanta niHamani kwinza cheñi kuchawija chaloñesheliyi ifuku dikwawu. (Esita 5:7, 8) Muloñadi chabulililiyi kushimuna swayi? Anukenu nenu antu jaEsita ejima akeñeleña kuyijaha. Muloña Hamani watambwili lusesa kudi mwanta kulonda yahani nshimbi yakujaha aYudeya ejima. Esita wateleleli kutonda mpinji yayiwahi yakuhosha, mukunkulwayi antu amavulu adi kufwa. Dichi wahembeleleli mpinji yikwawu yayiwahi yakumwekesha nindi wamulemesheli chikupu nfumwindi.

9. Indi kudiwunjika kwalemenadi, nawa tunateli kwimbujola ñahi chakutalilahu chaEsita chakudiwunjika?

9 Kudiwunjika hichililu chachiwahi chabula kwikala nawantu amavulu. Hela chakwila wakameneneni nawa wakeñeleña kumuleja mwanta yuma yadiñi kumuchima, Esita wadiwunjikili nakuhembela mpinji yayiwahi. Twatela kudizilaku yuma yayivulu kuchakutalilahu chindi, muloña wejima wetu twamonahu dehi yiluwa yitwatoñojokaña netu atela kuzatilahu. Neyi tunakukeña kumushinjila muntu wukweti ñovu kulonda yazatili hakukala, twatela kumwimbujola Esita nakwikala adiwunjika. Yishimu 25:15 yahosha nawu: ‘Kwovwahila kwakwila ovwahile-e kwafumbaña nyuuli, niidimi dadovu dakotolaña ifwaha.’ Neyi tudiwunjika nakuhembela mpinji yayiwahi neyi cheliliyi Esita, tunateli kumushinjila muntu wakola neyi ifwaha. Komana Nzambi yaEsita Yehova, wamukiswilili hamuloña wakwikala namaana nikudiwunjika?

Kudiwunjika Kwaleñeleli Kwila Mwawuñaji

10, 11. Muloñadi Hamani chahililiyi hanyima yakufuma kuchawija chatachi, nawa ñodindi niamabwambu jindi amulejeli kwiladi?

10 Muloña Esita wadiña wadiwunjika, waleñeleli yuma yayiwahi yayivulu kuzatewa. Hamani chafuminiyi nakudya kuchawija chatachi wayili “nakuzañalala nakutiya kuwaha” muloña watoñojokeli nindi mwanta nimwadi amukeñeli nankashi kubadika akwawu. Hela chochu, Hamani chahitiliyi kuchisu chachipañu, wamumweni Modekayi, kaYudeya wakaanineña kumufukamina. Neyi chitwadizili mukapetulu kanafumuhu, Modekayi hamwekesheleña kasawuntu hakubula kumufukaminaku, ilaña walemesheli chinleji chindi niwumbwambu windi naYehova Nzambi. Ilaña Hamani watiyili “kumuchima pati nandombu.”—Esita 5:9.

11 Hamani walejeli ñodindi niamabwambu jindi iyi nsañu, wena amulejeli nawu yemiki mutondu wawulehi wakushika kujimita 22, kuhiñahu alombi lusesa kudi mwanta kulonda akamukudikuhu Modekayi. Hamani watiyili kuwaha nawa hohenohu walejeli muntu kulonda yemiki mutondu.—Esita 5:12-14.

12. Muloñadi mwanta chakeñeleliyi nindi amutañili nyikanda mwasonekeleñawu nsañu Jawanta, nawa chumanyi chelukiliyi?

12 Ilaña mwanta hakamini tulu nawufukuku. Bayibolu yatulejaña nawu ‘tulu twamuumini mwanta mumesu chawu,’ dichi walejeli antu kumutañila chatiyakana nyikanda mwasonekeleñawu nsañu Jawanta. Nsañu yatañiluwu hadiña ninsañu yakafuta kakasiluwu kakukeña kumujaha Ahasuwerusi. Wanukili iyi nsañu; ana antu akeñeleña kumujaha ayikwatila nawa ayijahili. Indi Modekayi wafuñunwini kafuta amwilililidi? Hohenohu mwanta wehwili wuloku wamwinkeluwu Modekayi. Akwili nawudi? Nawu kwosi chuma chamwinkeluwu.—Tañenu Esita 6:1-3.

13, 14. (a) Indi yuma yatachikili ñahi kumutamina Hamani? (b) Ñoda Hamani niamabwambu jindi amulejeli nawudi?

13 Mwanta wahilili, dichi wehwili atulamba atela kumukwashaku kulonda yamanishi iku kukala. Hakachi kawantu ejima, Hamani diyi wamenekeleli kuchipañu chamwanta, muloña wafwilileña kutabula lusesa kulonda yamujahi Modekayi. Henohu Hamani kanda yashimuni chuma chakeñeleñayi, mwanta wamwihwili chatela kumulemesha muntu atiyiliyi mwanta kuwaha. Hamani watoñojokeleña nindi mwanta wateneneña yena. Dichi Hamani washimwini njila yayiwahi yakumulemeshelamu owu muntu nindi: Amuvwiki yakuvwala yawanta, amwendeshi hakawalu kendelañayi mwanta muShushani mwejima nawa atela kubidika nakumulemesha kulonda antu ejima achitiyi. Fwikijenu Hamani chatiliyi hakutiya nawu muntu ateleleli kulemeshawu wadiñi Modekayi. Indi mwanta watondeli muntwinyi wakwimba nakumulemesha Modekayi? Watondeli Hamani.—Esita 6:4-10.

14 Hamani wazatili iwu mudimu wamweniyi nindi hichishimashima nachikela kufumahu wanyakeli kuya kwitala iku naneñi. Ñodindi nawamabwambu jindi ahosheli nawu yuma chiyinekali muniyi njila, yuma yikamutamina; wukatwesha wanyi kumushinda Modekayi kaYudeya.—Esita 6:12, 13.

15. (a) Yumanyi yayiwahi yafuminimu muloña wakwila Esita wadiwunjikili? (b) Muloñadi chichawahila neyi twikala ‘nachililu chakuchiñilila’?

15 Muloña wakwila Esita wadiwunjikili, nakwimena mpinji yayiwahi yakushimuna chuma chakeñeleñayi kudi mwanta, chumichi chaleñeleli Hamani yadisawishi yomweni. Komana Yehova Nzambi hidiyi waleñeleli tulu tuumumi mwanta mumesuku? (Yish. 21:1) Dihafuma Izu daNzambi kutukolesha nawu twikali ‘nachililu chakuchiñilila.’ (Tañenu Mika 7:7.) Neyi tumukuhwelela Nzambi nikuchiñilila kulonda yazatiluhu, tukwiluka netu nateli kuwana njila yayiwahi yakumanishilamu kukala kwetu kubadika etu aweni.

Wahosheli Chakubula Woma

16, 17. (a) Indi Esita welukili ñahi nindi “mpinji yakuhosha” yashikili? (b) Esita wambukiluku ñahi naVashitayi wadiña ñoda mwanta?

16 Esita wamweni nindi chikuwaha wanyi neyi yabula kumuleja mwanta cheñi; hachawija chamuchiyedi wamulejeli mwanta yuma yejima. Hanu dinu wateleli kumuleja mpinjinyi? Mwanta wamwilili cheñi nindi yalombi chuma chakeñeleñayi. (Esita 7:2) Esita welukili nindi “mpinji yakuhosha” yashikili.

17 Esita watela walombeli mumuchima kudi Nzambi yindi henohu kanda yahoshi awa mazu nindi: “Eyi mwanta, neyi nawani wuselewa kumesu eyi, neyi mwanta natiyi kuwaha, nakeñi nami anyinki wumi wami, nalombi nami anyinki ataña jami.” (Esita 7:3) Ilukenu nenu wamulejeli mwanta nindi walemesheli chuma chafuukwiliyi mwanta hayuma yamweniyi nindi yayiwahi. Esita wadiña wambukaku chikupu naVashitayi, wadiña ñoda mwanta, wamusawishili nfumwindi mumushikila. (Esita 1:10-12) Kubombelahu, Esita hamuhosholeli mwanta hamuloña wakumukuhwelela Hamanuku. Ilaña wamulembeleli mwanta kulonda yakiñi wumi windi wadiña hakatoña.

18. Indi Esita wamulejeli ñahi mwanta iku kukala?

18 Chuma chalombeliyi Esita chamuhayamishili mwanta chikupu. Muntwinyi wakeñeleña kujaha mwadi windi? Esita watwalekeluhu nindi: “Atulanda dehi, ninami niantaña jami, nawu atujilumuni, atujahi, atunoñeshi. Neyi akumina dakutulanda kwamuwuduñu twikali anduñu amayala nawambanda, nadi kudimwenena tuhu kwami, hela chenochu ntahi, mukwankunyi wadi kumufuntishila cheñi mwanta yuma yanamubondiyi wanyi.” (Esita 7:4) Ilukenu nenu Esita washimwini iku kukala chakubula kuhita mumbadi, ilaña wabombeleluhu nindi wadi kudimwenena neyi ayilandishili muwuduñu. Wateleleli kushimuna iyi nsañu yakujilumuna aYudeya ejima muloña nimwanta adi kumubonda.

19. Chumanyi chitunateli kudizila kudi Esita kutalisha hakwiluka chakushinjila antu?

19 Chakutalilahu chaEsita chatudizishaña yuma yayivulu kutalisha hakwiluka chakushinjila antu. Neyi chakwila munakukeña kushimuna kukala kweneni kudi muntu imwakeña hela muntu wayibadika ñovu, mwatela kudiwunjika, kwikala nakalemesha nikwikala ashinshika.—Yish. 16:21, 23.

20, 21. (a) Indi Esita wafuñunwini ñahi kafuta kaHamani, nawa mwanta welilidi? (b) Indi Hamani welilidi chafuñunwinuwu kafuta kindi?

20 Ahasuwerusi wehwili nindi: “Hinyi yenowu? Wekala kudihi yenowu? Wabula woma wakufuukula mumuchima windi kwila mwenomu!” Fwikijenu Esita nakwinyika namunu hakuhosha nindi: “Iyala mukwankunyi chilumbu, yoyeniwu Hamani watamiwu.” Chumanyi chikwilayi mwanta haniwu muloña waha mesu bwi-i? Hamani watiyili woma. Toñojokenu mwanta chahimpiliyi hamesu muloña wakuzuwa chelukiliyi nindi mukwakumuleja maana wakuhweleleliyi wamudimbili kulonda yafwachiki lushimbi lwakujilumuna ñodindi akeñeliyi. Mwanta wedikili hanzi nakuya mwitempa kulonda yawundishi muchima.—Esita 7:5-7.

Esita washimwini chakadi woma nindi Hamani watama

21 Chafuñunwinuwu kafuta kindi, Hamani watiyili woma nawa watachikili kudifulafula kunyendu yamwadi. Mwanta chafuntiliyi nakumuwana Hamani nafukami kuchitwamu chaEsita nakumulembelela, wazuwili nakumwila Hamani nindi wakeñeleña kumukamina mwadi windi mwitala dindi. Chamutwikiliyi iwu muloña chatalishili mukwila nawu Hamani akumujaha. Amusendeli iku anamubuti hamesu. Kalamba wumu wamwanta wamulejeli mwanta nindi Hamani waloñesheli mutondu wawulehi wakumukudikilahu Modekayi. Hohenohu Ahasuwerusi wahosheli nindi mukudikenuhu Hamani yomweni.—Esita 7:8-10.

22. Indi chakutalilahu chaEsita chatudizishañadi kutalisha hakubula kuzeya nikubula kwikala nachikuhwelelu chazeya?

22 Mukanu kaayi mudi yuma yatama tunateli kutoñojoka netu hitwamba kamona yuma yaloñaku. Komana mwatoñojokahu dehi muniyi njila? Esita hazeyeluku nawa chikuhwelelu chindi hichazeyeluku. Mpinji yakuhosha chiyashikili, wahosheli hayuma yaloña chakadi woma, nawa wamukuhweleleli Yehova kulonda yazatili hayuma yikwawu. Anetu nawa twatela kwila neyi cheliliyi Esita. Yehova hahimpaku kufuma tuhu mumafuku aEsita. Nateli kumona antu elaña yuma yatama nikuyifwisha mutukosi twawu neyi chamwililiyi Hamani.—Tañenu Masamu 7:11-16.

Wadihanini Hakuhakwilaku Yehova niAntu Jindi

23. (a) Indi mwanta wayinkeli aModekayi naEsita wulokwinyi? (b) Indi wuprofwetu waprofweteliyi Yakoba hadi Benjamini henohu wudi hakafwilu washikijeweli ñahi? (Talenu chikasha chinakwila nawu “Wuprofwetu Wunashikijewi.”)

23 Nkumininaku mwanta wamwilukili Modekayi bayi neyi muntu wamukiñili kudi antu akeñeleña kumujahaku, ilaña wamwilukili cheñi neyi tata yaEsita wamuleleli. Ahasuwerusi wamwinkeli Modekayi chifulu chaHamani chakwikala mulopu. Mwanta wamwinkeli Esita itala daHamani kushilahu nimaheta indi amavulu, nawa Esita wamwinkeli Modekayi kuyihemba.—Esita 8:1, 2.

24, 25. (a) Muloñadi Esita chabulili kudishakaminayi hanyima yakufuñununa kafuta kaHamani? (b) Indi Esita washili ñahi cheñi wumu windi hakatoña?

24 Chineli wumi waEsita niModekayi hiwadiña nawa hakatoñaku, komana mwadi walekeli kwakamena? Chiña neyi wadiña wadikeña yomweni. Hayina mpinji, nshimbi yashimwini Hamani yakujaha aYudeya ejima adiña nakuyitemesha kumaluña ejima amuwanta. Hamani wasakwili nachinjikijilu chakusakula nachu hela Puri, chakadi kujina chadiña chuma chakupesha nachu, kulonda yeluki ifuku dadiwahi datela kuyijahayi. (Esita 9:24-26) Kwachidiña tukweji hakwili idi ifuku dishiki, ilaña mafuku endeleña swayi. Komana iku kukala ateleleli kukukañesha?

25 Esita washili wumi windi hakatoña hakuya nakudimona cheñi namwanta chakubula kumutambika. Haniyi mpinji wayidililili antu jindi nakumulembelela nfumwindi kulonda yafumishuhu lushimbi lwakujilumuna aYudeya. Ilaña nshimbi jasonekeleñawu mwijina damwanta wakuPeresi hiyajihimpileñaku. (Dan. 6:12, 15) Dichi mwanta wayinkeli aEsita naModekayi ñovu yakusoneka lushimbi lwaluha. Atemesheli lushimbi lwamuchiyedi nawa ayinkeli aYudeya wuswa wakudamwina aweni. Akwakwendela hatuwalu ayili lufuchi muwanta wejima nakutwala iyi nsañu yayiwahi kudi aYudeya. Ichi dinu aYudeya elukili nawu akuyijaha wanyi. (Esita 8:3-16) Kunyeñumuka muwanta wejima aYudeya adiloñesheli kulonda alwi njita yadi kubula kulwawu neyi abulili kusoneka lushimbi lwaluha. Hela chochu, komana “Yehova wamazaza” wukwikala nawantu jindi?—1 Sam. 17:45.

Esita naModekayi atemesheli nshimbi kudi aYudeya amuwanta wawaPeresi

26, 27. (a) Indi Yehova wayikwashili ñahi antu jindi kushinda chikupu ayilumbu jawu? (b) Wuprofwetwinyi washikijeweli chajahiluwu anyana kaHamani?

26 Chashikili ifuku datoñweluwu, antu jaNzambi adiña adiloñesha dehi. Niatulamba amuwanta waPeresi mwejima ayikwashiluku aYudeya chatiyiluwu nawu Modekayi kaYudeya nekali dehi mulopu wamuha. Yehova wayikwashili antu jindi nawa ashindili. Chakadi nikujina, wakiñili antu jindi kulonda abuli kuyijaha kuhitila mukushinda chikupu ayilumbu jawu. *Esita 9:1-6.

27 Kubombelahu, chineli anyana ikumi anona muntu watama Hamani achidiña amomi, Modekayi wadi kwikala mukukala hakuhemba itala daHamani. Niwena ayijahili. (Esita 9:7-10) Dichi wuprofwetu wamuBayibolu washikijeweli, muloña Nzambi washimwineñahu dehi nindi aAmaleki adiñi ayilumbu jawantu jindi akayijilumuna chikupu. (Kuhit. 25:17-19) Anyana kaHamani atela adiñi hakachi kawantu akukumishaku awuna munza watanya.

28, 29. (a) Muloñadi Yehova chakeñeleñayi nindi Esita niantu jindi alwi njita? (b) Muloñadi chitwakoolekela hakwikala nachakutalilahu chaEsita makonu?

28 Chineli wachidiña chañadima, Esita wadiña namudimu weneni chikupu wudi neyi kusoneka nshimbi yamwanta yahosheleña hanjita nikujilumuna ayilumbu jawu. Wadiña mudimu wakala chikupu. Ilaña Yehova wakeñeli nindi antu jindi abuli kuyijilumuna; mumunza wawaIsarela mwateleleli kufuma Mesiya akaninuwu wadi kupulwisha antu ejima. (Kutach. 22:18) Ambuña Nzambi makonu azañalalaña hakwiluka nawu Mesiya, Yesu, chenjiliyi hamaseki, wakaanishili atumbanji twindi kulwa njita kufuma tuhu hayina mpinji kushika nimakonu.—Mat. 26:52.

29 Hela chochu, akwaKristu alwaña njita yikwawu; Satana nakufwila chikupu kutuluwañesha kulonda tubuli kumukuhwelela Yehova Nzambi. (Tañenu 2 Akorinda 10:3, 4.) Hikukooleka kwakweni hakwikala nachakutalilahu chachiwahi chaEsita. Kufwana Esita, tumwekeshenu chikuhwelelu kuhitila mukwikala namaana nikushinjila antu mukudiwunjika, kwikala nawulobu nikudihana hakwimenaku antu jaNzambi.

^ par. 26 Mwanta wayinkeli aYudeya ifuku damuchiyedi kulonda ashindi ayilumbu jawu. (Esita 9:12-14) Nimakonu, aYudeya anakanaña kushinda kwashindiluwu hachaaka hachaaka mukakweji kaAdari, kesekana nakakweji kaFebruary kumakumishilu niMarch kumatachikilu. Chidika chenichi achitenaña nawu Purimi, ijina denidi dafumini kuchinjikijilu chakusakula nachu cheliliyi Hamani hakukeña kujilumuna aIsarela.

[Mwevulu wudi hefu 136, 137]

Esita wamusakililili mwanta muloña wamutiyililili luwi