Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 26

“Hakachi Kenu Hosi Muntu Wukujimbalaku”

“Hakachi Kenu Hosi Muntu Wukujimbalaku”

Mbopolu yinakandamiyi Pawulu yinakisiki, namwekeshi nindi wukweti chikuhwelelu nawa wakeña antu

Kushindamena haYilwilu 27:1–28:10

1, 2. Lwendu lwamuchidinyi lunakwendayi Pawulu, nawa yumanyi yinamwakamishi hanilu lwendu?

 NGUVULU Fesitusi wamulejeli Pawulu nindi: “Wunakuya kudi Kesari.” Pawulu chatiyili awa mazu watela watoñojokelaña hayuma yikumumwekena neyi aya kuKesareya. (Yilw. 25:12) Hela chochu, wendelihu haKaluñalwiji mapampa amavulu, bayi neyi ejima adiña amawahiku. Pawulu watela nakameni hakwenda hamenji cheñi nikuhosha naKesari.

2 Pawulu wamweni “wubanji hakaluñalwiji” mapampa amavulu, mapampa asatu watu wakisikili nawa wajiñilili hakaluñalwiji mwana niwufuku. (2 Kor. 11:25, 26) Kubombelahu, ilu lwendu lukwambukaku namalwendu awumishonali endeleñayi iku wakasunuka. Pawulu wukwenda lwendu lwalulehi neyi kayili—makilomita kubadika ha 3,000 kufuma kuKesareya nakuya kuRoma. Komana wukwenda ilu lwendu chakadi kukala kudi kwejima? Hela neyi wukupuluka, komana iku kukuyayi wukuya nakudijahisha yomweni? Anukenu, wayileña nakudimona nansompeshi wadiña nañovu mukaayi kaSatana hayina mpinji.

3. Yumanyi yafwilileñayi kwilayi Pawulu, nawa yumanyi yitukudiza mukanu kapetulu?

3 Kwesekeja naniyi yuma yejimiyi yimunatañi hadi Pawulu, munakutoñojoka nenu wadi kuzeya nayuma yejima yadi kumumwekena? Nampata! Welukili nindi wukumona kukala, ilaña welukili wanyi kukala kukumonayi. Muloñadi chikuzeyelayi mumudimu windi wakushimwina hayuma yikubula kuhimpayi nañovu jindi? (Mat. 6:27, 34) Pawulu welukili nindi Yehova wakeñeleña nindi yena azatishi mpinji yejima kushimwina nsañu yayiwahi yaWanta waNzambi, nikudi anyuuli. (Yilw. 9:15) Hela chakwila wadi kumona kukala kwamuchidinyi, Pawulu wafwilileña kumanisha mudimu wamwinkeliwu. Komana ninetu hidichuma chitwafwilaña kwilaku? Dichi lekenu tumulondelenu Pawulu halwendu lwindi nawa tumonenu yuma yitunateli kudizila kudi yena.

“Mpepela Yafumineña Kutwayileña” (Yilwilu 27:1-7a)

4. Pawulu wakandamini mbopolwinyi halwendu lwindi lwahakaluñalwiji, nawa amabwambu jindinyi adiñayi nawu?

4 Pawulu niantu amakwawu ayihembeleña kudi mushidika wawaRoma wejina daYuliyusi, wakandamini mumbopolu yasendaña yiteli yenjili muKesareya. Mbopolu yafumini kuAdamitumi, chikumu chekala kumukulishu wakabeta kaAsia Minor, kuhita mumusumba waMitileni wekala hachituutu chaLesibosi. Iyi mbopolu yikusambila kuya kukabeta kakuchimunswa kuhiñahu kumujika, yikwendaña nakwimana-imana nakusulwisha yiteli nikukandamisha yiteli yikwawu. Mbopolu yamuchidiwu asendeleleñamu wanyi antu, sweje-e atuyili. (Talenu chikasha chinakwila nawu “ Kwenda haKaluñalwiji niMajila Ajibizinisi.”) Okuwaha, Pawulu hidiyi hohu mukaKristu wudihu nkawindi hanidi izanvu dawayilumbuku. Wudi nawakwawu akakwitiya ayedi—Arisitaka niLuka. Kafwampi Luka, diyi wasonekeli niniyi nsañu. Tuneluki wanyi neyi awa amabwambu jindi ayedi ashinshika afweteli mali hela adiña hohu neyi akakumukalakela Pawulu.—Yilw. 27:1, 2.

5. Pawulu wamweni anyi muSidoni, nawa yumanyi yitunateli kudizilaku?

5 Hanyima yakwenda ifuku damukuma hakaluñalwiji endeli makilomita 110 kuya kuchimunswa, mbopolu yemeneni kuSidoni, kuchikumu chawaSiriya. Chinamwekani neyi Yuliyusi wamumweneña wanyi Pawulu nindi himbanji, muloña Pawulu wadiña mwenimbu wawaRoma wachidiña kanda amuwani namuloña. (Yilw. 22:27, 28; 26:31, 32) Yuliyusi wamwitejeli Pawulu kusuluka muwatu kulonda yadimoni nawakwawu akaKristu. Amanakwetu niahela atela atiyili kuwaha kumwakamena kapostolu washakamini mpinji yayilehi mukaleya! Munateli kutoñojokahu mpinji yimunateli kumwekesha chisambu neyi chamwekesheliwu wena chikuyikolesha ninenu?—Yilw. 27:3.

6-8. Lwendu lwaPawulu lwakufuma kuSidoni nakushika kuKinidusi lwadiña ñahi, nawa Pawulu wazatishili ñahi kukoleka kwadiñayi naku kulonda ashimwini?

6 Anyamukili muSidoni, mbopolu yatwalekelihu kukulisha kuchikumu nawa hahitili muSilisiya, kwakwihi namukala waPawulu, muTarusa. Luka nashimuni wanyi maluña amakwawu hemeniwu, hela chakwila nahoshi nindi, “mpepela yafumineña kutwayileña.” (Yilw. 27:4, 5) Hela chochu, tunateli kumufwikija Pawulu nakuzatisha kukooleka kudi kwejima kulonda ashimwini nsañu yayiwahi. Mwamweni wadiña nakushimwina akwawu atuyili niantu adiña mumbopolu, kushilahu niakakwendesha mbopolu niamashidika, kubombelahu niantu ejima awanineñayi kumaluña kwemeneña watu. Komana ninetu makonu twazatishaña kukooleka kwejima kutukweti kulonda tushimwini?

7 Chimwahitili mpinji, mbopolu yashikili muMira, chikumu chekalila kukabeta kachidilu kuchikumu chaAsia Minor. Kwenakuna, Pawulu niantu amakwawu akandamini watu wukwawu, wayileña kuRoma, iluña kwayileñawu. (Yilw. 27:6) Hayina mpinji aRoma asendeleña tidiku kufuma kuEjipitu, nawa mbopolu jawaEjipitu jasendeleña tidiku jashikeneneña muMira. Yuliyusi wawanini mbopolu yamuchidiwu nawa wakandamishili amashidika niatuyili. Iyi mbopolu yatela yadiña yeneni kubadika yakandaminiwu hakusambila. Yasendeli tidiku yayivulu nankashi kushilahu niantu 276—akakwendesha maatu, amashidika, atuyili, hadaha kushilahu niantu amakwawu ayileña kuRoma. Chinakandamiwu mumbopolu yacheñi iluña dakushimwinamu Pawulu, dinatoheliku, nawa tunakujinoka wanyi netu washimwinini antu awaniniyi.

8 Kufuma aha emeneni muKinidusi, kabeta kasumbwañesha chidilu namujika waAsia Minor. Neyi mpepela yinatami wanyi, watu wendelañahu ifuku dimu. Hela chochu, Luka nashimuni nindi, “chitwendeli nambopolu chovu-chovu hadi mafuku amavulu nakukabakana chikupu, twashikili kuKinidusi.” (Yilw. 27:7a) Chayikalilili kwendesha mbopolu muloña mpepela yatamini. (Talenu chikasha chinakwila nawu “ Mpepela yaMeditereniyani,” hefu 208.) Toñojokenu chatiyiliwu antu adiñamu chatachikiliwu kumona mbopolu yinakubenkañila muloña wampepela yasweja nimankanda.

“Ayilelwileña Kudi Mpepela Yasweja” (Yilwilu 27:7b-26)

9, 10. Kukalanyi kwamweniwu chashikiliwu kwakwihi naKereta?

9 Kapitawu wafwilileña nindi atwalekihu kuya kumujika kufuma muKinidusi, ilaña Luka wadiñahu natuleji nindi “mpepela yatukañesheleña kutwalekahu nalwendu lwetu.” (Yilw. 27:7b) Chanyamukili hohu mbopolu kuchikumu, atachikili kuyilelula, nawa kwenjili mpepela yasweja yafumini kumujika yakumpwili mbopolu nakuyitwala kuchidiilu, hadaha nañovu chikupu. Hakusambila chituutu chaKipirosi dichakiñili mbopolu kumpepela yasweja, haniyi mpinji chituutu chaKereta dichinayikiñi. Chelili mbopolu yihiti kuSalimoni kumusela waKereta, yuma yawahiliku chanti. Muloñadi? Mbopolu yashikili kukabeta kakuchidilu kanichi chituutu, dichi chakiñili mbopolu kumpepela yasweja. Fwikijenu muzañalu watiyiliwu antu adiñamu haniyi mpinji! Akakwendesha mbopolu elukili nawu, mpinji yachishika yayiwahi wanyi kwenda. Dichi akameneni.

10 Luka nahoshi nindi: “Chitwahitili kumukulishu [waKereta], nambopolu nakukabakana chikupu, twashikili iluña dateneneñawu nawu Menji Awunda.” Hela chakwila chituutu chayikiñileña, akabakeni kwendesha mbopolu. Nkumininaku awanini iluña hatela kwimena mbopolu delukawu nawu dekala iluña dekala namukulishu waya kukabeta kakuchimunswa. Ashakaminiku mafuku añahi? Luka nashimuni nindi “mwahitili mafuku amavulu,” ilaña mpinji yayimanini. MuSeptember/October, kwenda hakaluñalwiji kwadiña kwakala.—Yilw. 27:8, 9.

11. Yumanyi yayilejeli Pawulu akwawu endeleñayi nawu mumbopolu, ilaña yumanyi yafuukwiliwu?

11 Antu amakwawu adiña mumbopolu atela amwihwili Pawulu chineli yena wadiña wendahu dehi haMeditereniyani. Wayilejeli nindi tuhembeleli. Neyi watu wutwalekahu kwenda, kukumwekana ‘wubanji nawa yuma yayivulu yadi kukisika,’ hadaha nikujimbesha mawumi. Hela chochu, mukakwendesha mbopolu nimwini mbopolu atwalekelihu kuya, hadaha atoñojokeleña nawu neyi enda swayi akuwana iluña dadiwahi. Amukojejeli Yuliyusi niantu amakwawu adiñamu kwiteja nawu ashiki swayi kuFwenisi, chikumu chadiña kukwamwihi. Datela dadiña iluña deneni nawa dadiwahi hadi kushakamawu nakuhembelela sampu chishika chinamani. Dichi chamweniwu nawu mpepela yinawundiku chanti, anyamukili.—Yilw. 27:10-13.

12. Wubanjinyi wamweni mbopolu hanyima yakufuma muKereta, nawa akakwendesha mbopolu esekeli ñahi kuwutondolwela?

12 Kwenjili kukala: kwenjili “mpepela yasweja” yafumini kukabeta kasumbwañesha chimunswa namusela. Hadi kapinji, ayikiñili kudi “kachituutu kanyanya kateneneñawu nawu Kawuda” hadi makilomita 65 kufuma kuMenji Awunda. Hela chochu, mbopolu yachidiña muwubanji muloña adi kuyilelula nakuyitwala kuchidilu nawa yadi kudihuma muwusekulula wakumukulishu waAfrica. Hakwila atondolweli iwu wubanji, akakwendesha mbopolu anoneli watu wanyanya wakokeleñawu kudi mbopolu nakuwiñija mukachi. Ilaña chayikalili kuwukokela mukachi muloña watu wanyanya wenzeli namenji. Kuhiñahu azatishili nyonji nimaleñi kulonda akasi nakukolesha mbopolu. Nawa alemwini matenti, azatili nañovu kulonda ahiti mumpepela yasweja. Fwikijenu antu chatiyiliwu hahitileñawu muniku kukala! Hela chakwila elili yuma yejimiyi, mbopolu atwalekelihu “kuyilelula kudi mpepela yasweja.” Hefuku damuchisatu, atachikili kunata yuma mukaluñalwiji kulonda mbopolu yipeli.—Yilw. 27:14-19.

13. Yuma yadiña ñahi mumbopolu mwadiña Pawulu hampinji yikwadiña mpepela yasweja?

13 Antu mumbopolu atela atiyili woma chikupu. Ilaña Pawulu niamabwambu jindi akuhweleleli nawu akupuluka. Kunyima Mwanta wamulejeli Pawulu nindi iwu kapostolu wukushimwina nsañu muRoma, nawa kañelu wamujeli nindi dichikekala. (Yilw. 19:21; 23:11) Hela chochu, hadi nyilungu yiyedi mwana niwufuku, mpepela yasweja yatwalekelihu. Hamuloña wanvula yanokeli namavu ajikili itena nitutumbwa, mukakwendesha mbopolu wakañenyeña kwiluka heluña hadi mbopolu nikunakuyawu. Tuneluki niwanyi neyi adileña nikuda. Muntu nateli kuda ñahi henohu kunatuuti, kunakunoka nvula, kwakamena chikupu niwoma?

14, 15. (a) Muloñadi Pawulu chahosheleliyi hakusoñamisha kwayisoñamishiliyi hakusambila? (b) Yumanyi yitwadizilaña kumazu akuchiñeja ahosheliyi Pawulu?

14 Pawulu wemeni. Wahosheli neyi chayilejeliyi hakusambila, ilaña watalishili wanyi mukwila nindi, ‘Netu nayilejaña.’ Ilaña, yuma yamwekeni yamwekesheli nawu ateleli kutiyilila kumazu ayilejeliyi. Wayilejeli nindi: “Inakuyikonkomwena nami hamukenu, muloña hakachi kenu hosi muntu wukujimbalaku, chiña mbopolu hohu.” (Yilw. 27:21, 22) Mazu ayilejeliyi akolesheli antu amutiyilileña! Pawulu niyena watela watiyili kuwaha nankashi hakwiluka nindi Yehova wamwinkeli nsañu yakuchiñeja yahosheliyi. Chalema nankashi kwanukaña netu Yehova wakamenaña wumi wawantu ejima. Muntu wejima walema kudi yena. Kapostolu Petulu wasonekeli nindi: “Yehova . . . hakeñaña muntu hela wumu akakisikiku, ilaña wakeñaña antu ejima abalumuki munyichima.” (2 Pet. 3:9) Dichi, twatela kunyakala kushimuna mazu awusompeshi waYehova kudi antu amavulu chikupu! Wumi wawantu amavulu wudi muwubanji.

15 Chakadi nikujina, Pawulu washimwinineña kudi antu amavulu adiña mumbopolu “hakuchiñeja yuma yakaniniyi Nzambi.” (Yilw. 26:6; Kol. 1:5) Hampinji yatoñojokeliwu ejima nawu mbopolu yikukisika, Pawulu wahosheli mazu ayikwashili kwiluka nawu akupuluka. Wahosheli nindi: “Lelu nawufuku kañelu kaNzambi inadifukulañaku . . . wemana kwakwihi nanami nawa wanleja nindi: ‘Pawulu, bayi wutiya womaku. Watela kwimana kumesu aKesari, nawa tiyaña, Nzambi nakwinki antu ejima mumakasa eyi iwudi nawu mumbopolu.’” Pawulu wayikolesheli nindi: “Dichi enu amayala, hamukenu, muloña namukuhweleli Nzambi nami chumichi chikumwekana kwesekeja nachanlejayi kañelu. Hela chochu, akutunatila hachituutu chimu.”—Yilw. 27:23-26.

“Wejima Wawu Ashikili Chiwahi Kumasaña” (Yilwilu 27:27-44)

“Wamusakilili Nzambi hamesu awantu ejima”—Yilw. 27:35

16, 17. (a) Mpinjinyi yalombeliyi Pawulu, nawa yumanyi yafuminimu? (b) Mazu ahosheliyi Pawulu ashikejeweli ñahi?

16 Hanyima yakwenda hadi nyilungu yiyedi, hayilelwiliwu hadi makilomita 870, akakwendesha mbopolu atoñojokeli nawu adi kukamwihi nakumasaña, hadaha atiyili menji anakubwankañila kuchikumu. Azenzumwini yikuñu yakwimika nachu mbopolu kulonda mbopolu abuli kuyilelula nawa ashiki swayi kuchikumu. Haniyi mpinji, akeñeleña nawu afumi mumbopolu ilaña ayikaanishili kudi amashidika. Pawulu walejeli mukulumpi wamashidika niamashidika nindi: “Neyi awa amayala akufuma mumbopolu, mukuhanda wanyi.” Mbopolu chiyemeni Pawulu wayilejeli ejima nindi adi yakuda, nakuyileja cheñi nindi akupuluka. Kuhiñahu Pawulu “wamusakilili Nzambi hamesu awantu ejima.” (Yilw. 27:31, 35) Chalombeliyi kulomba kwakusakilila, wayilejeli aLuka, Arisitaka, niakaKristu amakonu chuma chatela kwilawu. Neyi munakwimenaku antu amavulu mukulomba mwayikoleshaña nikuyikundeja?

17 Hanyima yakwila Pawulu nalombi, “wejima wawu akoleli nawa atachikili kuda yakuda.” (Yilw. 27:36) Hakwila apeleshiku mbopolu anatilili tidiku yikwawu mumenji kulonda mbopolu yipeli nakushika chiwahi kuchikumu. Aketwili nyonji yakasiliwu nachu yikuñu yakwimika nachu mbopolu, akasunwini nyonji yakuyilapu, yateñululañawu nachu mbopolu, alemeni ihina dakumbidi nakuditalisha kwafumineña mpepela nawa ayili kuchikumu. Ntoñi yakumbidi yakakeleli mbe muwusekulula, hadaha hamwaaba hela mumalowa, dichi mbopolu yatachikili kubaluka muyibalu muloña wamankanda aswejeli. Amashidika makwawu afuukwilihu kujaha atuyili kulonda abuli kutemuka ilaña Yuliyusi wayikaanishili. Wayilejeli ejima akutwesha kusaala kudumbila hakaluñalwiji kulonda ashiki kumasaña. Mwahosheliyi Pawulu mwashikijeweli—antu ejima 276 apulukili. Eña, “wejima wawu ashikili chiwahi kumasaña.” Ilaña ashikili kwiluñanyi?—Yilw. 27:44.

“Atutiyilili Luwi Chikupu” (Yilwilu 28:1-10)

18-20. Antu akuMelita amwekesheli ñahi “luwi chikupu,” nawa chihayamishanyi chakoñeliyi Nzambi kuhitila mudi Pawulu?

18 Awa ayipuluka adiña hachituutu chaMelita, kukabeta kakuchidilu kaSisili. (Talenu chikasha chinakwila nawu “ Melita—Yadiña Kudihi?”) Awa antu ahosheleña idimi dacheñi ashakamineña hanichi chituutu ‘ayitiyilili luwi chikupu.’ (Yilw. 28:2) Ayibutwilili kesi awa antu ashikili kuchikumu iku anazowi nawa anakuzaala mashika. Kesi kayikwashili kutiya iyena hela chakwila kwadiña chishika ninvula. Nawa chumichi chakojejeli kumwekani chihayamisha.

19 Pawulu wakeñeleña kuyikwasha. Wanonojoleli nsonsu nakuyisha hakesi. Chanonojoleleñayi, kabandayuula kamusumini nawa kamulamatili hachikasa chindi. Antu amuMelita atoñojokeli nawu anamubabeshi kudi Nzambi. a

20 Antu amumweni Pawulu ahanichi chituutu atoñojokeleña nawu “wukunana.” Mukanda wumu wahosha nawu izu dadeni dazatishiliwu aha adizatishileña “kudi andotolu. “ Tukuhayama wanyi muloña wasonekeli iyi nsañu wadiña “Luka, ndotolu itwakeña.” (Yilw. 28:6; Kol. 4:14) Dichi Pawulu wamudikumwini kapela watama nawa wawulembi nawa kwosi chuma chatama chamumwekeneni.

21. (a) Nsañwinyi yoloka yasonekeliyi Luka? (b) Yihayamishanyi yakoñeliyi Pawulu, nawa wayikojejeli antu ahaMelita kwiladi?

21 Munidi iluña mwashakamineña iyala waheta wejina daPubilusi. Watela wadiña nyuuli wawamashidika awaRoma hachituutu chaMelita. Luka wamuteneni nindi “nyuuli hanichi chituutu,” nsona yesekana nansona yawaniniwu hachituutu chaMelita. Wayitambwilili aPawulu niamabwambu jindi nachisambu hadi mafuku asatu. Hela chochu, tata yaPubilusi wadiña wakata. Cheñi Luka nashimuni chikatu chakatiliyi. Wasonekeli nindi “wakatili mashika nimusoñu wakuhitisha mashi,” washimwini chikupu jiika chikatu chakatiliyi. Pawulu walombeli, wamunañikili makasa, nawa wamukili. Chamweniwu ichi chihayamisha, antu ahanichi chituutu atachikili kuleta antu akata kulonda ayuuki, nawa amuleteleli Pawulu niamabwambu jindi yawaana yayivulu.—Yilw. 28:7-10.

22. (a) Professor wumu wahamekeli ñahi nsañu yasonekeliyi Luka halwendu lwahakaluñalwiji lwayileñawu kuRoma? (b) Yumanyi yitukuhanjekahu mukapetulu kanalondelihu?

22 Nsañu yitunahanjekihu yalwendu lwaPawulu hakaluñalwiji yoloka nawa yalala. Professor wumu wahosheli nindi: “Nsañu yasonekeliyi Luka . . . yekala hakachi kansañu yasonekawu chiwahi nawa yoloka muBayibolu. Yalumbulula chiwahi muwihi chelileña akakwendesha mbopolu hayina mpinji nawa chalumbululayi choloka yuma chiyadiña kumusela waMeditereniyani” chateleli kuyisoneka mumukanda. Luka watela wadiña nakusoneka iyi nsañu hendeleñayi naniwu kapostolu. Neyi dichelileñayi, dikwila nawu halwendu lukwawu wadiña nansañu yayivulu yakusoneka. Yumanyi yamumwekeneni Pawulu chashikiliwu muRoma? Tutalenu mwani.

a Chineli antu atwilukili itu tupela chinakumwekesha nawu tumbandayuula twadiñaku hayina mpinji. Makonu, tubandayuula hitwawanikaña muMelitaku. Kuhimpika kweluña hayaaka yayivulu yinahitihu dikunaleteshi. Hela antu chavuliliwu hanichi chituutu atujiyishili tubandayuula.