Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 23

“Tiyenu Chinukudihakwila Ami Aweni”

“Tiyenu Chinukudihakwila Ami Aweni”

Pawulu nahakwiliku chalala kudi izanvu dawakamadombu nichota chaSanihedirini

Kushindamena haYilwilu 21:18–23:10

1, 2. Kapostolu Pawulu nenjilidi kuYerusalema, nawa kukalanyi kukumonayi?

 PAWULU! Nakwenda mumukwakwa wanyanya mudi antu amavulu muYerusalema. Kwosi musumba wukwawu hamaseki mwadifukwilileñawu antu jaYehova kubadika Yerusalema. Antu amavulu muniwu musumba, atiyileña kuwaha nakulema kwaniwu musumba. Pawulu neluki nindi akaKristu amavulu achidi kulemesha yuma yakunyima, anakukañanya kulondela nshimbi jaYehova jajiha. Pawulu hadiyi muEfwesesa nafuukulihu kuya kuYerusalema nakuyikwasha akaKristu, bayi neyi nakukeña kuyitwalila mali hohuku, ilaña nakukeña nikuya nakolola yitoñojoka yawu. (Yilw. 19:21) Hela chakwila kudi wubanji, ilaña yena nayi.

2 Yumanyi yikumumwekena Pawulu muYerusalema? Kukala kumu kukufuma kudi akakumulondela Kristu, atiyili mbonji hadi Pawulu. Ilaña kukala kweneni kukufuma kudi ayilumbu jaKristu. Akumutwambila Pawulu, akumweta nawa akukeña kumujaha. Iyi yuma yikumwekana yikumuletesha Pawulu adihakwiliku yomweni. AkaKristu amavulu makonu anateli kumwimbujola Pawulu chamwekesheliyi kudizoza, kuhamuka nichikuhwelelu chamwekesheliyi hakuumika iku kukala. Tutalenu chichadiña.

“Atachikili Kumulemesha Nzambi” (Yilwilu 21:18-20a)

3-5. (a) Kubulakananyi kwadiñaku muYerusalema, nawa yumanyi yahanjekeleñawu? (b) Yumanyi yitwadizilaña kukubulakana kwabulakeniyi Pawulu nawakulumpi muYerusalema?

3 Chimwahitili ifuku dimu kufuma hashikiliyi Pawulu kuYerusalema, yena niamabwambu jindi ayili nakudimona nawakulumpi muchipompelu. Hadi ana apostolu ashalilihu kwosi kapostolu mukwawu atenawu muniyi nsañuku; hadaha wejima wawu ayili nakuzatila kumaluña amakwawu. Hela chochu, Yakoba manakwaYesu wachidiña hohu. (Ñal. 2:9) Chinamwekani neyi, Yakoba diyi walombweli hakubulakana kwabulakeniwu “akulumpi ejima” naPawulu.—Yilw. 21:18.

4 Pawulu wayimushili akulumpi “nawa watachikili kuyileja yuma yejima yakoñeliyi Nzambi hakachi kanyuza kuhitila mumudimu windi.” (Yilw. 21:19) Awa mazu atela ayikolesheli chikupu. Ninetu makonu twatiyaña kuwaha kumona mudimu chiwunakuyilaku hambidi mumatuña amakwawu.—Yish. 25:25.

5 Mpinji yimu, Pawulu watela washimwini yawaana yaleteliyi kufuma kuEurope. Awa amanakwetu atiyili kuwaha nawa asakilili hakwiluka nawu amanakwawu adiña kumaluña akwakulehi, ayakameneneña. Chatiyiliwu mazu aPawulu, mukanda waYilwilu wahosha nawu: “ [Akulumpi] atachikili kumulemesha Nzambi”! (Yilw. 21:20a) Munjila yoyimu, antu amavulu makonu anakumona kukala kwawubanji hela yikatu atiyaña kuwaha neyi amona akwawu akakwitiya anakuyikwasha nikuyikolesha

Amavulu Achidi “Kovwahila Nshimbi Chikupu” (Yilwilu 21:20b, 21)

6. Kukalanyi kunamulejiwu Pawulu?

6 Kuhiñahu akulumpi amulejeli nawu kwadiña kukala kuYudeya kwamukundamini yena. Ahosheli nawu: “Eyi manakwetu, wunamoni akakwitiya chinavuliwu mudi aYudeya nawa wejima wawu ovwahilaña Nshimbi chikupu. Ilaña, anatiyi mbonji hadi eyi nawu wunakutañisha aYudeya ejima mukachi kanyuza neyi adikañeña naNshimbi jaMosi nikuyileja neyi bayi aalamisha anyanawu hela kulondela yaaku yalemeshawu nankashiku.” aYilw. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Yitoñojokanyi yaluwa yadiña nawakaKristu amavulu muYudeya? (b) Muloñadi yitoñojoka yaluwa yawaYudeya akaKristu amakwawu chiyadi kuyiletesha ekali akakusekesha?

7 Muloñadi akaKristu amavulu chovwahilileñawu Nshimbi jaMosi, henohu mwahitili yaaka 20 kufuma hajilekesheliwu? (Kol. 2:14) Mu 49 C.E. apostolu niakulumpi abulakeni muYerusalema atemesheli mukanda kuyipompelu, walumbulwili nawu akakwitiya akunyuza hiyateleli kuyalamisha nikulondela Nshimbi jaMosiku. (Yilw. 15:23-29) Hela chochu muniwu mukanda, hiyatenenimu aYudeya etiyaku, nawa amavulu hakachi kawu elukili wanyi nawu Nshimbi jaMosi jaleka dehi kuzatika.

8 Komana iyi yitoñojoka yayiletesheli aYudeya etiya kubula kwikala akaKristu? Inehi mwani. Henohu kanda ekali akaKristu hiyadifukwileña kudi anzambi akutwambaku nihanyima yakwikala akaKristu hiyalondelelihu tushidikilu twamukwitiya kwakutwambaku. Nshimbi yalemesheliwu nankashi awaYudeya yafumini kudi Yehova. Kwosi chuma chatamini muniyi Nshimbi. Ilaña iyi Nshimbi yadiña muchitiyañenu chachikulu, akaKristu wena alondeleleña Nshimbi yamuchitiyañenu chachiha. Hiyalondeleleña Nshimbi yamuchitiyañenu chachikulu hakudifukula kwalalaku, muloña yalekeli kuzatika. Aheberu akaKristu ovwahilileña Nshimbi chikupu hiyatiyishishili nikukuhwelela chipompelu chawakaKristuku. Ateleli kuhimpa yitoñojoka yawu kulonda endeleña hamu nachalala chahimpikili. bYere. 31:31-34; Luka 22:20.

“Nsañu Yinatiyiwu Hadi Eyi Yakutwamba” (Yilwilu 21:22-26)

9. Pawulu watañishileña yumanyi kutalisha haNshimbi jaMosi?

9 Indi nsañu yakwila nawu Pawulu watañishileña aYudeya afumini kunyuza nsañu yakwila nawu “bayi aalamisha anyanawu hela kulondela yaaku yalemeshawu nankashiku”? Pawulu wadiña kapostolu kunyuza, nawa yena wovwahilili mwafuukwiliwu nawu antu akunyuza hiyatela kulondelaña Nshimbiku. Wafuñunwini cheñi yitoñojoka yawantu akanjikijileña antu akunyuza nawu atela kuyalamisha hakwila ovwahili Nshimbi yaMosi. (Ñal. 5:1-7) Pawulu washimwini nsañu yayiwahi cheñi kudi aYudeya munyisumba mwayileñayi. Walumbulwili hatooka kudi antu amutiyilileña nindi kufwa kwaYesu kwaletesheli Nshimbi kuleka kuzatika nawa nindi muntu nateli kwikala waloña kuhitila muchikuhwelelu, bayi munyidimu yaNshimbiku.—Rom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Pawulu wamwekesheli ñahi nindi wakolesheleña wanyi yuma kutalisha haNshimbi nihakwalama?

10 Hela chochu, Pawulu wetejeli antu amakwawu elileña tushidikilu tukwawu twawaYudeya, chidi neyi kubula kuzata haSabata hela kutondolwela kuda yakuda yikwawu. (Rom. 14:1-6) Nawa hashiliku nshimbi kutalisha hakwalamaku. Mwamweni, Pawulu wamwalamishili Timotewu kulonda aYudeya abuli kumujinoka Timotewu, wadiña natata yindi kaGiriki. (Yilw. 16:3) Muntu yomweni wadifuukwilileñahu kwalama. Pawulu wayilejeli akaÑalija nindi: “Kwalama hela kubula kwalama kwalema wanyi, ilaña chikuhwelelu chazatikaña nakukeña, dichalema.” (Ñal. 5:6) Dichi, neyi walama muloña wakwila wunakukeña kulondela nshimbi indi kwiji wunakeña neyi wumwekeshi neyi dichuma chiwatela kwila hakwila akwiteji kudi Yehova, chikumwekesha nawu wudana chikuhwelelu.

11. Akulumpi amufumbili Pawulu nawudi, nawa mukovwahila mwabombelelidi? (Talenu cheñi tumazu twaheshina.)

11 Dichi dinu, hela chakwila nsañu yatiyiliwu yadiña yakutwamba, aYudeya aluwankeni naniyi nsañu. Hamuloña wachumichi, akulumpi amulejeli Pawulu nawu: “Tukweti amayala awana asanyikili awenawu. Sendaku awa amayala wuyi nawu, muditookeshi wejima wenu kwesekeja nanshimbi nawa wuyifweteliku kulonda ayitewuli kunyitu yawu. Neyi wukwila mwenimu, antu ejima akwiluka nawu nsañu yinatiyiwu hadi eyi yakutwamba, ilaña akwiluka nawu wukweti yilwilu yayiwahi nawa cheñi nawu wunakwovwahila Nshimbi.” cYilw. 21:23, 24.

12. Pawulu wamwekesheli ñahi nindi wakalisha wanyi chovwahililiyi akulumpi amuYerusalema?

12 Pawulu wadi kukaana nindi kukala kwakweni kwadiña, bayi hansañu yakutwamba yatiyiliwu hadi yenaku, ilaña kwafumini heyena dadiña nawaYudeya kutalisha haNshimbi jaMosi. Ilaña wakeñeleña kwila chakeñeleñawu chakala hohu nakufumpa nshimbi yaNzambi wanyi. Hakusambila wasonekeli nindi: “Kudi alondelaña nshimbi, nekalili neyi muntu walondelaña nshimbi, hela chakwila ami hinalondelaña nshimbiku, kulonda nikokoli alondelaña nshimbi.” (1 Kor. 9:20) Haniyi mpinji, Pawulu wovwahilili akulumpi muYerusalema nawa wekalili neyi “muntu walondelaña nshimbi.” Cheliliyi mwenimu, welili chuma chitwatela kwimbujolaña ninetu makonu, kovwahila akulumpi bayi kukakela kuyitoñojoka yetuku.—Heb. 13:17.

Neyi hosi chishina chidi chejima chamuNsona, Pawulu wovwahilileña. Ninenu dichimwelaña?

“Watelela Hohu Kufwa!” (Yilwilu 21:27–22:30)

13. (a) Muloñadi aYudeya amakwawu chaleteleliwu ipumba mutembeli? (b) Pawulu amupulwishili ñahi?

13 Yuma yendeli chiwahi wanyi hatembeli. Chelili mafuku akusanyika hiyakuya nakumana, aYudeya muAsia amumweni Pawulu, nawa amutwambilili nawu nakuleta antu akunyuza mutembeli, nawa asañumwini madombu. Neyi mukulumpi wawamashidika awaRoma wabulili kuyilekesha, Pawulu adi kumujaha. Mukulumpi wawamashidika awaRoma wamushili Pawulu mukaleya. Kufuma tuhu hadina ifuku, hadi kuhita yaaka yiwana nikubadikahu hakwila Pawulu ekali cheñi wasubuka. Nawa wubanji wukwawu wenjileña wadiña kanda wumani. Mukulumpi wawamashidika chayihwiliyi aYudeya chuma chaletesheli amweteña, abidekeleña nyiloña yambokamboka. Iwu mukulumpi wawamashidika kwosi chuma chatiyili muloña wepumba. Nkumininaku, Pawulu chashikiliyi kuchilombu chawamashidika, wamulejeli mukulumpi wawamashidika nindi: “Dichi nakulembeleli nami, ñiiteji nihoshi nawantu.” (Yilw. 21:39) Mukulumpi wawamashidika wamutiyilili, nawa Pawulu wahakwililiku yuma yakuhwelelayi nakuhamuka.

14, 15. (a) Pawulu wayilumbulwili nindidi aYudeya? (b) Yumanyi yelili mukulumpi wawamashidika hakwila yeluki yuma yaletesheli aYudeya ahili?

14 “Pawulu natachiki nindi: “Tiyenu chinukudihakwila ami aweni.” (Yilw. 22:1) Pawulu wahosheli nezaza muchiHeberu nawa chumichi chayimwenesheli. Wayilumbulwili hatooka chaletesheli ekali mukakumulondela Kristu. Pawulu wahosheli hayikuma yimu mukubabala yadi kwihulawu aYudeya neyi akeñeleña. Pawulu amutañishili kudi muntu waya mpuhu Gamaleli, nawa wakabishilihu akakumulondela Kristu, neyi chelukiliwu antu amu adiñahu haniyi mpinji. Hela chochu, hayileñayi kuDamakasa wamweni chimwenu chaKristu asañwiliwu nawa wahosheli nindi. Antu ayileñayi nawu amweni chejeji nawa atiyili izu, ilaña atiyishishili wanyi mazu ahosheliyi. (Talenu nsañu yakudiza yidi haYilwilu 9:7; 22:9, nwtsty.) Dichi, hanyima yakuputa mesu amabwambu jindi amulombweli Pawulu nakumutwala kuDamakasa. Ananiya, muntu elukiliwu nankashi kudi aYudeya mudina iluña, wamutonesheli Pawulu muchihayamisha.

15 Pawulu watwalekelihu kulumbulula nindi chafuntiliyi kuYerusalema, Yesu wamwekeni kudi yena mutembeli. Haniyi mpinji, aYudeya aluwankeni, nawa atachikili kubidika nawu: “Iwu muntu mufumishenu hamaseki, muloña watelela hohu kufwa!” (Yilw. 22:22) Hakwila amupulwishi Pawulu, mukulumpi wawamashidika wamutwalili muchilombu. Mukulumpi wawamashidika wakeñeleña kwiluka chaletesheli aYudeya amuhilileña Pawulu, dichi wamulejeli nindi wukumwihujola hanyima yakumweta. Hela chochu, Pawulu wazatishili wuswa wadiñayi nawu, nawa washimwini nindi wadiña mwenimbu wamuRoma. Akakudifukula aYehova niwena makonu azatishaña wuswa wawu hakuhakwilaku yuma yakuhwelelawu. (Talenu chikasha chinakwila nawu “ Nshimbi yamuRoma niEnimbu amuRoma,” hefu 184, nichinakwila nawu “ Chitwadihakwilañaku Makonu.”) Chatiyiliyi nindi Pawulu himwenimbu wamuRoma, mukulumpi wawamashidika welukili nindi watela kuzatisha njila yacheñi hakwila yelukilihu wunsahu wawuvulu. Ifuku dalondelelihu wamuleteli Pawulu kuchota cheneni chawaYudeya chaSanihedirini.

“Ami nidi kaFwarisi” (Yilwilu 23:1-10)

16, 17. (a) Lumbululenu chuma chamwekeni chelili Pawulu ahoshi nachota chaSanihedirini. (b) Pawulu wamwekesheli ñahi nindi wadizoza hamweteliwu?

16 Pawulu chatachikiliyi kudihakwilaku kuchota chaSanihedirini, wahosheli nindi: “Enu amayala, anakwami, nikweti chinleji chamuchima chitooka kumesu aNzambi kushika nikwifuku dalelu.” (Yilw. 23:1) Hahoshelihu yuma yikwawuku. Mukanda waYilwilu wahosha nawu: “Kapristu muneni Ananiya chatiyiliyi awa mazu, walejeli antu emeni kwakwihi nayena nindi amweti hakanwa.” (Yilw. 23:2) Kenoku kasawuntu! Amwekesheli chaambu chikupu, hakumutena Pawulu nawu mukakutwamba henohu kanda yahoshihu chuma chidi chejima! Dichaletesheli Pawulu yahoshi nindi: “Eyi nfwikiji, Nzambi wukukweta. Komana eyi wunashakami nakunsompesha kwesekeja naNshimbi nawa hampinji yoyimu wunakufumpa Nshimbi nakuleja antu neyi añeti?”—Yilw. 23:3.

17 Antu amakwawu emeni ahayamini—bayi neyi nanochu chamweteliwu Pawuluku, ilaña nanochu cheliliyi! Amwihwili nawu: “Wunakutuka kapristu muneni waNzambi”? Chayakwiliyi, Pawulu wayidizishili kwikala adizoza nikulemesha Nshimbi. Wahosheli nindi: “Enu anakwami, hineluka nami hikapristu muneniku. Muloña chasonekewa nawu, ‘Bayi wumuhosha kasawuntu nyuuli wawantu jeyiku.’” d (Yilw. 23:4, 5; Kwid. 22:28) Haniyi mpinji Pawulu nahimpi njila yakuhoshelamu nawena. Chinelukili nindi muSanihedirini mudi aFwarisi niaSadusi, nahoshi nindi: “Enu amayala, anakwami, ami nidi kaFwarisi, mwana kawaFwarisi. Anakunsompesha hamuloña wakwila nikweti kuchiñeja nami afu amba kasañuka.”—Yilw. 23:6.

Kufwana Pawulu, twafwilaña kuwana njila yakutachikilamu kuhanjeka nawantu akuhwelela yuma yambukaku

18. Muloñadi Pawulu chaditeneneniyi nindi hiKafwarisi, nawa tunateli kuzatisha ñahi njila yoyimu?

18 Pawulu waditenenenidi nindi hikaFwarisi? Wadiña “mwana kawaFwarisi,” wafumini muchisaka chanidi izanvu. Dichi, amavulu adi kumumona nawu hikaFwarisi. e Hanu dinu, muloñadi Pawulu chaditeneneniyi nindi hikaFwarisi henohu aFwarisi akuhwelela yuma yambukaku hakusañuka? Antu amakwawu ahoshaña nawu, aFwarisi akuhweleleli nawu wumi watwalekeleñahu kuhanda nawa wumi wawantu aloña watwalekeleñahu kuhanda munyijimba yawuntu. Pawulu hakuhweleleli muniyi nsañuku. Wakuhweleleli mukusañuka kwatañishileñayi Yesu. (Yow. 5:25-29) Hela chochu, Pawulu wetejeli yitoñojoka yawaFwarisi yakwila nawu kudi kuchiñeja kwawantu afwa—kwambukaku nachahosheleña aSadusi abulili kukuhwelela mukusañuka. Tunateli kuzatisha njila yoyimu neyi tunakuhanjeka nawaKatolika hela aProtestanti. Tunateli kuhosha netu ninetu twamukuhwelela Nzambi neyi chamukuhwelelawu niwena. Wena, akuhwelela nawu Nzambi wekala musatu. Ilaña etu twakuhwelela Nzambi mwini Bayibolu. Hela chochu wejima wetu twakuhwelela netu kwekala Nzambi.

19. Chumanyi chaletesheli muchota chaSanihedirini muvwakuki ipumba?

19 Mazu ahosheliyi Pawulu ambwili akaSanihedirini. Mukanda waYilwilu wahosha nawu: “Kwavwakukili ipumba deneni, nawa ansoneki amakwawu awaFwarisi emeni nakutachika kutaadika chikupu nawu: “Hitunamonimu katama mudi iwu muntuku, ilaña neyi spiritu hela kañelu diyi wahosha nindi—.’” (Yilw. 23:9) Wowenawa mazu akwila nawu kañelu diyi wahosha naPawulu diwu ayihilishili aSadusi, muloña wena hiyakuhweleleli mudi añeluku! (Talenu chikasha chinakwila nawu “ Asadusi nawaFwarisi.”) Dichi ipumba chidaswejeli nankashi mukulumpi wawamashidika wayili cheñi nakumwamwina kapostolu. (Yilw. 23:10) Hela chochu, Pawulu hafumini muwubanjiku. Yumanyi yikumumwekena kapostolu? Tukudiza haniyi nsañu mukapetulu kanalondelihu.

a Chineli kwadiña aYudeya akaKristu amavulu kwatela kwadiña yipompelu yayivulu yapompeleleña mumatala.

b Chimwahitili yaaka yantesha, kapostolu Pawulu wasonekeli mukanda windi kudi aHeberu, nakuyileja nindi atela kulondelaña Nshimbi yamuchitiyañenu chachiha. Muniwu mukanda wamwekesheli hatooka nindi, chitiyañenu chachiha chaletesheli chitiyañenu chachikulu kuleka kuzatika. Kubombela hayuma yayilejeliyi yinateli kuyikwasha aYudeya akaKristu, yuma yalumbulwiliyi yakwashili akwawu akaKristu achidiña nakulondela Nshimbi jaMosi.—Heb. 8:7-13.

c Antu adiza chikupu ahosheli nawu awa amayala asanyikileña neyi chasanyikileña kaNaziri. (Kuch. 6:1-21) Dimu tuhu, muNshimbi jaMosi mwasanyikileñawu antu chamuchidiwu yadiña yaleka dehi kuzatika. Hela chochu, Pawulu watoñojokeli nindi chadiña chatama wanyi awa amayala kwila mwasanyikiliwu kudi Yehova. Dichi, chadi kutama wanyi yena kuyifwetela nikuya nawu hamu. Tuneluki wanyi yuma yabombelelimu muniku kusanyika, ilaña Pawulu wadi kwiteja wanyi kulambula kanyama (neyi chelileña aNaziri), nakukuhwelela nawu anateli kuyitookesha awa amayala kunshidi. Mujimba waKristu wawanina wafumishilihu nyilambu yejima yakutookesha nshidi. Tuneluki wanyi cheliliyi, ilaña tuneluki chikupu netu Pawulu hadi kwila chuma chidi chejima chadi kutamisha chinleji chindiku.

d Antu amakwawu ahoshaña nawu Pawulu wadiña nakumona chiwahi wanyi dichakojejeli abuli kumwiluka kapristu muneni. Hela neyi nehi watela wafuminimu muYerusalema hadi mpinji yayilehi dichi wakañenyi kumwiluka kapristu muneni wamuha. Hela neyi nehi chineli hadiña antu amavulu Pawulu wakañenyi kumona muntu wahanini lushimbi nawu amweti.

e Mu 49 C.E., helili apostolu niakulumpi ashakameña nakuhanjeka neyi chakwila antu akunyuza atela kulondela Nshimbi jaMosi hela nehi, akaKristu amakwawu adiñahu ayitena nawu “abalumukili nakwikala akakwitiya alondeleleña ntañishilu yawaFwarisi.” (Yilw. 15:5) Chinamwekani neyi, ana akaKristu achidiña kuyitena nawu aFwarisi.