Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 35

Mpanji Yaya mpuhu Yahampidi

Mpanji Yaya mpuhu Yahampidi

MATEWU 5:1–7:29 LUKA 6:17-49

  • MPANJI YAHAMPIDI

Yesu watela nazeyi hanyima yakuchiisha wufuku wejima nakulomba kulonda atondi atumbanji atela kwikala apostolu. Kunachi, ilaña wuchidi nañovu nawa nakufwila kukwasha antu. Nakuyikwashila kumpidi muÑaliliya, hadaha halehi wanyi nakwazatililiyi nyidimu yayivulu muKaperinamu.

Mazaza awantu anenzi kudi yena kufuma kumaluña akwakulehi. Amakwawu anafumi kukabeta kakuchidilu, kuYerusalema nimaluña makwawu amuYudeya. Amakwawu anafumi kuyikumu yanyisumba yaTira niSidoni kukabeta kasumbwañesha mujika nachimunswa. Muloñadi chinenjiliwu kudi Yesu? “Nakutiyilila kudi yena nikuyuuka yikatu yawu.” Nawa dichuma chinamwekani, Yesu “nakuyuuka wejima wawu.” Toñojokenu hachumichi! Antu akata ejima anayuuki. Yesu nakwashi cheñi “akabishileñawu kudi aspiritu azonda,” antu akabishileñawu kudi atuñelu atama aSatana.—Luka 6:17-19.

Kuhiñahu, Yesu nawani iluña desekana kukabadi kampidi nawa izaza dinamukuuñi. Atumbanji twindi, sweje-e apostolu 12, hadaha diwu adi kukamwihi chikupu. Ejima wawu anakufwila chikupu kutiyilila kudi iwu ntañishi wunakukoña nyidimu yañovu. Yesu nahani mpanji yinakwashi antu anakutiyilila. Kufuma haniyi mpinji, iyi mpanji yinakwashi cheñi antu amavulu. Ninetu yinateli kutukwasha muloña nsañu yekalamu nayihani munjila yapela nawa yatiyakana. Yesu nahoshi hayuma yamwekenaña antu niyelukawu chikupu. Chumichi chinakwashi antu anakukeña kushakama chihandilu chamuzañaleshaña Nzambi kutiyishisha. Yumanyi yimu yinahoshiyi Yesu yinaleteshi iyi mpanji kwikala yalema nankashi?

ANYI ADI NAMUZAÑALU?

Muntu wejima wakeñaña kwikala namuzañalu. Dichinaleteshi Yesu kutachika kuhosha hadi antu ekala namuzañalu waweni. Fwikijenu chumichi chichinayishiki hamuchima antu anakutiyilila. Ilaña yuma yikwawu yinahoshiyi anayitishishi wanyi.

Nahoshi nindi: “Adi namuzañalu wowu eluka nawu atela kudiza kulonda amwiluki Nzambi, muloña Wanta wamwiwulu wawu. Adi namuzañalu wowu adilaña, muloña akayikundeja. . . . Adi namuzañalu wowu atiyaña nzala nimpwila yayuma yaloña, muloña akayikutisha. . . . Adi namuzañalu wowu anakabishiwu kukoola kuloña, muloña Wanta wamwiwulu wawu. Mudi namuzañalu neyi antu ayihosha kasawuntu nikuyikabisha nakuyitwambila yuma yatama yeñi-nayeñi kukoola ami. Zañalalenu nawa tiyenu kuwaha chikupu, chineli wufwetu wenu weneni mwiwulu, muloña dichakabishiliwu niatuprofwetu adiñaku henohu enu kanda mwiikaliku.”—Matewu 5:3-12.

Yesu natalishi mudihi chinahoshiyi nindi “adi namuzañalu”? Bayi neyi nakutena muzañalu hela kutiya kuwaha, kwatiyañayi muntu neyi nakudiluñishaku. Muzañalu walala wafumaña hamuchima. Mwabombela kumona yuma yiwudi nayu neyi yinashikili nikuzañalala nayu.

Yesu nakuhosha nindi antu aneluki nawu atela kudiza kulonda amwiluki, anatiyi kutama nanshidi jawu nawa anakukeña kumwiluka nikumukalakela Nzambi diwu adi namuzañalu waweni. Hela chakwila anayiheli hela anakuyikabisha muloña wakwila nkeñelu yaNzambi, adi namuzañalu muloña aneluki nawu anakumuzañalesha nawa wakayinka wumi wahaya nyaaka.

Antu amavulu, atoñojokaña nawu kwikala namaheta nikufwila yuma yakudizañalesha dichuma chinateli kuyiletela muzañalu. Hela chochu, Yesu wahosheli chuma chacheñi. Hakuhosha chuma chinambukiku chikuletesha antu anakutiyilila kutoñojoka, nahoshi nindi: “Oyihuñu yimwakamona enu mwaheta, muloña munakutambwila chadimu wufwetu wenu wejima. Oyihuñu yimwakamona enu munakwikuta makonu, muloña mwakatiya nzala. Oyihuñu yimwakamona enu munakuzañalala makonu, muloña mwakaneña nikudila. Oyihuñu yimwakamona enu neyi antu ayihameka, muloña niankakulula jawu dicheliliwu kudi atuprofwetu akutwamba.”—Luka 6:24-26.

Muloñadi kwikala namaheta, kuseha namuzañalu nikutiya kuwaha kutuhameka kudi antu chikwaletelaña yihuñu? Muloña neyi muntu ekala naniyi yuma nawa ayilemesha, wukuleka kumukalakela Nzambi nawa wukwikala namuzañalu walala wanyi. Yesu nakuhosha wanyi nindi kwikala kazweñi hela nanzala kunateli kuletesha muntu kwikala namuzañalu. Hela chochu, kakavulu antu abula yuma diwu atiyililaña kuntañishilu yaYesu nawa diwu akweti muzañalu walala.

Yesu wahosheli iku nakuleja atumbanji twindi nindi: “Enu mudi muñwa wahamaseki.” (Matewu 5:13) Hela chochu, nakutena wanyi atumbanji twindi nindi wena diwu muñwa woweniwu wutweluka. Ilaña, muñwa wakwashaña yuma kubula kutoka. Muñwa wawuvulu awutentekeleña kukamwihi nakameña katembeli yaNzambi nawa awuzatishileña kutoweja nyilambu. Wemenañaku cheñi kubula kutoka. (ALevi 2:13; Ezekeli 43:23, 24) Atumbanji twaYesu anayiteni nawu, “muñwa wahamaseki,” muloña akwashaña antu kutwalekahu, kutondolwela yuma yinateli kuletesha wubwambu wawu naYehova kukisika. Eña, nsañu yashimwinañawu yinateli kupulwisha mawumi awantu akwiteja.

Yesu naleji cheñi atumbanji twindi nindi: “Enu mudi chejeji chamukaayi. Inoñu hiyadibutilaña mwibañuku, ilaña adishaña hatentekañawu inoñu kulonda ditoñekeña chejeji. Dichi Yesu nayileji nindi: “Chejeji chenu chitoñekeña kudi antu hakwila amoneña nyidimu yenu yayiwahi kulonda amulemesheña Tata yenu wekala mumawulu.”—Matewu 5:14-16.

NSHIMBI JATELA KULONDELAWU AKAKUMULONDELA INDI

Akulumpi jakudifukula kwawaYudeya amumonaña Yesu nawu himuntu wafumpaña nshimbi nawa katataka tuhu akeñaña kumujaha. Dichi Yesu nahoshi hatooka nindi: “Bayi mutoñojoka nenu nenjili nakukisañana Nshimbi hela mazu awaTuprofwetuku. Hinenjili nakuyikisañanaku, ilaña nenjili nakuyishikija.”—Matewu 5:17.

Eña, Yesu walemesha Nshimbi jaNzambi nawa nakuleja amakwawu kujilemesha. Kafwampi, nahoshi nindi: “Dichi muntu wejima wukufumpa lushimbi lumu haniji nshimbi jakehelamu nakutañisha akwawu kulonda eleña mwomumu, akamutena nawu wakehelamu muWanta wamumawulu.” Natalishi mukwila nindi muntu wamuchidiwu hamba keñila muWantaku. Natwalekihu nindi: “Ilaña muntu wejima wajovwahilaña nikutañisha akwawu, akamutena nawu muneni muWanta wamumawulu.”—Matewu 5:19.

Yesu wahishili niyilwilu yikwawu yaleteshaña muntu kufumpa Nshimbi jaNzambi. Hanyima yakushimuna chahosha Nshimbi nawu: “Bayi wujaha muntuku,” Yesu nabombelihu nindi: “Wejima wukujaha muntu akumusompesha kuchota chanyiloña.” (Matewu 5:21, 22) Kutwalekahu kumuhilila mukwenu hichuma chatama, hadaha munateli nikufuma kujahañana. Dichi Yesu nalumbululi chuma chatela kwilayi muntu kulonda aleti kuwunda, nahoshi nindi: “Dichi, neyi wunakuleta mulambu weyi kukameña nawa kwenoku wanuka neyi wukweti muloña namanakweyi, shiyaku mulambu weyi kumbidi yakameña nawa funtaku. Sambilaku kuleta kuwunda namanakweyi, kuhiñahu dinu wufunti nakulambula mulambu weyi.”—Matewu 5:23, 24.

Lushimbi lukwawu lwamuNshimbi lwakaanisha wujila. Yesu nahoshi nindi: “Mwatiyili mwayilejeliwu nawu: ‘Bayi wila wujilaku.’ Ilaña ami inakuyileja nami muntu wejima wukutwalekahu kutala mumbanda namesu akufwila kukaama nindi, neli dehi nindi wujila mumuchima windi.” (Matewu 5:27, 28) Yesu hanakuhosha hakutoñojokahu hohu hakampinji kanteshaku ilaña nakushimuna chuma chatama chamwekanaña neyi muntu “wukutwalekahu kutala.” Kusweja kutalishisha kakavulu kwasañumunaña mpwila yawuvumbi. Kuhiñahu, neyi yinafwi kumuhinyi, muntu nateli kwila wujila. Muntu nateli kwila ñahi hakwila nawu chumichi chibuli kumumwekena? Muntu watela kudihemba chikupu. Yesu nahoshi nindi: “Neyi disu deyi dachidiilu dinakukuhukesha, difumishi wudinatili kwakulehi. . . . Neyi chikasa cheyi chachidiilu chinakukuhukesha, chiketuli wuchinatili kwakulehi.”—Matewu 5:29, 30.

Antu amakwawu hakwila ahandi etejaña kuyiketulaku chikasa hela mwendu. Chochimu, Yesu nahoshi nindi chalema nankashi ‘kunata’ chuma chidi chejima, nichuma chalema chidi neyi diisu hela chikasa kulonda aleki kutoñojoka hayuma yatama niyuma yafumañamu. Yesu nalumbululi nindi: “Chikusweja kuwaha neyi wukujimbesha chiidi cheyi chimu chamujimba kubadika kunatila mujimba weyi wejima muGehena,” (iluña docheleleñawu majilu hanji yampwembu yaYerusalema), chinatalishi mukwila nawu kukisika lwejima.

Yesu nafumbani cheñi chichatamina kudikunda nawantu akatishaña akwawu nikuneñesha akwawu. Yesu nahoshi nindi: “Bayi mudikaña namuntu watamaku, ilaña wejima wukuyeta kwibuta dachidiilu, mushetumwinenu nikudikwawu.” (Matewu 5:39) Hanakuhosha nindi muntu hanateli kudikiña yomweni hela chisaka chindi neyi anachilukukiku. Yesu nahoshi hakwetana nambañala, yabulaña kukatishana nankashi hela kujaha muntu, ilaña chatalisha mukasawuntu. Nakuhosha nindi neyi muntu nakuyivuloka nindi muzuñi hela muboboli, kuhitila mukuyeta mbañala hela kuyihosha mazu akasawuntu, bayi mumufuntishilamuku.

Iku kufumba, kunesekani nanshimbi yaNzambi yahosha hakukeña mukwetu. Dichi Yesu nayifumbi antu anakumutiyilila nindi: “Twalekenuhu kukeña ayilumbu jenu nawa yilombelenuñaku antu ayikabishaña.” Nashimuni chuma chinaleteshi ahoshi mwenimu: “Kulonda mwiikali anyana kaTata yenu wekala mumawulu, muloña watuntwishaña itena dindi hadi atama niamawahi.”—Matewu 5:44, 45.

Yesu nakunkululi ichi chibalu champanji yindi nanawa mazu: “Dichi ninenu mwatela kwikala awanina, neyi chawaninayi Tata yenu wekala mwiwulu.” (Matewu 5:48) Chakadi nikujina, hanatalishi mukwila nindi antu atela kwikala awanina nankashiku. Hela chochu, natalishi mukwila nindi, neyi tumwimbujola Nzambi tunateli nikumwekeshela ayilumbu jetu kukeña. Munjila yikwawu, nakuhosha nindi: “Twalekenuhu kwikala naluwi neyi Tata yenu chekalayi naluwi.”—Luka 6:36.

KULOMBA NIKUMUKUHWELELA NZAMBI

Yesu chinatwalekihu nampanji yindi, nayileji antu anakumutiyilila nindi: “Babalenu kulonda chimukuzataña nyidimu yenu yayiwahi abuli kuyimona kudi antu.” Yesu nahishi kumwekesha kuwaha munjila yawunfwikiji, nabombelihu nindi: “Neyi wuhana yawaana yaluwi, bayi wuvumishila chadimu mpuña neyi chelañawu anfwikijiku.” (Matewu 6:1, 2) Chikuwaha kuhana yawaana yaluwi chakadi antu kwiluka.

Kuhiñahu, Yesu nahoshi cheñi nindi: “Neyi munakulomba, bayi mwila neyi chelañawu anfwikijiku, muloña akeña kulomba iku anemani mumasinagogi nihamaakenu anyikwakwa yamaneni kulonda ayimoneña kudi antu.” Ilaña, nahoshi nindi: “Neyi hiwukulomba, iñilaku mukapeka keyi kamukachi nawa neyi wunashinki dehi chiisu, lombaku kudi Tata yeyi abulaña kumonawu.” (Matewu 6:5, 6) Yesu nakukaanisha wanyi kulomba hadi antu amavulu, muloña niyena walombahu dehi kulomba kwamuchidiwu. Nakukaanisha kulomba kwakutiyisha antu kuwaha nawa kukuletesha akuhamekeña.

Nafumbi izaza nindi: “Neyi wunakulomba, bayi wufuntisha-funtishahu mazu wowamu neyi chelañawu antu akunyuzaku.” (Matewu 6:7) Yesu natalishi wanyi mukwila nindi kutwalekahu kulomba hayuma yoyimu kwatama. Nakukaanisha kulomba nsañu yiwahembela kumutu kuhosha “mazu wowamu,” nakufuntisha-funtishahu. Kuhiñahu nayileji kulomba kwachitalilu, munabombeli kulomba 7. Mukulomba kwatachi kusatu, mudi kwiluka wuswa waNzambi wukwetiyi wakuyuula nikwiluka nkeñelu yindi, nindi ijina dindi adijiliki, Wanta windi winzi nawa nkeñelu yindi ayili. Hanyima yakulomba yuma yamuchidiwu, dihu dinu hitunateli kulomba yakuda yahefuku, kutwanakena nshidi jetu kushilahu nikulomba netu tubuli kwiñila mukweseka kunateli kutuletesha kubula kuumika nikutwamwina kudi watama.

Komana twalemesha nankashi maheta etu? Yesu naleji izaza nindi: “Lekenu kudilumbikila maheta hamaseki hekala tububu nindala janoñeshaña nawa hekala amakombi eñilaña nakwiya.” Diimu eña! Maheta anateli kunoña nawa anoñaña nawa kwikala nawu hidikwaleteshaña Nzambi atukeñiku. Kuhiñahu, Yesu nahoshi nindi: “Dilumbikilenu maheta mwiwulu.” Tukwila mwenimu kuhitila mukutwamijaku mudimu waNzambi muchihandilu chetu. Kwosi wunateli kututambula wubwambu wetu naNzambi hela wumi wahaya nyaakaku. Dichi, mazu aYesu alala, akwila nawu: “Muloña kudi maheta eyi, dikukwikala nimuchima weyi.”—Matewu 6:19-21.

Hakunkomwena hanichi chikuma, Yesu nahoshi nindi: “Inoñu damujimba hidisu. Dichi neyi disu deyi datala mumu hohu, mujimba weyi wejima wukutoñekaña. Ilaña neyi disu deyi didi nalwisu, mujimba weyi wejima wukwikala mwidima.” (Matewu 6:22, 23) Neyi mesu etu anakumona chiwahi, chidi tuhu neyi inoñu dinakutoñeka hamujimba wetu. Ilaña hakwila twili mwenimu mesu etu atela kushinshika hachuma chimu, neyi nehi tukumonaña yuma yacheñi muchihandilu. Dichi kusha maana hamaheta chatela tumukalakeleña Nzambi chikumwekesha nawu mujimba wetu wejima “himwidima waweni,” hadaha tunayi mumwidima.

Kuhiñahu Yesu nahani chakutalilahu nindi: “Kwosi muntu wunateli kwikala nduñu wawanyanta ayediku; muloña wukuhelahu wumu nakukeñahu mukwawu, hela wukukakelahu wumu nakusekeshahu mukwawu. Himunateli kukalakela Nzambi niMahetaku.”—Matewu 6:24.

Hadaha antu amutiyilileña adakameneneña chatela kumonañawu maheta awu. Dichi natuleji nindi hitwatela kwakamaku, neyi chakwila tutwamijaku mudimu waNzambi. Nahoshi nindi: “Shinshikenu chiwahi atuda amuluzwizu; hiyakuwaña mbutu, kumuna hela kusha munkalañaku, ilaña Tata yenu wekala mwiwulu wayidiishaña.”—Matewu 6:26.

Indi nkenu yamwisaña yidi hampidi? Yesu nahoshi nindi: “NiSolomoni yomweni mukulema kwindi kwejima, havwalilihu yakuvwala yidi neyi iyi nkenu hela yimuku.” Chumichi chinakumwekeshadi? “Neyi Nzambi dichavwikañayi yuma yamenaña mwisaña yelaña lelu yidi kwoku ilaña kumadiki ayinatila mukesi, komana wukukañanya kuyivwika enu?” (Matewu 6:29, 30) Dichi Yesu nakuyifumba nindi: “Bayi mwakama nakuhosha nenu, ‘Tukudadi?’ hela nenu, ‘Tukunwadi?’ indi kwiji nenu, ‘Tukuvwaladiku?’ . . . Tata yenu wekala mwiwulu weluka nindi mwakeñaña yuma yejimiyi. Dichi, sambilenuña kukeña Wanta nikuloña kwindi, nawa yuma yejimiyi yikwawu akayishilahu.”—Matewu 6:31-33.

CHAKWIKALA NAWUMI

Apostolu niantu amakwawu adi nampwila anakukeña kushakama chihandilu chamuzañaleshaña Nzambi, ilaña chapela wanyi kwesekeja nachidi yuma. Chakutalilahu, aFwarisi amavulu akalisha nawa asompeshaña antu chatama. Dichi Yesu nayileji antu anakutiyilila nindi: “Lekenu kusompesha kulonda abuli kuyisompesha; muloña chimunakusompesha akwenu, dichakayisompeshawu ninenu.”—Matewu 7:1, 2.

Chatama kulondela wunlomboli wawaFwarisi akalisha, neyi Yesu chinahaniyi chakutalilahu nindi: “Komana mputamesu nateli kulombola mukwawu mputamesu? Komana wejima wawu ayedi hiyakuholokela mwibukuku?” Antu anakumutiyilila Yesu amonaña ñahi akwawu? Ekala akalisha wanyi muloña wukwikala himuloña. Nehuli nindi: “Wunateli kuleja ñahi manakweyi neyi, ‘Manakwami tutali nukufumishi kachibalabala kadi mudisu deyi,’ hakwila eyi isokelu didi mudisu deyi hiwunakudimonaku? Eyi nfwikiji! Sambilaku kufumisha isokelu didi mudisu deyi, kuhiñahu wukumona chiwahi chiwatela kufumisha kachibalabala kadi mudisu damanakweyi.”—Luka 6:39-42.

Chumichi hichinatalishi mukwila nawu atumbanji twindi hiyatela kusompesha hela hantiku. Yesu nayileji nindi: “Bayi mwinka atuwa yuma yajila hela kunatila angulu mperola jenuku.” (Matewu 7:6) Chalala chaMwizu daNzambi chalema neyi mperola yachifwikija. Neyi antu akwila neyi anyama, kuhitila mukubula kwiteja chalala chalema, atumbanji atela kuyishiya nakuya, nakukeña akwiteja.

Yesu chinafuntiyi cheñi hamutu wansañu wakulomba, nakonkomweni hakulema kwakutwalekahu kulomba, nindi. “Lombenuña, akayinka.” Nzambi wadiloñesha kwakula kulomba, neyi chinakonkomweniyi Yesu nanilu lwihu, nindi: “Hinyi hakachi kenu wukwila neyi mwanindi namulombi dinkendi, yena hakumwinka ilola? . . . Dichi, hela chakwila enu mwatama, ilaña mweluka kwinka anyanenu yawaana yayiwahi, dikwila nawu Tata yenu wekala mumawulu wakasweja kuyinka antu amulombaña yuma yayiwahi.”—Matewu 7:7-11.

Ichi Yesu nashimuni chuma chatela kwilañawu antu nindi: “Yuma yejima yimunakukeña nenu antu ayilili, ninenu nawa mwatela kuyilila mwomumu.” Komana wejima wetu kwila tuzata nañovu kulonda tuyilileña akwetu yuma yayiwahi nehi? Hela chochu, kwila mwenimu kwakala, neyi chinahoshiyi Yesu nindi: “Iñililenu muchiisu chanyanya, muloña chiisu cheneni ninjila yabwambwañana yatwalaña kukujilumuka nawa amavulu dimweñililañawu; hakwila chiisu chanyanya ninjila yanyanya yatwalaña kuwumi nawa antesha diwu ayiwanaña.”—Matewu 7:12-14.

Kudi antu anakukeña kuyisenuna atumbanji kufuma munjila yaya kuwumi, dichi Yesu nayisoñamishi nindi: “Babalenu nawatuprofwetu akutwamba enzaña kudi enu iku anavwali yitembi yanyikoku, ilaña mukachi hiyatuñwidi afwa hakuda.” (Matewu 7:15) Yesu nahoshi nindi nyitondu yayiwahi ninyitondu yatama anateli kuyilukila kunyikaabu yayu. Dichekalawu niantu. Dichi tunateli kuyilukila atuprofwetu akutwamba kuyuma yatañishañawu niyelañawu. Eña, Yesu nalumbululi nindi bayi neyi yuma yahoshañayi muntu diyamuleteshaña kwikala kambanji kindi hohuku ilaña niyuma yelañayi. Antu amakwawu ahoshaña nawu Yesu hiMwanta, indi neyi anakwila nkeñelu yaNzambi wanyi? Yesu nahoshi nindi: “Nakayileja nami: ‘Hinayilukiliku! Fumenu kudi ami, enu akakukoña yuma yatama!’”—Matewu 7:23.

Hakukunkulula mpanji yindi, Yesu nahoshi nindi: “Muntu wejima wukutiya awa mazu ami nakwilamu, wakekala neyi muntu wamaana watuñilili itala dindi helola. Nvula yanokeli nawa dibaji denjili nimpepela yakunkili nakweta hanodu itala, ilaña hidahumukiliku, muloña adituñilili helola.” (Matewu 7:24, 25) Muloñadi itala chidabulili kuhumuka? Muloña muntu wasambilili “kupunda chakunama nakwaala chikuku chetala helola.” (Luka 6:48) Mwabombela yuma yayivulu kubadika kutiya hohu mazu aYesu. Twatela kuzata nañovu kulonda ‘twileñamu.’

Indochu muntu “wunakutiya awa mazu” ilaña “kwilamu nehi”? Wakekala “neyi muntu wasupa watuñilili itala dindi hawusekulula.” (Matewu 7:26) Nvula, mabaji nimpepela yinateli kuhuma odu itala.

Mazaza anahayami nantañishilu yaYesu muniyi mpanji. Natañishi munjila yinakumwekesha nawu muntu wukweti wuswa bayi antañishi jakwitiyaku. Chakadi nikujina, amavulu anamutiyilileña anekali atumbanji twindi.