1, 2. Yesu timo ang’o e odhiambo mogik ma en-go gi jootene, to ang’o momiyo oneno mano kaka thuolo makende ahinya?

 SAMA Yesu ochoko jootene e ot man malo man Jerusalem, ong’eyo ni mano e odhiambo mogik ma en-go kodgi. Ochiegni dok ir Wuon-gi. Bang’ seche matin, idhi mak Yesu kendo idhi teme e yo ma ne pok otemegago. Kata obedo ni ochiegni tho, wiye ok wil gi jopuonjrene.

² Yesu osenyiso jopuonjrene ni odhi weyogi, kata kamano, pod en gi weche mathoth ma doher nyisogi mondo ojiwgigo nikech tembe man nyime. Omiyo, otiyo gi thuolo matin ma odong’go mondo opuonjgi puonj moko madongo ma biro konyogi siko ka gimakore gi Jehova. Weche mowachonegi nyiso ni oherogi ahinya e yo ma pok noherogigago nyaka nene. Kata kamano, ang’o momiyo Yesu dewo jootene moloyo kaka odewore? Ang’o momiyo Yesu ogeno thuolo mogik ma en-go gi jootene? En nikech oherogi ahinya.

3. Wang’eyo nade ni Yesu nohero jolupne kinde duto, to ok mana e giko ngimane e piny?

³ Ka itaye gi roho maler, jaote Johana nondiko gik ma notimore e odhiambo makendeno higni mang’eny bang’e ka nowacho niya: “Yesu nong’eyo ka sawo mar Pasaka pok ochopo ni sane mar a e pinyni kodok ir Wuoro nosechopo. Nosebedo kohero joge owuon ma ne nie piny kendo noherogi nyaka giko.” (Johana 13:1) Yesu ne ok orito nyaka e otieno mogikno eka onyis ni ohero “joge owuon.” E ngimane duto, notimo gik mang’eny mondo onyisgo ni ohero jolupne, gibed gik madongo kata matindo. Dwarore ni wanon yo ma nonyisogo hera, nikech ka waluwo ranyisine wanyiso ni wan jolupne gadier.

4, 5. (a) Ang’o momiyo ne dwarore ni Yesu ohore gi jopuonjrene? (b) Yesu notimo nang’o ka nodhi oyudo ka jootene adek nindo e puodho mar Gethsemane?

⁴ Hera gi horuok otudore. 1 Jo-Korintho 13:4 wacho niya: “Hera hore mos.” Mano nyiso ni ng’ato nyaka nan gi jowetene. Be ne dwarore ni Yesu ohore gi jootene? Ee, ne dwarore! Mana kaka ne waneno e Sula mar 3, nokawo joote thuolo malach mondo gibed gi kido mar bolruok. Ne giyware mokalo dichiel ni ng’ano maduong’ e kindgi. Yesu notimo nang’o? Be iye nowang’ momako kodgi sadha? Ooyo. Nowuoyo kodgi kohore, kata obedo ni ne ‘giyware’ kendo e wi wachno e otieno mogik ma ne en kodgi!—Luka 22:24-30; Mathayo 20:20-28; Mariko 9:33-37.

⁵ Bang’e e otienono, ka ne Yesu odhi e puodho mar Gethsemane gi jootene 11 ma nomakore kode, wach moro nosieko ma ne dhi nyiso ka be ne en ng’at ma hore. Noweyo jootene aboro chien, kae to nokawo Petro, Jakobo, gi Johana momedo donjo kodgi ei puodhono. Nonyisogi niya: “An gi kuyo maduong’ ma anyalo kata mana tho. Beduru kae kendo sikuru ka uneno koda.” Nochwalore mabor matin kodgi kae to nochako lemo gi kinda. Bang’ lemo kuom kinde, noduogo ir jootene adekgo. Noyudogi ka gitimo ang’o? E kinde ma ne Yesu nie tem maduong’ mogikni, jootene ne nindo! Be ne odhawonegi nikech ne ginindo? Ooyo, kar mano, nojiwogi. Weche mang’won ma notiyogo nonyiso ni ne ong’eyo parruok kod nyawo ma jootego ne nigo. a Nowacho niya: “En adier ni chuny dwaro, to ringruok e ma nyap.” Yesu nonyiso ni ohore ahinya e odhiambono, kata obedo ni noyudo ka jootene nindo, ok dichiel to diriyo te!—Mathayo 26:36-46.

6. Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Yesu sama wan gi jomamoko?

⁶ En gima jiwowa ng’eyo ni Yesu ne ok ojok gi jootene. Horuokne nokelo ber bang’e, nikech jootene ma ne omakore kode ne opuonjore ber mar bedo joma siko ka neno kendo mobolore. (1 Petro 3:8; 4:7) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Yesu sama wan gi jomamoko? Jodongo e ma onego okwong onyis ni gin joma hore. Jakristo nyalo dhi ir jaduong’-kanyakla ka en gi chandruok moro kendo yudo ka jaduong’no ool malich kendo en gi parruok ma mage. Seche moko, joma dwarore ni okony nyalo kawo kinde ka pok orwako kony ma omigi. Kata kamano, jodongo ma obolore biro puonjo e yor “muolo” kendo gibiro “bedo ma muol gi kweth.” (2 Timotheo 2:24, 25; Tich Joote 20:28, 29) Jonyuol bende dwarore ni oluw ranyisi mar Yesu mar bedo joma hore, nikech kinde moko nyithindo kawoga kinde malach ka pok girwako siem kata riech momigi. Hera kod horuok biro konyo jonyuol mondo kik giol sama gitimo kinda e tiego nyithindgi. Horuok kamano nyalo kelo ber mathoth miwuoro.—Zaburi 127:3.

7. Gin yore mage ma Yesu nochiwogo dwaro mag ringruok mag jopuonjrene?

⁷ Gik ma ng’ato timo nyalo nyiso ni en gi hera. (1 Johana 3:17, 18) Hera ‘ok many mana gik ma kelone ber owuon.’ (1 Jo-Korintho 13:5) Hera nochwalo Yesu mondo omi jopuonjrene gige ringruok. Kinde mang’eny nokawoga okang’ mar miyogi gik moko kata ka ne pok ginyise. Ka noneno ka giol, nowacho ni gidhi kode ‘ka ma onge ji mondo giyue matin.’ (Mariko 6:31) Ka nofwenyo ni kech kayogi, nokawo okang’ mar pidhogi kanyachiel gi jomamoko ma ne obiro winje.—Mathayo 14:19, 20; 15:35-37.

8, 9. (a) Ang’o ma nyiso ni Yesu ne dwaro ni jopuonjrene obed gi winjruok maber gi Nyasaye, to ang’o ma notimo mondo okonygi? (b) Ka ne Yesu nie yadh sand, ere kaka nonyiso ni odewo chal mar min-gi?

⁸ Yesu bende nofwenyo ni dwarore ni jopuonjrene olos winjruokgi gi Nyasaye. (Mathayo 4:4; 5:3) Kinde mang’eny ka nopuonjo, jootene e ma nodewoga ahinya. Twak ma Yesu Nogolo e Got, ne en twak ma nodwaro ni okony jopuonjrene. (Mathayo 5:1, 2, 13-16) Ka notiyo gi ngeche kod ranyisi, “nojalero gik moko duto ne jopuonjrene kar kendgi.” (Mariko 4:34) Yesu nokoro ni nodhi yiero “jatich mogen kendo mariek” mondo omi jolupne chiemb chuny e kinde mag gikogi. Jatich mogenni en grup moro matin mar owete mowal ma pod nie piny, ma chiwo chiemb chuny “e kinde mowinjore” kendo gisebedo ka gitimo kamano chakre higa mar 1919 B.K.—Mathayo 24:45.

⁹ E odiechieng’ ma ne Yesu thoe, nonyiso ni nodewo ahinya winjruok ma wedene kod osiepene ne dhi bedogo gi Nyasaye. Tem ane paro gima ne timore. Yesu ne nie yadh sand kowinjo rem malit. Mondo nogam muya, ne chuno ni othulre gi tiendene e yadh sand. Onge kiawa ni nowinjo rem ahinya nikech dende duto noliero e musmal ma nogurgo tiendene kendo ng’eye ma noserodh ne rudhore e yadhno. Wuoyo ne ok yot, nikech mondo ng’ato owuo, nyaka ogam muya. To e ma ka pok Yesu otho, nowacho weche ma nyiso ni ohero Maria min mare ahinya. Ka noneno Maria kod jaote Johana kochung’ bute, Yesu nowuoyo e yo ma joma nochung’ bute ne nyalo winjo kowacho ne min-gi niya: “Dhako, ne! Ero wuodi!” Kae to Johana be nonyiso niya: “Ne! Ero minu!” (Johana 19:26, 27) Yesu nong’eyo ni jaote ma nomakore kodeno ne dhi konyo min-gi yudo gige ringruok kendo konye bedo giwinjruok maber gi Nyasaye. b

10. Ere kaka jonyuol nyalo luwo ranyisi mar Yesu sama gichopo dwaro mag nyithindgi?

¹⁰ Jonyuol ma dewo nyithindgi nyalo yudo ber ka giparo ranyisi mar Yesu. Dichwo ma ohero joode biro miyogi gige ringruok ma gidwaro. (1 Timotheo 5:8) Chwo ma tayo utegi e yo maber temoga matek mondo joodgi oyud thuolo mar yueyo kod bedo mamor kanyachiel. To maduong’ie moloyo, jonyuol ma Jokristo temo mondo gimi nyithindgi chiemb chuny. Gitimo mano nade? Gitemo mondo gipuonjre Muma kaka joot ma ok gibare, ka giketo puonjruok obed mamit kendo ma konyo nyithindgi. (Rapar mar Chik 6:6, 7) Weche jonyuol kod ranyisi ma giketo, puonjo nyithindgi ni tij lendo en gima dwarore, kendo ni ikruok gi dhi e chokruoge en gima dwarore mondo gidhi nyime bedo gi winjruok maber gi Nyasaye.—Jo-Hibrania 10:24, 25.

11. Yeso nopuonjo jopuonjrene ang’o e weyo ne ji kethogi?

¹¹ Ng’ato nyalo nyiso ni ohero jowetene kuom weyonegi kethogi. (Jo-Kolosai 3:13, 14) 1 Jo-Korintho 13:5 wacho ni, hera ‘ok mak tim marach motimne.’ Yesu nopuonjo jopuonjrene nyadinwoya gimomiyo ber ka giweyo ne jomamoko kethogi. Nojiwo jopuonjrene ni giwe ne ji kethogi “ok nyadibiriyo, to nyadi piero abiriyo gi abiriyo” tiende ni onge kwan sie moket. (Mathayo 18:21, 22) Nopuonjogi ni onego owene jaricho kethone ka oloko chunye gadier bang’ kosenyise wachno. (Luka 17:3, 4) Kata kamano, Yesu nopogore gi Jo-Farisai ma ne wuondore kendo puonjo mana gi wechegi kende. Yesu ne timo gik ma nopuonjo. (Mathayo 23:2-4) We wane ane kaka Yesu noikore ng’wono ne ji ka ne osiepne mogeno okwede.

12, 13. (a) En yo mane ma Petro nokwedogo Yesu e otieno ma nomakie Yesu? (b) Gik ma ne Yesu otimo bang’ chierne ne onyiso nade ni noweyo ne ji kethogi mana kaka nopuonjo?

¹² Yesu nohero jaote Petro ma ne en ng’at mamor ahinya, kata kamano, kinde moko ne orikni timo gik moko. Yesu noneno kido moko mabeyo ma Petro ne nigo kendo nomiye migepe madongo. Petro, Jakobo, kod Johana noneno honni moko ma Yesu notimo, ma joote mamoko ne ok oneno. (Mathayo 17:1, 2; Luka 8:49-55) Mana kaka ne waseneno motelo, Petro en achiel kuom joote ma ne Yesu odonjogo kama osokore e puodho mar Gethsemane e otieno ma ne omakee. To e ma bang’e ka nondhog Yesu ma omake e otienono, Petro gi joote mamoko ne oringo ma oweyo Yesu kende. Bang’e, Petro ne ochoko chir ma ochung’ oko ka ne iyalo Yesu ang’aya. To e ma luoro noduogo omako Petro motimo ketho moro maduong’. Nokwer nyadidek ni okia Yesu! (Mathayo 26:69-75) Yesu notimo nang’o? In dine itimo nang’o ka dine osiepni mihero otimoni gima kamano?

¹³ Yesu noikore ng’wono ne Petro. Nong’eyo ni chuny Petro ne chande ahinya nikech richo maduong’ ma notimono. Mano ne onenore ayanga ka ne jaote ma noseloko chunyeno, “nowinjo malit mi nochako ywak.” (Mariko 14:72) E odiechieng’ ma ne Yesu ochierie, nofwenyore ne Petro. Nyaka bed ni notimo kamano mondo ojiwe kendo okonye bedo gadier ni oonge gi wach moro kode. (Luka 24:34; 1 Jo-Korintho 15:5) E kinde matin ne dweche ariyo, Yesu nodhialo Petro gi migawo makende mar bedo achiel kuom joma ne okwongo chiwo neno ne oganda ma nochokore Jerusalem chieng’ Pentekost. (Tich Joote 2:14-40) Ber paro bende ni Yesu ne ok omako sadha gi jootene mamoko nikech ne giringo ma giweye. Bang’ chierne, Yesu ne oluongogi ni “owetena.” (Mathayo 28:10) Donge en gima nenore maler ni Yesu ne ok opuonjo apuonja wach weyo ne ji kethogi kae to oweyo gi kanyo?

14. Ang’o momiyo dwarore ni wawe ne ji kethogi, to ang’o momiyo onego wabed moikore timo kamano?

¹⁴ Nikech wan jopuonjre Kristo, onego wapuonjre weyo ne ji kethogi. Nikech ang’o? Mopogore gi Yesu, wan ok wan joma kare, kendo joma chwanyowa bende ok gin joma kare. Kinde ka kinde, wechewa kod timbewa nyalo chwanyo jowetewa. (Jo-Rumi 3:23; Jakobo 3:2) Sama wakecho jomoko kendo waweyonegi kethogi, mano yawonwa yo mondo wan be Nyasaye owenwa kethowa. (Mariko 11:25) Ere kaka wanyalo nyiso ni waikore ng’wono ne joma okethonwa? Kinde mang’eny, hera biro konyowa mondo wafwa ketho matindo tindo mag jomamoko. (1 Petro 4:8) Sama joma okethonwa oloko chunygi gadier kaka Petro notimo, onego waluw ranyisi mar Yesu e weyonegi kethogi. Kar makonegi sadha, waweyonegi gi chuny man thuolo. (Jo-Efeso 4:32) Sama watimo kamano, kuwe bedo e kanyakla to wan be wabedo gi paro kod chuny mokuwe.—1 Petro 3:11.

15. Ang’o momiyo Yesu nogeno jopuonjrene kata obedo ni ne gin gi nyawo moko?

¹⁵ Hero ng’ato nyiso ni igene. Hera ‘yie weche duto.’ c (1 Jo-Korintho 13:7) Nikech Yesu nohero jopuonjrene, ne ogenogi kata obedo ni gin gi nyawo moko. Noonge kiawa kodgi, noyie ni gihero Jehova koa e chunygi kendo ni gigombo timo dwache. Kata ka ne gitimo richo moko, Yesu ne ok chich kodgi. Kuom ranyisi, ka ne Jakobo gi Johana ooro min-gi ir Yesu mondo okwaye ka ginyalo bet e bathe e Pinyruodhe, Yesu ne ok obedo gi to ka be gimakore kode kata riembogi mondo kik gibed jootene.—Mathayo 20:20-28.

16, 17. Gin tije mage ma Yesu nomiyo jopuonjrene?

¹⁶ Yesu nonyiso ni ogeno jopuonjrene kuom pogonegi migepe mopogore opogore. Nitie kinde moko ariyo ma ne opidho oganda gi chiemo e yor hono. E kinde ariyogo duto, nomiyo jopuonjrene tich mar pogo chiemo. (Mathayo 14:19; 15:36) Ka notimo ikruok ne Pasaka mogik, nooro Petro gi Johana mondo gidhi Jerusalem giik gik moko. Ne gimanyo nyarombo, divai, makate ma ok oketie thowi, alode makech, kod gik mamoko duto ma ne dwarore. Mano ne ok en tich mayot, nikech Chik Musa ne dwaro ni ji otim Pasaka e yo mowinjore kendo Yesu ne nyaka luw chikno. Bang’e, Yesu notiyo gi divai kod makate ma nodong’ sama nochako nyasi ma iparogo thone. Divai gi makatego ne gin mana ranyisi.—Mathayo 26:17-19; Luka 22:8, 13.

¹⁷ Yesu nomedo nyiso ni ogeno jopuonjrene kuom miyogi migepe madongo momedore. Mana kaka ne waseneno motelo, nomiyo grup moro matin mar owete mowal manie piny tich mar chiwo chiemb chuny. (Luka 12:42-44) Par bende ni nomiyo jopuonjrene tij yalo kod loko ji obed jopuonjre. (Mathayo 28:18-20) To kata mana sani, kata obedo ni olocho e polo kendo ok wanyal nene, Yesu oketo kanyakla e bwo jorit ma gin ‘joma ochiw kaka mich.’—Jo-Efeso 4:8, 11, 12.

18-20. (a) Ere kaka wanyalo nyiso ni wageno Jokristo wetewa kendo waonge kiawa kodgi? (b) Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Yesu mar bedo moikore pogo ne jomoko migepe? (c) En ang’o ma wabiro nono e sula ma luwo?

¹⁸ Ere kaka wanyalo luwo ranyisi mar Yesu sama wan gi jomamoko? Wanyiso ni wahero Jokristo wetewa kuom genogi kendo bedo ma onge kiawa kodgi. Onego wapar ni hero jomoko en keto pachwa e kido mabeyo ma gin-go to ok kido maricho ma gin-go. Sama jomoko ochwanyowa ma en gima biro timore kinde ka kinde, hera biro miyo kik wapar ni gin gi paro maricho kuomwa. (Mathayo 7:1, 2) Ka wasiko gi paro mowinjore kuom Jokristo wetewa, wabiro timonegi gik moko e yo ma gerogi to ok e yo ma hinyogi.—1 Jo-Thesalonika 5:11.

¹⁹ Be wanyalo luwo ranyisi mar Yesu mar pogo ne jomamoko migepe? Dwarore ni joma nigi migepe mag tayo e kanyakla opog ne jomamoko migepe moko kendo gibed gadier ni joma gimiyo migepego biro timogi maber. Jodongo molony nyalo tiego owete ma pod tindo mowinjore kendo “ma timo kinda” mondo okony kanyakla. (1 Timotheo 3:1; 2 Timotheo 2:2) Tiego jomoko e yo ma kamano en gima dwarore. Kaka Jehova medo guedho kinda ma watimo e tij lando wach maber mar Pinyruoth, biro dwarore mondo otieg owete mondo orit kanyakla ma kwan-gi medore.—Isaya 60:22.

²⁰ Yesu noketonwa ranyisi maber mar nyiso jomamoko hera. Yo ma duong’ie mogik ma wanyalo nyisogo ni waluwo ranyisi mar Yesu, en kuom nyiso hera. E sula ma luwo, wabiro neno yo maduong’ie mogik ma nonyisogo herane ma en chiwo ngimane.