1-3. (a) Jopuonjre Yesu ma ne wuotho kode ne nigi thuolo mane makende, to ere kaka Yesu nomiyo obedonegi mayot paro gik ma nopuonjogi? (b) Ang’o momiyo yot paro ranyisi motigo e yo maber?

 JOPUONJRE Yesu ma wuotho kode nigi thuolo moro makende. Nitie gik mathoth ma ne ginyalo puonjore achiel kachiel kowuok kuom Japuonj Maduong’. Giwinjo Yesu ka puonjogi tiend Wach Nyasaye kendo leronegi adiera e yo makende. Chunogi ni gimak wechego e pachgi kendo gikan-gi e chunygi nikech kinde pok ochopo mar ndiko wechego. a Gima ber en ni Yesu miyo bedonegi mayot paro gik mopuonjogi. E yo mane? Nopuonjo kotiyo gi ngeche kod ranyisi e yo molony.

² Adiera en ni ka oti gi ranyisi e yo makare, to omokoga e pach ji. Jandiko moro nowacho ni “ranyisi nyalo miyo ng’ato one picha mar gima owinjo.” Nikech paro kaka gimoro chalo konyowa winjo tiende moloyo, ranyisi nyalo konyowa winjo tiend gik matek winjo. Tiyo gi ranyisi nyalo miyo wapar matut e wi weche miwacho, kendo mano nyalo miyo puonj michiwo ogurre e pachwa.

³ Onge japuonj moro amora e pinyka mosegatiyo gi ranyisi e yo maber moloyo Yesu. Ranyisi ma notiyogo pod iparo nyaka e kindegi. Ang’o momiyo Yesu ne tiyo gi yor puonjoni ahinya? Ang’o ma ne miyo ranyisi mage tiyo maber? Ere kaka wan be wanyalo puonjo ka watiyo gi ranyisi?

4, 5. Ang’o momiyo Yesu ne tiyoga gi ranyisi?

⁴ Muma nyisowa gik moko ariyo madongo ma nomiyo Yesu otiyo gi ranyisi. Mokwongo, timo kamano ne chopo weche ma nokor. E Mathayo 13:34, 35, wasomo niya: “Yesu nowacho ne oganda wechego duto kotiyo gi ngeche. Kuom adier, ne ok owuo kodgi ma ok otiyo gi ngeche. Notimo kamano mondo wach ma janabi nokoro ochopi. Janabino nokoro niya: ‘Anawuo gi ngeche.’ ” Janabi ma Mathayo wuoyeno e jandik Zaburi mar 78:2. Roho mar Nyasaye e ma notayo weche ma janabino nowacho higni mathoth ka pok onyuol Yesu. We wanon ane tiend wechego matut. Higni mathoth ka pok Mesia obiro e piny, Jehova nosewacho ni Mesia ne dhi puonjo kotiyo gi ngeche. Mano nyiso kaka Jehova okawo mapek wach tiyo gi ngeche sama ng’ato puonjo.

⁵ Mar ariyo, Yesu notiyo gi ngeche mondo opog joma norwako wach kod joma chunygi ne “osebedo matek.” (Mathayo 13:10-15; Isaya 6:9, 10) Ere kaka ranyisi ma ne Yesu tiyogo ne eloga gik manie chuny ji? Nitie kinde moko ma ne odwaroga ni joma winje openje penjo eka giwinj tiend weche ma ne owacho. Joma nobolore noikore penje penjo, to jong’ayi kata joma weche ne ok obadho ne ok oikore timo kamano. (Mathayo 13:36; Mariko 4:34) Omiyo, ranyisi ma ne Yesu tiyogo ne nyalo elo adiera ne joma ne gombo ng’eyo adiera. Kata kamano, ranyisigo ne nyalo umo adiera ne joma nigi ng’ayi.

6. Gin ang’o ma ne miyo Yesu tiyo gi ranyisi?

⁶ Nitie gik mamoko bende ma ne miyo Yesu tiyo gi ranyisi. Gimiyo ng’ato siso mar winjo weche miwacho. Ne gimiyo weche gurore e pach ng’ato kendo parogi bedo mayot. Mana kaka ne waseneno e chak sulani, ranyisi ma ne Yesu tiyogo ne konyo joma ne winje mondo opar wechene. Twak ma Yesu Nogolo e Got, ma yudore e Mathayo 5:3–7:27, en achiel kuom gik ma nyiso kaka Yesu notiyo gi ranyisi mathoth. Nonro moro wacho ni Yesu notiyo gi ranyisi mokalo 50 e twak ma ne ogolo e gotno. Watem ane goyo kwano ka waketo e paro ni ng’ato nyalo somo twak ma ne Yesu ogolono kuom dakika 20 kama. Mano nyiso ni sekond 20 ka sekond 20, Yesu ne tiyo gi ranyisi! Kuom adier, Yesu nokawo tiyo gi ranyisi kaka gima duong’!

7. Ang’o momiyo onego waluw ranyisi ma ne Yesu oketo mar tiyo gi ranyisi kopuonjo?

⁷ Kaka jolup Kristo, dwaher luwo yo ma nopuonjogo moriwo nyaka tiyo gi ranyisi. Mana kaka inyalo ti gi gik mopogore opogore e lungo chiemo mondo obed mamit, e kaka tiyo gi ranyisi e yo maber biro miyo yo ma wapuonjogo obed mamit kendo ma moro ji. Ranyisi motigo e yo maber bende nyalo miyo ng’ato owinj tiend adiera e yo mayot. We koro wanon ane gik ma ne miyo ranyisi ma ne Yesu tiyogo bedo mabeyo. Kae to wabiro neno kaka wanyalo tiyo gi ranyisi e yo maber sama wapuonjo.

8, 9. Ere kaka Yesu notiyo gi ranyisi ma pimo gimoro gi machielo e yo mayot, to ere kaka ranyisigo notiyo maber?

⁸ Sama nopuonjo, Yesu ne tiyo gi weche mayot kopimo wach moro gi machielo, to mano ne miyo otiyo gi weche manok. Kata kamano, weche mayot ma ne Yesu tiyogo ne nyalo miyo ng’ato neno e yo maler picha mar gima iwuoye. Bende, mano ne miyo Yesu puonjo adiera madongo e wi Nyasaye, dwache, kod chikene e yo mayot. Kuom ranyisi, ka nojiwo jopuonjrene ni ok onego giparre e wi gik ma gidwaro pile ka pile, nowuoyo e wi “winy manie polo” kod “maua mag pap.” Winy ok chuo to bende ok gike, maua bende ok chandre gi tich kendo ok gitwang’ lewni. To e ma Nyasaye pod ritogi. Puonj nenore maler, tiende ni, ka Nyasaye nyalo rito winy kod maua, donge mano nyiso ma onge kiawa ni obiro rito joma ‘siko ka dwaro pinyruoth mokwongo’ e okang’ malach moloyo?—Mathayo 6:26, 28-33.

⁹ Ranyisi machielo ma Yesu ne tiyogo en wuoyo e wi gimoro ka gima en gimachielo. To pod notiyo gi weche mayot sama opimo gik moko ariyogo. Kinde moro, Yesu nonyiso jopuonjrene niya: “Un e ler mar piny.” Jopuonjrene nowinjo tiend wachno maler. Tiende ne en ni wechegi kod timbegi ne nyalo miyo ler mar adiera orieny kendo konyo jomoko miyo Nyasaye duong’. (Mathayo 5:14-16) Ne ane ranyisi mamoko ma chalo kamago ma ne Yesu otiyogo: “Un e chumbi mar piny” kod “An e yadh mzabibu; un e bedene.” (Mathayo 5:13; Johana 15:5) Ranyisi kaka mago tekogi ng’eny, kata obedo ni giyot winjo.

10. Gin weche mage ma nyiso ni wanyalo tiyo gi ranyisi e puonjo?

¹⁰ Ere kaka inyalo tiyo gi ranyisi mopogore opogore sama ipuonjo? Ok ochuno ni ipar ranyisi moro mabor kendo mogajore. Tem tiyo gi ranyisi moko mayot winjo. Tem ane paro ni ilerone ng’ato wach chiero jomotho kendo idwaro lerone ni Jehova ok ne wach chierogi kaka gima tek. En ranyisi mane ma biro e pachi mapiyo? Muma pimo tho gi nindo. Inyalo wacho ni, “Nyasaye nyalo chiero ng’ato e yo mayot mana kaka ng’ato nyalo chiewo nyawadgi ma nindo.” (Johana 11:11-14) Wawach ni idwaro lerone ng’ato ni dwarore ni oher nyithindo kendo okechgi eka gik moko odhinegi maber. Inyalo tiyo gi ranyisi mane? Muma tiyo gi ranyisini: Nyithindo ‘chal gi mzabibu matindo tindo.’ (Zaburi 128:3) Inyalo wacho ni, “Nyathi dwaro ni ohere kendo okeche mondo ngimane odhi maber mana kaka yien dwaro chieng’ kod pi mondo odong maber.” Tiyo gi ranyisi mayot biro miyo jowinjo owinj tiend gima iwacho e yo mayot.

11. Wach ane moko kuom ranyisi ma Yesu notiyogo ma samoro ne oneno ka ne odongo Galili.

¹¹ Yesu nolony e tiyo gi ranyisi motudore gi gik ma ji timo pile ka pile. Thoth ranyisi ma notiyogo noting’o gik mapile ma samoro noneno ka nodongo Galili. Tem ane paro kaka ngimane ne chalo ka ne pod otin. Iparo ni ne oneno nyadidi ka min-gi rego mogo, dwalo ngano, moko taya, kata yweyo ot? (Mathayo 13:33; 24:41; Luka 15:8) Iparo ni ne oneno jolupo nyadidi ka bolo gognigi e Nam Galili? (Mathayo 13:47) To ne oneno nyadidi ka nyithindo tugo e chiro? (Mathayo 11:16) Onge kiawa ni ranyisi ma ne Yesu tiyogo noriwo gik ma noneno pile ka pile kaka kodhi michuoyo, nyasi mag aruse, kod cham mochiek e puothe.—Mathayo 13:3-8; 25:1-12; Mariko 4:26-29.

12, 13. Ang’o momiyo Yesu notiyo gi ranyisi mar ndara ma wuok ‘Jerusalem ka dhi Jeriko’ sama nowuoyo e wi ngero mar Ja-Samaria ma ne okonyo jawuoth moro ma nohiny?

¹² Yesu notiyo gi ranyisi ma joma ne winje ne ong’eyo maber. Kuom ranyisi, nochako wuoyo e wi ngero mar Ja-Samaria kowacho niya: “Ng’at moro ne lor koa Jerusalem kodhi Jeriko, to noromo gi jomecho moko ma ne ogoye, olonye, . . . kae to ne oweye kochiegni tho.” (Luka 10:30) Gimiwuoro en ni Yesu nowuoyo e wi ndara ma ‘a Jerusalem ka dhi Jeriko’ mondo ochiwgo puonj. Nogoyo ngerono ka en Judea, ma ne ok bor gi Jerusalem; omiyo jowinjone ne ong’eyo ndarano maber. Ndarano ne ong’ere kaka ndara ma ok ber, to ahinya ahinya ka ng’ato wuothoe kende. Ne en ndara ma ogondore ogondore, kendo ji manok e ma ne wuothoe, omiyo jomecho ne yudo kuonde ma ginyalo pondoe.

¹³ Yesu notiyo gi gik ma ji ong’eyo ka nowuoyo e wi ndara ma a ‘Jerusalem ka dhi Jeriko.’ Kaluwore gi weche manie ngerono, jadolo kod Ja-Lawi noluwo ndarano, to onge ng’ato ang’ata kuomgi ma ne ochung’ mondo gikony ng’at ma ne ohinycha. (Luka 10:31, 32) Jodolo ne tiyoga e hekalu ma Jerusalem, kendo Jo-Lawi ne konyogiga. Ng’eny jodolo gi Jo-Lawi ne dakga Jeriko sama ne ok gidhi e tich e hekalu. Jeriko ne en mana kilomita 23 koa Jerusalem. Omiyo, ne ojanegiga e ndarano. Ne ni Yesu wuoyo kuom ng’at ma ne nie wuothcha kowacho ni ‘nolor e yorno koa Jerusalem,’ to ok ni notwenyo got. Mano ne en gima jowinjone ne ong’eyo maber. Jerusalem ne ni malo to Jeriko ne ni mwalo. Omiyo, ka ng’ato ne nie wuoth “koa Jerusalem,” to nyaka ‘nolor’ mwalo. b Nenore maler ni Yesu ne oketo jowinjone e paro.

14. Sama wadwaro yiero ranyisi ma wanyalo tiyogo, ere kaka wanyalo keto jowinjowa e paro?

¹⁴ Onego wapar chal mar jowinjowa sama watiyo gi ranyisi. Gin gik mage ma wang’eyo kuomgi, ma wanyalo nono ka pok wayiero ranyisi ma wadwaro tiyogo? Samoro gik ma nyalo biro e pachwa mapiyo gin hikgi, kit anyuolagi, kaka ne gidongo, kod tich ma gitiyo. Kuom ranyisi, weche pur inyalo winj kore maber e alwora ma ji puroe moloyo taonde madongo. Gik ma jowinjowa timo kendo ma gineno pile ka pile kaka nyithindgi, utegi, tuke ma gihero, kod chiemo ma gihero, nyalo konyowa yiero ranyisi mabeyo ma ginyalo winjo e yo mayot.

15. Ang’o momiyo ok onego okawwa gi wuoro ni Yesu nong’eyo chuech e yo maber?

¹⁵ Ng’eny ranyisi ma ne Yesu tiyogo ne nyiso kaka ong’eyo chuech moriwo yiende, le, kod chal mar kor lwasi. (Mathayo 16:2, 3; Luka 12:24, 27) Nong’eyo gigo kanye? Ka ne odongo Galili, onge kiawa ni ne en gi thuolo mang’eny mar neno gik mopogore opogore ma ne ochue. Moloyo duto, Yesu e “jal makayo kuom chuech duto,” kendo Jehova notiyo kode kaka “jatich molony,” ka ne ichueyo gik moko duto. (Jo-Kolosai 1:15, 16; Ngeche 8:30, 31) Omiyo, ok onego okawwa gi wuoro ni Yesu nong’eyo chuech. Wane ane kaka notiyo maber gi gik ma nong’eyo e wi chuech.

16, 17. (a) Ang’o ma nyiso ni Yesu nong’eyo rombe e yo maber? (b) En ranyisi mane ma konyowa ng’eyo ni rombe winjo dwond jakwadhgi?

¹⁶ Ne ni Yesu luongore ni “jakwath maber” to jolupne oluongo ni “rombe.” Weche ma ne Yesu owachogo nyiso ni nong’eyo wach rombe e yo maber. Nong’eyo ni nitie winjruok moro makende e kind jakwath gi rombe. Nong’eyo ni le ma nobolorego noyie mondo otagi kendo ne giikore luwo kaka jakwadhgi nyisogi. Ang’o momiyo rombe luwo jakwadhgi? Yesu nowacho niya: “Nikech ging’eyo dwonde.” (Johana 10:2-4, 11) Be kuom adier, rombe ong’eyo dwond jakwadhgi?

¹⁷ E bug The Historical Geography of the Holy Land, George A. Smith nowuoyo kuom gimoro ma noneno gi wang’e kowacho kama: “Seche moko ne wayueyoga but yewni ma ne nitie Judea kama ne jokwath adek kata ang’wen ne nyalo biroe gi rombegi. Kueth mag rombego ne kikorega kendo ne wawuoro awuora ni to ere kaka jakwath biro pogo rombene gi mamoko. To bang’ ka ne gisemodho kendo tugo matin, jakwath ka jakwath ne dhi to chung’ kamoro, kendo otiyo gi dwol makende e luongo rombene. Rombo ka rombo ne wuok kendo dhi ir jakwadhe ka gichanore maber mana kaka ne gibiro.” Onge ranyisi maber mogik ma ne Yesu nyalo tiyogo moloyo mano e lero wachno. Tiende ni ka wafwenyo kendo winjo puonj mage kae to waluwo kaka otayowa, wabiro bedo e bwo rit mar “jakwath maber.”

18. Ere kama wanyalo yudoe weche ma wuoyo kuom chuech mag Jehova?

¹⁸ Ere kaka wanyalo tiyo gi ranyisi ma wuoyo kuom chuech? Kido ma le nigo nyalo konyowa yudo ranyisi mayot kendo ma tiyo maber. Ere kama dwayudie weche ma wuoyo e wi chuech mag Jehova? Muma oting’o puonj mathoth e wi le, kendo samoro otiyo gi kido ma lego nigo e lero gimoro. Kuom ranyisi, owuoyo kuom bedo ng’at mong’eyo ng’wech kaka mwanda kata kwach, bedo motang’ kaka thuonde, kendo bedo ma onge bura kaka akuche. c (1 Weche mag Ndalo 12:8; Habakuk 1:8; Mathayo 10:16) Kuonde mamoko ma wanyalo yudoe weche ma wuoyo kuom le gin Ohinga mar Jarito, Amkeni!, kod buge mamoko ma ogo gi Joneno mag Jehova. Inyalo puonjori gik mathoth kuom nono kaka bugegi tiyo gi weche mayot mogol kuom chuech mag Jehova.

19, 20. (a) Mondo Yesu oel puonj moro mar miriambo, ere kaka notiyo maber gi gimoro ma ne oa timore machiegni? (b) Ere kaka wanyalo tiyo gi gik motimore ne ji sama wapuonjo?

¹⁹ Wanyalo yudo ranyisi mabeyo kuom gik ma timore e ngima pile ka pile. Kinde moro Yesu notiyo gi ranyisi mar gima notimore, mondo olergo ni paro ma ji nigo ni gik maricho timore mana ne joma richo en miriambo. Nowacho niya: ‘Ot ma rabora nopodho kuom ji 18 Siloam monegogi. Be uparo ni ne gin joketho moloyo jomamoko duto modak Jerusalem?’ (Luka 13:4) Kiwacho adier, ji apar gaborogo ne ok otho nikech ne gitimo gimoro marach ma Nyasaye okumogi. Kar mano, ne githo “nikech weche ma apoya timore ne ji sa asaya.” (Eklesiastes 9:11) Omiyo, Yesu nokwedo puonj mar miriambo, kowuoyo kuom gimoro ma notimore ma ne ji ong’eyo.

²⁰ Ere kaka wanyalo tiyo gi ranyisi mag gik motimore e ngimawa mapile sama wapuonjo? Wawach ni idwaro lero ne ng’ato weche ma nokor e wi kinde ma Yesu ne dhi bet e loch. (Mathayo 24:3-14) Inyalo tiyo gi weche moland machiegni ma wuoyo e wi lwenje, kech, kata yiengni mag piny e nyiso ni gik ma ne dhi nyiso ni Yesu nie loch timore. Tem ane paro ni idwaro tiyo gi ranyisi ma nyiso lokruok ma ng’ato onego otim mondo orwak kit dhano manyien. (Jo-Efeso 4:20-24) Inyalo yudo ranyisi minyalo tiyogo kanye? Inyalo tiyo gi ranyisi mar Jakristo wadu moro, kata inyalo tiyo gi weche mondik e buge mogo gi Joneno mag Jehova.

21. Puonjo Wach Nyasaye e yo mong’ith miyo wayudo gueth mage?

²¹ Onge kiawa ni Yesu e ma ne en Japuonj Molony! Mana kaka waseneno e kare mar ariyoni, ‘puonjo kendo yalo wach maber’ e tich maduong’ ma notimo e ngimane. (Mathayo 4:23) Mano be e tich maduong’ ma watimo e ngimawa. Gueth mag bedo japuonj mong’ith ng’eny ahinya. Seche ma wapuonjo jomoko, chal ka gima wachiwonegi gik moko, to mano kelo mor. (Tich Joote 20:35) Morno e ma miyo wang’eyo ni wamiyo ji gimoro maber ma biro siko nyaka chieng’, tiende ni adiera e wi Jehova. Bende, wanyalo bedo gi chuny mokuwe nikech wang’eyo ni waluwo ranyisi mar Yesu, ma en Japuonj maduong’ie mogik ma osegadak e piny.