1, 2. (a) Ang’o momiyo askeche ma ne oor ni omak Yesu noduogo gi lwetgi nono? (b) Ang’o momiyo Yesu ne en japuonj maber moloyo jopuonje mamoko?

 JO-FARISAI igi owang’ matek. Yesu nie hekalu kopuonjo e wi Wuon-gi. Joma winje nigi paro mopogore opogore. Ng’enygi oyie kuome, jomoko to dwaro ni omake. Nikech jotend din ok nyal geng’o mirima ma gin-go, gichiko askeche mondo omak Yesu. Kata kamano, askechego duogo gi lwetgi nono. Jotend jodolo gi Jo-Farisai penjo askechego kama: “Ang’o momiyo ok ukele?” Askechego dwoko niya: “Onge ng’at ma osegawuoyo kamano ngang’.” Ne gimor gi yo ma ne Yesu puonjogo, omiyo, ne gineno ni onge tiende make. a—Johana 7:45, 46.

² Ok askechego kende e ma ne mor gi puonj mag Yesu. Ji mang’eny ne chokorega mondo giwinje kopuonjo. (Mariko 3:7, 9; 4:1; Luka 5:1-3) Ang’o momiyo Yesu ne opogore gi jopuonje mamoko? Mana kaka ne waneno e Sula mar 8, nohero adiera ma nopuonjo kod joma nopuonjo. Bende, nolony ahinya e tiyo gi yore mopogore opogore sama opuonjo. Wane ane yore adek ma notiyogo kod kaka wanyalo luwo ranyisine.

3, 4. (a) Ang’o momiyo Yesu notiyo gi weche mayot winjo sama nopuonjo? (b) Ere kaka Twak ma Yesu Nogolo e Got nyiso ni ne otiyo gi weche mayot winjo sama nopuonjo?

³ Yesu ne nyalo tiyo gi weche madongo dongo ma tiendgi winjo tek. To e ma ka nopuonjo, ne ok otiyo gi weche matek ma joma ne winje ne ok nyal winjo tiendgi, nikech ng’enygi ne gin “ji ajia ma ok osomo.” (Tich Joote 4:13) Ne odewo chal mar jogo, omiyo ne ok opuonjgi weche mathoth ma ne ok ginyal winjo tiendgi. (Johana 16:12) Ne otiyo gi weche mayot winjo kolero adiera madongo.

⁴ Kuom ranyisi, ne ane Twak ma Yesu Nogolo e Got, ma yudore e Mathayo 5:3–7:27. E twagno, Yesu nochiwo siem ma miyo ng’ato paro matut kendo chopo e chuny wach. Ne ok otiyo gi weche mogajore. Kar mano, notiyo gi weche mayot winjo ma kata nyathi matin ne nyalo winjo tiendgi. Kare e gin ka ne Yesu otieko wuoyo, joma ne winje moriwo jopur, jokwath, kod jolupo “nowuoro ahinya yo ma nopuonjogo.”—Mathayo 7:28.

5. Chiw ane ranyisi mag weche mayot ma ne Yesu otiyogo.

⁵ Kinde mang’eny ka ne Yesu puonjo, notiyo gi sentens machieko chieko, weche ma winjo yot kendo moting’o puonj mang’eny. Yesu ne odak e kinde ma ne onge buge mondiki, omiyo notiyo gi yo ma ne nyalo miyo ote ma nolando ogurre e pach jowinjone kendo ochop e chunygi. Ne ane ranyisi moko: “Weuru ng’ado ne ji bura mondo kik ong’adnu bura.” “Jo mangima ok dwar laktar, to jo matuo e ma dwaro.” “Chuny dwaro, to ringruok e ma nyap.” “Chuluru Kaisar gige Kaisar, to gige Nyasaye ne Nyasaye.” “Chiwo kelo mor mang’eny moloyo kawo.” b (Mathayo 7:1; 9:12; 26:41; Mariko 12:17; Tich Joote 20:35) Chiegni higni 2,000 osekalo nyaka nowach wechego, to e ma pod ji parogi mayot, mana kaka kinde ma nowachgie.

6, 7. (a) Mondo wapuonj e yo mayot, ang’o momiyo ok onego wati gi weche matek winjo? (b) Ang’o ma wanyalo timo mondo kik wathung’ japuonjre gi weche mathoth?

⁶ Ere kaka wanyalo puonjo ka watiyo gi weche mayot? Yo achiel en kuom tiyo gi weche ma ng’eny ji nyalo winjo tiendgi mapiyo. Puonj madongo ma yudore e Wach Nyasaye ok ogajore. Jehova oseelo dwache ne joma obolore kendo ma chunygi ni kare. (1 Jo-Korintho 1:26-28) Wanyalo lero adiera manie Wach Nyasaye ka watiyo gi weche moyier maber kendo mayot winjo.

⁷ Mondo wapuonj e yo mayot winjo, onego watang’ mondo kik wathung’ japuonjre Muma gi weche mathoth. Omiyo, sama wapuonjore Muma gi ng’ato, ok ochuno ni waler gimoro amora kata tere ng’wech mondo watiek piyo piyo. Kar mano, gima onego wang’i en nyalo mar japuonjre kod dwarone. Dwarowa maduong’ en konyo japuonjreno mondo obed jalup Kristo kendo olam Jehova. Omiyo, onego wati gi thuolo moromo ma nyalo miyo japuonjreno owinj tiend gik mopuonjore. Mano e ma biro miyo adiera mag Muma ochop e chunye kendo chwale mondo otim gik mopuonjorego.—Jo-Rumi 12:2.

8, 9. (a) Ang’o momiyo Yesu ne tiyoga gi penjo? (b) Ere kaka Yesu notiyo gi penjo mondo okony Petro chopo e paro mowinjore ka wach chulo osuru mar hekalu nosieko?

⁸ Yesu ne nyalo nyiso joma ne winje wach maduong’ ma ne en-go e yo moriere kotiyo mana gi thuolo matin, kata kamano, nohero tiyo gi penjo. To kare ang’o momiyo nopenjoga penjo? Seche moko notiyo gi penjo mondo ong’e gima ne nie chuny joma ne kwede, to mano ne miyo giling’ thi. (Mathayo 21:23-27; 22:41-46) Kata kamano, kinde mang’eny ne otiyo gi penjo mondo ong’e gik manie pach jopuonjrene, ojiwgi, kendo otieg nyalogi mar paro. Kuom ranyisi, nopenjoga penjo kaka, “Uneno nade?” kod “Be iyie gi mano?” (Mathayo 18:12; Johana 11:26) Penjo ma ne Yesu tiyogo ne miyo ochopo e chuny jopuonjrene. Ne ane ranyisi moro.

⁹ Chieng’ moro josol osuru nopenjo Petro ka be Yesu ne gologa osuru c mar hekalu to Petro nodwoko piyo piyo niya: “Ogologa.” Bang’e, Yesu nogoyo kode mbaka kopenje niya: “Ineno nade Simon? Ruodhi mag piny sologa osuru kuom jomage? Kuom yawuotgi, koso kuom jomamoko?” Petro nodwoko ni: “Kuom jomamoko.” Kae to Yesu nonyise niya: “Kare yawuotgi ok chul osuru.” (Mathayo 17:24-27) Gimomiyo Yesu nopenjo penjono nonenore maler ne Petro, nikech jood ruoth ne ok chulga osuru. Yesu ne en Wuod Ruoth manie polo ma ne ilamo e hekalu, omiyo ne ok onego ochul osuru. Ne ni Yesu ne ok omiyo Petro dwoko ma achiel kachiel. Kar mano, notiyo gi penjo mondo okony Petro yudo dwoko makare kendo neno gimomiyo onego opar matut ka pok ochiwo dwoko e kinde ma biro.

10. Ere kaka wanyalo tiyo gi penjo e yo maber sama walendo ot ka ot?

¹⁰ Ere kaka wanyalo tiyo gi penjo e yo maber e tijwa mar lendo? Sama walendo ot ka ot, wanyalo tiyo gi penjo ma mako pach jowinjo, to mano biro miyowa thuolo maber mar lendonegi. Kuom ranyisi, sama walendo to waromo gi ng’at ma hike oniang’, wanyalo penje e yo mamuol niya: “Piny sani opogore e yo mane kipimo gi kaka nochalo ka ne itin?” Ka wasemiye thuolo mar chiwo dwoko, wanyalo penje niya: “Iparo ni ang’o ma inyalo tim mondo piny obed kama ber ma ji nyalo dakie?” (Mathayo 6:9, 10) Ka wayudo miyo ma nigi nyithindo matindo, wanyalo penje niya: “Iparo ni piny biro chalo nade ka nyithindigi osebedo jo madongo?” (Zaburi 37:10, 11) Sama wadhi e ot moro, wanyalo nono alworano nikech mano nyalo konyowa ng’eyo penjo mowinjore gi wuon ot.

11. Ere kaka wanyalo tiyo gi penjo e yo mariek sama wapuonjore Muma gi ng’ato?

¹¹ Ere kaka wanyalo tiyo gi penjo e yo maber seche ma wapuonjore gi ng’ato Muma? Penjo moyier maber nyalo konyowa ng’eyo gima nie chuny japuonjre. (Ngeche 20:5) Kuom ranyisi, nyalo bedo ni ipuonjori gi ng’ato sula ma wiye wacho ni “Dak e Ngima Mamoro Nyasaye” e bug Ang’o ma Muma Puonjo Kuom Adier?  d Sulano wuoyo e wi paro ma Nyasaye nigo e wi gik moko kaka chode, mer, kod wacho miriambo. Dwoko ma japuonjre chiwo nyalo nyiso ni owinjo gima Muma puonjo. Kata kamano, be oyie gi gik mopuonjorego? Wanyalo penje niya: “Be paro ma Nyasaye nigo e wi wachni donjoni?” “Ere kaka inyalo tiyo gi wachni e ngimani?” Kata kamano, kinde duto par ni onego ipenj penjo e yo mariek kendo ma nyiso luor. Ok dwaher penjo penjo ma kuodo wi japuonjre goyiem.—Ngeche 12:18.

12-14. (a) Ang’o ma ne Yesu otimo mondo ochop e chuny ji? (b) Yesu ne otiyo gi rieko e yo mane ka ne Jo-Farisai owacho ni otiyo gi teko mar Satan?

¹² Nikech Yesu ne en ng’at makare, nonyalo puonjo ji e yo ma miyo gibedo gadier gi wechege. Seche moko notiyoga gi weche mariek e elo miriambo mag joma ne kwede. Kinde mang’eny ka nodwaro nyiso jopuonjrene wach moro maduong’, notimo kamano e yo ma chopo e chunygi. Wane ane ranyisi moko.

¹³ Ka ne Yesu ochango ng’at moro ma ne nigi jochiende, ma ne muofu, kendo momo, Jo-Farisai nowachone niya: “Jali golo jochiende kotiyo mana gi teko Belzebub [Satan], jatend jochiende.” Ne giyie ni teko ma nyalo kalo ma dhano nigo ne dwarore mondo ogol ne ng’ato jochiende. Kata kamano, ne giwacho ni Yesu notiyo gi teko moa kuom Satan. Wach ma ne giwachono ne en miriambo, kendo ne ok owinjre kata matin. Mondo onyis ni jogo ne kiya gima giwacho, Yesu nodwokogi niya: “Pinyruoth ma nigi ywaruok, kethore, kendo dala kata ot ma nigi ywaruok ok bi chung’. Kamano bende, ka Satan golo Satan, osebedo gi ywaruok e kinde owuon; kare ere kaka pinyruodhe biro chung’?” (Mathayo 12:22-26) Yesu ne temo wacho niya: “Ka Satan e ma oora mondo aketh gik motimo, donge mano nyiso ni opingore owuon kendo pinyruodhe biro podho?” Ere kaka ne ginyalo kwedo paro ma ne winjore maler kamano?

¹⁴ Yesu ne pok otieko kodgi. Nikech nong’eyo ni moko kuom jopuonjre Jo-Farisaigo ne osegagolo jochiende, ne openjogi penjo moro mayot kowacho niya: “Ka agolo jochiende ka atiyo gi teko mar Belzebub, un to jou gologi gi teko mar ng’a?” (Mathayo 12:27) Yesu ne temo wacho niya: “Ka agolo jochiende gi teko mar Satan, kare jopuonjreu bende tiyo gi teko achiel achielno.” Jo-Farisaigo ne nyalo dwoko nade? Ne ok ginyal yie ngang’ ni jopuonjregi tiyo gi teko mar Satan. Yesu noelo ayanga ni ne gin gi paro ma ok kare, to mano nomiyo piny obedo madiny ne Jo-Farisaigo. Donge somo mbaka ma ne Yesu obedogo gi Jo-Farisaigo mori? To parie apara joma nowinjo Yesu ka wuoyo. Onge kiawa ni ne gineno kaka dwonde kaachiel gi yo ma nowuoyogo ne medo jiwo weche ma nowacho.

15-17. Chiw ane ranyisi ma nyiso kaka Yesu notiyo gi weche kaka “e okang’ malach moloyo” sama olero adiera e wi Wuon-gi.

¹⁵ Sama Yesu ne puonjo ji adiera e wi Wuon-gi, notiyo gi weche ma miyo ng’ato ok bed gi kiawa moro amora e wi adierago. Sama nolero ne jowinjone adiera moko ma ging’eyo, notiyo gi weche kaka “e okang’ malach moloyo” mondo adierago omed donjonegi. e Tiyo gi weche ma pimo wach moro gi machielo nyalo miyo gimoro odonj ne ng’ato e yo matut. Wane ane ranyisi moko ariyo.

¹⁶ Ka ne jopuonjre Yesu okwaye ni opuonjgi lemo, Yesu nodwokogi kotiyo gi ranyisi mar jonyuol ma ok kare mong’eyo chiwo mich mabeyo ne nyithindgi. Notieko kowacho niya: “Ka un, kata obedo ni un jo maricho ung’eyo chiwo mich mabeyo ne nyithindu, donge Wuonu manie polo to biro chiwo roho maler e okang’ malach moloyo ne jo ma kwaye?” (Luka 11:1-13) Mondo oler wach maduong’ ma nowuoye, Yesu nopimo wach achiel gi machielo. Ka jonyuol ma ok gin jo makare nyalo chiwo ne nyithindgi gik ma gidwaro, donge Wuonwa manie polo, ma en ng’at makare e yore duto biro chiwo roho maler ne jotichne momakore kode?

¹⁷ Yesu bende notiyo gi ranyisi ma chalo kamano ka nochiwo puonj e wi gima nyalo konyo ji e kedo gi parruok. Nowacho kama: “Nonuru winj agak: Ok gichuo kata keyo, gionge gi deche kata ute keno; to pod Nyasaye pidhogi. Donge un nengou duong’ ahinya moloyo winy? Nonuru kaka maua dongo: Ok gichandre gi tich kendo ok gitwang’ lewni . . . Koro ka Nyasaye rwako yien ayiena manie papgo kamano, ma gin gik ma betie kawuono to kiny iwitogi e mach, mano kaka obiro rwakou moloyo, un jo ma nigi yie matin-gi!” (Luka 12:24, 27, 28) Ka Jehova dewo winy kod maua e yo ma kamano, donge mano nyiso ni odewo ahinya jo mohere kendo ma lame? Onge kiawa ni tiyo gi weche kaka mago nomiyo Yesu ochopo e chuny joma ne winje.

18, 19. Ere kaka wanyalo konyo ng’at ma wacho ni ok oyie kuom Nyasaye nikech pok onene?

¹⁸ Sama wan e tij lendo, wadwaro ni wati gi weche ma miyo ji ok bed gi kiawa moro amora sama wanyisogi puonj mag miriambo monego giwerego. Dwaher tiyo bende gi weche ma chopo e chunygi sama waleronegi adiera e wi Jehova. (Tich Joote 19:8; 28:23, 24) Be onego wati gi weche mogajore? Ooyo. Puonj ma wayudo kuom Yesu en ni tiyo gi weche mayot winjo, e yo maberie mogik ma wanyalo chopogo e chuny ji.

¹⁹ Kuom ranyisi, ka ng’ato wacho ni ok onyal yie kuom Nyasaye nikech ok onene, ere kaka wanyalo konye? Wanyalo nyise ni nitie gimomiyo gik moko timore. Ka waneno ka gimoro timore, to mano nyiso ni nitie gimomiyo gino otimore. Wanyalo nyise niya: “Kidhi e gweng’ moro mosokore to iyudo ot moger maber kendo mopangie chiemo, donge ibiro yie ni nitie ng’at moloso gigo? Kamano bende, sama waneno kaka olos gik manie piny e yo miwuoro kod kaka chiemo ng’eny e iye, donge mano oromo miyo wayie ni nitie Ng’at molosogi? Muma wachonwa kama: “Ot ka ot nigi ng’at mogere, to jal ma ne ogero gik moko duto en Nyasaye.” (Jo-Hibrania 3:4) Kata wati gi weche mage e lero wach moro, mano ok nyis ni ji duto biro yie kodwa.—2 Jo-Thesalonika 3:2.

20, 21. (a) Ere kaka wanyalo lero ne ng’ato kido ma Jehova nigo kod yorene ka wapimo wach moro gi machielo? (b) Ang’o ma wabiro nono e sula ma luwo?

²⁰ Sama wapuonjo, bed ni en e tij lendo kata e kanyakla, wanyalo lero ne ng’ato kido ma Jehova nigo kod yorene ka wapimo wach moro gi machielo. Kuom ranyisi, mondo waler ne ng’ato ni puonj mar mach misandoe ji en puonj ma ok mi Jehova duong’, wanyalo wacho niya: “En janyuol mane ma nyalo kumo nyathine kuom keto lwete e mach? Donge mano nyiso ni puonj mar mach misandoe ji en puonj ma ok kare ma ketho nying Wuonwa ma jahera manie polo?” (Jeremia 7:31) Ka wadwaro jiwo Jakristo wadwa ma chunye onyosore ni Jehova pod ohere, wanyalo wacho kama: “Ka Jehova neno oyundi ma en winyo moro matin kaka gima nigi nengo, donge mano nyiso kaka odewowa moloyo kendo ohero jotichne manie piny moriwo nyaka in?” (Mathayo 10:29-31) Wuoyo gi ji e yo ma kamano nyalo miyo wachop e chunygi.

²¹ Bang’ nono mana yore adek ma ne Yesu otiyogo sama opuonjo, wanyalo wacho ni askeche ma noor ni omakeka ne ok omedo chumbi ka ne giwacho niya: “Onge ng’at ma osegawuoyo kamano ngang’.” E sula ma luwo, wabiro nono yor puonjo ma ne Yesu ong’erego ahinya, ma en tiyo gi ranyisi kod ngeche.