1-3. (a) Roho maler ne otayo Paulo gi jowetene e yo mane? (b) Wabiro nono weche mage?

 MON MOKO wuok e taon mar Filipi man Makedonia. Matin nono, gichopo e aora moro matin miluongo ni Gangites. Gibet e bath aora mondo gilam Nyasach Israel mana kaka gijatimoga. Jehova ng’iyogi.​—2 We. 16:9; Zab. 65:2.

² To komachielo, gimoro kilomita 800 yo wuok chieng’ mar Filipi, chwo moko wuok e taon mar Lustra man yo milambo mar Galatia. Ndalo mogwaro bang’e, gichopo e ndach Jo-Rumi ma opa maber mochiko yo podho chieng’ kama oting’o ji mang’enyie moloyo e distrikt mar Asia. Chwogo gin Paulo, Sila, kod Timotheo, kendo gin gi siso ahinya mar luwo ndarano mondo gilim taon mar Efeso kod taonde mamoko, kama ji alufe pok owinjoe wach Kristo. Roho maler tamogi dhi kuno kata ka pok gichako wuoth, to Muma ok lernwa kaka mano timore. Itamogi lendo e piny Asia. Nikech ang’o? Yesu dwaro tiyo gi roho mar Nyasaye e tayo Paulo gi jowetene mondo gidhi nyaka Asia Minor, kendo gikal Nam Aegea, ma gidhi nyaka e bath aora moro matin miluongo ni Gangites.

³ Wanyalo yudo puonj mabeyo e kindewagi ka wanono kaka Yesu ne otayo Paulo kod jowetene e wuoth makende ma ne oterogi Makedonia. Omiyo, wanon ane moko kuom gik ma ne otimore e wuodh misonari mar ariyo mar Paulo ma nyalo bedo ni ne ochakore e higa mar 49 B.K.

4, 5. (a) Ang’o ma ne otimore ne Paulo gi jowetene ka ne gichiegni chopo Bithunia? (b) Jopuonjrego ne ong’ado mar timo ang’o, to ang’o ma ne otimore bang’e?

⁴ Ka ne otamgi lendo e piny Asia, Paulo gi jowetene ne olokore ma gidhi yo nyandwat mondo gilend e taonde mag Bithunia. Nyalo bedo ni mondo gichop kuno, ne giwuotho kuom ndalo mogwaro ka giluwo yore ma ok opa ma ne kalo e alwora ma ji matin ne odakie manie kind Frugia gi Galatia. Kata kamano, ka ne gichiegni chopo Bithunia, Yesu notiyo gi roho maler mondo ogeng’gi. (Tich 16:6, 7) Chop kanyo, nyaka bed ni ne giwuoro ni ang’o ma timore. Ne ging’eyo wach ma nonego giland kendo ne ging’eyo kaka nonego gilend, kata kamano, ne  ok ging’eyo kama nonego gilendie. Ne chalo ka gima ne gisedwong’o dhoot ma ne onego oyawrenegi mondo gidhi gilend Asia, to dhoodno ne ok oyawrenegi. Ne gichako gidwong’o dhoot ma ne onego otergi Bithunia, to mano bende ne ok oyawrenegi. Kata kamano, Paulo ne oseng’ado e chunye ni obiro dhi nyime dwong’o nyaka oyud dhoot ma biro yawore. Jogo ne ong’ado mar timo gima nyalo kawo ng’ato gi wuoro. Ne gichomo yo podho chieng’ ma giwuotho kilomita 550 ka gikalo taonde mang’eny nyaka ne gichopo e dho wath ma Troa, kama koro ne ginyalo kawoe yie ma terogi Makedonia. (Tich 16:8) Ka ne gichopo kuno, kuom thuolo mar adek, Paulo ne ochako odwong’o dhoot, to gima iwuoro en ni dhoodno noyawore malach!

⁵ Luka ma en jandik Injili, noriwore gi Paulo gi jowetene Troa, kendo nolero gima notimore kowacho niya: “Gotieno, fweny moro nobiro ne Paulo​—mi noneno Ja-Makedonia moro kochung’ kanyo kendo ka saye niya: ‘Bi Makedonia mondo ikonywa.’ Mapiyo bang’ neno fwenyno, ne watemo dhi Makedonia ka waneno ni kuno e ma Nyasaye noseluongowa mondo wadhi wayalie wach maber.” a (Tich 16:9, 10) Koro Paulo ne ong’eyo kama ne onego gilendie. Nyaka bed ni Paulo ne mor ahinya ni chunye ne ok ojok ma oweyo wuodhno gi e kore! Gikanyono, chwo ang’wen-go ne okawo yie ma terogi Makedonia.

6, 7. (a) Gin puonj mage ma wayudo e wi gik ma notimore ne Paulo e wuodhe? (b) En adiera mane ma wanyalo bedogo kaluwore gi gik ma ne otimore ne Paulo?

⁶ En puonj mane ma wanyalo yudo kuom gik ma notimorego? Par wachni:  Roho mar Nyasaye nochiko weche mana bang’ ka Paulo nosechako wuoth ma tere Asia. Bende, Yesu ne odonjo e wachno mana bang’ ka Paulo chiegni chopo Bithunia, kendo Yesu ne ochiko Paulo mondo odhi Makedonia mana bang’ ka Paulo nosechopo Troa. Yesu ma en Wi kanyakla nyalo tayowa e yo ma kamano e kindewagi. (Kol. 1:18) Kuom ranyisi, samoro isebedo ka iparo bedo japainia kata dhi lendo kama jolendo dwaroree moloyo. Kata kamano, nyalo bedo ni Yesu biro tiyo gi roho maler mondo otawa mana bang’ ka wasekawo okenge moko sie mondo wachop gombono. Nikech ang’o? Par ane ranyisini: Dereva nyalo mana loko mtoka mondo odhi koracham kata korachwich mana ka mtoka ringo. E yo ma kamano, Yesu bende biro tayowa mondo wamed tiyo ne Nyasaye e okang’ momedore mana ka waringo e yor ranyisi, tiende ni ka watimo kinda mondo wachop gombono.

⁷ To nade ka po ni ok wane nyak mapiyo kata obedo ni watimo kinda? Be chunywa onego ojog ka waparo ni roho mar Nyasaye ok tawa? Ooyo. Par ni seche moko yore ne ok yawre ne Paulo kaka noparo. Kata kamano, nodhi nyime manyo dhoot ma ne nyalo yaworene, to gikone noyudo. Wanyalo bedo gadier ni ka wanano sama wamanyo “dhoot malach mar tich,” ibiro guedhwa kaka noguedh Paulo.​—1 Kor. 16:9.

8. (a) Ler ane kaka taon mar Filipi ne chalo. (b) Wach mane maber ma notimore ka ne Paulo olendo “kar lamo”?

⁸ Bang’ ka ne gisechopo e distrikt ma Makedonia, Paulo gi jowetene nodhi nyaka Filipi. Filipi ne en taon ma joma nodakie ne nigi nyadhi ahinya, nimar ne gin raia mag Rumi. Jolweny ma ne oseritaya ma ne odak e taon mar Filipi, ne neno Filipi kaka Italia matin, tiende ni Rumi matin ma ne ni Makedonia nikech gik ma ne ni kuno. Ka ne jomisonarigo odhi oko mar rangach mar taondno, e bath aora moro matin, ne giyudo kama ne giparo ni en “kar lamo.” b Ne gidhi kuno chieng’ Sabato, kendo ne giyudo mon moko ma ne ochokore kuno mondo gilam Nyasaye. Jopuonjrego ne obet piny mondo giwuo gi mon-go. Miyo miluongo ni Ludia ‘ne winjogi, kendo Jehova noyawo chunye ahinya.’ Ludia ne mor ahinya gi gik ma ne opuonjore kuom jomisonarigo kendo en gi joode ne obatisgi. Gikanyo, ne ohombo Paulo gi jowetene ma giyie dhi dak dalane. c​—Tich 16:13-15.

9. Ere kaka ji mang’eny e kindegi oseluwo ranyisi mar Paulo, to gin gueth mage ma giseyudo?

⁹ Par ane mor ma ne nitie ka ne obatis Ludia! Nyaka bed ni Paulo ne mor ahinya ni noyie ka ne ogwele ni ‘odhi Makedonia’ kendo ni Jehova noyiero tiyo kode kaachiel gi jowetene e dwoko lamb mon moko ma ne oluoro  Nyasaye! E kindegi, owete gi nyimine mathoth bende osedhi mondo gilend kuonde ma joland wach Pinyruoth dwaroree moloyo, bed ni gin joma tindo kata joma oti, joma osedonjo e kend kata ma pok odonjo e kend. En adier ni giyudoga chandruoge moko, kata kamano, chandruogego ok nyal pim gi mor ma giyudoga sama ginwang’o joma orwako adiera mag Muma kendo oyie tiyo gi adierago e ngimagi kaka Ludia notimo. Be nitie lokruoge ma inyalo timo mondo in be ‘idhi’ ilend e alwora ma jolendo dwaroree moloyo? Ibiro yudo gueth mogundho. Kuom ranyisi, ne ane ranyisi mar owadwa miluongo ni Aaron, ma jahigni piero ariyo gi wiye ma ne odhi e achiel kuom pinje manie Central America. Mana kaka jomamoko ma osegachiwore dhi lendo e pinje moko, Aaron wacho kama: “Tiyo ne Jehova e piny machielo osemiyo amedo timo dongruok e wach Nyasaye kendo bedo machiegni gi Jehova. Amor ahinya gi tij lendo kendo atayo jopuonjre mag Muma aboro!”

10. Ere kaka jachien notemo chocho tich ma Paulo gi jowetene ne timo?

¹⁰ Satan nobedo gi mirima mager nikech wach maber nosechako landore e alwora ma ne ji timoe mana dwache kaachiel gi dwach jochiendene. Mano e momiyo jochiende ne okwedo tij lendo ma Paulo gi jowetene ne timo! Ka ne gidhi kar lamo, jatich moro ma nyako ma ne nigi jachien, ma ne miyo jotende yudo ohala mang’eny nikech tichne mar koro wach, nodhi nyime luwo Paulo gi jowetene ka okok matek niya: “Jo ma sani yalonu wach warruokni, gin wasumbni mag Nyasaye Mamalo Chutho.” Samoro jachiendno e ma ne omiyo nyakono owacho wechego mondo onenre ka gima weche ma Paulo ne wacho kod weche ma nyakono ne koro ne wuok kamoro achiel. E yo ma kamano, wechego ne dhi chocho joma ne winjogi mondo kik giwinj jolup Kristo madier. Kata kamano, Paulo ne oriembo jachiendno mi nyakono oling’ thi.​—Tich 16:16-18.

11. Ang’o ma ne otimore ne Paulo gi Sila bang’ ka ne gisegolo jachien kuom nyako moro?

¹¹ Ka joma nyakono ne tiyonegi ofwenyo ni yorgi mar yuto oselal, ne gibedo gi mirima ahinya. Ne giywayo Paulo gi Sila ma giterogi e chiro ir jotelo kama ne nitie kot mar jong’ad bura ma ne tiyo e lo Rumi. Ne gidonjonegi ir jong’ad bura ka giwacho niya: ‘Jo-Yahudigi chando dalawani ahinya, nikech giyalo timbe ma ok owinjore watim kaluwore gi kitwa, nimar wan Jo-Rumi.’ Wechegigo ne omiyo ji okawo okang’ mapiyo. “Ogandano [ma ne nie chiro] ne oa malo kanyachiel ka gin gi mirima mager [gi Paulo kod Sila],” kendo jotelo nochiko ni mondo “ochwadgi.” Bang’ mano, ne giwito Paulo gi Sila e jela. Jarit jela nowitogi e jela ma iye mi notueyo tiendegi e lodi mag yien. (Tich 16:19-24) Ka ne jarit jela oloro dhoot, ne nitie mudho mandiwa ma samoro Paulo gi Sila ne ok nyal kata nenore. Kata kamano, Jehova ne neno gik ma ne timore.​—Zab. 139:12.

12. (a) Jolup Kristo ne neno nade sand, to nikech ang’o? (b) Gin yore mage ma Satan pod tiyogo e sando jotich Nyasaye e kindewagi?

 ¹² Higni moko motelo, Yesu nonyiso jolupne niya: “Gibiro sandou.” (Joh. 15:20) Omiyo, ka ne Paulo gi jowetene noyie dhi Makedonia, ne giikore yudo akwede. Ka ne sand omuoch, ne ging’eyo ni mano ok nyis ni Jehova ok oyie kodgi, to ne onyiso ni Satan ne nigi mirima mager kodgi. E kindegi bende, joma Satan tiyogo pod tiyo gi yore machal gi ma ne Satan otiyogo e taon mar Filipi. Jo akwede wachoga weche mag miriambo kuomwa e skul kod kar tich, mondo ji omed kwedowa. E pinje moko, jodinde ma kwedowa donjonwaga e kot ka giwacho niya: ‘Jonenogi chandowa nikech giyalo gik ma ok owinjore watim kaluwore gi weche ma “ogandawa” oyiego.’ Kuonde mamoko, igoyoga owetewa kendo iwitogiga e jela. Kata kamano, Jehova neno gik ma timore.​—1 Pet. 3:12.

13. Ang’o ma nomiyo jarit jela openjo niya: “En ang’o ma onego atim mondo oresa?”

¹³ Nyalo bedo ni Paulo gi Sila ne dwaro thuolo mondo gipar matut e wi gik ma ne otimorenegi odiechieng’no. Kata kamano, chop chuny otieno, koro ne giwinjo ma berberie matin kaluwore gi goch ma ne ogogigo nikech koro ‘ne gilemo ka gipako Nyasaye gi wer.’ Apoya nono, yiengni maduong’ mar piny ne otimore e jela! Jarit jela ne ochiewo moyudo ka dhoudi duto oyawore, kendo ne oparo ni mabuse duto ne oseringo. Nikech nong’eyo ni ne idhi kume ka mabuse oringo, “nowuodho liganglane kendo ne ochiegni negore.” Kata kamano, Paulo nokok gi dwol maduong’ niya: “Kik ihinyri nimar waduto wan kae!” Jarit ma koro chunye ne chandoreno nopenjogi niya: “Ruodhina, en ang’o ma onego atim mondo oresa?” Paulo gi Sila ne ok nyal rese; Yesu kende e ma ne nyalo rese. Omiyo ne ginyise niya: “Yie kuom Ruoth Yesu to ibiro resi.”​—Tich 16:25-31.

14. (a) Paulo gi Sila nokonyo nade jarit jela? (b) En gueth mane ma Paulo gi Sila noyudo kuom nano e sand ka gimor?

¹⁴ Be penjono noa e chunye? Paulo ne onge gi kiawa ka be penjono noa e chunye. Jaritno ne ok en Ja-Yahudi, kendo ne ok ong’eyo Ndiko. Ne dwarore ni opuonjre adiera manie Ndiko kendo oyie kuomgi ka pok obedo Jakristo. Omiyo, Paulo gi Sila nokawo thuologi mi “giyalone wach Jehova.” Nikech puonjo weche manie Ndiko nochwo chieng’, wigi nowil gi rem ma ne giyudo ka nochwadgi. Kata kamano, jaritno ne oneno kuonde ma ne ohinyore e tokgi, kendo ne olwokonegi adhondego. Kae to en kanyachiel gi joode “ne obatisgi.” Mano doko gueth ma Paulo gi Sila noyudo kuom nano e sand ka gimor!​—Tich 16:32-34.

15. (a) Ere kaka Joneno mang’eny ma kindegi oseluwo ranyisi mar Paulo kod Sila? (b) Ang’o momiyo onego walim joma odak e alworawa nyadinwoya?

¹⁵ Mana kaka Paulo gi Sila, Joneno mang’eny e kindegi oselando wach maber sama otuegi nikech yiegi, kendo giseyudo nyak mang’eny. Kuom  ranyisi, e piny moro ma ne ogoye tijwa marfuk, kinde moro pasent 40 mar Joneno manie pinyno, noyudo adiera ka gin e jela! (Isa. 54:17) Par ni jarit jela nokwayo kony mana bang’ ka piny noseyiegni. Kamano bende, e kindegi jomoko ma pok norwakoga adiera mag Pinyruoth nyalo rwako adiera mana bang’ ka chandruok moro mapek oyiengo ngimagi. Ka watimo kinda mondo wadog limo joma nie alworawa nyadinwoya, wanyiso ni waikore konyogi kinde moro amora.

16. Ere kaka weche ne olokore odiechieng’ ma noluwo bang’ ka ne osechwad Paulo gi Sila?

¹⁶ Odiechieng’ ma noluwo bang’ ka ne osechwadgi, jotelo ne ochiko mondo ogony Paulo gi Sila. Kata kamano, Paulo nodwoko kama: “Nyoro gichwadowa e lela ka pok giyalowa, kae to ne giwitowa e jela to wan Jo-Rumi. Sani koro gidwaro golowa oko ling’ling’? Ooyo ngang’! Gibi mondo gin giwegi gikowwa oko.” Bang’ fwenyo ni chwo ariyogo ne gin Jo-Rumi, jotelo “nobedo maluor,” nikech ne giseketho ratichgi. d Weche nolokore. Ne ochwad jopuonjrego e lela; koro ne chuno ni jotelo okwagi ng’wono e lela. Ne gisayo Paulo gi Sila mondo owuog Filipi. Jopuonjrego noyie timo kamano, kata kamano, mokwongo ne gikawo thuologi mondo gijiw jopuonjre manyien ma ne dhi nyime medore. Bang’ timo kamano, ne giwuok.

17. En puonj mane ma jopuonjre manyien ne nyalo yudo kuom nono ranyisi ma Paulo gi Sila noketo ka ne ginano?

¹⁷ Dine bed ni jogo ochiwo luor ne ratiro ma Paulo gi Sila ne nigo kaka Jo-Rumi, dine ok gichwadogi. (Tich 22:25, 26) Kata kamano, jopuonjre ma ne ni Filipi doparo ni Paulo gi Sila ne otiyo gi teko ma ne gin-go mondo kik gisandre nikech Kristo. Ere kaka timo kamano dine omulo yie mar jopuonjre ma ne ok gin Jo-Rumi? Chik ne ok nyal geng’o mondo kik chwadgi. Omiyo ka ne ginano e sand, Paulo gi Sila noketo ranyisi maber ne jopuonjre manyien-go ni jolup Kristo nyalo chung’ motegno kata e bwo sand. E wi mano, ka ne Paulo gi Sila oramo ni nyaka chiw luor ne ratichgi, mano nochuno jotelo mondo ginyis e lela ni ne gitimo gima rach. Mano ne nyalo miyo gibed maluor sando Jokristo mamoko, kar mano, ne onego giritgi kuom sand kaka mago ma ne ginyalo yudo e kinde mabiro.

18. (a) Ere kaka jorit ma Jokristo luwo ranyisi mar jaote Paulo? (b) Ere kaka wanyalo ‘tiyo gi chik sirkal e siro ratiro mar wach maber’ e kindewagi?

¹⁸ E kindegi, jorit e kanyakla mar Jokristo ketoga ranyisi maber ma kanyakla nyalo luwo. Jokristo ma jokwathgo oikre timo gimoro amora ma digiher ni Jokristo wetegi otim. Mana kaka Paulo notimo, wan bende wanonoga weche adimba mondo wang’e kinde kata sama owinjore watiye gi ratiro ma  wan-go kaluwore gi chik mondo wayud arita maber. Seche moko wamakoga apil e kot manie pinywa kata e kot moriwo pinje, mondo wayud rit kod ratiro e weche mag lamo ka mano dwarore. Sama watimo kamano, dwarowa maduong’ ok en kelo lokruok e ogandawa, to en ‘tiyo gi chik sirkal e siro ratiro mar wach maber,’ mana kaka Paulo nondiko ne kanyakla ma ne ni Filipi, higni apar bang’ ka ne osetueye kuno. (Fil. 1:7) Kata kamano, bed ni kot ong’adonwa kes e yo maber kata marach, wang’ado ni wabiro dhi nyime ‘yalo wach maber’ kamoro amora ma roho mar Nyasaye biro tayowa ni wadhiye.​—Tich 16:10.