1, 2. Ang’o momiyo Paulo ne ok obwok ka ne oyudo sand Jerusalem?

 BANG’ ka ne oserese e lwet oganda ma ne dwaro nege Jerusalem, Paulo ne nie tuech kendo. Jaote ma jakindano ok nobwok nikech sand ma ne oyude Jerusalem. Ne osenyise ni “tuech kod masiche” orite e taondno. (Tich 20:22, 23) Kata obedo ni ne ok ong’eyo gik moko duto ma ne dhi yude, Paulo nong’eyo ni ne odhi dhi nyime sandore nikech nying Yesu.​—Tich 9:16.

² Kata mana jonabi ma Jokristo be ne osiemo Paulo ka ginyise ni ne idhi make mi kete e “lwet ogendni mamoko.” (Tich 21:4, 10, 11) Kinde matin mokalo, Jo-Yahudi ne ochano nege, to mapiyo bang’ mano, nenore ni ‘ne idhi kidh Paulo matindo tindo’ gi Jo-Sanhedrin nikech ne giyware e wi weche ma Paulo nowacho. Koro jaoteno ne nie jela ka orite gi askeche mag Rumi kendo pod ne nitie tembe morite kod weche mathoth ma ne idhi donjnego. (Tich 21:31; 23:10) Kuom adier, jaoteno ne dwaro jip!

3. Ere kaka wayudoga jip mar dhi nyime gi tij lendo?

³ Wang’eyo ni e kinde gikogi, “ji duto ma dwaro chiwore chuth ne Nyasaye gi ngimagi ka gin e winjruok achiel gi Kristo Yesu, bende ibiro sand.” (2 Tim. 3:12) Kinde ka kinde, wan be dwarore ni ojiwwa mondo wadhi nyime gi tijwa mar lendo. Wamorga ahinya gi jip ma wayudoga e kinde mowinjore kokalo kuom bugewa kod chokruogewa molos kendo ochan gi “jatich mogen kendo mariek”! (Mat. 24:45) Jehova singonwa ni onge jowasik wach maber ma biro locho. Ok ginyal tieko jotich Jehova duto kata tieko tijgi mar lendo. (Isa. 54:17; Jer. 1:19) To nade jaote Paulo? Be ne oyudo jip mar dhi nyime chiwo neno e okang’ mong’ith kata obedo ni ne oyudo akwede? Ka en kamano, noyudo jip nade, to ne otimo ang’o?

4, 5. En jip mane ma Paulo noyudo, to ang’o momiyo jipno nobiro e kinde mowinjore?

⁴ Jaote Paulo noyudo jip ma ne dwarore e otieno ma ne oluwo  bang’ ka ne oserese kuom Sanhedrin. Ndiko wachonwa niya: “Ruoth ne ochung’ bute mowachone niya: ‘Bed gi chir! Nimar mana kaka isebedo kichiwo neno kuoma e okang’ mong’ith Jerusalem, e kaka ibiro chiwo neno Rumi bende.’” (Tich 23:11) Weche ma ne Yesu owachogo ne ojiwo Paulo kendo nokonye bedo gadier ni ne idhi rese. Nong’eyo ni ne odhi chopo Rumi kendo chiwo neno e wi Yesu kuno.

⁵ Paulo noyudo jip e kinde mowinjore. Odiechieng’ ma ne oluwo, Jo-Yahudi mokalo 40 “nokuong’ore ling’ling’ ka giwacho ni ne ok gidhi chiemo kata metho ka pok ginego Paulo.” ‘Kuong’ruok ling’ling’’ e yo ma kamano, ne nyiso maler kaka Jo-Yahudigo ne oramo ni nyaka gineg jaoteno. Ne gineno ni ka dipo ni ok ginego Paulo, ne gidhi yudo kuong’. (Tich 23:12-15) Nikech ne gin gi chenro mopwodh gi jotend jodolo kod jodongo, ne gidwaro ni giwuondre ni gitero Paulo e Sanhedrin mondo gimed none adimba. Kata kamano, dwachgi maduong’ ne en rite e wang’ yo mondo ginege.

6. Ere kaka nofweny chenro mar nego Paulo, to ang’o ma rowere nyalo puonjore kuom wuod nyamin Paulo?

⁶ Kata kamano, wuod nyamin Paulo nowinjo wachno mi onyiso Paulo. Kae to Paulo nonyiso wuod nyamin-gino mondo oter wachno ne jatend lweny mar Jo-Rumi miluongo ni Klaudio Lusio. (Tich 23:16-22) Kuom adier, Jehova ohero rowere ma nyiso chir ka giketo dwach jotich Nyasaye obed motelo ne maggi. Bende, ohero rowere ma timo duto ma ginyalo e siro weche mag Pinyruoth mana kaka wuod nyamin Paulo notimo.

7, 8. Ang’o ma Klaudio Lusio notimo mondo ores Paulo?

⁷ Mapiyo bang’ ka ne osenyis Klaudio Lusio ni nitie chenro mar nego Paulo, jatelono ma ne ochung’ ne jolweny 1,000, nochiko ni chwo 470, moting’o jolweny, joba tong’, kod joidh farese, okow Paulo ka giwuok Jerusalem nyaka Kaisaria e otienono. Ka ne gichopo kuno, ne onego gichiwe e lwet Gavana Feliks. a Kata obedo ni Kaisaria e kama weg loch mag Rumi ma ne locho Judea ne nitie, kendo Jo-Yahudi mathoth be ne ni kuno, ng’eny ji ma ne odak kuno ne ok gin Jo-Yahudi. Mopogore gi Kaisaria, Jerusalem ne en kama ji mang’eny ne kwedoe jowetegi ma ne nie dinde mamoko kendo ji mang’eny nohero ng’anyo. Kaisaria e kama ofis maduong’ mar jolwenj Rumi ne nitie e alwora mar Judea.

⁸ Nikech Lusio ne luwo chik Rumi, nondiko barua ne Feliks kolerone kes ma ne omako Paulo. Lusio nondiko ni ka ne ofwenyo ni Paulo ne en Ja-Rumi, norese mondo Jo-Yahudi kik “nege.” Lusio nowacho ni ne ok oyudo Paulo gi ketho “mowinjore gi tho kata tuech e jela,” kata kamano, nikech ne nitie joma ne chano nege, ne oore ir Gavana Feliks mondo en be owinj weche ma ji ne donjonego Paulo kae to ong’ad bura.​—Tich 23:25-30.

9. (a) Ere kaka ne oketh ratiro ma ne Paulo nigo kaka raia ma Rumi? (b) Ang’o momiyo seche moko nyalo dwarore ni wati gi ratiro ma wan-go kaka raia mag piny moro?

 ⁹ Be weche ma Lusio nondiko ne gin adier? Ooyo. Nenore ni ne odwaro mana ni oyud pwoch gi pak kuom gavana. Ne oreso Paulo to ok nikech ne ofwenyo ni Paulo en Ja-Rumi. E wi mago, Lusio ne ok owacho ni ne ochiko mondo “otueye gi nyoroche ariyo” kendo ni bang’e ne ochiko mondo “onone kichwade.” (Tich 21:30-34; 22:24-29) Lusio noketho ratiro ma ne Paulo nigo kaka raia ma Rumi. E kindegi, Satan tiyo gi dinde ma kwedowa mondo omed sandowa, kendo kinde moko imayowaga ratiro mar lamo Nyasaye e yo mowinjore ka wan thuolo. Kata kamano, mana kaka Paulo notimo, jotich Nyasaye tiyoga maber gi ratiro ma gin-go kaka raia mag piny moro kendo manyo rit kokalo kuom chike mag pinyno.

10. Gin ketho mage madongo ma ne odonjnego Paulo?

¹⁰ Ka ne Paulo ni Kaisaria, gavana “nochiko ni orit Paulo e od ruoth Herode” korito joma ne odonjone mondo ochop koa Jerusalem. (Tich 23:35) Ndalo abich bang’e, Anania jadolo maduong’, Tertulo ma ne wuoyo e lo oganda, kod grup mar jodongo nobiro. Mokwongo, Tertulo nopako Feliks nikech gik ma ne otimo ne Jo-Yahudi, to nenore ni ne opake mana ni mondo omore kendo mondo Feliks oyie kode. b Kae to, Tertulo nochako donjo ne Paulo kowacho niya: Paulo en “jakel koko kendo omiyo Jo-Yahudi duto manie piny mangima ng’anyo ne sirkal, kendo otelo ne kidieny moro mar din mar Jo-Nazareth. Bende, notemo dwanyo hekalu, omiyo ne wamake.” Jo-Yahudi mamoko be ne “oriwore kode e donjo ne Paulo ka giramo ni wechego ne gin adier.” (Tich 24:5, 6, 9) Siayo ji mondo ong’any ne sirkal, telo ne kidieny marach mar din, kod dwanyo hekalu, ne gin ketho madongo ma ne nyalo miyo ong’ad ne ng’ato buch tho.

11, 12. Ere kaka Paulo nokwedo weche ma ne odonjnego?

¹¹ Kae to ne oyiene Paulo mondo owuo. Nochako kowacho niya: “Aikora chiwo dwoko ma kora.” Notamore yie gi weche ma ne odonjnego. Jaoteno ne ok odwanyo hekalu, bende ne ok otemo siayo ji mondo ong’any ne sirkal. Nowacho ni ne ok osebedo Jerusalem kuom “higni moko mogwaro” kendo ne obiro mondo ochiw “mich mag konyo jochan” ma nochok mondo  okonygo Jokristo ma nodhier nikech kech kod sand. Paulo noramo ni ka ne pok odonjo e hekalu, ne ‘oler kaluwore gi chik’ kendo ne ong’ado mar bedo gi “chuny maler ma onge bura e nyim Nyasaye kod dhano.”​—Tich 24:10-13, 16-18.

¹² Kata kamano, Paulo noyie ni ne otiyo ne Nyasach kwerene “kaluwore gi kit lamo ma giluongo ni kidieny mar dinno.” Bende, ne oramo ni noyie gi “weche duto manie Chik kod mondik e weche Jonabi.” Nomedo wacho ni en gi geno ni “chier nobedie mar jo ma kare gi jo ma ok kare” mana kaka joma ne odonjone be ne nigi yie ma kamano. Kae to Paulo nonyiso joma ne odonjone ni gikel gik ma nyiso ni en gi ketho. Nowacho kama: “We jo ma ni kae mondo owach giwegi gima rach ma ne giyudo kuoma kane achung’ e nyim buch Sanhedrin, ka ok en mana nikech gimoro achiel ma ne awacho sa ma ne achung’ e diergi niya: ‘Wach chier mar jo motho e momiyo sani ing’adona bura!’”​—Tich 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Ere kaka Paulo noketonwa ranyisi maber e wi chiwo neno gi chir e nyim jotelo?

¹³ Paulo noketonwa ranyisi maber ma wanyalo luwo sama odonjnwa e nyim sirkal nikech lamo marwa kata sama ihangonwa wach ni wasiayo ji mondo gikel tulo, ging’any ne sirkal, kata ni wan e kidieny mar “din marach.” Paulo ne ok otemo moro wang’ gavana ka opake kaka Tertulo notimo. Paulo nokuwe mos kendo nonyiso luor matut. Notiyo gi rieko e yiero weche ma ne owacho kendo nowachogi e yo maler. Paulo nowacho ni “Jo-Yahudi moko moa e alwora mar Asia” ma ne odonjone ni ne  odwanyo hekalu, ne onge e nyim gavana kendo ni kaluwore gi chik, ne onego gibedie mondo giler ane ka weche ma ne gidonjonego gin adier.​—Tich 24:18, 19.

¹⁴ To maduong’ie moloyo en ni Paulo ne ok oluor chiwo neno e wi yie mare. Jaoteno nowuoyo nyadinwoya e wi geno mar chier ka en gi chir, kata obedo ni wachno e ma ne okelo tulo ka ne en e nyim Sanhedrin. (Tich 23:6-10) Paulo nojiwo wach geno mar chier sama ne osiro yie mare. Nikech ang’o? En nikech Paulo ne chiwo neno e wi Yesu kod kaka nochiere, to mano en gima joma ne kwede ne ok oyiego kata matin. (Tich 26:6-8, 22, 23) Ee, ne giyware ka be ne nitie chier kata ooyo, to ahinya ahinya yie kuom Yesu kod chierne.

¹⁵ Mana kaka Paulo notimo, wan bende wanyalo chiwo neno gi chir kendo yudo teko kokalo kuom weche ma ne Yesu onyiso jopuonjrene kowacho niya: “Ji duto nosin kodu nikech nyinga. To ng’at motimo kinda nyaka giko ibiro resi.” Be chunywa onego ochandre e wi gima wabiro wacho? Ooyo, nikech Yesu nosingonwa kama: ‘Ka giterou e ute ng’ado bura, kik uparru kuom gima duwachi; to wachuru gima ibiro miu gie sano, nimar roho maler e ma wuoyo to ok un.’​—Mar. 13:9-13.

16, 17. (a) Ere kaka Feliks noyalo kes mar Paulo? (b) Ang’o momiyo Feliks nobedo maluor, kata kamano, ang’o momiyo ne odhi nyime romo gi Paulo kinde ka kinde?

¹⁶ Mano ne ok en odiechieng’ mokwongo ma ne Gavana Feliks ohango winjoe wach yie mar Jokristo. Ndiko wacho niya: “Nikech Feliks nong’eyo e yo malong’o weche motudore gi Yorno [mano e kaka ne iluongo jolup Kristo ka ne pok ochak luonggi ni Jokristo], nochoro wachgino nyime, kowachonegi kama: ‘Sa asaya ma Lusio jatend-jolweny maduong’ olor kae, eka abiro ng’ado wecheugi.’ Eka nochiko jatend-jolweny ni mondo oket Paulo e bwo tuech to ma ok oridne ahinya, kendo mondo kik ogeng’ joge mobiro konye kuom gik mochando.”​—Tich 24:22, 23.

¹⁷ Ndalo moko bang’e, Feliks, nooro wach mondo oluong Paulo kendo “nowinje kowuoyo e wi yiene kuom Kristo Yesu.” Ne en kanyachiel gi Drusila chiege ma ne en nya Jo-Yahudi. (Tich 24:24) Kata kamano, ka ne Paulo owuoyo e wi “wach tim makare, gi ritruok, kod wach chieng’ bura ma biro, luoro nomako Feliks,” nikech nenore ni chunye ne chande kaluwore gi gik maricho ma nosetimo. Omiyo ne oweyo Paulo kowacho niya: “Koro sani inyalo dhi, to ka anwang’o thuolo moro, abiro luongi kendo.” Bang’ mano, Feliks ne romoga gi Paulo ding’eny, ok nikech nodwaro ng’eyo adiera, to notimo kamano koparo ni Paulo ne dhi miye asoya.​—Tich 24:25, 26.

18. Ang’o momiyo Paulo nowuoyo gi Feliks gi chiege e wi “wach tim makare, gi ritruok, kod wach chieng’ bura ma biro”?

 ¹⁸ Ang’o momiyo Paulo nowuoyo gi Feliks e wi “wach tim makare, gi ritruok, kod wach chieng’ bura ma biro”? Par ni ne gidwaro ng’eyo ni ‘yie kuom Kristo Yesu’ oriwo timo ang’o. Nikech Paulo nong’eyo ni jogo ne odak e ngima modwanyore, ne gin joma ger, kendo joma ne ng’ado bura e yo ma ok kare, ne otemo mana nyisogi gik ma ji duto ma ne dwaro bedo jolup Kristo ne onego otim. Weche ma ne Paulo owacho ne nyiso pogruok maduong’ ma ne nie kind chike makare mag Nyasaye kod ngima ma ne Feliks gi Drusila chiege odakie. Wechego ne onego okonygi mondo ging’e ni ji duto biro chiwo dwoko ne Nyasaye e wi gik ma giparo, giwacho, kata gitimo, to moloyo duto en ni mana kaka bura nomako Paulo, e kaka gin bende ibiro ng’adnegi bura e nyim Nyasaye. Mano e momiyo “luoro nomako” Feliks!

19, 20. (a) Ka wan e tij lendo, ang’o ma wanyalo timo sama waromo gi joma wuondore ni ohero adiera to ok gidwar dak kaluwore gi adiera mag Muma? (b) Ang’o ma nyiso ni Feliks ne ok en osiep Paulo?

¹⁹ Sama walendo, wanyalo romo gi joma timbegi chalo gi mag Feliks. Mokwongo ginyalo nenore ka joma orwako adiera, to ok gidwar dak kaluwore gi adiera mag Muma. Onego wabed motang’ ahinya sama watemo konyo joma kamago. Kata kamano, mana kaka Paulo notimo, wanyalo tiyo gi rieko mondo wanysigi gik monego gitim mondo gimor Nyasaye. Samoro adiera nyalo chopo e chunygi. Kata kamano, ka wafwenyo ni ok gidwar weyo timbegi maricho, waweyogi kendo wamanyo joma gombo ng’enyo adiera.

²⁰ Weche ma luwogi nyiso chuny ma ne Feliks nigo: “Ka higni ariyo noserumo, Porkio Festo nochako locho kar Feliks; to nikech Feliks ne dwaro moro Jo-Yahudi, noweyo Paulo e od tuech.” (Tich 24:27) Feliks ne ok en osiep Paulo madier. Feliks nong’eyo ni joma ne luwo “Yorno” ne ok gin joma siayo ji mondo ong’any ne sirkal kata joma ne dwaro loko sirkal. (Tich 19:23) Bende, ne ong’eyo ni Paulo ne ok oketho chik moro amora mar Jo-Rumi. Kata kamano, Feliks pod noweyo Paulo e jela nikech ne ‘odwaro moro Jo-Yahudi.’

21. Ang’o ma ne otimore ne Paulo bang’ ka Porkio Festo nosebedo gavana, to ang’o ma ne odhi nyime jiwo Paulo?

²¹ Mana kaka onyis e wes mogik mar bug Tich Joote sula mar 24, Paulo pod ne nie tuech ka ne Porkio Festo okawo kar Feliks kaka gavana. Omiyo ne ochak winj kes mag Paulo, kendo ne iterega e nyim jatelo moro bang’ machielo. Kuom adier, jaote ma jachirno ‘noter e nyim jotelo gi ruodhi.’ (Luka 21:12) Mana kaka wabiro neno bang’e, nodhi chiwo neno e nyim jatelo ma ne duong’ie mogik e kindeno. E gik ma ne okalego duto, yie mar Paulo nosiko kotegno. Onge kiawa ni weche ma ne Yesu owacho ni “Bed gi chir!” nodhi nyime jiwo Paulo.